زبانزدی حجاب زنان ایران باستان

MaSuMeH_M · 10/5/21

در حالی كه در جهان بدحجابی و بی حجابی شیوع پیدا كرده و در اثر همین كار، فساد و بی بندوباری، بسیاری از كشورهای دنیا را فراگرفته، عده ای گمان می كنند كه حجاب مخصوص دین مقدس اسلام است، در حالیكه این توهم صحیح نیست. زیرا آنچه به طور خلاصه می توان گفت آن است كه: تمام ملل و مردم جهان، زنانشان دارای حجاب بوده اند اگرچه در كیفیت پوشش فرق داشته اند.
با كندوكاو در تاریخ ایران باستان و آثار بجای مانده از آن دوران كه اغلب مردم شان كیش زرتشت داشتند، چنین بدست می آید كه زنان ایران از دیرباز حجاب و اخلاق نیكو و پاكدامنیشان زبانزد همه بوده است و این حقیقت نیز روشن می شود كه با ورود اسلام به ایران، حجاب وارد ایران نشده است، بلكه بانوان ایران از قدیم الایام حجاب داشته اند.
در تاریخ آمده است كه: هنگامی كه سه تن از دختران كسری (شاهنشاه ساسانی) را به همراه غنائم فراوان نزد عمر آوردند وی دستور داد با آوازی بلند روی آنان فریاد كشند كه پوشش از چهره برگیرند تا مسلمانان آنها را ببینند و خریداران بیشتر با پول زیادتری پیدا شوند. دوشیزگان ایرانی از برهنه كردن صورت خودداری كردند، و یك مشت بر سینة نماینده عمر زدند و آنان را از خود دور ساختند.
همچنین در جاهای مختلف شاهنامه سخن از زن نیكوی ایرانی و حجاب او به میان آمده است كه از این اشعار استفاده می شود كه زنان ایرانی از دیرباز حجاب داشته اند.
در نقشهایی كه از ایران باستان برجای مانده هیچ صورت زن دیده نمی شود این نقشها نشان می دهد كه زنان دارای حجاب، مخصوصاً با چادر بوده اند.
بررسی‌ها نشان می دهد که پوشش تمام بدن در دوره های مختلف تاریخی چه نزد زنان و چه نزد مردان در ایران یک حقیقت بوده است و به هیچ وجه ایرانیان در برهنگی به سر نمی برده اند. اما این را بایستی در نظر داشت که پوشش کامل و آراسته همراه با تزئینات زنان در ایران، با پوشش چادر اسلامی متفاوت بوده است.

پوشش زنان در ایران باستان
در مورد پوشش زنان ایران باستان، مطالب زیادی در تاریخ وجود دارد. ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران باستان و اینکه حجاب بسیار سختی در بین آنان رایج بوده است، می گوید: «زنان طبقات بالای اجتماع جرأت آن را نداشتند که جز در تـ*ـخت روان روپوش دار از خانه بیرون بیایند. هرگز به آنان اجازه داده نمی شد که آشکارا با مردان آمیـ*ـزش (اختلاط) کنند. زنان شوهر دار حق نداشتند هیچ مردی را، ولو پدر یا برادرشان باشد، ببینند. در نقش هایی که در ایران باستان بر جای مانده، هیچ صورت زن دیده نمی شود و نامی از ایشان به نظر نمی رسد.»

MaSuMeH_M · 10/5/21

بررسی‌ها نشان می دهد که پوشش تمام بدن در دوره های مختلف تاریخی چه نزد زنان و چه نزد مردان در ایران یک حقیقت بوده است و به هیچ وجه ایرانیان در برهنگی به سر نمی برده اند. اما این را بایستی در نظر داشت که پوشش کامل و آراسته همراه با تزئینات زنان در ایران، با پوشش چادر اسلامی متفاوت بوده است.
ویل دورانت معتقد است نقش پوشش و حجاب زنان در ایران باستان چنان برجسته‌است که می‌توان ایران را منشاء اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست.
دایره‌المعارف لاروس نیز به وجود حجاب زنان در ایران باستان اشاره می‌کند. در تفسیر اثنی عشری چنین آمده‌است: «تاریخ نشان می‏دهد که حجاب در فرس(فارس) قدیم وجود داشته‌است.»

منزلت زنان در عصر نوسنگی
از حدود 8 هزار سال قبل از میلاد یا دوران نوسنگی و در مرحله کشاورزی و بعد شهرنشینی، نقش زن در امور و مسائل روزمره و مسائل آسمانی مورد توجه بوده است. در اولین قطعات کوچک نقاشی شده از جنس گل پخته که به ندرت تصویر انسانی بر آنها دیده می شود، تنها نقش زن مشهود است. در فلات ایران، در هزاره های دهم و نهم ق.م زن «رب النوع مادر» یا «ایزدبانوی مادر» و «الهه باروری» است که وظیفه اصلی ِوی در طبیعت، آفرینش و زندگی است.
آنها نگهبانان آتش و سازنده ظروف سفالین و فراهم آورنده میوه طبیعی بودند. از این عصر، تعداد زیادی مجسمه سفالین از رب النوع مادر که خدای نعمت و فراوانی است، در دست است. این رب النوع در ایران ماقبل تاریخ پیداشده و همسری داشته است که در آن ِ واحد هم شوهر و هم فرزند او محسوب می شد و در اینجا می توان اساس ازدواج با محارم را در مذاهب اقوام ایرانی جستجو کرد.
در زمان باستان نیز، زنان پارسی منزلت بالایی داشتند؛ چراکه در دوران زرتشت، مقام زنان و مردان یکسان بود و زنان می توانستند به مقام قضاوت، پادشاهی و... برسند. در میان امشاسپندان (فرشتگان) زرتشتی نیز، چندین فرشته نام های مونث داشتند که از مرتبه والای زن در آن دوران حکایت دارد.

MaSuMeH_M · 10/5/21

در زمان باستان نیز، زنان پارسی منزلت بالایی داشتند؛ چراکه در دوران زرتشت، مقام زنان و مردان یکسان بود و زنان می توانستند به مقام قضاوت، پادشاهی و... برسند. در میان امشاسپندان (فرشتگان) زرتشتی نیز، چندین فرشته نام های مونث داشتند که از مرتبه والای زن در آن دوران حکایت دارد

حجاب قبل از اسلام
تاریخ باستان، تاریخ نظامی و سـ*ـیاسی است و تحقیق در مورد نوع پوشش و حجاب زنان این دوره، کار آسانی نیست. برای به دست آوردن دلایل محکم باید به منابع موجود از آن دوران اشاره کرد. برپایه متون تاریخی، در تمدن ها و ادیان پیشین جهان، به ویژه در سلسله های مختلف ایران باستان، در دوره ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی، حجاب در میان زنان معمول بوده است و این حقیقت روشن می شود که با ورود اسلام به ایران، حجاب وارد نشده است و حجاب آنان با توجه به شرایط اقلیمی، اجتماعی، کار و پیشه، سبک و اسلوب خاص داشت.
آنچه بر صحت این ادعا گواهی دارد، نوع پوشش آنهاست که می توان آن را در دوران باستان از روی کتیبه های به جا مانده در مکان های باستانی(نقش رستم)، تحت جمشید، نقش رجب و...)، ظروف، تندیس ها و مجسمه های محافظت شده در موزه ها و در دوران بعد از اسلام از طریق منابع و کتاب های معتبر مانند شاهنامه فردوسی که آینه تمام نمای فرهنگ ایران زمین است، مشاهده کرد
شاهنامه، کتاب ملی و حماسی ایرانیان، گرچه مملو از تاریخ حماسی و نظامی ایرانیان باستان است، اما نحوه پوشش زنان آن دوره را نیز در ابیاتی بازگو می کند. با وجود آنکه شاهنامه بیشتر به تاریخ شاهان و شرح جهانداری ها و جهانگشایی های آنان توجه دارد، گوشه هایی از تاریخ اجتماعی ایران را نیز نشان می دهد و در این میان بارها به «پوشیده رویان» در مورد زنان ایرانی اشاره می کند و چندین بار نیز به حجاب «چادر» اشاراتی دارد و نشان می دهد که زنان ما از زمان های باستان دارای چادر بوده اند.
از شاهنامه چنین برمی آید که از ابتدای تاریخ، یعنی دوران جمشید و فریدون، زنان ایران «پوشیده روی» بوده اند

زنان اشراف؛ الگویی برای سایر زنان
تندیس های به جامانده از آن دوران، فقط حجاب زنان اشرافی را نشان می دهد که با تطبیق آثار کتبی، سنگ نوشته ها و تندیس ها و با تدبر در منابع مکتوب و آثار برجای مانده از سلسله های باستانی ایرانی، در بررسی نحوه پوشش معلوم می شود که زنان اشرافی نه تنها حجاب خود را رعایت می کردند، بلکه الگویی برای زنان طبقات پایین جامعه بودند و آنها نیز در مجالس عمومی و در منظر مردم پوشیده بیرون می آمدند.
بعضی از منابع موجود معتقدند زنان ایرانی از چادر و روبنده استفاده نمی کردند، ولی از جلوه گری ها و نمایش انـ*ـدام برهنه پرهیز می نمودند. نقوش برجای مانده از سکه ها، تندیس ها و نقوش به دست آمده از زنان نشان می دهد زنان ایران باستان حجابی نداشتند، ولی پوشیدگی موی و روی، سنت و وجه امتیاز اشراف به شمار می رفته است.
هردوت و استرابون نیز هر دو پوشیدگی زنان طبقات ممتاز ایران قدیم را امری متداول می دانند و آنرا نوعی اشرافیت به شمار می آورند و تأکید می کنند که زنان طبقات دیگر از این در پرده بودن، خود را آزاد می دانستند. اما با توجه به اینکه واژه «چادر»(cvatur)در زبان پهلوی به معنی «لباس» و «پوشش» آمده است، چنین برمی آید که این واژه قبل از ساسانیان نیز کاربرد داشته است. البته مسلماً اگر چادر هم استفاده می شد، به نحو امروزی آن نبوده است.
منبع: بیتونه

M O B I N A · 1/8/23

مقدمه

در عصر حاضر، تحریف حافظه فرهنگی و تاریخی ملت ها کارسازترین حربه دشمن فرهنگ ستیز است که وی را در رسیدن به مقصود خویش، یعنی سیطره فرهنگی و به تبع آن، اقتصادی بر جهان یاری می کند؛ زیرا اگر حافظه فرهنگی و تاریخی ملتی تحریف شود، مانند لوحی ساده، پذیرای نقشی خواهند گردید که به او ارائه خواهد شد. برای رویارویی با چنین دشمنی باید هویت فرهنگی را جلا داد، ریشه های فرهنگی را در قرون و اعصار گذشته بازشناخت و برای پاسداری از آنها به پا خواست.زیرا هرچه ریشه ها ژرف تر و استوارتر باشد، برکندن آنها برای دشمن، دشوارتر و ناممکن تر می شود. بدین منظور پژوهش حاضر به بررسی ریشه های حجاب و پوشش زنان در تاریخ ایران باستان و پیش از اسلام می پردازد. انگیزه دیگر این پژوهش در پرداختن به دوره های پیش از اسلام، مقابله با این توطئه فرهنگی - سـ*ـیاسی است که می کوشد حجاب زن ایرانی را پدیده اختصاصی مسلمانان وانمود کند و از این طریق میان ایرانیان مسلمان و غیر مسلمان شقاق افکند و رعایت حجاب را برای غیر مسلمانان امر تحمیلی معرفی نماید؛ لذا هوشیاری اسلامی و لزوم اتحاد ملی ایجاب می کند که به بازشناسی ریشه های مشترک فرهنگی اهتمام ورزیم و سرچشمه های حیات تاریخی خویش را آگاهانه پاس داریم.

عوامل مؤثر بر پوشش زنان در ایران باستان

در بررسی حجاب و پوشش زنان ایران باستان لازم است در ابتدا دو عامل به عنوان متغیرهای مسئله بررسی شود:

۱- نگاه دینی حاکم بر ایران باستان به زن و به تعبیری باورهای دینی مردم که موجب میشده پوشش متناسب با آن باورها جزء هنجارهای جامعه شناخته شود؛
2- نگاه جامعه به زن در آن دوره ها و به عبارت دیگر موقعیت اجتماعی زنان که طبعا پوشش متناسب با آن موقعیت ها را ایجاب می کرد. ذیلا به بررسی موارد یادشده می پردازیم

M O B I N A · 1/8/23

عقاید دینی ایران باستان

درباره اعتقادات دینی بومیان ایران، پیش از ورود آریایی ها، به اجمال می توان گفت که زن در عقاید دینی مردم آن روزگار جایگاه والایی داشته است. ریشه این امر را باید در نخستین دوره های زندگی بشر جستجو کرد. آنگاه که انسان کهن به نیروی شگرف زایش در زن متعجبانه مینگریست و حتی شگفت آورانه آیین زایمان دروغین را برگزار می ساخت. و برای زن نیرو و قدرتی اسطوره ای و خدایی قائل می شد و آن را به عنوان جوهر حیات می پرستید. بدین گونه کهن ترین آثاری که از نوعی باورهای دینی در جوامع کهن حکایت می کند، مربوط به الهه ها یا مادر خدایان باستانی است. علاوه بر این، زن در تحول زندگی بشر از دوران نوسنگی (هزاره هشتم پیش از میلاد) و غارنشینی به کشاورزی و سپس بنا نهادن مدنیت ساده نخستین، نقش اساسی ایفا کرده بود. اهمیت این نقش و بالا بودن میزان دخالت و سیطرۀ زن در زندگی سبب می شد وی جنبه قداست و ایزدگونگی پیدا کند. آثار به دست آمده از هزاره های ششم تا اول پیش از میلاد (1) نشان می دهد که در آن دوره ها الهه مادر تقدس داشت و به عنوان مظهر آسمانی باروری، حاصلخیزی، رویش و برکت پرستیده می شد.

در هزاره دوم پیش از میلاد آریایی ها از آسیای میانه به این سرزمین، که بعدها به اعتبار نژاد ایشان «ایران» نامیده شد، مهاجرت کردند. آریایی ها در آغاز خدایانی را ستایش می کردند که به دوران هند و اروپایی یعنی دوره همزیستی آنها با مردم هند در سرزمین های سابق مربوط می شد. یکی از مهمترین خدایان ایشان آناهیتا یا اردوی سورا (Ardvi Sura) الهه آب های نیرومند پاک بود که او را همتای سرس وتی(Sarasvati) ایزدبانوی آیین ودایی هند می دانند.

آناهیتا با خصوصیاتی بسیار برجسته و با قدمتی طولانی، جایگاه مهمی را در آیین های ایران باستان به خود اختصاص داده است و از روزگاران پیش از زرتشت تا دوره اسلامی مورد پرستش قرار می گرفت. در کتیبه های هخامنشی و آثار باستانی اشکانی و ساسانی نام، تصویر و تندیس او آمده، نیایشگاه های متعدد برای او ساخته شده و در سرزمین هایی که زیر نفوذ سلسله های ایرانی بوده اند، مانند آسیای صغیر، ارمنستان، ایبریا، آلبانی، بابل، دمشق، سارد و شوش، ستایش می شده است. (2)

M O B I N A · 1/8/23

زرتشت در ۱۲۰۰ تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد ظهور کرد.(3) در دین او عقیده به خدایان متعدد جای خود را به توحید و پرستش اهورامزدا داد؛ اما بخشی از عقاید ماورائی پیشین، به صورت اصلاح شده جای خود را در آن حفظ کرد؛ با این دگرگونی، آناهیتا که پیشتر یکی از خدایان به شمار می رفت، در آیین زرتشت به مرتبه ای پایین تر نزول کرد و در ردیف «ایزدان» جای گرفت. توضیح آنکه در کیش زرتشت، اهورامزدا نیروی غایی و در رأس آفرینش است؛ پس از او امشاسپندان قرار دارند که ۷ تن هستند و پس از آنها ایزدان که تعدادشان بسیار است. ایزدان و امشاسپندان با تفاوت هایی در رتبه و مقام، جایگاهی چون جایگاه فرشتگان در اسلام را دارند.

آناهیتای زرتشت

آناهیتای زرتشتی دیگر خدا نبود؛ اما یکی از فرشتگان خدا بود که همچنان مفاهیم والای پیشین را حفظ کرده بود و چنانکه آبان یشت اوستا توصیف می کند، در چشم اندازی اساطیری همچنان هویت زنانه داشت. آناهیتا نیرومند و درخشان، بلندبالا و زیبا، و پاک و آزاده توصیف شده که به فرمان اهورامزدا باران و برف و تگرگ فرو می باراند و بدین ترتیب، سرچشمه همه آب های روی زمین است. او منبع همه باروری هاست، نطفه مردان را پاک می کند، زهدان زنان را برای زایش آماده می سازد و شیر را در پستان مادران پاک می نماید. به طور خلاصه آناهیتا نماد پاکی، برکت، زیبایی، حاصلخیزی، باروری و حیات و زندگی است (4).

در اندیشه هستی شناختی آیین زرتشت، باز هم زن حضور نمادین دارد. سه امشاسپند از هفت امشاسپندان که نخستین آفریده های اهورا هستند، مؤنث شناخته می شوند. ویژگی ها و وظایف این امشاسپندان که در زیر می آید، تلقی زرتشتیان را از زن نشان می دهد و به لحاظ موضوع این مقاله محل درنگ و توجه است:

١. سپندارمد (سپنته آرمیتیSpanta-Armaiti): به معنی اخلاص و به جاندیشی است و مظهر فرمانبرداری مؤمنانه در برابر پیامبر میباشد. ایزدبانوی زمین است و به چهارپایان چراگاه می بخشد. وقتی که پارسایان در روی زمین، که نماد این جهان اوست، به کشت و کار و پرورش چهارپایان می پردازند، یا هنگامی که فرزند پارسایی زاده می شود، او شادمان می گردد و وقتی مردان و زنان بدو دزدان بر روی زمین راه می روند، آزرده می گردد. همان گونه که زمین همه بارها را تحمل می کند، او نیز مظهری از تحمل و بردباری است. سپندارمد با گستاخی و کج اندیشی مبارزه می کند (5).

۲. خرداد (هئوروتاتHaurvatat): به معنی تمامیت، کلیت و کمال است و مظهر نجات افراد بشر است. آب و آبادانی را حمایت می کند و در این جهان، شادابی گیاهان از اوست (6).

M O B I N A · 1/8/23

امرداد (آمیرتاتAmeretat) : به معنی بی مرگی است و تجلی دیگری است از رستگاری و جاودانگی. مانند خرداد با آب و گیاه ارتباط دارد و هدایای هر دو ثروت و رمه چهارپایان است. این دو امشاسپند نماینده آرمان های نیرومندی، و سرچشمه رویش و زندگی هستند و با گرسنگی و تشنگی میجنگند.(7) در طبقه ایزدان هم علاوه بر آناهیتا ، ایزدبانوانی دیده می شوند که البته تعدادشان به نسبت ایزدان، بسیار کمتر است. برخی از این ایزدبانوان عبارت اند از:

۴. آشی یا آزد ashay : که به معنی سهم، بخش و پاداش است. در اوستا به صورت زنی درخشان، بسیار نیرومند، خوش انـ*ـدام، مجلل، شکوهمند و آزاده نژاد توصیف شده است. نماد توانگری و بخشش است، خرد و خواسته می بخشد و پیشرفت و آسایش به خانه ها می برد. زنانی که اشی یارشان باشد، سفیدبخت هستند (8).

۵- دین یا دینا Daenā: مظهر وجدان است و به آدمیان نیرو میدهد تا راه اهورایی را برگزینند. اگر انسانی بر این نیروی درون دست یابد، هرگز به بدی دست نخواهد برد. نقش اساسی دئنا بر پل چینود (شبیه پل صراط مسلمانان) است؛ آنگاه که انسان پس از مرگ و هنگام داوری بر کردارش، از پل چینود می گذرد، اگر نیکوکار باشد، گذرگاه برای او پهن و گسترده می گردد و در اولین گام که پیش می گذارد، دئنا چون دختری زیبا و درخشان همراه با نسیمی خوشبو به پیشواز او می آید و او را به بهشت رهنمون می شود. این ایزدبانو در واقع با زیبایی خود، کارهای نیک و اهورایی و وجدان انسان در گذشته را مجسم می سازد. او همچنین آسودگی زنان را می پاید.(9)

6- چیستا: ایزدبانویی است که نماد دانش و آگاهی و فرزانگی است. غالبا با ایزدبانوی دین یکجا ذکر می شود و راه راست را نشان میدهد (10).

۷. گوشون یا گئوشورون Geushurvan : ایزد نگاه دارنده چهارپایان مفید است. وقتی گاو نخستین در حمله اهریمنی کشته شد، او به درگاه اهورامزدا از بدکاری و ستمی که در گیتی بر چهارپایان اعمال خواهد شد نالید، اما اهورامزدا به او اطمینان داد که چنین نخواهد ماند و زرتشت آیین خود را بر مردمان عرضه خواهد کرد و رفتار خوب و مناسب با چهارپایان را به ایشان خواهد آموخت (11).

بنابر هستی شناسی زرتشت، در برابر اهورا و موجودات اهورایی، اهریمن و موجودات اهریمنی قرار دارند که با نام دیوان شناخته می شوند. البته دیوان در منابع زرتشتی به روشنی و تفصیل وصف نشده اند و جنسیت آنها کمتر مشخص است، اما در میانشان چند دیو مؤنث دیده می شود؛ مانند جهی که در آغاز آفرینش نقش تخریبی دارد و نماد روسپیگری است، اوډگ که جمشید را به سوی لـ*ـذت های دنیوی راند و مردم را به سخن گفتن در جایی که باید سکوت کرد، روا می دارد، و پریمتی که دیوزن تکبر و دشمن سپندارمد است (12).

M O B I N A · 1/8/23

تعداد دیوزنان در برابر دیوان بسیار محدود است و از مقایسه جنسیت موجودات مینوی می توان نتیجه گرفت که در بینش زرتشتی و ایرانیان باستان، زن جایگاه مثبت و بسیار والایی در نظام آفرینش داشته است. مفاهیم مرتبط با زن، چنانکه ملاحظه شد، عبارت بود از: پاکی، برکت، کمال، هدایت، دانش و فرزانگی، شادابی و زندگی، توانمندی، آزادگی، رستگاری، بردباری، پاداش، بهره مندی، وجدان، آسایش، حمایت از حیوانات مفید و...

علاوه بر آنچه در تفسیر جهان مینوی گفته شد، در عالم انسانی هم آموزه های زرتشت درباره زنان شایان تأمل است. البته باید توجه داشت که هر قدر از فضای اساطیری و هستی شناختی این آیین بیرون آییم و به قلمرو آموزه های دینی در فضای واقعی زندگی وارد شویم، دیگر آن خداگونگی پیشین را در شأن و منزلت زن نمی بینیم. حتی در آن دسته از منابع زرتشتی که در دوره های متأخر و تحت تأثیر فرهنگ های ملل دیگر تألیف شده، دیدگاه های منفی هم راجع به زنان دیده می شود (13).

اما به هر حال آیین زرتشت هم در آغاز آفرینش نگاه متعالی به زن دارد چنانکه بررسی شد و هم در آخرالزمان و هنگام ظهور منجی جایگاهی مساوی با مردان برای او در نظر گرفته است؛ به طوری که از سی تن یاوران پرهیزکار سوشیانت، پانزده تن زن هستند و ۱۰ تن مرد (14). پاداش اخروی هم برای هر دو یکسان است؛ چنانکه خطاب در این آیین به زن و مرد - هر دو است تا راه راست را با خرد خویش برگزینند، کردار نیک داشته باشند و از بهره مینویی برخوردار گردند.

افزون بر این، در اوستا زنان پارسا و پاکدامن بسیار ستوده شده اند و نقش زادن و پروردن فرزندان و کلا روابط سالم خانوادگی در کانون توجه است. زرتشت در گات ها که سروده های خود او و از کهن ترین بخش های اوستاست، همسری را که اهورامزدا برای پوروچیستا (15)، جوانترین دختر وی، برگزیده است، معرفی می کند و به او می سپارد که به خرد خویش مراجعه نماید و از روی دانش و پارسایی رفتار کند. سپس به همه نوعروسان و تازه دامادان پند می دهد که پیوسته با اندیشه نیک زندگی کنند و در راستی از یکدیگر پیشی گیرند تا از زندگی و خانمان خوب برخوردار گردند (16). در اینجا همچنین تصریح می شود که آن خوشی که از تباهی و تیرگی به دست آید، در اصل مایه اندوه است و کسانی که راستی و درستی را تباه سازند، زندگی مینویی خویشتن را نابود می کنند (17).

M O B I N A · 1/8/23

آموزه هایی از این دست که به پاکدامنی، خردمندی و استحکام روابط خانوادگی ترغیب می کنند و از دروغ و فریب و زشتکاری چه در نهاد خانواده و چه بیرون از آن پرهیز می دهند، در آیین زرتشت فراوان است. این همه اقتضا می کند که برای حفظ حریم عفاف و پارسایی، کشش های طبیعی و زمینه های غریزی زن و مرد واقع بینانه و جدی تلقی گردد و پوشش مناسب جهت مهار کردن آنها در نظر گرفته شود. گرچه دستورهای صریح در مشخص کردن حدود پوشش در اوستا موجود نیست، ولی عرف زرتشتیان در طول تاریخ نشان میدهد که پوشش پارسایان این آیین با مقاصد دینی و باورهای مینویی ایشان سازگار بوده است. در ادامه مقاله اسناد تاریخی این مسئله را ارائه می کنیم.

ب. موقعیت اجتماعی زن در ایران باستان

١. موقعیت زنان در منطقهی ایران پیش از ورود آریایی ها

در فلات ایران با همه کاوش های باستان شناسی از دوره پارینه سنگی و میان سنگی آثاری یافت نشده است. بنابراین، دانشمندان نتیجه می گیرند که قدیمی ترین ساکنان ایران، عصر پارینه سنگی و میان سنگی را ناگزیر در کوه ها گذرانده اند و دشت را فقط در پایان دوره میان سنگی و آغاز دوره نوسنگی، یعنی در حدود هزاره هشتم پیش از میلاد، برای سکونت برگزیده اند (18). انسان ساکن در این سرزمین پس از گذار از یک دوران طولانی شکار و ماهی گیری، در زمان یادشده به اهلی کردن دام و زندگی اسکان یافته زراعتی دست پیدا کرد و زندگی خود را براساس اجتماعات کشاورزی و دامداری استوار ساخت (19).

زن در این دوره تحول، نقش اساسی داشت. ویل دورانت در این باره می گوید: «در اجتماعات ابتدایی، قسمت اعظم ترقیات اقتصادی به دست زنان اتفاق افتاده است، نه به دست مردان. در آن هنگام که قرن های متوالی، مردان دائما با طریقه های کهن خود به شکار اشتغال داشتند، زن در اطراف خیمه، زراعت را ترقی میداد و هزاران هنر خانگی را ایجاد می کرد که هریک روزی پایه صنایع بسیار مهمی شده است.» (20).

M O B I N A · 1/8/23

در نگاره های به دست آمده از ایلام و دیگر نقاط ایران متعلق به هزاره پنجم و چهارم پ.م. می توان نقش زنان را در کار کوزه گری و سفال سازی مشاهده کرد. بر یکی از مهرهای به دست آمده از شوش تصویر زنی نقش بسته که حاکی از پایگاه مهم اجتماعی اوست. وی بر تختی جلوس کرده و با دوک نخ ریسی به کار مشغول است و زنی دیگر دو مشک در بر دارد که مشغول تکان دادن آنهاست (21). به طورکلی زن در این دوره ها فعالیت های مختلفی دارد و مهم ترین کارهای او مربوط به کشاورزی، کشت و برداشت نباتات، شناسایی گیاهان و ریشه های گیاهی جهت مصارف کشاورزی و نیز دارویی است (22).

نقش زنان در جوامع ابتدایی را از دیدگاه تکوین هسته های اولیه خانواده هم بررسی کرده اند. توضیح آنکه بنا بر یک نظر، تنها پایه طبیعی پیوستگی جماعت های بدوی، غیر از همکاری برای تغذیه، عبارت از همخونی بوده و این خویشاوندی نیز در شرایط آمیـ*ـزش **** آن عصر، از طریق انتساب به مادر امکان پذیر نبوده است؛ لذا نخستین سازمان اجتماعی احتمالا به صورت اجتماعات دودمانی از تبار مادری به وجود آمده است. آثار مکشوفه از دوران بعدی، وجود اجتماعات دودمانی بر پایه انتساب به تبار مادری را در کشور ما تقویت می کند و به احتمال قوی می توان گفت که مادرسالاری لااقل از آغاز دوره نوسنگی هسته مرکزی اقتصادی - اجتماعی مردم ساکن سرزمین ایران را تشکیل می داده و اهمیت خود را لااقل تا هزاره سوم پ.م. از دست نداده بوده است. اسناد ایلامی مربوط به هزاره دوم پ.م. هم حاکی از بقای آثار نیرومندی از جامعه مادرسالاری گذشته است (23)؛ در اسناد واگذاری اموال، علاوه بر مردان نام زنان نیز مشاهده می شود و گاهی زنان تنها وارث بودند. اینها نشانه حق مالکیت زنان در تمدن ایلامی است. زنان همچنین اجازه داشتند به عنوان شاهد در دادگاه حاضر شوند (24). با این همه از اواسط هزاره سوم پ.م. نشانه های مردسالاری به تدریج پدیدار می شود (25).

در سایه نظام مادرسالار، که حاصل جوامع ابتدایی و مبتنی بر کشاورزی بود، شوهران به خانواده زنان ملحق می شدند و زنان امور خانه و خانواده را اداره کرده به فعالیت های تولیدی سامان می دادند. همچنین زنان تا اواسط هزاره دوم پ.م. امور قبیله و دولت شهرهای کوچک را اداره می کردند و در رأس خاندان قرار گرفته، مقام معنوی یا روحانی نیز به دست می آوردند؛ زیرا زنجیره اتصال خانواده و ناقل خون قبیله به خالص ترین شکل خود به شمار می رفتند. این گونه اولویت زن یکی از امور مختص ساکنان اصلی ایران بود که بعدها در آداب آریاییان فاتح نیز وارد شد (26). زن در میان برخی از بومیان ایران فرمانده سپاه نیز بود؛ از جمله در میان طایفه گوتی که کوه نشینان ساکن در کردستان بودند (27).

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

کاربر فوق حرفه‌ای

کاربر فوق حرفه‌ای

کاربر فوق حرفه‌ای

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین