شیعه واقعی از زبان ائمه

~ROYA~ · 3/11/20

آیا صرف اینکه امام برای مختار طلب خیر کرده باشد، لازمه اش تأیید قیام و یا حکومت وی است؟

4. مختار پس از آنکه دعوت خود را در کوفه علنی ساخت، گروهی از کوفیان ـ که در رأس آنها افرادی چون عبدالرحمان بن شریح، سعید بن منقذ، سعر بن ابی سعر، اسود بن جراد کندی و قدامه بن مالک بودند ـ در پاسخ به ندای او دچار تردید شدند. سرانجام آنان تصمیم گرفتند هیأتی را به ریاست عبدالرحمان بن شریح به دیدار ابن حنفیه بفرستند تا جریان را با وی در میان گذارند.

هیأت به طور بسیار سرّی در مدینه با محمد حنفیه ملاقات می کند و مسئله را مطرح می نماید. ایشان پس از شنیدن سخنان هیأت و گفتن سخنانی، در پایان می گوید:

فوالله لَوَوَدتُ انّ الله انتصر لنا من عدونا، بمن شاء من خلقه.21

به خدا سوگند، دوست دارم خدا به وسیله هر کس از بندگان خود، انتقام ما را از دشمنانمان بگیرد.

البته برخی برای این روایت، ادامه ای هم ذکر کرده اند و آن اینکه محمد پس از شنیدن سخنان سران شیعه، و گفتن سخنانی که ذکر شد، آنان را مخفیانه به حضور امام سجاد(علیه السلام) می برد و وقتی گزارش محمد حنفیه تمام می شود، آن حضرت می فرماید:

یا عمّ، لو انّ عبد زنجیاً تعصب لنا اهل البیت یوجب علی الناس مؤازرته، وقد ولّیتک هذا الامر فاصنع ما شئت.

ای عمو، اگر برده ای زنگی هم به پشتیبانی از ما اهل بیت(علیهم السلام) قیام کند، حمایت از او بر مردم لازم است و در این مورد، من به شما ولایت دادم، هر طور صلاح می دانی عمل کن.

و در ادامه روایت آمده که آنها به یکدیگر می گفتند: زین العابدین و محمد بن حنفیه به ما اجازه دادند و گفتند دوست داریم خدا به وسیله هر کس از بندگانش که خواهد انتقام ما را از دشمنان بگیرد و اگر راضی نبودند ما را نهی می کردند.22

آنچه از این روایت به دست می آید این است که اگر کسی پیدا شد و انتقام اهل بیت(علیهم السلام) را گرفت، آنان راضی و خشنود خواهند شد. اما آیا صرف راضی بودن به کار کسی، بیانگر تأیید عمل آن شخص است؟ و آیا صرف اینکه امام(علیه السلام) آنان را نهی نکرد، بیانگر این است که امام(علیه السلام) در آن لحظه قیام مختار را تأیید کرده است؟

~ROYA~ · 3/11/20

روایاتی نیز وجود دارند که بر ذم مختار دلالت می کنند. به این روایت بنگرید:

عن محمد بن الحسن وعثمان بن حامد عن محمد بن یزداد عن محمد بن الحسین عن عبدالله بن المزخرف عن حبیب الخثعمی عن الصادق(علیه السلام): کان المختار، یکذب علی علی بن الحسین.23

از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل شده است: مختار بر امام سجاد(علیه السلام) دروغ می بست.

آیت الله خویی در رد این روایت می گوید:

این روایت از نظر سند جداً ضعیف است، زیرا حبیب، راوی این حدیث، مجهول الحال است.24

عالمان رجال روایات دیگری نیز که در ذم مختار آمده، یا از حیث سند ضعیف دانسته اند و یا با توجه به ضربات مهلکی که مختار به امویان و زبیریان وارد کرد، ساخته و پرداخته علمای عامه و زبیریان دانسته اند و یا آنها را حمل بر تقیه امام گرفته اند.

به هر حال، ما برای جلوگیری از اطاله کلام به همین مقدار اکتفا می کنیم. به عنوان نتیجه بحث باید گفت: مختار از این حیث که توانست قاتلان امام حسین(علیه السلام) را به سزای عملشان برساند و دل اهل بیت(علیهم السلام) و در رأس آنها امام سجاد(علیه السلام) را خشنود کند، مورد تأیید و درخور دعا و طلب خیر و رحمت آن حضرت است. اما اینکه آیا اصل قیام وی در آن شرایط، مورد تأیید امام سجاد(علیه السلام) بوده است، و یا آن گونه که برخی ادعا کرده اند، قیام او به دستور و اشراف امام سجاد(علیه السلام) و محمد بوده است، مطلبی است که نمی توان از روایات به دست آورد. از طرفی هم با توجه به اقداماتی که مختار برای خشنودی آنان انجام داد، بعید است که آن حضرت در حق وی گفته باشد او کذاب و دروغگوست.

~ROYA~ · 3/11/20

3. قیام زید بن علی (121 یا 122ق)

زید، فرزند امام سجاد(علیه السلام)، فردی عابد، پرهیزگار و فقیهی بخشنده و شجاع بود که با هدف امر به معروف و نهی از منکر و خونخواهی امام حسین(علیه السلام) و با شعار «یا منصور أمت» قیام کرد.25

وی پس از پشت سر گذاشتن درگیریهای لفظی با هشام بن عبدالملک (105 ـ 125ق) تصمیم گرفت علیه وی دست به قیام بزند. پس از بازگشت به کوفه، شیعیان (در حدود پانزده هزار نفر) اطراف او را گرفتند و او را به قیام بر ضد بنی امیه تشویق کردند.26 اما در اثنای جنگ، با اصابت کردن تیری به پیشانی او، قیامش با شکست مواجه شد و خودش به شهادت رسید.27

ائمه(علیهم السلام) و قیام زید بن علی

در مورد زید روایات فراوانی نقل شده که کار جمع بندی و داوری را دشوار کرده است. در برخی روایات زید کاملاً تمجید و تأیید شده و در برخی دیگر نوعی ابهام و تردید وجود دارد و وی مورد نکوهش قرار گرفته است.

1. بهترین تعبیری که در این روایات آمده، آن است که امام رضا(علیه السلام) از قول پدرش و او از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده که فرمود:

رحم الله عمی زیداً، انه دعا الی الرضا من آل محمد، ولو ظفر لوفی بما دعا الیه، وقد استشارنی فی خروجه، فقلت له: یا عم ان رضیت ان تکون المقتول المصلوب بالکناسة فشأنک.28

خدا رحمت کند عمویم زید را، او به «الرضا من آل محمد» دعوت کرد و اگر پیروز می شد به وعده خود وفا می کرد. او درباره قیامش با من مشورت کرد. من به او گفتم: عموجان! اگر بدین خشنودی که همان کشته شده و به دار آویخته کناسه باشی، مانعی ندارد و راهت همین است.

~ROYA~ · 3/11/20

از این روایت دو نکته به دست می آید:

الف) به کار بردن تعبیر «الرضا من آل محمد»، اشاره به این دارد که او مردم را به سوی خود دعوت نمی کرده است.

ب) گرچه در این روایت نهی تحریمی وجود ندارد، اما نهی ارشادی وجود دارد که بیانگر موضع منفی امام صادق(علیه السلام) است. اگر زید واقعاً تابع و مطیع امام(علیه السلام) بود، همین نهی ارشادی بر منصرف کردن او از قیام کافی بود.

2. از عمروبن خالد نقل شده که امام باقر(علیه السلام) با اشاره به زید فرمود:

هذا (زید) سید اهل بیتی والطالب باوتارهم.29

او بزرگ اهل بیت و کسی است که خونخواه آنان است.

در مورد این روایت باید گفت: عمروبن خالد، خود از رؤسای زیدیه است و این روایت چندان نمی تواند درست باشد.30

3. در برخی از کتب تاریخی نیز آمده که گروهی از شیعیان پیش از قیام زید به محضر

امام صادق(علیه السلام) رسیدند و نظر آن حضرت را درباره بیعت با زید جویا شدند. امام(علیه السلام) فرمودند:

بایعوه فهو والله افضلنا وسیدنا.

با او بیعت کنید، به خدا قسم که بزرگ و سرور ماست.

در ادامه همان خبر آمده که روافض این خبر را کتمان کردند.31

با دقت در این روایت می توان گفت: شکل نقل خبر چنان است که ساختگی بودن آن را نشان می دهد، زیرا در ادامه خبر آمده که روافض آن را کتمان کرده بودند. حال جای این سؤال مطرح است که راوی چگونه از چنین خبری مطلع شده تا آن را با این آب و تاب نقل کند.

~ROYA~ · 3/11/20

برخی دیگر از روایات تمجید نیز بیانگر ناراحتی امام صادق(علیه السلام) از شهادت زید است32 و امر دیگری (تأیید) را نمی توان از آنها ثابت کرد.

4. از زراره بن اعین چنین نقل شده است:

زید در حضور امام صادق(علیه السلام) به من گفت: «ما تقول یا فتی فی رجل من آل محمد استنصرک؛ درباره شخصی از اهل بیت که از تو یاری بخواهد چه می گویی؟» زراره می گوید: من گفتم: «ان کان مفروض الطاعة نصرتُه وان کان غیرمفروض الطاعة فلی ان لاافعل؛ اگر مفروض الطاعه باشد یاری اش می کنم اما اگر چنین نباشد می توانم کمک نکنم.» زراره می گوید: «وقتی زید بیرون رفت، امام از پاسخ من که زید را ساکت کردم و راه جواب را بر او بستم، خشنود شد .»33

از قسمت پایانی روایت چنین به دست می آید که امام راضی به حرکت زید نبوده و این سخن زراره که اگر امام مفترض الطاعه نباشد می توانم او را حمایت نکنم، صرفاً از روی احترام به زید بوده است.34

5. مذاکره ای بین ابوبکر حضرمی و علقمه، از اصحاب امام باقر(علیه السلام)، با زید رخ داده است. آنها شنیده بودند که زید گفته است:

لیس الامام منّا مَن أرخی ستره؛ امام از میان ما کسی نیست که در خانه بنشیند و قیام نکند، بلکه انما الامام من شهر سیفه؛ امام کسی است که شمشیر برکشد. ابوبکر حضرمی که فردی تند بود به زید گفت : یا اباالحسین! به من بگو، آیا علی بن ابی طالب(علیه السلام) در آن وقتی که خود را به گوشه ای انداخته بود و دور از چشم نگاه داشته بود، امام بوده است یا اینکه تنها وقتی امام بوده که شمشیر برکشیده است ؟ زید ساکت شد و پاسخی نداد. ابوبکر سه بار این سؤال را مطرح کرد ، اما زید پاسخی نداد. ابوبکر ادامه داد: اگر او امام بوده است ، پس جایز است بعد از او نیز کسی امام باشد، در حالی که شمشیری نیز در دست نگرفته باشد . اگر هم امام نبوده که باز مدعای ما ثابت است .35

~ROYA~ · 3/11/20

نکته ای که از روایت به دست می آید این است که مضمون روایت عقیده زید را درباره امامت نشان می دهد. ظاهراً در این تردیدی نباید کرد که او تنها به امامت سه امام مفترض الطاعه قائل بوده و از چهارمی به بعد را به شرط قائم بودن امام می دانسته است. این قائم نیز تنها می توانسته از میان خاندان فاطمی باشد.36

6. یحیی فرزند زید می گوید: از پدرم تعداد ائمه را پرسیدم. فرمود:

الائمة اثنی عشر، اربعة من الماضین وثمانیة من الباقین، قلتُ فسمّهم یا ابة. قال: اما الماضون فعلی بن ابیطالب والحسن والحسین، وعلی بن الحسین، واما من الباقین اخی الباقر وبعده جعفر الصادق وبعده موسی ابنه وبعده علی ابنه وبعده محمد ابنه وبعده علی ابنه وبعده الحسن ابنه وبعده المهدی. فقلتُ یا ابة، ألسْتَ منهم؟ قال: لا ولکنّی من العتره.37

امامان دوازده نفرند، که چهار نفر از گذشتگان اند و هشت نفر باقی اند و عصر آنان در پیش است. یحیی می گوید: عرض کردم: پدر، اسامی آنان را بفرمایید. زید در جواب گفت: اما گذشتگان، علی بن ابی طالب و حسن و حسین و علی بن حسین، و آیندگان برادرم باقر و بعد از او صادق و سپس فرزندش موسی و بعد از او فرزندش علی و بعد از او فرزندش محمد و سپس فرزندش علی و بعد از او فرزندش حسن و بعد از او فرزندش مهدی.

این روایت نیز قابل دقت و تأمل است، زیرا حاکی از آن است که بین امامت امام سجاد(علیه السلام) و امام باقر(علیه السلام) فاصله ای وجود دارد. اگر این سخن در زمان امامت امام باقر(علیه السلام) گفته شده که ایشان امام حاضر است نه امام آینده، و اگر در عصر امامت امام سجاد(علیه السلام) بیان شده که امام سجاد(علیه السلام) امام حاضر است نه گذشته. افزون بر این، در عصر امام سجاد(علیه السلام) هنوز یحیی بن زید به دنیا نیامده و اگر هم آمده باشد شیرخوار بوده و توان تحمل حدیث را نداشته است. از این رو احتمال می رود که روایت ساختگی باشد.

بنابراین، به عنوان نتیجه می توان گفت: آنچه به طور مثبت از روایات مربوط به زید بر می آید، آن است که امامان شیعه(علیهم السلام) به زید خوشبین بوده و قیام او را از این لحاظ که به انگیزه اقامه حق و اصلاح فسادها و امر به معروف و نهی از منکر بوده، تأیید کرده اند. اما از این روایات چنین به دست نمی آید که زید قیام خویش را با موافقت و یا با دستور امام صادق(علیه السلام) انجام داده باشد. زیرا آن حضرت در آن شرایط، قیامهای مسلحانه را ـ با توجه به اینکه نسنجیده، نپخته و محکوم به شکست بودند ـ اصلاً به صلاح شیعیان نمی دانستند و فقط جنبه ظلم ستیزی و اصلاحگری قیام زید مورد تأیید بوده است.

~ROYA~ · 3/11/20

4و5. قیام محمد بن عبدالله و ابراهیم بن عبدالله (145ق)

محمد، معروف به نفس زکیه، و برادرش ابراهیم، معروف به قتیل باخمری، در سال 145ق علیه منصور عباسی قیام کردند. محمد برادرش ابراهیم را به بصره فرستاد و قرار بر این شد که هر دو همزمان با هم در مدینه و بصره قیام را آغاز کنند.38

اما محمد در اواخر جمادی الثانی یا اوایل رجب سال 145ق، بدون هماهنگی با برادرش ابراهیم، در مدینه قیام کرد و با همه مقاومت و سرسختی که وی و یارانش از خود نشان دادند، سرانجام کشته شد و سر او را نزد منصور فرستادند.39

ابراهیم هم گرچه آمادگی چندانی برای قیام نداشت، اما پس از دریافت نامه محمد مبنی بر قیام و تشویق و ترغیب برخی از یاران، در اول رمضان سال 145ق، در بصره قیام خود را علنی کرد، اما به سبب خیـ*ـانت برخی یاران زیدی، قیامش با شکست مواجه شد و خودش نیز کشته شد و سرش از تن جدا گشت و برای منصور به کوفه فرستاده شد.40

ائمه(علیهم السلام) و قیام نفس زکیه و ابراهیم

در مورد نفس زکیه و قیام او اقوال و روایتهای متفاوتی وجود دارد. برخی از منابع و علما، وی را فردی مدعی امامت و مهدویت معرفی کرده و او را مخالف ائمه(علیهم السلام) دانسته اند. برخی دیگر از منابع و تحقیقات اسلامی و علمای رجال و حدیث، به دفاع و تأیید از او برخاسته اند و او را از اتهامات وارد مبرا دانسته اند.

1. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند:

تقتل باحجار الزّیت من ولدی نفس زکیة.41

در اینکه محمد از فرزندان پیامبر است شکی نیست و این روایت در واقع یک نوع پیشگویی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را نشان می دهد و چیز دیگری ـ یعنی تأیید قیام ـ از آن به دست نمی آید.

2. در مورد ابراهیم نیز از زبان حضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که ایشان فرمودند:

بباخَمری یَقتُلُ بعدَ أن یَظهرَ ویُقهر بعد أن یَقْهر.42

این روایت هم فقط پیشگویی امام علی(علیه السلام) را ثابت می کند و بس.

3. حدیثی از علی بن عمر، فرزند امام سجاد(علیه السلام) وجود دارد که از امام صادق(علیه السلام) چنین نقل کرده است:

روزی که منصور، امام(علیه السلام) را به ربذه نزد خویش فراخواند، من همراه ایشان بودم. وی به نزد منصور رفت و من به انتظار بازگشت او ایستادم. هنگامی که بازگشت، دیدم اشک از چشمانش جاری است، و به من گفت: ای علی، چه ها دیدم از این ناپاکزاده، و به خدا امضا نخواهم کرد. سپس فرمود: خداوند دو فرزند «هند» یعنی محمد و ابراهیم را رحمت کند که آن دو مردان بردبار و بزرگواری بودند و به خدا آن دو رفتند و آلوده نشدند.43

~ROYA~ · 3/11/20

با دقت در روایت می توان گفت: امام شخصیت خود آن دو را تعریف و تمجید کرده که افراد خوب و شایسته ای بودند، و اصلاً سخنی از اصل قیام آنها به میان نیاورده است. به عبارت دیگر، امام صادق(علیه السلام) قیام آن دو را به صورت مطلق، یعنی هر دو سوی مسئله، هم شخصیت محمد و ابراهیم و هم قیام آنها را تأیید نکرده است.

4. وقتی سر ابراهیم را نزد منصور خلیفه عباسی آوردند، حسن بن زید که از مخالفان او بود، به منصور رو کرد و گفت:

ای امیرمؤمنان! به خدا قسم، او را کشتی در حالی که بسیار روزه دار و شب زنده دار بود و دوست نداشتم که گنـ*ـاه او را بر عهده بگیری.44

5. زمانی که محمد نفس زکیه در مدینه قیام کرد، بزرگان مدینه و هاشمیان را برای صحبت و گفت وگو پیش خود دعوت کرد که در بین آنها موسی و عبدالله فرزندان امام صادق(علیه السلام) نیز بودند. چیزی نگذشت که خود حضرت هم وارد شد و به محمد سلام کرد و گفت: «آیا می خواهی خاندانت همگی مستأصل شوند (و از بین بروند)؟» محمد گفت: «نه؛ من این کار را دوست ندارم.» حضرت فرمود: «پس خوب است که به من اجازه رفتن بدهی، چون عذر مرا می دانی.» محمد گفت: «اذنت دادم.» چون آن حضرت رفت، محمد به سوی پسران جعفر، موسی و عبدالله، رو کرد و گفت: «شما نیز نزد پدرتان بروید که من به شما نیز اذن رفتن دادم.» حضرت که آن دو را دید، به آنها فرمود: «شما چرا آمدید؟» گفتند: «محمد به ما اجازه داد.» حضرت فرمود: «شما بازگردید که من چنان نیستم که هم جان خود و هم جان شما را یکسره از او دریغ دارم.»45

~ROYA~ · 3/11/20

اصفهانی در چند صفحه بعد ـ وقتی از کسانی نام می برد که با محمد قیام کردند ـ از حسین بن زید نقل می کند که گفت:

چهار تن از اولاد حسین بن علی(علیه السلام) با محمد خروج کردند: خودم، برادرم عیسی و پسران جعفر بن محمد یعنی موسی و عبدالله.46

آنچه از این روایت، بدون وارد شدن به بحث رجالی و اعتبار آن از حیث سند، می توان به دست آورد این است:

الف) موسی بن جعفر(علیه السلام) هم در قیام شرکت داشته، و حتی خود امام صادق(علیه السلام) به او و برادرش می گوید که شما بروید... . حال با توجه به اینکه امام چند سال قبل (126 ـ 125ق) و در جریان کنگره ابواء به عبدالله بن حسن (پدر محمد و ابراهیم) گفته بود که خلافت به آنها نخواهد رسید و حتی دو فرزند او کشته خواهند شد، چند سؤال مطرح می شود:

1. چطور امام(علیه السلام) که می دانسته سرانجام این قیام شکست و نابودی است، به پسران خودش این اجازه را می دهد که در قیام شرکت کنند؟

2. چرا خود آن حضرت در قیام شرکت نکرده است؟ اگر بگویند چون ایشان امام بوده اند و معذور، می گوییم مگر این قضیه در مورد موسی، فرزند ایشان، صدق نمی کند؟ و مگر امام با توجه به برخی از احادیث که نام ائمه را ذکر کرده، نمی دانسته که بعد از او مقام امامت به فرزندش موسی می رسد؟ پس چرا جان او را به خطر انداخته است؟ ممکن است گفته شود این موسی، غیر از امام کاظم(علیه السلام) است. اما این سخن نیز درست نیست؛ چون وقتی به فرزندان امام صادق(علیه السلام) مراجعه کنیم، فقط یک موسی نام وجود دارد که آن هم امام کاظم(علیه السلام) است.

ب) بر فرض هم که بپذیریم فرزندان امام صادق(علیه السلام) (خصوصاً موسی) در این قیام شرکت کرده باشند، یا باید کشته یا اسیر می شدند و یا فرار می کردند و در هر صورت، بهانه به دست منصور داده می شد که امام صادق(علیه السلام) را توبیخ و ملامت کند، و یا خود موسی بن جعفر، وقتی به امامت می رسید، از طرف منصور و یا خلفای بعد از او، مورد توبیخ و ملامت قرار گیرد؛ در حالی که اصلاً چنین مطالبی در منابع گزارش نشده است. حتی می بینیم وقتی منصور از پیوستن فرزندان زید (حسین و عیسی) به سپاه محمد مطلع می شود، ابراز تعجب و شگفتی می نماید و از آن دو پیش پدرشان حسن بن زید ـ که ظاهراً با منصور بوده ـ گله می کند. بنابراین، اینکه منصور در مورد شرکت فرزندان امام صادق(علیه السلام) هیچ گونه عکس العمل و واکنشی از خودش نشان نداده باشد، جای شگفتی و تعجب دارد.

ج) این احتمال که فرزندان زید، چون خودشان در قیام شرکت داشتند، خواسته باشند فرزندان امام صادق(علیه السلام) را هم شریک کرده باشند، چندان دور از ذهن نیست.

~ROYA~ · 3/11/20

بنابراین به عنوان نتیجه بحث می توان گفت:

بدون اینکه روایات ذم را که کم هم نیستند بیاوریم، هیچ یک از روایات ذکر شده دلالت بر تأیید قیام محمد و ابراهیم نمی کند؛ زیرا روایت اول و دوم، همان گونه که ذکر شد، فقط پیشگویی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امام علی(علیه السلام) را ثابت می کند و بس. روایت سوم و چهارم هم فقط یک سوی قضیه یعنی شخصیت محمد و ابراهیم را ثابت و تأیید می کند، نه قیام آن دو را. و روایت پنجم هم علی رغم همه اشکالات وارد شده و بر فرض صحت، فقط می تواند این امر را ثابت کند که چون قیام محمد برای اصلاح امت و مبارزه با ظلم و ستم عباسیان بوده، آن حضرت به فرزندانش اجازه شرکت در قیام او را می دهد، اما نمی توان ثابت کرد که امام اصل قیام وی را تأیید کرده باشد.

بنابراین در یک کلام می توان گفت: جنبه اصلاحگری و ظلم ستیزی قیام محمد و ابراهیم مورد تأیید است، اما اصل قیام آن دو در آن شرایط مورد تأیید حضرت نیست.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین