توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی در ایران

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

پديدار شدن چنين نظريههايي است. در نظريات جامعهشناختي اخير بازنگري در بنيانهـاي روششناختي و معرفتشناختيِ جامعهشناسي و ضرورت تلفيق سـطوح مختلـف واقعيـت اجتماعي )خرد ـ كلان، عيني ـ ذهني( جهت دستيابي به نتايج علمي جامعتر مورد تأكيـد قرار گرفته است )ريتزر، 1374: 627-596، 4(. ايـن پـژوهش متكـي بـه رويكـرد جامعـه شناختي پارسونز، يعني كاركردگرايي ساختي، است. پارسونز با توسل به نظريـة سـيبرنتيك ميگويد ميان نظامهاي چندگانة يك جامعه مبادلة انـرژي و اطلاعـات صـورت مـيگيـرد. بهنظر وي نظام فرهنگي داراي بيشترين ميزان اطلاعات است و بر همين اساس وي نظـام فرهنگي را مهمترين نظام اجتماعي جامعه تلقـي مـيكنـد كـه نقـش اساسـي در تحـولات
اجتماعي ايفا ميكند. »مراتب سيبرنتيك در نظرية پارسونز در آن واحد اصل مهم يگانگي و دگرگوني اسـت.
پارسونز با الهام گرفتن از نظرية سيبرنتيك ميگويد نظام كنش، مثل هر سيستم فعـالي، چـه جاندار چه بيجان، محل گردش بيوقفة انرژي و اطلاعات است. اين مبادلههاي انـرژي و اطلاعات ميان اجزاي نظام است كه كنش نظام را برميانگيـزد. همـة اجـزاي يـك نظـام از لحاظ ذخيرة اطلاعات و انرژي برابر نيستند. به موجب يك اصل بنيادي سيبرنتيك، اجزايي كه از لحاظ اطلاعات غنيترند بر اجزايي كه انرژيشان بيشتر است نظارت )كنترل( اعمال ميكنند. نتيجه اين ميشود كه در هر نظام كنش يك سري نظارتهاي پي در پي و تجمعي و با نظم سلسله مراتبي برقرار است. اجزاي پرانرژي در پايين سلسله مراتب جا دارند و آن جا نقش عاملهاي وضعي كنش را ايفا ميكنند؛ اجزاي پر اطلاعـاتتـر در بـالاي سلـسله مراتب جا دارند و نقش عاملهاي نظارت كنندة كنش را ايفا ميكنند« )روشـه، 1376: 89- 88(. به طور كلي، پارسونز فرهنگ را داراي بيشترين اطلاعات و كمترين انرژي و اقتصاد را داراي كمترين اطلاعات وبيشترين انرژي ميداند؛ بر اساس چنـين ديـدگاهي، فرهنـگ عرضهكنندة اطلاعات به خردهنظامهاي پايينتر بوده و اقتصاد نيز به خرده نظامهاي بالاتر از خود انرژي عرضه ميكند

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

به نظر پارسونز »در نظام اجتماعي، تشخيص عليت اجتماعي بسيار پيچيده است، چـرا
كه تمامي نهادها، اعم از سياسي، اقتصادي، فرهنگـي و دينـي، بـاهم عمـل مـيكننـد و بـر يكديگر اثر ميگذارند... او بر خلاف نظر ماركس، نهادهاي فرهنگـي، سياسـي، حقـوقي و ديني را روبنا نميداند و براي آنها قائـل بـه تـأثير بنيـاني اسـت« )توسـلي، 1371: 241(. پارسونز به جاي غرايزجنسي، كه مورد تأكيد فرويد بود، ارزشهاي فرهنگيِ دروني شده و هنجارهاي اجتماعي را عوامل بنيادي تكوين شخصيت ميداند. »نظرية شخـصيت پارسـونز بيشتر به مكتب آمريكايي كنش متقابل نماديِ جورج هربرت ميد و نيز به مكتب آمريكايي شاگردان فرويد، چون اريك فروم، اريك اريكسون و كارن هورناي، نزديـك اسـت تـا بـه خود فرويد«. وي براي اجتناب از تحويلگرايي زيستشـناختي نظريـة غرايـز، مـيكوشـد تصوير جامعهشناسانهاي از شخصيت ارائه دهد )همان: 191-190(. پارسونز ايـن داعيـه را مطرح ميكند كه در نهايت ارزشها، به عنوان مهمترين اجزاي فرهنگ هستند كه جهـت و معناي كنش را تعيين ميكنند. بسياري از جامعه شناسان ديگـر نيـز در بحـث از تحـولات اجتماعي تأكيد خاصي بر ارزشها دارند. از نظر آنها، يكي از مهمترين عناصر توسعه، بـه

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

طور اعم، و توسعة اجتماعي، به طور اخص، وجود باورها، ارزشها و نگرشهاي همسو با توسعه و مقوم آن در جامعه است. اساساً بسياري از صاحبنظران علوم اجتماعي، همچـون وبر، مككليلند و پارسونز تأكيد خاصي بر نقش باورها، ارزشها و نگـرشهـا، و بـه طـور كلي، نظامهاي فرهنگـي، در تحقـق توسـعه دارنـد )وبـر، 1371؛ روشـه، 1376؛ بـودون و بوريكو؛ 1385: 225-224(. با تكيه بر رويكرد پارسونز، نگارنده حامي اين عقيده است كه فرهنگ بنيان تمامي پديدهها، واقعيتها و مسائل انساني ـ اجتماعي اسـت، يـا لااقـل، بـين فرهنگ و عوامل غير فرهنگي يك رابطة ديالكتيك برقرار است، اما در نهايت فرهنگ است كه نقش بنيادي در تحولات اجتماعي بازي ميكند. از اين رو، در حـوزة توسـعه و توسـعه نيافتگي نيز فرهنگ نقش بنيادي دارد. به بيان ديگر، توسعة همه جانبه در هر جامعه، يعنـي، توسعة فرهنگي، توسعة اجتماعي، توسعة حقوقي، توسعة سياسـي، توسـعة علمـي، توسـعة اقتصادي، توسعة انساني و توسعة اكولوژيك. نگارنده سلسله مراتب توسعه در جامعه را، به ترتيب، از توسعة فرهنگي تا توسعة اكولوژيك در نظر ميگيرد. از اين ديدگاه، پـيششـرط

تحقق توسعه در ابعاد گوناگون، از جمله توسعة اجتماعي تحقق توسعة فرهنگي است.

روششناسي پژوهش

در اين پژوهش از دو روش پژوهش اسنادي و روش مـرور و تحليـل دادههـا اسـتفاده شده است. بيشتر جداول تنظيم شده در اين پژوهش به صـورت آمـاده در پـژوهشهـاي تجربي موجود نبوده و در اين زمينه نگارنده آمار و ارقام را از جداول گونـاگون اسـتخراج كرده و در صورت لزوم آنها را تلفيق كرده است. مـثلاً در برخـي مـوارد كـه گزينـههـاي پاسخهاي مطرح شده 7 گزينهاي يا 5 گزينهاي، بـه صـورت طيـف ليكـرت، بـوده اسـت، نگارنده براي آسانتر شدن كار تجزيه و تحليل آنها را به سه طبقه دستهبندي كرده و آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است.

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

رسي و ارزيابي انتقادي ديدگاههاي مربوط به رابطة بين توسـعة فرهنگـي و توسـعة اجتماعي در ايران
به نظر نگارنده، موانع فكري و فرهنگي از مهمترين موانع تحقـق توسـعة اجتمـاعي در ايران بودهاند. يكي از مهمترين موانع فكري و فرهنگي توسعه در ايران وجود بحران هويت در جامعة معاصر ايران بوده است. به بيان ديگر، جامعة معاصر ايران ـ از زمـان مـشروطيت تا كنون ـ درگير بحرانهاي هويتي بوده و همواره بين سه عنصر هويتي ايرانـي، اسـلامي و غربي دست و پا زده است )بابايي فرد، 1382(. برخي از صاحبنظران ايراني از اين پديـده تحت عنوان تعارض سنت و مدرنيته سخن گفتهانـد )فكـوهي، 1385: 107-89(. بـه نظـر برخي ديگر، بحران هويت ايراني، معلول ويژگيهاي ذاتي تفكر ايراني است. آنها معتقدند »ميان برداشتهاي مسلطي كه از پايگاه و نقش فرد در شيوههاي تفكـر غربـي نـوين رايـج است، از يك طرف، و شيوههاي تفكر ايراني، از طرف ديگر، اختلاف بنيـادي وجـود دارد« )احمـدي و احمـدي، 1996: 1(. در برابـر ديـدگاه صـوفيانه دربـارة فـرد، نظـام فلـسفي مغربزمين قرار دارد كه اساساً مبتني بر تفكيك وجود مستقل فـرد در برابـر اعيـان جهـان خارج است. از ديدگاه جامعهشناختي، پيامد طرز تفكر صوفيانه انكار نفس فردي بـه مثابـة برترين مبدأ تنظيمكنندة روابط بين افراد است. طرز تفكر صوفيانه صرفاً سبب عدم تكـوين مفهوم فرد در ميان صوفيان و عرفا نشده است، بلكه چنين طرز تفكري از طريق نوشتهها و اشعار صوفيان و عارفان مشهور ايراني در فرهنگ ايراني رسوخ كـرده و از تكـوين مفهـوم فرد در انديشه ايرانيان جلوگيري كرد. در حالي كـه در فرهنـگ و انديـشة معاصـر غربـي، توجه به اصالت فرد جايگاه مهمي دارد )احمدي، 1375: 57-55(. تنها در صـورت تحقـق فردباوري در ايران است كه ميتوان انتظار داشت افراد جامعه بـه عنـوان موجوديـتهـايي مستقل در عرصههاي اجتماعي مشاركت داشته باشند، به جامعة خود تعلق داشـته باشـند و در حفظ موجوديت جامعة خود كوشا باشند؛ و اساساً در چنين شرايطي اسـت كـه توسـعة اجتماعي تحقق خواهد يافت

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

همساني ارزشها يكي از عناصر پيوند افراد، گروهها و اقـشار اجتمـاعي گونـاگون بـه همديگر، و جلوگيري از بحران هويتي و فرهنگي است. نتايج برخي پژوهشهـاي تجربـي انجام شده در سالهاي اخير نشان دهندة وجود شكاف يا تعارض ارزشي در ايـران اسـت. مثلاً، در پژوهشي كه درسال 1374 صورت گرفته وجود تعـارض ارزشهـا ميـان نخبگـان )داراي تحصيلات ليسانس و بالاتر( و توده )داراي تحصيلات ابتدايي و كمتر( تأييـد شـده است. ميان نخبگان جامعه و تودة مردم در زمينة ارزشهايي مانند سن مناسب ازدواج براي دختر و پسر، ازدواج با خويشاوندان، تصميمگيري در خانواده، بهـرهگيـري از رسـانههـاي ارتباط جمعي، گذران اوقات فراغت، فعاليتها و باورهـاي مـذهبي، عقايـد مرسـوم ماننـد اعتقاد به قضا و قدر و ... شكافهـاي قابـل ملاحظـهاي وجـود دارد )عبـدي و گـودرزي، 1378: 61-88(. به طور كلي، بحران هويتي و فرهنگي، خود، هم علت بيگانگي اجتمـاعي و هم پيامد آن ميتواند باشد. به نظر من، ظهـور سـبكهـاي پوشـش و آرايـش عجيـب و غريب و ناسازگار با هويت و فرهنگ ايراني ـ اسلامي، و همچنـين، مـصرف نمايـشي در ايران از نمودهاي بارز بحران هويتي و فرهنگي در ايران هستند. چنين عواملي نقش مهمـي در عدم توسعة اجتماعي در ايران بازي ميكنند. در اين اشارهاي ميكنم به مـسئلة مـصرف نمايشي در ايران. تورشتاين وبلن اين اصطلاح را براي توصيف گرايش طبقـة ثروتمنـد بـه
ابراز داراييهاي مادي و منزلت اجتماعياش به كار ميبرد. وبلن ميگويد كه »حرمت نفس همان بازتاب حرمتي است كه ديگران براي انسان قائل
ميشوند. در نتيجه، اگر شخص به خاطر عدم توفيق در كوششهاي رقابتآميزِ مورد پسند جامعه چنين حرمتي را به دست نياورد، از فقدان حرمت نفس رنج خواهد برد. پس انگيـزة تلاش وقفهناپذير در يك فرهنگ رقابتآميز، در هراسِ از دست دادن حرمت نفـس ريـشه دارد... به نظر وبلن، مصرف چشمگير، تنآساني چشمگيـر و نمـايش چـشمگيـر نمادهـاي بلندپايگي، وسايلي هستند كه انسانها با آنها ميكوشند تا در چشم همـسايگانشـان برتـر جلوه كنند، و، در ضمن، براي خودشان نيز ارزش بيشتري قائل شوند«. وبلن معتقد اسـت

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

آن چه كه انسان امروزي را به جنبش واميدارد، دلبـستگي او بـه پـسانـداز و داد و سـتد نيست، بلكه ميل به پيشي گرفتن از ديگران او را به تكاپو واميدارد« )كـوزر، 1379: 363- 361(. وبلن اين نظريات را دربارة جامعة مدرن نيمة اول قرن بيستم مطرح ميكند، اما گويا چنين نظرياتي دربارة جامعة كنوني ما بيشتر مصداق دارد! به نظر نگارنده مصرف نمايشي، به عنوان يكي از مؤلفههاي عدم توسعة فرهنگي در ايران، هم يكي از علتهاي مهم توسعه نيافتگي و هم معلول آن است. امروزه حتي در خود جوامعِ مدرن، چنـدان شـاهد مـصرف نمايشي نيستيم. اساساً يكي از نشانههاي انسان مدرن كوشا بودن در عرصههـاي گونـاگون زندگي و اجتناب از مصرف نمايشي است. گويا در اين زمينه ايرانيهـا گـوي سـبقت را از خود غربيها ربودهاند! به طور كلي، در بسياري از حـوزههـاي زنـدگي ايرانـيهـا، اعـم از خوراك، پوشاك، مسكن، اتومبيل و ... ميتوان مصرف نمايشي را مشاهده كـرد. همچنـين، مصرف بسيار بالاي لوازم آرايشي در بين زنان ايراني، كه در سطح جهـاني زبـانزد اسـت!،
نمونة ديگري از مصرف نمايشي در بين ايرانيان است. علاوه بر عوامل ذكر شده، به نظر نگارنده، يكـي از مهـمتـرين عوامـلِ فرهنگـي عـدم توسعة اجتماعي )يا ضعف توسعة اجتماعي( در ايران، فقدان يا ضـعف سـرماية اجتمـاعي است. هر چند شايد به نظر برسد كه سرماية اجتماعي يك متغير غيـر فرهنگـي اسـت، امـا واقعيت اين است كه سرماية اجتماعي و عناصـر مختلـف آن، همچـون بـه اعتمـاد متقابـل اجتماعي، مشاركت اجتماعي و وجود مبادلات و ارتباطات اجتماعي، عميقـاً در فرهنـگ و زمينههاي فرهنگي ريشه دارند. مفهوم سرماية اجتماعي مفهومي است كه در دهههاي اخيـر توسط صاحبنظراني همچون پير بورديو، جيمز كلمن و رابرت پاتنـام وارد ادبيـات علـوم اجتماعي شد. »به اعتقاد بورديو، سرمايه ميتواند در سه شكل مختلف خود را نـشان دهـد: سرماية اقتصادي كه قابل تبديل به پول بوده و در شـكل حـق مالكيـت نهادينـه مـيشـود، سرماية فرهنگي كه تحت شرايط خاصي قابل تبديل به سرماية اقتصادي بـوده و در شـكل مدارج تحصيلي نهادينه ميشود. و بالاخره، سرماية اجتماعي كه تحت شرايط خاصي قابـل

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

بديل به سرماية اقتصادي بوده و در شكل اصالت و شـهرت ممكـن اسـت نهادينـه شـود.
سرماية اجتماعي حاصل جمع منابع بالقوه و بالفعلي است كه نتيجة مالكيت شبكة بـادوامي از روابط نهادي شده بين افراد، و به عبارت سادهتر، عضويت در يك گروه اسـت. سـرماية اجتماعي محصول نوعي سرمايهگذاري فردي يا جمعي، آگاهانه يا ناآگاهانه، اسـت كـه بـه دنبال تثبيت يا بازتوليد روابط اجتماعي است كه مستقيماً در كوتاهمدت يا بلندمـدت قابـل استفاده است«. سرماية اجتماعي داراي دو جزء است: الف( پيوندهاي عيني بين افراد: نوعي ساختار شـبكهاي عينـي مـيبايـست برقـرار كننـدة ارتباط بين افراد باشد. اين بخش از سرماية اجتماعي حكايت از آن دارد كه افـراد در فضاي اجتماعي با يكديگر پيوند دارند؛
ب( پيوند ذهني: پيوندهاي بين افراد ميبايست داراي ماهيت متقابل مبتنـي بـر اعتمـاد و داراي هيجانات مثبت باشد« )شـارع پـور، 1385: 72 -67(. نتـايج يـك پـژوهش در سطح جهاني در فاصلة سالهاي 1997-1995 نشان دهندة اخـتلاف چـشمگيـر بـين كـشورهاي جهـان از لحـاظ سـرماية اجتمـاعي اسـت. در ايـن زمينـه، كـشورهاي اسكانديناوي بيشترين سرماية اجتمـاعي و كـشورهاي آمريكـاي جنـوبي و اروپـاي
شرقي پايينترين ميزان سرماية اجتماعي را دارا هستند. كشورهاي بررسي شده از نظر ميزان سرماية اجتماعي، به ترتيب، عبارتند از: نروژ، سـوئد، آمريكـا، اسـتراليا، آلمـان، چين، سوئيس، ژاپن، كرة جنوبي، هند، اسپانيا، روسيه، بـنگلادش، آفريقـاي جنـوبي،

آذربايجان، تركيه و برزيل )همان: 76(. مسلماً وجود سرماية اجتماعي در عرصههاي بينالمللي و جهاني ميتواند نقش اساسي

در ارتباطات و مبادلات جهاني در همة حوزههـاي زنـدگي، از جملـه علـم و تكنولـوژي، اقتصاد، سياست و فرهنگ، داشته باشد. امروزه صاحبنظران اجتماعي وجـود دموكراسـي، نهادها و تشكلهاي مدني، آزاديهاي فكـري و سياسـي، مـشاركت اجتمـاعي و سياسـي،
كثرتگرايي فكري، فرهنگي و سياسي و رابطة دموكراتيك بين تودة مردم و حكومت را ا

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

مهمترين شرايط ايجاد و تداوم سرماية اجتماعي به شـمار مـيآورنـد. دادههـاي حاصـل از پژوهشهاي تجربي نيز نشان ميدهند كه بين سـرماية اجتمـاعي، حكومـت دموكراتيـك و مبتني بر مردم سالاري و نهادهاي مدني و توسعه رابطة متقابل وجود دارد. دادههاي تجربي نشان ميدهند كه »سرماية اجتماعي به طور ثابـت و مـؤثري بـا بـسياري از شـاخصهـاي توسعة انساني، اجتماعي و اقتصادي، از قبيل سطح تعليم و تربيت، شاخص توسعة انـساني برنامة توسعة سازمان ملل متحد )شامل طول عمـر، آمـوزش و پـرورش و درآمـد(، سـرانة توليد ناخالص داخلي و تراكم توزيع دستيابي به رسانههاي جمعي همـراه مـيباشـد. بـه طور خلاصه، شكوفاترين اقتصادها متعلق به جوامعي است كه داراي سرماية اجتماعي غني هستند. بر اساس شواهد به دست آمده، در ميان شـاخصهـاي سـرماية اجتمـاعي، اعتمـاد اجتماعي مهمترين شاخص است، به گونهاي كه عنوان ميشود ارتباط بين سرماية اجتماعي با توسعة سياسي ـ اقتصادي از طريق اعتماد اجتماعي برقرار مـيگـردد« )ازكيـا و غفـاري، 1384: 377-388(. شواهد متعدد نشان ميدهند كه سرماية اجتماعي ميتواند نقش مهمي در توسعه داشـته باشد. از جمله بانك جهاني )1993( اظهار ميكند كـه رشـد اقتـصادي كـشورهاي آسـياي شرقي نسبت به ديگر بخشهاي جهان صرفاً با عوامل مرسوم، همچون سرمايهگذاريهـاي اساسي، فيزيكي و عيني، قابل تبيين نيست. سياستهاي حكومت محيط مناسبي را از طريق تنظيمات نهادي و طرحهاي سازماني، كه كارآيي، مبادلة اطلاعات و همكاري بين دولـت و صنعت را ارتقا دادهاند، موجب شدهاند. پاتنام بيان ميكنـد كـه تـراكم بـالاتر انجمـنهـاي داوطلبانه در ميان مردم شمال ايتاليا نسبت به جنوب ايتاليا موفقيت اقتصادي شمال ايتاليا را تبيين ميكند. از باكلي نيز نقل شده است كه »پس از سقوط دولت سومالي، بينظمي مدني و سقوط درآمدها بيشتر كشور را فرا گرفـت، امـا در جـايي كـه نيروهـاي محلـي قـوت بيشتري داشتند بينظمي مدني و سقوط درآمدها شدت چنـداني نداشـت«. همچنـين، »در گجرات هند برخوردهاي خشونتآميز بين مردم محلي و مقامات حكومتي موجـب ركـود

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

اقتصادي شده بود. از وقتي كه اجتماعات محلي بسيج شدند و مديريت نهادي را پذيرفتند، تضادها تقليل يافتند و بهرهبرداري از زمين و درآمد روستاها افـزايش پيـدا كـرد« )ازكيـا و غفاري، 1384: 398-397(. اساساً وجود يك حكوت مردمسالار، باثبات و مسئول، رعايـت حقوق سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي شهروندان از سوي حكومت، و وجود اعتماد

متقابل بين مردم و حكومت، نقش اساسي در توسعة هر جامعه ايفا ميكند )همان: 402(. تجارب تاريخي جامعة ايران، به ويژه در دوران معاصر، نـشان مـيدهـد كـه در ايـران

سرماية اجتماعي، به ويژه در حوزة رابطة بين دولت و ملت، غالباً ضـعيف بـوده اسـت. در اين زمينه، به ويژه، محمد علي كاتوزيان يكي از مهمترين عوامل توسـعه نيـافتگي ايـران را فقدان رابطة دموكراتيك بين دولت و ملت ايران ميداند. مسلماً يكي از شاخصهاي توسعة اجتماعي وجود تشكلهاي مدني، امنيت، آزادي، اعتماد مقابل بين دولت و ملت، و، به طور كلي، وجود سرماية اجتماعي در سطوح اجتماعي كلان جامعه است. در حالي كه در جامعة معاصر ايران ضروريات مذكور براي توسعة ايران وجود نداشته اسـت. كاتوزيـان بـا آوردن شواهدي نشان ميدهد كه تضاد ميان دولت و ملت ميتواند پيامدهاي اجتمـاعي نـاگواري پديد آورد. وي اين قضيه را مطرح ميكندكه »چگونـه جامعـة كوتـاه مـدت ايرانـي تحـت حكومت قدرتي خودكامه، مانع از توسعة مالكيت فئودالي، پاگرفتن يك طبقة آريـستوكرات مستقل، و انباشت درازمدت سـرمايه، كـه شـرط لازم انقـلابهـاي صـنعتي اسـت، شـد« )كاتوزيان، 1380: 18(. وي در مورد تاريخ مالي ايران معتقد است كه در طول تاريخ ايـران امنيت مالي وجود نداشته است و حتي حاكمان بدون مواجه شـدن بـا هـيچ نـوع تعرضـي داراييها و اموال زيردستانشان را به تـصرف خـود درمـيآوردنـد و در ايـن راسـتا افـراد معترض و مخالف را از ميان برميداشتند. بنابراين، در جامعة ايراني، چه از نظر جاني و چه از نظر مالي، امنيت چنداني وجود نداشته است. بنابـه چنـين دلايلـي اسـت كـه كاتوزيـان سرشت اقتصاد سياسي جامعة ايران را اقتصاد سياسـي كوتـاه مـدت خوانـده اسـت.چنـين پديدهاي به نظركاتوزيان محصول دولت و جامعة خودكامه است و چنين دولت و جامعهاي

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

در برابر پيشرفت و توسعة پايدار موانع گوناگوني پديد ميآورد )همان: 409-389(. كاتوزيان ميگويد: »ايران درسراسرتاريخ خود دولت و جامعهاي خودكامه بـوده، يعنـي قدرت و اقتدار، پايه در حقوق و قانون نداشته است. دولت و جامعه عمـلاً مـستقل از هـم بوده و بنابراين با هم سر دشمني داشتهاند. دولت نماينـدة طبقـات اجتمـاعي بـالاتر نبـوده است؛ برعكس، اين طبقات به واسطة امتيازاتي كه دولت به آنهـا ارزانـي و هرگـاه مـيلش كشيده از آنها دريغ داشته است زيردست و متكي بـه دولـت بـودهانـد«. بـا وجـود ايـن، كاتوزيان مدعي نيست كه ايران در تاريخ بلندمدت خود شاهد هيچگونـه دگرگـوني نبـوده است. به نظر وي در ايران دگرگونيها فراوانتر و اغلب پرشتابتر و نيز اساسيتر بودهاند. اما همواره چرخة بلندمدت حكومت خودكامه ـ هرج و مرج ـ حكومت خودكامه در ايران وجود داشته است. به گفتة كاتوزيـان، تغييـرات اجتمـاعي در ايـران فـراوانتـر، و معمـولاً اساسيتر، و تحرك اجتماعي از طبقهاي به طبقة ديگر به مراتب شـديدتر از جوامـع سـنتي اروپا بود. اما باز، بنابه تعريف، اين شرايط سبب ميشد تغييـرات انباشـتي در بلندمـدت، از جمله انباشت درازمدت دارايي، ثروت، سرمايه، نهادهاي اجتمـاعي و خـصوصي، و حتـي نهادهاي آموزشي بسيار دشوار شود. همة اينها در هر دورة كوتاه مـدت بـه شـكل عـادي پيشرفت ميكردند يا وجود داشتند ولي در دورة كوتاه مدت بعـدي بايـد از نـو پـيريـزي ميشدند يا از اساس تغيير ميكردند )همان: 34-32(. در اين زمينه كاتوزيـان بـه عملكـرد رضاشاه و محمدرضاشاه در برقراري ديكتاتوري، عدم توجه بـه تكثـر قـومي، ارزشهـا و باورهاي ديني مردم، از جمله سياستهاي يكسانسازي فرهنگي، حـذف حجـاب، تـرويج ناسيوناليسم مبتني بر حذف قوميتها، غربگرايي و ترويج ارزشها و هنجارهاي غربي در ايران و بيتوجهي به دين مرسوم ايرانيان، اشاره ميكند )كاتوزيان، 1372؛ كاتوزيان، 1374: 63-65؛ كاتوزيان، 1377: 286؛ 172-171؛ 151- 145؛ كاتوزيان، 1379: 450-437؛ 173؛ كاتوزيان، 1380؛ بشيريه، 1379: 306-290(

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین