زبانزدی حجاب زنان ایران باستان

M O B I N A · 1/8/23

توضیح آنکه قباد در اثر گرایش به مزدک و مخالفت اشراف و روحانیان با وی از پادشاهی خلع شده، در زندان انوشبرد یا دژ فراموشی محبوس گشت. این دژ، زندان دولتی و مخصوص متهمان سـ*ـیاسی بود که از نظر مقام و موقعیت خطرناک شمرده می شدند و کسی که در آنجا گرفتار می شد، دیگر امیدی به رهایی نداشت. همسر قباد به دستیاری سیاوش دوست وی نگهبان قلعه را به زیبایی خود فریفت و چون به درون رفت، قباد را درون فرشی پیچیده، به بهانه اینکه فرش در اثر حیض نجس شده و نیاز به تطهیر دارد، از قلعه بیرون برد (82).

شیرین معشـ*ـوقه و همسر خسرو پرویز و نیز گردیگ همسر و خواهر بهرام چوبین که زنی دلاور بود و بعدها به همسری خسرو در آمد، در نجات پادشاهی ضعیف شده ساسانی بسیار کوشیدند که از ایشان نیز داستان ها پرداخته اند . به ویژه کوشش های شیرین به نحو ستایش آمیزی مضمون ساز ذهن نظامی گنجوی در منظومه «خسرو و شیرین» شده است.

حضور زنان و تلاش آنها برای حفظ خاندان ساسانی تا پایان دوره پادشاهی این سلسله همچنان دیده می شود. در پایان عمر این خاندان، پس از آنکه از فرزندان ذکور خسروپرویز کسی نماند که بر تـ*ـخت نشیند، دو تن از دختران وی یکی پس از دیگری چند ماهی بر تـ*ـخت نشستند (83). در خرد و دوراندیشی این دو زن همین بس که وقتی برادرشان شیرویه به کشتار پدر و برادران خود سرگرم بود، به نزد وی رفتند و زبان به سرزنش و اندرز او گشودند که حرص پادشاهی تو را به کشتن پدر و پانزده برادر وادار ساخت و بی گمان به کیفر گناهان خود خواهی رسید. سخنان این دو خواهر چنان بر شیرویه اثر کرد که او بسیار گریست و تاج از سر بر گرفت (84).

از اقدامات شایسته پوراندخت، باز گرداندن صلیب مقدس به رومیان بود که مسیحیان می پنداشتند حضرت عیسی بر آن مصلوب شده است و خسروپرویز در حمله به بیت المقدس، آن را غنیمت گرفته بود. این صلیب موجب کشاکش میان ایران و روم شده بود و پوراندخت با برگرداندن آن، قرارداد دائمی صلح با رومیان بست (85) و بدین طریق سایه جنگ ایشان را از سر مردم ایران کوتاه کرد.

M O B I N A · 1/8/23

مورخان از پادشاهی پوراندخت و آزرمیدخت، و دادگری ایشان به نیکی یاد کرده اند؛ اما حقیقت آن است که پادشاهی ساسانی در آن روزگار، چنان به دست مردان سست شده بود که این دو زن خردمند نتوانستند کاری از پیش برند و اندکی بعد، امپراطوری ساسانی به دست اعراب منقرض شد. در بررسی موقعیت اجتماعی زنان عصر ساسانی، آنچه گفته شد، یک روی سکه است که نشان می دهد زنان دربار از مسائل مهم مملکتی غافل نبودند و در مواقع لزوم، رسالت های گران بر دوش می گرفته اند؛ اما روی دیگر سکه آن است که نیروی عظیم خرد، اندیشه و کار زنان که می توانست در رشد و پیشرفت جامعه نقش مهمی ایفا کند، همیشه در جایگاه واقعی خود به کار گرفته نمی شد و به انحاء مختلف توسط مردان تباه می گشت. وجود حرمسراها یکی از راههای به بد*کاره رفتن نیروی زنان بود که عده بسیاری از ایشان را تنها به منظور هـ*ـوس رانی های شاه از متن جامعه حذف می کرد و به تعبیری در قفس طلایی محبوس می ساخت.

حرمسراها در تمام دوره های باستان وجود داشت؛ لکن هرچه به دوره انحطاط و پایان سلسله ساسانی نزدیک می شویم، میل شاهان را به زن و حرمسرا بیشتر می بینیم. می گویند حرمسرای خسرو پرویز سه هزار زن داشته و این غیر از دخترانی بود که به صورت خدمتکار، رامشگر و مطرب در دربار او بودند (86)؛ با این همه میل او به زن تمامی نداشت و هر جا دوشیزه، بیوه و زن صاحب فرزندی نشان می دادند، به حرم خود در می آورد و هرچندگاه یکبار به فرمانروایان اطراف نامه نوشته، وصف زن کامل عیار را درج می کرد؛ پس عمالش هرجا چنان زنی می یافتند، به خدمت وی می بردند.

این مساله کار را به جایی رساند که شیرویه پسر خسرو که البته شخصیت موجهی هم نداشت، پیش از کشتن خسرو پرسشنامه ای را که به منزله متن دادخواست بود، برای پدر فرستاد و از او درباره اعمال خلافش توضیح خواست. از جمله موارد خلاف، رفتار مستبدانه خسرو با زنانی بود که آنها را جبرا از محل خود آورده، و در حرمسرا نگه می داشت (87).

M O B I N A · 1/8/23

وجود حرمسراها علاوه بر قدرت سـ*ـیاسی شاهان، ناشی از ثروت سرشار آنها هم بود و از اسباب شان و شوکت ایشان به شمار می رفت که در مقیاس کوچکتر مورد تقلید اعیان و اشراف نیز قرار می گرفت. به همین دلیل برخی عقیده دارند ظهور مزدک در زمان قباد اول، که مورد مخالفت روحانیون زرتشتی قرار گرفت، در واقع طغیانی اجتماعی بر ضد بی عدالتی های آن زمان بود. آنچه مزدک درباره زن و ثروت طرح می کرد که باید مانند آب، آتش و مرتع در دسترس همگان قرار گیرد، اباحیگری و اشتراک همگانی در زن نبود، بلکه نوعی مبارزه طبقاتی بود که بر ضد توانگران و طبقات ممتاز اجتماع، به ویژه شخص شاه صورت می گرفت و هدف آن بود که ثروت، شادی و تمتعات مادی را از انحصار دربار در آورد و امکان دستیابی به آن را به طور مساوی در اختیار همگان قرار دهد، به گونه ای که کسی بیش از دیگری نداشته باشد و مساوات در جهان برقرار گردد (88).

در ریشه یابی وضع اسف بار حرمسراهای ساسانیان باید دید پدیده مزبور با مجوز دینی آن روزگار شکل گرفته بود یا ناشی از زیاده روی شاهان و به عبارت دیگر ناهنجاری اجتماعی بود.

ساسانیان آیین زرتشت را دین رسمی خود اعلام کرده بودند. در روزگار ایشان متون پراکنده اوستای عهداشکانی گردآوری و تألیف شد و تلاش هایی برای تدوین احکام فقهی و قوانین حقوقی آیین زرتشت صورت گرفت. این در حالی بود که حدود ۱۵۰۰ سال از ظهور زرتشت می گذشت و مجموعه قانونی به معنی اخص وجود نداشت؛ آنچه از اوستا در میان مردم رایج بود، سرودها و نیایش های زرتشت (گاهان) و بخش هایی از اوستا بود که در آیین های مذهبی خوانده می شد و اخلاق دینی مردم را شکل می داد. سرانجام قانون نامه ساسانی بر مبنای اوستا و تفاسیر آن و اجماع «نیکان» یعنی مجموعه فتاوای علمای روحانی نوشته شد و مادیگان هزار دادستان (گزارش هزار فتوای قضایی) نام گرفت (89). بخش های موجود این کتاب، شامل حقوق خانواده، ازدواج و مالکیت می شود و لذا قوانین مربوط به زنان را نیز می توان در آن پی گرفت.(90)

M O B I N A · 1/8/23

با بررسی حقوق زن در دوره ساسانی نشان نمی دهد که قوانین ایشان کلا زن ستیز بوده است. قوانین بسیاری در آن دوره می توان یافت که در آنها زن مورد توجه و حمایت قرار گرفته است. مثلا در ازدواج «پاتخشاییه» که کامل ترین نوع ازدواج بود و زن در آن، پادشازن و زن ممتاز خوانده می شد، حقوقی مثل کابین، نفقه، ارث و امتیازات دیگر به رسمیت شناخته شده بود، اما در انواع دیگر مثل «چکریه» که رواج بیشتری داشت، حقوق کامل در کار نبود؛ حتی در میان فرزندان زنی که این گونه ازدواج کرده بود و چاکرزن نامیده می شد، فقط پسران حقوقی داشتند.

ازدواج و تشکیل خانواده

در جهان بینی زرتشت، ازدواج، تشکیل خانواده، توالد و ادامه نسل از ارزش های اهورایی بود و بدان بسیار سفارش می شد(91) حتی قوانین عجیب و غریبی هم در این زمینه وضع شده بود؛ چنانکه اگر مردی در می گذشت، برای ادامه نسل وی باید زنش را به همسری پسر او در می آوردند و اگر پسر نداشت، باید زن را به نکاح نزدیک ترین خویشاوند او در می آوردند. اگر زن نداشت، دختر یا نزدیک ترین خویشاوند اناث او را به نزدیکترین خویشاوند ذکورش کابین می بستند و اگر هیچ زنی از خویشاوندانش نبود، باید از دارایی متوفی جهیزیه ای برای زنی بیگانه تهیه کرده، او را به یکی از مردان خویشاوند میت تزویج می کردند تا پسری که از این ازدواج حاصل می شد، فرزند آن میت به شمار آید و نسل او منقطع نشود. اگر هم کسی از این تکلیف غفلت می ورزید، سبب قتل نفوس بی شمار تلقی می شد؛ زیرا نسل میت را قطع و نام او را تا آخر دنیا خاموش کرده بود.

در چنین تفکری، زن که یکی از ارکان خانواده است، طبعا نمی توانست بی اهمیت تلقی شود بلکه به عنوان مادر و همسر باید در چتر حمایتی خانواده قرار می گرفت و قوانینی به نفع وی وضع می شد. اما این بدان معنا نبود که زن و مرد ارزش یکسان و حقوق مساوی دارند. در همین مورد اخیر که ذکر شد و به نظر نگارنده یکی از مبانی مشروعیت ازدواج با محارم را در تفکر زرتشتیان بیان می کند، اساس خانواده و ادامه نسل مبتنی بر همخونی ذکور است نه اناث. به عبارت دیگر دختر با ازدواج بیگانه نمی تواند نسل پدر را ادامه دهد و باید پای یکی از مردان خویشاوند میت در میان باشد تا نسلش ادامه پیدا کند. تازه اگر مرد خویشاوند به جای دختر میت، زن بیگانه ای را هم اختیار کند، مشکلی در ادامه نسل میت پیش نمی آید!

M O B I N A · 1/8/23

ازدواج با محارم و تعدد زوجات که نتیجه طبیعی این گونه قوانین بود، در سایر موارد هم محدودیتی نداشت و سبب می شد مادران، دختران و خواهران به عنوان همسران یک مرد در خانواده جمع شوند؛ چنانکه گفته اند اردای ویراز که خود جزء دستوران و اولیاء دین زرتشتی بود، هفت خواهر خود را به زنی گرفته بود (92).

در چنین خانواده هایی طبعأ امنیت روانی و عاطفی زن نمی توانست حفظ شود و نیروی او دائما معطوف به درگیری های داخلی خانواده می شد. اختصاص یافتن زنان شوی مرده به نزدیکترین همخون شوهر متوفی هم گرچه برای حفظ کیان خانواده صورت می گرفت، اما زن را به ناخواست در اختیار مردی قرار می داد که شاید هیچ تمایلی به او نداشت. اگر در نظر بگیریم که در هر خانواده معمولا یک تن پادشازن و دارای حقوق کامل بود و بقیه همسران حقوق و امتیازات وی را نداشتند (93)، به راحتی می توان نتیجه گرفت که بسیاری از زنان آن روزگار از حقوق کامل حتی در محدوده خانواده برخوردار نبوده اند.

حقوق مالکیت زن در خانه شوهر به شرطی مورد حمایت قانون بود که این حقوق را به صورت قانونی ثبت می کردند، وگرنه شوهر نسبت به همه اموالی که زن در خانه او به دست می آورد، حق تصرف داشت؛ مثلا اگر شخص سومی می خواست چیزی را به زن منتقل کند، موافقت شوهر ضروری بود؛ اگر شوهر صراحتا نمی گفت که من این را نمی خواهم و ثبت نمی شد، هنگام طلاق، همه آنچه مرد در زندگی مشترک به زن واگذار کرده بود یا زن کسب نموده بود، به دارایی شوهر بر می گشت (94).

زن در نظام ساسانیان در همه حال تحت سرپرستی مرد بود؛ یا پدر یا شوهر و یا جانشین شوهر. این مسئله در عین حالی که موجب حمایت او می شد، محدود کننده هم بود؛ زیرا در مقابل، وی را ملزم به اطاعت و فرمانبرداری کامل می کرد. هرگونه تخلفی که زن در این زمینه مرتکب می شد، لغزش و گناهی تلقی می گشت که به مرد حق می داد به مطالبه حقوقی برخیزد از آن جمله حق جدایی از زن و بر هم زدن عقد ازدواج، بود(95). بدین ترتیب اطاعت از شوهر گلوگاه مناسبی بود که مرد هرگاه می خواست، می توانست آن را ببندد و مانع هر گونه حضور اجتماعی و ابراز وجود زن شود.

افزون بر همه موارد فوق، احکام فقهی دشواری در امور طبیعی زنان وجود داشت که سبب می شد آنها بخش زیادی از عمر خود را دور از جامعه و زندگی اجتماعی سپری کرده و در انزوای خانه بمانند. چنانکه مطابق کتاب شایست ناشایست اگر خوراک پخته ای در فاصله سه قدمی زن دشتان (حائض) بود، ناپاک محسوب می شد (96) و زنی که زایمان می کرد تا 40 روز حکم زن دشتان را داشت (97). همچنین زن دشتان نباید در آب و آتش و خورشید و سایر روشنی ها می نگریست یا به گوسفند و گیاه نگاه می کرد یا با مرد مؤمن گفتگو می نمود (98).

M O B I N A · 1/8/23

همان گونه که ملاحظه می شود، روح این قوانین، با جایگاه بسیار والایی که زن در هستی شناسی زرتشت و نظام اساطیری آفرینش داشتو پیشتر از آن سخن گفتیم - کاملا منطبق نیست. به عبارت دیگر، قداست و والایی زن به آن شکل آرمانی در قانونگذاری دینی ملحوظ نشده است. در این قانونگذاری که البته توسط مردان جامعه صورت گرفته، متون دینی چنان بازخوانی و استنباط شده که در حرکتی همه سویه از قدرت زنان کاسته و بر اقتدار مردان افزوده است.

وقتی که بر این قدرت تشریعی، توان مالی و اقتصادی هم افزوده می گشت، مرد می توانست با تمسک به مجوز شرعی تعدد زوجات و ازدواج اقربا، زنان بیشتری را در اختیار داشته باشد و از ایشان متمتع شود و در مقیاس وسیع تر، هنگامی که قدرت سـ*ـیاسی و حکومتی هم پیدا می کرد، طبعة حرمسراها شکل می گرفت و نشانه بزرگی و جایگاه ایشان به شمار می آمد و هر چه حرمسراها پرجمعیت تر می شد، شأن و شوکت آنها بالاتر می رفت. قوانین بازدارنده و محدود کننده زنان هم که ایشان را از فعالیت های کلان و مؤثر اجتماعی باز می داشت، خودبه خود زنان را به همان سمت و سویی سوق می داد که مردان می خواستند.

حرمسرای شاهان در تمام دوره های تاریخی وجود داشت؛ اما هر چه به پایان دوره ساسانیان که اوج انحطاط ایشان است نزدیک می شویم، حرمسراها را پررونق تر می بینیم. از این رو می توان نتیجه گرفت که تنها عامل ایجاد حرمسراها مجوز شرعی نبود، بلکه اخلاق اجتماعی و مهمتر از آن، انحطاط و ابتذال شاهان، عوامل مؤثرتری بودند که حرمسراها را به وجود می آورند. به همین دلیل، عقاید مزدک و مانی درباره زن را می توان نوعی مقابله و اعتراض اجتماعی به وضع حرمسراها تلقی کرد. به عقیده نگارنده، آنچه مزدک می گفت که زن و ثروت باید در اختیار همگان به طور مساوی تقسیم شود، و آنچه مانی می گفت که باید بدون زن زندگی کرد و بیش از غذای یک روز و لباس یک سال را نداشت (99)، با همه فرقی که با یکدیگر دارند، دو روی سکه اعتراض اند که یکی افراط را نشان می دهد و دیگری تفریط را.

یک مقایسه

در پایان بررسی موقعیت اجتماعی زن در ادوار باستان، به اجمال سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی را با هم مقایسه می کنیم:

M O B I N A · 1/8/23

در دوره هخامنشیان که آغاز تمدن ایرانی و گسترش آیین زرتشت با جهان بینی و اخلاق دینی است، حضور زنان در امور اجتماعی و بسیار جدی تر و بارزتر است و در مقایسه با تمدن های درخشان ت ا آن روزگار مثل یونان در سطح بالاتری قرار دارد. در دوره اشکانی، تحت تأثیر تمدن یونان و یک قرن سیطره سلوکیان، فرهنگ التقاطی به وجود آمده و زنان از فعالیت های اجتماعی حذف شده اند. در دوره ساسانیان هم رویکرد رسمی به دین زرتشت اس صورت گرفته و نهادهای دینی تکوین یافته است. در نتیجه، پایگاه خانوادگی زن تحت تأثیر تعالیم زرتشت تقویت شده و زنان دربار و در مواقع لزوم فعالیت های ارزشمندی را در جهت حفظ بنیان خانواده و کیان شاهی که با یکدیگر گره خورده بود، از خود نشان داده اند؛ اما از طرف دیگر، فعالیت های اجتماعی زنان کلا در سایه نهاد خانواده رنگ باخته و با سوء استفاده مردان از اختیارات دینی، زنان پایگاه نازل تری پیدا کرده اند و هر چه بیشتر به سوی حرمسراها رانده شده اند. هر چه به پایان روزگار ساسانی و دوره انحطاط آن نزدیک تر می شویم، این حرکت را آشکارتر می بینیم.

حجاب و پوشش زنان در ادوار باستان

کهن ترین آثاری که از پوشش زنان ایرانی به دست آمده، نشان می دهد که جامه ایشان همواره بلند و پرچین، دارای پوشیدگی کامل و متناسب با عفت و پارسایی بوده است. از دوره ایلامی نقش زنی با لباس بلند و پوشیده و بسیار زیبا با نگاره هایی شبیه فلس ماهی بر جامی سیمین قلمزنی شده که ۲۰۰ سال قدمت دارد و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود (100).

M O B I N A · 1/8/23

مجسمه ناقصی هم از ناپیرآسو، ملکه ایلام، از شوش پیدا شده که متعلق به حدود ۳۵۰۰ سال پیش است و ۱۷۵ سانتیمتر قد و ۱۸۰۰ کیلوگرم وزن دارد. مجسمه مزبور که از مفرغ ساخته شده، در موزه لوور پاریس نگهداری می شود و لباس زنان این سرزمین را پیش از مهاجرت آریایی ها نشان می دهد. بیننده با دیدن آن، هم شکوه و بزرگی صاحب مجسمه را از پس قرون حس می کند و هم فخامت و پوشیدگی لباس وی را می ستاید که بسیار هنرمندانه ارائه شده است. نقش برجسته معبد اینشوشیناک شوش (در موزه لوور پاریس) هم که قدمت آن به ۱۲۰۰ پا .م. می رسد، خدابانویی را با جامه ای بلند و ساده و کلاهی بر سر که بیشتر موها را پوشانیده، نشان می دهد (101).

درباره پوشش اقوام آریایی باید گفت مادها در این زمینه ذوق و تجربه بیشتری داشتند و به گفته مورخان یونانی، هرودت و استرابون، پارسی ها شکل لباس را از مادی ها اقتباس کرده بودند (102). نقش برجسته آشوری در نینوا که کوچاندن اجباری ماد را پس از شکست از آشور نشان میدهد. زنان ماد بدون پوشش سر هستند، اما تصاویری که باستان شناسان از نجبای ماد بازسازی کرده اند، زنان را با پوشش سر نشان می دهد . گرچه به پوشیدگی زنان هخامنشی نیست. دایره المعارف لاروس هم به پیشینه حجاب در بین مادها و پارس ها اشاره کرده است. در مبارزه کوروش با ابرداد، آخرین فرمانده ماد که در برابر وی ایستادگی می کرد، آمده که وقتی ابرداد در میدان جنگ کشته شد، برای شناسایی جسدش زن نقابداری را آوردند که پانتیا همسر وی بود. او چون به جنازه شوهر رسید، به زانو افتاد؛ کورش برای تسلی دادن زن پیش وی رفت و دید که نقاب صورتش را پوشانده و روپوش کتانش از خون رنگین شده است (103). چنانکه ملاحظه می شود، در این گزارش بر نقاب و روپوش زن که در واقع پوشش بالایی وی در بیرون از خانه بوده، تأکید شده است. همچنین می توان استنباط کرد که پوشش زنان در پایان دولت ماد که حدود دو قرن از آغاز آن فاصله داشت، کامل تر از اوایل کار ایشان بوده است.

M O B I N A · 1/8/23

در دوره هخامنشیان، پوشش زنان محل توجه و درنگ بیشتری است. زنان این دوره چنانکه پیشتر گفتیم، بیش از دوره های دیگر حضور و فعالیت اجتماعی داشتند و جالب آن است که عفاف و حجابشان نیز بیشتر از سایر دوره ها در تاریخ ثبت شده است. در آثار به جامانده از تمدن هخامنشی به نقش ها و نگاره های شهوانی زنان برخورد نمی کنیم و این موضوع ارتباط مستقیمی با نگرش پارسیان به پارسایی زنان داشت. کوروش به اطرافیان خود می گفت: «شما به زنی که در پرده پارسایی و پاکدامنی است و احترام خود را حفظ می کند، حرمت می نهید یا به زنی که از جاده پارسایی بیرون می افتد» (104).

مردان پارسی توجه و غیرت خاصی به حفظ حریم زنانشان داشتند؛ اما این مسئله در نگاه مورخان یونانی که فرهنگ دیگری داشتند توجیه درستی پیدا نمی کرد و نشانه بربریت ایرانی ها و طبع حسود مردان تلقی می شد. حتی در کجاوه نشاندن زنان به هنگام سفر که در وهله اول برای آسایش ایشان و در امان ماندن از گرد و خاک، سرما و گرمای آفتاب بود و در عین حال جزء لوازم شوکت آنها به شمار می رفت، از نظر یونانی هاسلب آزادی زنان بود؛ چنانکه پلوتارک می نویسد: اغلب بربرها و به ویژه ایرانی ها درباره زنانشان طبعی بسیار حسود دارند. مردهای ایرانی نه تنها به شدت مواظب اند تا چشم بیگانه ای به زنانشان نیفتد، بلکه درباره زنان خریداری شده و برده خود نیز سخت پایبند حراست اند. زن ها در خانه ها پشت بست و کلون زندگی می کند و به هنگام سفر در حصار چادر کالسکه قرار دارند (105). البته پلوتارک در جای دیگری خلاف این گفته را ثابت کرده و نشان داده است که زنان در پرده نشین بودن خود مجبور نبوده اند؛ آنجا که می گوید ملکه استاتیرا، همسر اردشیر دوم، همواره پرده های کالسکه اش را هنگام سفر بالا میزد و عموم زنان اجازه داشتند با او ملاقات کنند و به همین دلیل محبوبیت بیشتری پیدا کرده بود (106).

پارسایی زنان ایرانی، امری تحمیلی بر ایشان نبود. آنها خود با شأن و شخصیتی که داشتند، زندگی پرهیزکارانه ای را در پیش گرفته بودند. گزارش مورخان یونانی، حتی خود پلوتارک، مؤید این مطلب است که زنان ایرانی در اسارت دشمن هم دست از روش خویش بر نمی داشتند و آنها را وادار به رفتاری شایسته می کردند. پلوتارک در شرح رفتار اسکندر با مادر، همسر و دختران داریوش که پس از شکست وی به اسارت یونانی ها در آمده بودند، نوشته است: چون این ملکه ها سابقا بسیار عاقلانه زندگی کرده و اکنون به اسارت افتاده بودند، بهترین عنایت درباره آنها این بود که هیچ گاه کلمه ای برخلاف پاکدامنی نشنیدند و از چیزی که برخلاف عفت و عصمت بود، نه فقط بیم نداشتند، بلکه گمان آن را هم نمی کردند. در مکانی مانند جاهایی که مخصوص دوشیزگان است، به کلی دور از همه مأوا گزیدند و کسی آنها را ندید؛ در حالی که زن داریوش زیباترین ملکه جهان بود، همچنان که خود داریوش هم در میان پادشاهان شکیل ترین آنها به شمار می رفت و دختران ایشان هم به پدر و مادرشان شباهت داشتند (107).

M O B I N A · 1/8/23

درباره پوشش زنان هخامنشی باید گفت آثار به جامانده از آن دوره، نشان می دهد که زنان لباس بلند و پرچین با آستین های بلند و گشاد می پوشیدند (108) و چادری بر سر می کردند که موها را می پوشاند (ملک زاده، همان)؛ حتى ملکه هم از روی تاج خود از این چادر استفاده می کرده است.

نمونه پوشش زنان هخامنشی را در قطعه فرشی که رودنکو، باستان شناس روسی، از دره پازیریک در جنوب سیبری کشف کرده و اکنون در موزه ارمیتاژ لنینگراد نگهداری می شود می توان دید. این قطعه فرش که در اثر یخبندان سالم مانده است، متعلق به پهنه شاهنشاهی هخامنشی است و چهار زن را به طور متقارن در دو طرف بخوردانی نشان می دهد. هر چهار زن تاج بر سر دارند؛ دو تن از آنها در جلو ایستاده اند و قدی بلندتر دارند که نشان میدهد که ملکه هستند و مقام بالاتری دارند. ایشان از روی تاج، چادری با حالت رها بر سرکرده اند که تا زانوان آنها می رسد. دو زن دیگر با قدی کوتاه تر، پشت سر آنها به احترام ایستاده اند و البته چادر ندارند. این دو زن را خدمتکار تفسیر کرده اند (109)؛ اما تاجی که بر سر دارند، مانع از پذیرفتن این تفسیر می شود. شاید از شاهدخت ها باشند که سن کمتری دارند. مشابه این لباس زنان با چادر در دیگر آثار به جامانده از هخامنشیان هم دیده می شود (110). یکی از بهترین نمونه ها، نگاره هایی از زنان اسب سوار است. این نگاره ها در ترکیه امروزی در نزدیکی داسکیلیون پیدا شده است که در زمان هخامنشیان، ساتراپ نشین ایرانی بود (111). چادر زنان مزبور کامل تر و مشخص تر است و دیگر لباس های آنان را پوشانده است.

چادر زنان هخامنشی چنان موضوع روشنی است که وقتی آندره کاستانو" نقاش ایتالیایی در قرن 16 میلادی می خواست تابلویی از استر" همسر یهودی خشایارشا بکشد، پوشش سر و جامه او را بسیار شبیه به همان چیزی کشید که اکنون از آن سخن می گوییم. به راحتی می توان استنباط کرد که زنان زرتشتی هخامنشی که در درون فرهنگ پارسی تربیت شده بودند، حجاب پارسی را کامل تر از استر داشتند که متعلق به فرهنگی دیگر بود.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین