‹ مفهوم روح در مجموعه‌ی هری پاتر؛ جان‌پیچ‌ها، دیوانه‌سازها و اشباح (تحلیل فلسفی هری پاتر) ›

ZaHRa · 16/11/23

تحلیل فلسفی هری پاتر
تصویری از پرده، گذرگاهی بین سرزمین زندگان و مردگان در وزارت جادو. این‌که آیا فراتر از جهانی مادی جهان دیگری وجود دارد که در آن مردگان گرد هم می‌آیند یکی از بزرگ‌ترین سوالات بشر از دیرباز بوده و جواب‌هایی به آن داده شده که از به‌شدت بدبینانه تا به‌شدت خوش‌بینانه متغیر هستند.
به جز ظاهر شدن در قالب شبح، راه‌های دیگری برای روح‌ها وجود دارد تا پس از مرگ کالبد فیزیکی‌شان روی زمین ظاهر شوند. راه اول را در شخصیت ولدمورت می‌بینیم. پس از این‌که طلسم کشنده‌ای که ولدمورت علیه هری اجرا کرد نتیجه‌ی معکوس داد و به خودش برخورد کرد، او به‌خاطر جان‌پیچ هایش از مرگ فیزیکی جان سالم به در برد. در ادامه بیشتر درباره‌ی جان‌پیچ‌ها صحبت خواهیم کرد، ولی در این مقطع لازم به ذکر است که روح ولدمورت همچنان به وجود خود ادامه می‌دهد، ولی به‌شکلی بسیار ضعیف. او در ادامه وضعیت خود را در این دوران این‌گونه توصیف می‌کند: «پست‌تر از ارواح، پست‌تر از پست‌ترین اشباح.» در این وضعیت، ولدمورت نیاز دارد که خود را به بدنی زنده وصل نگه دارد تا بتواند اثری فیزیکی در دنیا داشته باشد.

ZaHRa · 16/11/23

راه دوم به وضعیت نیمه‌شبح‌واری اشاره دارد که عزیزان هری در قالب آن، دو بار نزد او ظاهر می‌شوند. در صحنه‌ی گورستان در جام آتش (Goblet of Fire)، سدریک دیگوری (Cedric Diggory)، برثا جورکینز (Bertha Jorkins)، فرانک برایس (Frank Bryce) و والدین هری از چوب‌دستی ولدمورت پدیدار می‌شوند. این پیکرهای شبح‌وار در مقایسه با شبح‌های معمولی با حالتی به‌مراتب جامدتر نزد هری ظاهر می‌شوند و حضور فیزیکی‌شان در حدی قوی است که جیمز پاتر به هری می‌گوید که وقتی ارتباط بین چوب‌دستی‌ها قطع شود، آن‌ها فرصتی کوتاه برای هری فراهم می‌کنند تا فرار کند. علاوه بر این، وقتی در یادگاران مرگ (The Deathly Hollows) هری از سنگ رستاخیز (Resurrection Stone
استفاده می‌کند، سیریوس، ریموس لوپین (Remus Lupin) و والدینش را می‌بیند و این بار هم به نظر می‌رسد آن‌ها به‌نحوی واقعی‌اند. آن‌ها به‌اندازه‌ی بدن موجودی زنده حالت جامد ندارند و حضورشان هم موقت است، ولی از طرف دیگر شبیه شبح‌های خشک‌وخالی به نظر نمی‌رسند. توصیفی که از آن‌ها می‌شود این است: «نه کاملاً شبح و نه کاملاً جامد.»

تحلیل فلسفی هری پاتر
در جام آتش، وقتی هری در حال دوئل با ولدمورت است، چند شبح (من‌جمله شبح پدر و مادرش) نزد او ظاهر می‌شوند. با این‌که همه‌یشان مرده‌اند، ولی در حدی حضور فیزیکی دارند که موفق می‌شوند چند ثانیه برای ولدمورت اخلال ایجاد کنند تا هری بتواند فرار کند.

ZaHRa · 16/11/23

این حادثه نشان می‌دهد که در دنیای هری پاتر، اشباح از قدرت تاثیرگذاری فیزیکی در جهان مادی برخوردارند. در دنیای خودمان هم افراد زیادی هستند که بر این باورند ارواح و اشباح می‌توانند با جهان مادی ارتباطی محدود داشته باشند و تغییراتی در آن ایجاد کنند و این موضوع باعث ترس و وحشت زیادی شده است. هرچند قرن‌هاست که فیلسوف‌ها در این مسئله ابراز تردید کرده‌اند. اگر واقعاً پدیده‌ای غیرفیزیکی و غیرمادی به نام روح وجود داشته باشد، نباید بتواند با اجسام فیزیکی و مادی تعامل برقرار کند.
بنابراین با این‌که به نظر می‌رسد که روح‌ها به‌شیوه‌ای مبهم «راهی می‌شوند»، ولی در کنارش روح‌هایی که از بدن‌شان جدا شده‌اند می‌توانند در شرایطی خاص به زمین برگردند یا در آن بمانند و وقتی هم که این کار را می‌کنند، شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرند: از حالت تقریباً غیرفیزیکی ولدمورت گرفته تا حالت شبح‌وار نیک و حالت موقتی، ولی نسبتاً فیزیکی‌تر روح‌هایی که با سنگ رستاخیز احیا شده‌اند. اگر مادی‌گرایی حقیقت داشت، این اتفاق‌ها غیرممکن می‌بودند. بنابراین مادی‌گرایی در دنیای هری پاتر حقیقت ندارد. ولی برای درک بهتر ماهیت روح‌ها، باید به دیوانه‌سازها و جان‌پیچ‌ها بپردازیم

ZaHRa · 16/11/23

پاورقی: وقتی در انتهای یادگاران مرگ هری در جنگل ممنوعه «می‌میرد»، از جایی سر در می‌آورد که شبیه ایستگاه کینگزکراس است و دامبلدور هم پیش اوست. یکی از تفاسیر مربوط به این صحنه این است که او در ایستگاهی میان‌راهی بین مرگ و زندگی قرار دارد. با این حال، در این ملاقات هری متوجه نمی‌شود که اگر تصمیم بگیرد با سوار شدن در قطار یا «راهی شدن» با آن بمیرد، چه اتفاقی برایش می‌افتد. دامبلدور صرفاً می‌گوید که قطار او را با خود می‌برد. غیر از این، رولینگ عمداً این صحنه را به شکلی مبهم نوشته و به‌طور دقیق معلوم نیست آیا در این ملاقات هری واقعاً خود دامبلدور را پس از مرگش می‌بیند یا این صحنه صرفاً وحی یا رویایی در ذهن هری است.)
بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز
دیوانه‌سازها احساسات خوب و خاطرات شاد را از وجود مردم می‌مکند. بدتر از آن‌، آن‌ها می‌توانند روحتان را نابود کنند. همان‌طور که لوپین به هری توضیح می‌دهد:

ZaHRa · 16/11/23

-دیوانه‌ساز کلاهش رو پایین میاره تا از آخرین و بدترین اسلحه‌ش استفاده کنه.
-اون اسلحه چیه؟
لوپین با لبخندی کجکی گفت: «بهش می‌گن بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز. این کاریه که دیوانه‌سازها علیه کسی که می‌خوان مطلقاً نابود کنن انجام می‌دن. شاید زیر کلاهشون یه دهن وجود داشته باشه، چون آرواره‌شون رو جلوی دهن قربانی قرار می‌دن و روحش رو می‌مکن.»
[…]
-یعنی… می‌کشنمون؟

لوپین گفت: «اوه، نه. بدتر. تا موقعی‌که مغز و قلبت کار کنن، می‌تونی بدون روحت به زندگی ادامه بدی. ولی دیگه هیچ آگاهی‌ای از خودت نداری. هیچ خاطره‌ای نداری… عملاً هیچی نداری. امکان برگشتن به حالت عادی وجود نداره. صرفاً وجود خواهی داشت. به شکل یه پوسته‌ی توخالی. روحت برای همیشه از بین می‌ره…»

این گفتگو بسیار جالب است. روح یک جادوگر معمولاً پس از مرگ فیزیکی او به وجود خود ادامه می‌دهد؛ این یعنی می‌توان فرض را بر این گرفت که روح‌ها جاودان هستند. ولی وقتی سروکله‌ی دیوانه‌سازها پیدا شود، همه‌ی روح‌ها نمی‌توانند به این حالت وجودی بی‌دغدغه دست پیدا کنند، چون از قرار معلوم دیوانه‌سازها می‌توانند به‌طور کامل رو‌ح‌ّها را نابود کنند. حرف‌های لوپین در گفتگوی بالا قابل‌تفسیر هستند. ممکن است منظور او صرفاً این باشد که

ZaHRa · 16/11/23

بدن شما می‌تواند همچنان وجود داشته باشد و تا موقعی‌که انـ*ـدام حیاتی‌تان آسیب نبینند، به‌طور بیولوژیکی به زندگی خود ادامه دهد. طبق این تفسیر، بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز باعث می‌شود قربانی وارد حالت زندگی نباتی شود، حالتی که در آن فعل و انفعالات متابولیک بدن ادامه پیدا می‌کنند، ولی ذهن خالی است. با این حال، اگر منظور لوپین این باشد، عجیب است که آن را حالت وجودی‌ای بدتر از مرگ توصیف کرده است. اگر روح سرچشمه‌ی هوشمندی و جریان زندگی در ذهن باشد، و اگر پس از بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز هوشمندی و جریان زندگی در ذهن به‌طور کامل از بین می‌رود، منطقی‌تر است اگر بگوییم آن شخص دیگر از بین رفته و آن بدنی که پوسته‌ای توخالی است، صرفاً یک بدن است، نه یک شخص.
با توجه به این‌که لوپین اصرار دارد که شخص می‌تواند بدون روح وجود داشته باشد، منظور او چیز دیگری است. البته توجه داشته باشید چیزی که در ادامه می‌خواهم بگویم حدس و گمانه‌زنی من است. شخص بی‌روح همچنان از حواس پنج‌گانه و حتی افکاری درباره‌ی آنچه در اطرافش اتفاق می‌افتاد برخوردار است

ZaHRa · 16/11/23

پس از این‌که بارتی کراوچ جونیور بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز را دریافت کرد، احتمالاً می‌توانست تشخیص دهد که افرادی در اتاق پیش او وجود دارند، ولی نمی‌توانست تشخیص دهد که آن افراد چه کسانی بودند یا این‌که خودش که بود، چون او خاطره‌ای از چیزی نداشت و آگاهی‌اش نسبت به خودش از بین رفته بود. بنابراین می‌توان وجود داشتن پس از بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز را به مورد شدیدی از زوال عقل (Dementia) یا آلزایمر تشبیه کرد؛ چیزی شبیه به وضعیتی که گیلدروی لاکهارت (Gilderoy Lockhart) پس از اجرای ناقص یکی از طلسم‌های حافظه‌زدایی‌اش به آن دچار شد.
وجود بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز در دنیای هری پاتر حداقل دو و حداکثر سه‌تا از دیدگاه‌های موجود درباره‌ی روح را رد می‌کند. اگر کسی می‌تواند بدون روحش زنده بماند، پس روح نمی‌تواند منشأ زندگی باشد. بنابراین دیدگاه «روح به‌عنوان منشأ حیات» رد می‌شود. اگر قربانی بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز همچنان از حواس پنج‌گانه برخوردار باشد، و بدنی که در زندگی نباتی فرو رفته نسبت به محرک‌های حسی واکنش نشان دهد، بنابراین دیدگاه «روح به‌عنوان منشأ هوشمندی» نیز نمی‌تواند درست باشد. علاوه بر این، اگر بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز به قربانی اجازه دهد همچنان فکر کند، احساس کند و آگاهی نسبت به محیط اطرافش داشته باشد (هرچند بدون خاطره یا آگاهی نسبت به خود)، بنابراین حتی درستی دیدگاه دکارتی نیز بعید به نظر می‌رسد.

ZaHRa · 16/11/23

طبق نظر دکارت، روح بخشی از وجود است که افکار متعالی ما و قابلیت ما در باور کردن به چیزها و خصوصاً درک زبان از آن سرچشمه می‌گیرد. در تفسیری که من ارائه کردم، بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌ساز ممکن است بعضی از این قابلیت‌ها را تا حدی سالم نگه دارد، در حالی‌که که روح را به‌طور کامل نابود می‌کند.
اگر کسی قربانی بـ*ـو*سه‌ی دیوانه‌سازها شود، وارد حالتی بین مرگ و زندگی می‌شود که به زندگی نباتی غیرقابل‌برگشت یا موردهای شدید آلزایمر یا زوال عقل بی‌شباهت نیست. افرادی که به این وضعیت‌ها دچار می‌شوند، چالش احساسی بزرگی برای اطرافیان‌شان ایجاد می‌کند. آیا فردی که جلوی خود می‌بینند، همان عزیزان‌شان است، یا صرفاً پوسته‌ای توخالی از یک کالبد فیزیکی؟ اگر به روح اعتقاد نداشته باشیم، آیا در هر حالت پوسته‌ای توخالی از کالبد فیزیکی نیستیم که بر اساس فعل‌وانفعالات بیولوژیکی حرکت می‌کند؟ از لحاظ بیولوژیکی شاداب‌ترین انسان دنیا به اندازه‌ی کسی که در زندگی نباتی فرو رفته زنده است، ولی این پاسخ بیولوژیکی برای ما کافی نیست.

ZaHRa · 16/11/23

جان‌پیچ‌ها
یکی از مهم‌ترین عناصر پیرنگ در کل داستان هری پاتر، هدف تام ریدل برای شکست دادن مرگ از راه جان‌پیچ‌هاست. پروفسور هوراس اسلاگ‌هورن (Horace Slughorn) به ریدل جوان توضیح می‌دهد که وقتی جادوگری جان‌پیچ درست می‌کند چه اتفاقی می‌افتد: «خب، تو روحت رو تقسیم می‌کنی و بخشی از روحت رو در شیئی خارج از بدنت پنهان می‌کنی. بنابراین احتی اگر کسی به بدنت حمله و نابودش کنه نمی‌میری، چون هنوز بخشی از بدنت روی کره‌ی خاکی و بدون آسیب باقی مونده.»

در ادامه، وقتی ولدمورت به هری نوزاد حمله می‌کند و طلسم کشنده‌ی آوادا کِداورا (Avada Kedavra) را روی او اجرا می‌کند، این طلسم به سمت خودش برمی‌گردد و بدنش را نابود می‌کند، ولی ولدمورت زنده می‌ماند، هرچند در حالتی «پست‌تر از ارواح، پست‌تر از پست‌ترین اشباح.»

ریدل جوان بیشتر اسلاگ‌هورن را سوال‌پیچ می‌کند و می‌پرسد که چطور می‌توان روح را به بخش‌های مختلف تقسیم کرد. اسلاگ‌هورن در جواب می‌گوید: «از راه انجام دادن کاری

ZaHRa · 16/11/23

پلید. کاری به‌شدت پلید. از راه ارتکاب قتل. کشتن روح رو از هم می‌دره. جادوگری که می‌خواد جان‌پیچ درست کنه از این آسیب به نفع خودش استفاده می‌کنه. اون قسمت پاره‌شده رو داخل…» اسلاگ‌هورن فراتر از این پاسخ ریدل را مبنی بر این‌که چطور می‌توان روح را داخل شیئی قرار داد نمی‌دهد؛ او فقط به این اشاره می‌کند که طلسمی برای این کار وجود دارد. سپس ریدل می‌پرسد: «آیا فقط می‌شه روح رو یه بار تقسیم کرد؟ آیا بهتر نیست که روح رو به ذرات بیشتر تقسیم کرد؟ مثلاً هفت قوی‌ترین عدد جادوییه. نمی‌شه روح رو به هفت…» اسلاگ‌هورن از حرف ریدل وحشت‌زده و نگران می‌شود، چون او اساساً دارد به‌طور غیرمستقیم می‌گوید که حاضر است عمل قتل را چندین بار انجام دهد تا به هدفش برسد. اما نگرانی او دلیل دیگری نیز دارد. پیش از این او به ریدل گفته بود «روح باید سالم و کامل بماند» و عمل تقسیم کردن آن «منحرفانه و غیرطبیعی است».

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

مدیر برتر + نویسنده‌ی برتر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین