زبانزدی حجاب زنان ایران باستان

M O B I N A · 1/8/23

پس از ورود آریایی ها

آریایی ها در هزاره دوم پم. از سرزمین های شمالی وارد فلات ایران شدند. آنها از حیث تمدن پایین تر از همسایه های جدید یعنی بابل و آشور بودند؛ اما از نظر نژاد، عادات و اخلاق، خود را برتر از بومیان ایران می دیدند و لذا آنها را «دیو» یا «تور» می نامیدند؛ به ویژه که بومیان ایران دارای پوست سیاه و چهره ای زشت هم بودند (28).

آریایی ها با تهاجم و خونریزی نیامده بودند، اما رابـ*ـطه آنها با بومیان، طبعا در آغاز با درگیری هایی همراه بود. به تدریج که درگیری ها فروکش کرد و زندگی مسالمت آمیز به وجود آمد، فرهنگ نوینی متولد گشت. پیشتر گفته شد که بومیان ایران فرهنگ زن سالاری داشتند که البته از مدت ها قبل به سوی مردسالاری می رفت. اما فرهنگ آریایی های مهاجر بیشتر مردسالار بود (29).

و لذا از رویارویی و اختلاط این دو فرهنگ، فرهنگی دو رگه پدید آمد که نخست تلفیقی از زن سالار و مردسالار بود و سپس به تدریج افول نسبی ارج و پایگاه زن را در این سرزمین موجب شد (30). در زیر موقعیت زن را در هریک از دوره های تاریخ تمدن آریایی بررسی می کنیم:

دوره مادها

شاخه ای از آریایی ها دولت ماد را، که نخستین دولت ایرانی بود، در پایان قرن هشتم یا آغاز قرن هفتم پ.م. در غرب ایران تأسیس کردند. موقعیت تمدن ماد در جغرافیای تاریخی آن روزگار و همسایگی با تمدن های بزرگ آشور و بابل، درگیری ها و لشکرکشی هایی را ایجاب می کرد که نیروی دفاعی در آن نقش مهمی را بر عهده داشت و نتایج سرنوشت سازی برای مادها به ارمغان می آورد؛ چنانکه مثلا شکست و انقراض دولت آشور را موجب شد. اهمیت این امر و نیاز به قدرت جنگی مردان در حفظ کیان دولت ماد طبعا از عوامل مهمی بود که کفه ترازو را در ارزش گذاری اجتماعی به نفع مردان سنگین تر می کرد.

M O B I N A · 1/8/23

در جهان آن روزگار، زنانی وجود داشتند که در عرصه جنگ و پیکار پا به پای مردان حضور پیدا می کردند؛ چنانکه کتزیاس مورخ یونانی از شجاعت زنان سکایی که یکی از اقوام ایرانی بودند و با مادها جنگ هایی داشتند، یاد کرده، ملکه زارین همسر آستی بارس را که نقش بارزی در جنگ و زمینه های دیگر ایفا کرده بود، ستوده و می گوید: «زن های سکایی کلا بسیار شجاعاند و با مردان شان به جنگ می روند؛ اما این ملکه (زارین) از تمام زنان سکایی شجاع تر بود. او قوم خود را از قید بندگی مردم مجاور خلاصی داد، شهرهای زیادی ساخت و اخلاق مردم خود را ملایم کرد. به شکرانه این کارها، سکاها پس از مرگ ملکه مقبرهای بزرگ و باشکوه به شکل هرم ساختند و بر روی آن مجسمه ای بزرگ وی را از طلا نصب کردند که آن را تعظیم و تکریم می کردند، چنانکه پهلوانی را کنند، ولی آوازۂ عظیم و تکریمات بیش از آن بود که درباره سلف این ملکه مرعی می داشتند (31). اما باید توجه داشت که حضور زنان در جنگ، میان همه اقوام رایج نبود و گزارش های مشابه در تاریخ فراوان نیست.

در اینکه دین مورد اعتقاد مادها در آغاز کار و در سده هفتم و هشتم پا .م. آیین زرتشت بوده باشد، قطعیتی وجود ندارد (32)و لذا نمی توان نظر مادها را درباره زن با نظر زرتشت یکی دانست؛ اما روشن است که آنها آناهیتا را که پیشینه ای کهن در اعتقادات آریایی داشت، می پرستیدند. البته بعدها و از سده ششم پ.م. در اسامی اشخاصی که در کتب مورخان یونانی آمده، مواردی دیده می شود که ساختار زرتشتی دارند و اسامی پهلوانان اوستا هستند. این نام ها حکایت از ورود آموزه های زرتشت در قلمرو مادها می کنند (33).

به هر حال، در جامعه مادها نظام زن سالاری جای خود را به مردسالاری داد و از اختیارات فوق العاده زنان کاسته شد، اما مقام اجتماعی و حقوق او در خانواده همچنان محفوظ بود؛ چنانکه کتزیاس، مورخ یونانی، می نویسد، دختر و داماد پادشاه در حکومت ماد می توانستند قانونا مانند پسر وارث سلطنت او باشند و زنان در کنار مردان در امور شوراها شرکت می کردند (34).

در چرخه اقتصادی نیز فعالیت زنان در کشاورزی و دامپروری همچون گذشته ادامه داشت و علاوه بر این صنعت قالی بافی، نساجی و پارچه بافی که در تمدن مادها پیشرفت تحسین برانگیزی کرده و در ممالک آن روزگار بی نظیر بود، زمینه کاری مناسبی را برای زنان فراهم کرده بود

M O B I N A · 1/8/23

در واقع می توان گفت با پیشرفت جوامع انسانی و گسترده تر شدن دامنه دانش، تولید و صنعت، قلمرو کاری زنان و مردان روز به روز از هم مشخص تر می شد. مثلا در جامعه ماد، صنعت فلزکاری و نساجی هر دو در کمال پیشرفت و تحسین بود و هر دو علاوه بر مهارت های عملی نیاز به یک سلسله دانش در زمینه خواص عناصر و اشیاء و ترکیب و ساخت آنها داشت. دور از منطق و طبیعت بشری نبود که مردان نیروی خود را در صنعت فلز به کار گیرند و زنان بیشتر به صنعت نساجی روی آورند. بدین گونه در تاریخ می خوانیم که هر خانواده مادی ابزار و دستگاه های ریسندگی و بافندگی را در خانه خود داشت و زنان طبقات مختلف، پوشاک مورد نیاز خانواده خود را تهیه می کردند. کمتر زنی بود که از این هنر و صنعت سررشته ای نداشته باشد و علاوه بر رفع نیازمندی های خانواده، برای نشان دادن دلبستگی به همسر و فرزندان از آن استفاده نکند؛ چنانکه در دوره هخامنشیان حتی ملکه آمستریس، همسر خشایارشا، از روی ذوق و نشانه کمال، به دست خود برای شاه پارچه می بافت و لباس می دوخت؛ این در حالی بود که شاهان هخامنشی و پیشتر پادشاهان ماد به داشتن لباس های زیبا، فاخر و گرانبها شهرت داشتند (35).

دوره هخامنشیان

دوره هخامنشیان در سال ۵۵۱ پ.م. کوروش کبیر با شورش بر آستیاک، نیای مادری خود و آخرین پادشاه ماد، سلسله قدرتمند هخامنشی را تأسیس کرد و تمدن تاریخی گروه دیگری از اقوام آریایی یعنی «پارس» را رسمیت بخشید. دوره هخامنشیان یکی از دوره های درخشان تاریخی به لحاظ حضور زنان در عرصه های مختلف اجتماعی است و از همان آغاز، نقش سرنوشت ساز ایشان را در حوادث مهم می نمایاند. ژوستن می نویسد پس از آن که کوروش در برابر حکومت ماد سرکشی کرد، سپاهیان آستیاک به سرکوبی او شتافته، دلاورانه جنگیدند و نزدیک بود پارسی ها را شکست دهند. در این هنگام زنان پارسی از دژها بیرون آمده، به سرزنش مردان خود پرداختند و خویشتن را هدف تیرهای دشمن قرار داده، گفتند: «ای مردان برگردید و سـ*ـینه ها و پهلوهای ما را سنگر خود قرار دهید.» عمل ایشان در جنگجویان اثر کرد و آنها با یورش جانانه الشکر ماد را از جا کندند (36). پلوتارک، مورخ یونانی، گواهی میدهد که مهمترین عامل پیروزی کوروش بر آستیاک زنان بودند.» (37).

M O B I N A · 1/8/23

بیشترین اطلاعات تاریخی درباره زنان دوره هخامنشی مربوط به دربار، اشراف و نجباست و زندگی مردم عادی در اسناد و مدارک باستانی به ندرت مورد اشاره واقع شده است؛ اما از همین مدارک موجود هم می توان به نوعی آگاهی درباره وضع زنان ایران باستان دست یافت. زنان خاندان شاهی جایگاه والایی در میان درباریان داشتند؛ مقام نخست در میان زنان دربار از آن مادر شاه بود و پس از همسر او شاه بود که حق داشت از تاج استفاده کند. شاهان هخامنشی اهمیت بسیاری برای همسران خود قائل بودند؛ چنانکه کوروش پس از مرگ همسرش کاساندان عزای رسمی اعلام کرد (38)، داریوش دستور داد مجسمه همسرش آرتیستونه را از طلا بسازند (39).

احترام به زنان، به افراد خاندان شاهی محدود نمی ماند؛ زنان دشمن هم مورد احترام بودند. وقتی که آخرین فرمانده ماد در میدان جنگ کشته شد و همسرش را برای شناسایی او به میدان آوردند، کوروش یکی از زنان همراه خود را پیش او فرستاد و خود نیز اندوهناک نزد او رفته، دستور داد جنازه شوهرش را با احترام به خاک سپارند (40). زمانی هم دستور آزادی اسرای زن را صادر کرده، موجب شادی آنها شد (41).

زنان هخامنشی در امور سـ*ـیاسی دارای قدرت و نفوذ بسیار بر شاه بودند و در مواقع لزوم آن را به کار می گرفتند. این موضوع را مورخان یونانی وارونه و منفی جلوه داده، از زنان هخامنشی چهره ای ستمگر، انتقامجو و توطئه چین ساخته اند تا دربار هخامنشی را که رقیب و دشمن امپراطوری یونان بود، فاقد نظم و ثبات و اقتدار شاه معرفی کنند؛ در حالی که زنان مزبور به ویژه مادر و همسر شاه هر زمان که تهدیدی متوجه منافع دربار و خانواده شاهی بود، وارد عمل می شدند و اکثرا نقش میانجی را داشتند. مثلا هنگامی که کوروش جوان بر پدرش اردشیر دوم شورید، مادرش پریساتیس نزد پدر شفاعت کرده او را از مرگ نجات داد.(41)

زنان هخامنشی، اعم از خاندان سلطنتی و نجیب زادگان، در مراسم جشن ها و ضیافت های دربار شرکت می کردند. این موضوع که برای بشر امروز عادی است، در ذهن مورخان یونانی آن روزگار کاری ناشایست بود؛ زیرا در یونان، جشن ها به منزله وقایع مهم اجتماعی، مخصوص مردان بود و زنان حق شرکت در این گونه مراسم را نداشتند (43). زنان هخامنشی همچنین در مسافرت ها و حتی لشکرکشی های شاه حضور داشتند و بخشی از شأن و شخصیت اجتماعی شاه به شمار می رفتند. این موضوع درباره سایر نجیب زادگان و فرماندهان نظامی هم صدق می کرد (44).

M O B I N A · 1/8/23

مسافرت زنان دربار همیشه به همراهی شاه نبود؛ گاهی مستقل صورت می گرفت و بعضا با وظایف رسمی توأم بود. برای نمونه آمیتیس، دختر آمستریس، به سوریه سفر کرد تا شوهرش را که در آنجا شورشی علیه شاه به راه انداخته بود، ترغیب کند که به دربار باز گردد؛ یا پریساتیس، مادر کوروش جوان، به بابل سفر کرد تا بر بازگرداندن جنازه پسرش نظارت کند (45).

جیره های مسافرتی مندرج در متون الواح باروی تـ*ـخت جمشید همچنین نشان می دهد که گروهی از زنان درباری با عنوان شاهدخت ها، دوشیزگان و دختران ویشتاسب (پدر داریوش اول) از ماد به تـ*ـخت جمشید سفر کرده اند در متون این الواح از مسافرت های رسمی و مأموریت های زنان غیر درباری هم نشانی هست؛ مثلا زنی به نام میزپیرز که برای خود و زن همراهش که راهنمای وی بوده، جیره دریافت کرده است؛ این زن سند مهر شده ای را از شوش به تـ*ـخت جمشید برده است (46).

زنان دربار هخامنشی استقلال اقتصادی هم داشتند و املاک فراوان و ثروت ایشان زبانزد یونانیان بود. افلاطون در تمسخر الکبیادیس، ثروت او را با مادر شاه می سنجید که نه تنها داراتر بود، بلکه هم «بیگانه» بود و هم «زن»! و همه می دانستند که منظور وی آمستریس، مادر اردشیر، است که زمیندار بزرگ بود (47). داشتن املاک زیاد برای زنان یونانی امری غیرعادی به شمار می رفت؛ تا جایی که حتی ارسطو راجع به قدرت گرفتن زنان در این زمینه اعلام خطر کرده بود؛ اما زنان ایرانی حتی خارج از پارس و در ماد، سوریه، بابل زمین و ملک داشتند، بر املاک خود مدیریت و نظارت می کردند، آنها را اجاره می دادند و دستورهای لازم را در نامه ها با مهر شخصی برای مباشران صادر می نمودند. تاریخ در دورهای نزدیک به صد سال از زنانی مثل آرتیستونه، ایردبه مه، آمستریس، آمی سیریا، پریساتیس و داماس پیا به عنوان زمینداران بزرگ یاد کرده است. الواح باروی تـ*ـخت جمشید، اسناد بابلی و منابع یونانی گواه استقلال ایشان در اداره املاک مورد بحث طبق ضوابط و قوانین مملکتی است (48).

فعالیت اقتصادی زنان هخامنشی، به خاندان شاهی منحصر نبود؛ چنان که در افراد نامبرده بالا ایردبه مه و آمی سیریا لقب دکشیش(شاهزاده خانم) نداشتند و جزو همسران و دختران شاه نبودند. ایردبه مه در قلمرو وسیعی از سرزمین پارس فعالیت می کرد و گروه های کاری چند صد نفری از زنان و مردان را تحت مدیریت خود داشت که با مهر وی از خزانه دولتی جیره (حقوق) دریافت می کردند (49). جیره ایردبه مه از خزانه حتی بیش از مقداری بود که آرتیستونه همسر داریوش، می گرفت (50) و این امر نشان می دهد که او به لحاظ کاری از بالاترین مقامات زن در دولت هخامنشی بوده است.

M O B I N A · 1/8/23

از تـ*ـخت جمشید بیش از سی هزار لوح گلی کوچک به دست آمده که حکم بایگانی اداری آنجا را در دوره داریوش بزرگ داشته است. این الواح نشان می دهد که زنان در کنار مردان به فعالیت های اجتماعی اعم از کارگری، اداری، سرپرستی و مدیریت می پرداخته اند. از جمله کارهای ایشان خیاطی در کارگاه های بزرگ، دوختن انواع لباس های تشریفاتی و نیز لباس سربازان و صیقل دادن نهایی سنگ نگاره ها بود (51). نگهداری و امور اسب های بانوان دربار بر عهده زنان بود تا مهتران مرد در این کار دخالتی نداشته باشند (52) و هرودت از وجود آشپزهای زن حتی در لشکر کشی های برون مرزی شاهان هخامنشی خبر داده است (53).

میزان جیره ها براساس مهارت کارگران پرداخت می شد و در نتیجه زن و مرد جیره یکسان دریافت می کردند، مگر در مواردی که کار تخصصی نبود؛ در آن صورت، مردان یک سوم بیش از زنان جیره دریافت می کردند. زنان نوعی پاداش زایمان نیز می گرفتند که این پاداش برای نوزادان پسر دو برابر نوزادان دختر بود. آمار الواح تـ*ـخت جمشید نشان می دهد که عده کارگران زن و مرد معادل هم بوده است (54)؛ یعنی زنان از موقعیت کاری مشابه مردان برخوردار بوده اند.

در نظام آموزشی دوره هخامنشی نیز که در سه مرحله صورت می گرفت، زنان آموزگاران مرحله اول بودند که اطفال را تا پنج سالگی در اختیار داشتند و باید اصول مذهبی و آداب آغازین زندگی را در یک برنامه نظام مند بر طبق کیش و آیین پارسی به ایشان آموزش می دادند. برای رسوخ هرچه بیشتر این آموزش ها کودکان را در مدت مزبور نزد پدر نمی بردند و سپس نوبت به آموزش های دیگر می رسید (55).

دختران نیز مانند پسران آموزش می دیدند؛ چنانکه هرودت دختران کوروش را اهل ادب و صاحب کمالات شمرده است (56). نقش مهم زنان در نظام آموزشی ایران باستان حتی برای اندیشمندان تمدن های بزرگ آن روزگار قابل درک نبود؛ چنان که افلاطون در رساله قوانین، این مسئله را که پسران نجبای ایران مربیان زن داشته اند، نشانه زوال شاهنشاهی ایران دانسته است،(57). با وجود این تفکر متحجرانه یونانی ها و آن عملکرد مترقیانه ایرنی های جالب است که مورخان یونان، ایرانیان را به عنوان بربرها متهم می کردند که زنانشان را در خانه ها و پشت بست و کلون محبوس می کنند تا کسی آنها را نبیند (58).

اسناد موجود و مجموعه آنچه خود این مورخان نوشته اند، در یک داوری بی طرفانه نشان می دهد که زنان ایران باستان نسبت به زنان سایر ملل و به ویژه یونانیان آن روزگار از امتیازات بالایی برخوردار بوده اند. این موضوع موجب سربلندی ملت ایران در تمام تاریخ است.

M O B I N A · 1/8/23

دوره سلوکیان

فرمانروایی ۲۲۰ ساله هخامنشیان با حمله اسکندر و کشته شدن داریوش سوم در سال ۳۳۰ پ.م. به پایان رسید و جانشینان اسکندر به نام سلوکیان به مدت ۸۰ سال بر ایران چیره شدند. یونانی کردن مشرق زمین از سـ*ـیاست های اصلی اسکندر بود. او بدین منظور حتی می خواست ساکنان آسیا و اروپا را جابه جا کند؛ اما جانشینان وی این کار را عملی ندیدند و به جای آن، شهرهای یونانی را در سرزمین های تصرف شده بنا نهادند (59). ازدواج با زنان ایرانی هم بخشی از اجرای همین سـ*ـیاست بود. رکسانه و استاتیرا زنان عقدی اسکندر و نیز برسین، زن غیرعقدی اش، ایرانی بودند. سلوکوس با آپامه دختر ایرانی ازدواج کرده، چندین شهر را به نام او ساخت و «آپاما» نامید. آمستریس برادرزاده داریوش سوم هم پس از مرگ شوهر اول باز خواستگاران یونانی داشت (60). در داخل ایران نیز ازدواج های یونانی - ایرانی فراوان صورت گرفت و این مسئله علاوه بر اختلاط نژادی، تحول فرهنگی مهمی را در ایران به دنبال آورد.

دوره اشکانیان

تحول فرهنگی فوق الذکر، آثار خود را پس از انقراض سلوکیان و تأسیس دولت اشکانی آشکارتر نشان داد: هلنیسم بر سراسر کشور سایه افکنده بود، حرمسرای اشکانیان پر از زنان غیرعقدی یونانی بود (61) و شاهان مزبور حتی روی سکه هایشان خود را «دوستدار یونانPhilhellene» معرفی می کردند (62). انتقادهایی که یونانیان به سـ*ـیاست های دولت هخامنشی در قبال زنان داشتند، دیگر در دوره اشکانی دیده نمی شود؛ زیرا زنان دربار در این دوره حق هیچ گونه دخالتی در امور سـ*ـیاسی و حکومتی نداشتند، به ندرت در مجالس ظاهر می شدند و حتی با شاه همسفر نبودند (63). فقط یک استثنا در این مورد وجود داشت و آن ملکه موزا، مادر فرهاد پنجم بود؛ موزا کنیزی رومی و عامل نفوذی ایشان بود که قیصر برای فرهاد چهارم هدیه فرستاده بود. او پس از آن که نزد فرهاد مقام بلند یافت، با همدستی پسرش فرهاد پنجم وی را کشت و با پسر بر تـ*ـخت شاهی نشست. سکه های آن دو که در یک طرف تصویر فرهاد پنجم و در طرف دیگر تصویر موزا را دارد، اکنون موجود است (64).

بناهای باقی مانده از اشکانیان مثل کاخ هترا یا الحضر (65) و کاخ بلاش سوم در تیسفون (66) نشان می دهد که اندرونی این کاخ ها به وسیله حائلی از بیرونی جدا میشد و زن ها در تالارهای مخصوص خودشان زندگی می کردند و شرکتی در زندگی اجتماعی مردها نداشتند.(67) برخی مورخان عدم دخالت زنان این دوره را در امور حکومتی، نشانه قدرت شاهان و یکی از علل دوام ۵۰۰ ساله خاندان اشکانی در تاریخ دانسته اند (68).

M O B I N A · 1/8/23

درباره اعتقادات دینی دوره های مورد بحث باید گفت هخامنشیان و اشکانیان، دین رسمی در کشور اعلام نکردند. در قلمرو گسترده ایشان آیین های مختلفی وجود داشت که عناصری از باورهای پیشین آریایی و اعتقادات ملل همجوار در آنها دیده می شد، اما غلبه با تعالیم در حال پیشرفت زرتشت بود. در اینکه خود هخامنشیان چه دینی داشتند، هرودت می گوید آنها ساختن هیکل خدایان و بنا کردن معابد و محراب را نشانه حماقت میدانستند (69) و این نشان می دهد که ایشان انتزاعی تر می اندیشیده اند. کتیبه های هخامنشی غالبا با نام اهورامزدا آغاز می شود و در متن به سپاس و ستایش او می پردازد، در تـ*ـخت جمشید نسخه هایی از اوستا بوده که اسکندر آنها را آتش زده است؛ داریوش طی فرمانی موافق آیین زرتشت، مردم قرطاجنه را از قربانی کردن انسان، سوزانیدن مردگان و خوردن گوشت سگ منع کرده و در تاجگذاری برخی شاهان و لشکرکشی های ایشان مراسم آیینی زرتشتی اجرا می شده است. اردشیر اول نیز فرمان داده بود به پناهندگان خارجی تعالیم زرتشت را بیاموزند. این همه از رواج دین زرتشت در میان هخامنشیان حکایت می کند؛ اما باید توجه داشت که عناصر غیر زرتشتی به ویژه پرستش آناهیتا و میترا هم در اعتقادات ایشان دیده می شود و نمی توان ادعا کرد که پادشاهان هخامنشی در دو قرن حکومت این خاندان، همگی همیشه بر یک باور دینی بودهاند. با این همه می توان گفت در مجموع، باورهای دینی ایشان بهتر از اعتقادات اشکانیان بود.

اشکانیان دین زرتشت را پذیرفته بودند و حتی مغان زرتشتی در مجلس مهستان ایشان و اتخاذ تصمیمات مهم کشوری شرکت داشتند؛ اما سـ*ـیاست های دینی و عملکرد آنها به گونه ای بود که ساسانیان ایشان را حتی زرتشتی نمی دانستند (70). اصولا اشکانیان دین التقاطی داشتند؛ به خدایان پیشین خود یعنی خورشید و ماه هنوز معتقد بودند و هیکل آنها را ساخته در معابد نگاه می داشتند و برایشان قربانی می کردند؛ اجداد خود را هم می پرستیدند و صورت یا هیکل آنها را با مراقبتی خاص در خانه حفظ می کردند و حتی در سفرها همراه خود می بردند. بدتر از همه اینها الهه های یونان هم در اعتقادات ایشان جای داشت. در بسیاری از سکه های اشکانی و نیز در بناهای به جامانده از ایشان، صورت ها یا علامت های ارباب انواع یونان دیده می شود. همچنین در بعضی از سکه ها لفظ Theos به معنی خداوندگار وجود دارد و در بعضی دیگر Theopator یعنی کسی که پدرش خداست. با این دیدگاه، ملکه هم Thea- ourania یعنی رب النوع آسمانی میشد (71).

M O B I N A · 1/8/23

اتخاذ این عناوین ناشایست توسط اشکانیان، تقلیدی از اسکندر و سلوکی ها بود که مبنای خداسازی پادشاهان و شاهپرستی در آسیا واقع شد. پادشاهان پیشین هرگز خود را خدا یا پسر خدا نخوانده بودند و بزرگترین پادشاهان هخامنشی خود را شاه شاهان می نامیدند و حداکثر عقیده داشتند که فرمانروایی از طرف اهورامزدا به ایشان داده شده است (72).

هویت دینی خاندان اشکانی می تواند نماینده وضع دینی ایران آن روزگار باشد. مضاف بر اینکه در ایران آن روز ادیانی چون بودایی، یهود و مسیحیت هم پیروانی داشت که زیر سایه تساهل و تسامح دینی اشکانیان زندگی می کردند و نهایتا وضع اجتماعی زن و به خصوص پوشش وی تحت تأثیر همه این آیین ها قرار می گرفت.

دوره ساسانیان

با شکست اشکانیان از اردشیر اول ساسانی در سال ۲۲4م. امپراطوری بزرگ ساسانیان پایه گذاری شد و بیش از ۶ سده (تا 661م.) با فراز و نشیب هایی بر ایران فرمان راند. حضور زن را – البته نه در مقیاس وسیعدوباره می توان در این دوره مشاهده کرد. برای نخستین بار نام زنان واقعی در کتیبه شاهی می آید: در کعبه زرتشت واقع در نقش رستم، کتیبه ای از شاهپور اول هست که در آن نام آذر آناهید با عنوان ملکه ملکه ها آمده که احتمالا همسر شاهپور بوده است. نام این ملکه تجسم پیوند آتش مقدس و ایزدبانو آناهیتا است و احترام و تعلق خاندان ساسانی را به معبد آناهید استخر تداعی می کند که جد ایشان، ساسان، ریاست آنجا را داشت(73). همچنین در کتیبه بزرگ شاهپور، به مناسبت ذکر ازدواج های درون خاندانی از شهبانودینگ، خواهر و همسر اردشیر اول، و برخی دیگر نام برده شده است. (74).

از بهرام دوم نقوش منحصر به فردی باقی مانده که برای باستان شناسان نیز جالب توجه بوده است. وی همواره مایل بوده در کتیبه ها به صورت پدر خانواده نمایش یابد؛ لذا در نقش رستم کتیبه هایی به فرمانش حجاری شده که او را پیاده در میان خانوادهاش نشان می دهد. بر سکه های بهرام نیز شاه و ملکه به طور نیمرخ منقوش شده اند که روبه رویشان شاهزاده کوچکی است (75). دور از واقعیت نیست که این تمایلات خانوادگی را متأثر از تعالیم زرتشت بدانیم که خانواده در آن، کانون توجه بود و ساسانیان بدین طریق می خواستند پایبندی خود را به دین رسمی خویش نشان دهند.

M O B I N A · 1/8/23

در میان زنان خاندان ساسانی هم نمونه هایی دیده می شوند که در مواقع لزوم برای حفظ کیان خانواده و بنیان سلطنت، از هیچ کوششی فروگذار نکرده اند. از جمله مادر شاهپور دوم هنگامی که نوبت شاهی به فرزند خردسالش رسید، خود بر تـ*ـخت نشست و به همراهی بزرگان دولت، کشور را اداره کرد تا پسرش بزرگ شد و فرمانروایی را در دست گرفت. در منابع تاریخی از تدبیر و کاردانی این پسر تعریف شده (76) که می توان آن را به نقش تعلیمی مادر در ایام طفولیت وی و کارورزی فرزند زیر نظر مادر مرتبط دانست.

درباره جوانمردی شاهپور نوشته اند که در جنگ با رومیان، عده ای از زنان را اسیر کرده به حضورش آوردند. همسر زیبای کروگاسیوس، مستشار رومی، هم در میان آنها بود و از ترس اینکه فاتحان به او تعرضی کنند، بر خود می لرزید. شاه به وی وعده داد که به زودی به دیدار شوهر خود نایل خواهد شد و هیچ کس به شرافت او لطمه ای نخواهد زد. وقتی هم که مستشار مزبور مورد سوءظن رومیان قرار گرفت و به ایران گریخت، شاهپور همسر و خویشاوندان او را به وی بازگرداند (77). این حادثه در واقع نشانگر احترام قائل شدن به روابط خانوادگی حتی درباره دشمنان است.(78) مورخ رومی حادثه مزبور، همچنین درباره احترام شاهپور به زنان می نویسد که او دختران جوان عیسوی را که حیات خود را وقف خدمت به کلیسا کرده بودند، تحت حمایت خویش قرار می داد و امر می نمود که آنها را در ادای وظایف دینی خود آزاد گذارند و احدی متعرض ایشان نشود (79).

پاسداری از خاندان و پادشاهی

از دیگر زنان ساسانی که در پاسداری از خاندان و پادشاهی نقشی ایفا کرده، دینگ همسر یزدگرد دوم است که وقتی دو پسرش هرمزد سوم و پیروز در ری بر سر سلطنت با هم می جنگیدند، در تیسفون بر تـ*ـخت نشست و سلطنت را حفظ کرد (80). مهر یاقوتی وی که باستان شناسان آن را یکی از زیباترین مهرهای به دست آمده می دانند، در موزه ارمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می شود (81).

همسر قباد اول هم که در عین حال خواهر وی بود، در نجات جان شوهر و برگرداندن پادشاهی به او، کاری کرد که داستان ها از آن ساخته شد.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین