توسعه فرهنگی و توسعه اجتماعی در ایران

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

طرح مسئله: در اين پژوهش رابطة بين توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي، بـا اسـتفاده از روش تحليل ثانوية دادهها، مورد بررسي قرار گرفته است. روش: دادههاي آماري اين پژوهش از يافتههاي پژوهشهاي تجربي سـالهـاي اخيـر، بـه ويژه پيمايش ملي پيمايش ملي رفتارهاي فرهنگي ايرانيان در سـال 1378 و پيمـايشهـاي ملي ارزشها و نگرشهاي ايرانيان در سالهاي 1379 و 1382، استخراج شـدهانـد. بـراي سنجش توسعة فرهنگي عناصري همچون دانش، آگـاهي و اطلاعـات گونـاگون سياسـي، اجتماعي و فرهنگي، كه به واسطة مطالعه يا استفاده از رسانههـاي ارتبـاطي گونـاگون بـه دست ميآيند، مورد بررسي قرار گرفتهاند، و براي سنجش توسعة اجتماعي نيـز عناصـري همچون ميزان روحية مشاركتجويي در گروهها و تشكلهاي اجتمـاعي، تحقـق عـدالت، آزادي، امنيت، آسايش و رفاه در جامعه و احساس تحقـق چنـين عناصـري در جامعـه از سوي افراد جامعه، وفاداري افراد به جامعه و تلاش براي آباداني آن مورد نظر بودهاند. يافتهها: اين پژوهش نشان ميدهد كه توسعة فرهنگي در ايران با موانع متعـددي همچـون آسيبهاي هويتي و فرهنگي، فقدان روحية فردگرايي، در معناي اصـالت فرديـت، فقـدان شرايط تكثر فكري و فرهنگي و ضعف سرماية فكري و فرهنگـي، مواجـه اسـت. مـسلماً چنين پديدهاي ميتواند نقش اساسي در عدم توسعة اجتماعي داشته باشد. نتايج: فرض اساسي ايـن پـژوهش ايـن اسـت كـه فرهنـگ يـك متغيـر بـسيار مهـم در دگرگونيهاي اجتماعي است؛ در نتيجه، تحقق توسعة فرهنگي پيششرط بنيـادي توسـعة اجتماعي است. ديدگاههاي نظري و يافتههاي پـژوهشهـاي تجربـي در ايـران، بـه ويـژه پژوهش حاضر، نيز اين قضيه را مورد تأييد قرار دادهاند.

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

موضوع توسعه يكي از موضوعاتي است كه نه تنها در حـوزة جامعـهشناسـي توسـعه،بلكه در بسياري از حوزههاي جامعهشناسي، به طور اخص، و علوم اجتماعي، به طور اعم، مورد بحث قرار ميگيرد. جامعه شناسان توسعه، مقولة توسعه را در برابر مقولة رشـد قـرار ميدهند. مفهوم رشد به پيشرفت و ترقي جامعه در ابعـاد مـادي و عينـي، بـه ويـژه توليـد اقتصادي، اشاره دارد، در حالي كه مفهوم توسعه دربردارنـدة پيـشرفت و ترقـي جامعـه در تمامي ابعاد زندگي است. از اين رو، در ادبيات مربوط به توسعه از توسعة اقتصادي، توسعة سياسي، توسعة اجتمـاعي، توسـعة فرهنگـي و توسـعة انـساني سـخن بـه ميـان مـيآيـد. صاحبنظران كلاسيك علوم اجتماعي چنين تصور ميكردند كه پيشرفت جامعة انساني در گرو رشد و توسعة اقتصادي است، اما بعداً ملاحظـه كردنـد كـه در كنـار رشـد و توسـعة اقتصادي، جامعه نيازمند برخي ضروريات ديگر، از جمله توزيع عادلانة درآمدها، شكوفايي استعدادهاي گوناگون و شخصيت انساني، سـلامت جـسماني و روانـي، افـزايش اميـد بـه زندگي، برقراري برابريهاي اجتماعي، تحقق آزادي، برقراري ارتباطات انساني ـ اجتمـاعي به دور از انواع سلطه، و به طور كلي، تحقق يك جامعة مدني و انساني اسـت. از ايـن رو، امروزه گفته ميشود تمامي انواع توسعه وسايلي هستند براي تحقـق يـك جامعـة مـدني و انساني. چنين جامعهاي را ميتوان يك جامعة توسعه يافته در معنـاي واقعـي آن بـه شـمار

آورد. مهمترين نكاتي كه در تعريف توسعه بايد مد نظر داشت عبارتند از ايـن كـه، اولاً بايـد

توسعه را يك مقولة ارزشي به شمار بياوريم، ثانياً بايد آن را جرياني چند بعـدي و پيچيـده بدانيم، و، ثالثاً، بايد به ارتباط و نزديكي آن با مفهوم بهبـود توجـه داشـته باشـيم )ازكيـا و غفاري، 1384: 24(. در بحث از رشد و توسعة اقتصادي نيز صاحبنظران توسـعه ايـن دو مقوله را از هم تفكيك ميكنند. آرتور لوئيس رشـد اقتـصادي را بـه معنـاي افـزايش سـود
ميداند و آن را شامل مفاهيمي همچون رفاه، آسايش و سعادت نميداند و كاري به توزيـع

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

و مصرف آنها ندارد. وي حتي معتقد است كه با افزايش رشـد اقتـصادي نـه تنهـا ممكـن است شرايط زندگي مجموع جمعيت جامعه بهبود نيابد، بلكه وخيمتر شود. ميتوان گفـت رشد اقتصادي عبارت است از افزايش شاخصهاي اقتصادي، نظير توليد ناخالص ملـي يـا درآمد سرانه طي يك دورة زماني مشخص. در تعريف توسعة اقتصادي نيز غالباً بر مقولاتي همچون كاهش فقر و نابرابري و رفع بيكـاري تأكيـد مـيشـود. اساسـاً »توسـعة اقتـصادي فرآيندي است كه در طي آن شالودههاي اقتصادي و اجتماعي جامعه دگرگون ميشوند، بـه طوري كه حاصل چنين دگرگوني و تحولي در درجة اول كاهش نابرابريهاي اقتـصادي و

تغييراتي در زمينة توليدي، توزيع و الگوهاي مصرف جامعه خواهد بود« )همان: 45-42(. مفهوم توسعة سياسي از ديگر مفاهيمي است كه صاحبنظران توسعه دربارة آن بحـث ميكنند. »لوسين پاي از توسعة سياسي به عنوان تقويت كنندة ارزشهاي دموكراسـي نظـام سرمايهداري غرب ياد ميكند، و مشاركت تودهاي، وجود نظامهاي چند حزبي، رقابتهـاي انتخاباتي، ثبات سياسي و پرهيز از تنش در ساختار سياسي را به عنوان شـرايط لازم بـراي تحقق توسعة سياسي ميشناسد. توسعة سياسي فرآيندي است كه زمينة لازم را براي نهادي كردن تشكل و مشاركت سياسي فراهم ميكند كه حاصل آن افزايش توانمندي يـك نظـام سياسي است )همان: 51(. مفهوم ديگري كه در بحث از توسـعه مطـرح مـيشـود توسـعة فرهنگي است. اين مفهوم از اوايل دهة 1980 به بعد از طرف يونسكو در مباحـث توسـعه مطرح شده و از مفاهيمي است كه نسبت به ساير بخشهاي توسعه از ابعاد و بـار ارزشـي بيشتري برخوردار است و تأكيد بـيشتـري بـر نيازهـاي غيـر مـادي افـراد جامعـه دارد. »بنابراين، فرآيندي است كه در طي آن با ايجاد تغييراتي در حـوزههـاي ادراكـي، شـناختي، ارزشي و گرايشي انسانها، قابليتها و باورها، شخـصيت ويـژهاي را در آنهـا بـه وجـود ميآورد، كه حاصل اين باورها و قابليتها، رفتارهاي كنشهاي خاصي اسـت كـه مناسـب توسعه ميباشد« )همان: 48(. اساساً فرهنگ يكي از مهمترين عوامل تحقق توسعه است، و، از اين رو، توسعة فرهنگي، هم يكي از پيششرطهاي بنيادي تحقق توسعه و هـم يكـي از توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي در ايران

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

رمانهاي بنيادي توسعه در هر جامعه است؛ از همين رو بيشتر صاحبنظـران توسـعه، از
جمله كارگزاران و مسئولان سازمان ملل متحد، تأكيد خاصي بر فرهنگ به عنـوان يكـي از مهمترين عوامل تحقق توسعه دارنـد )فـابريزيو، دزيـو و ديگـران، 1378؛ فكـوهي، 1379؛
الياسي، 1368: 156-145؛ توسلي، 1373: 453-435(. مفهوم توسعة انساني از ديگر مفاهيم محوري در مباحث مربوط بـه توسـعه اسـت. در
گزارش سازمان ملل دربارة توسعة انساني گفته شده است: »توسعة انساني روندي است كه طي آن امكانات افراد بشر افزايش مييابد«. در اين زمينه سه شاخص كليـدي طـول عمـر، سطح دانش و سطح معاش آبرومند به عنوان مهمترين شاخصهاي توسعة انـساني معرفـي شدهاند و گفته شده است با تأمين سه مؤلفة مذكور در يك جامعه، ميتوان گفت آن جامعه به توسعة انساني دست يافته است )همان: 54-51(. »شاخص توسعة انساني نتيجة كوششي است به منظور رها كردن ديدگاه توسعة توليدمدار و جايگزين كـردن ديـدگاه ديگـري كـه انسان مدار است« )گريفين و مككنلي، 1377: 229(. از ديگر مفاهيمي كه در حوزة توسعه مورد بحث قرار گرفته است مفهوم توسعة اجتماعي است. »سازمان ملل توسعة اجتماعي را افزايش ظرفيت نظام اجتماعي، ساختار اجتماعي، نهادها، خدمات و سياست بهـرهگيـري از منابع براي سطوح زندگي مطلوبتر، كه در معنايي وسيعتر دربردارندة ارزشهايي است كه معطوف به توزيع معتبر درآمد، دارايي و فرصتهاست تعريف نموده است« )جـاكوب، بـه نقل از همان: 379(. »توسعة اجتماعي با مؤلفههايي همچون بهبود در كيفيت زندگي، تحقق برابري و عدالت اجتماعي، نيل به يكپـارچگي اجتمـاعي، تحقـق نظـام شايـسته سـالاري، مشاركت اجتماعي در قالب بسط انجمنها و نهادهاي مدني، تقويت قابليت و ظرفيت نظام اجتماعي، پاسخگويي به ضرورتهاي حاصل در دگرگـونيهـاي مختلـف، پـذيرش تكثـر اجتماعي با حفظ انسجام ملي و ارتقاي توانمنديهاي انساني ارتباط دارد. توسعة اجتماعي در قياس با مفاهيمي چون توسعة اقتصادي و رشد اقتصادي حوزة وسيعتري را مـيگيـرد.
در دورة جديد مباحث مربوط به جامعة مدني، دموكراسي اجتماعي، عدالت اجتماعي، رفاه

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

جتماعي و سرماية اجتماعي موضوعات محـوري توسـعة اجتمـاعي را تـشكيل مـيدهنـد
»همان: 379؛ 48-47(. در يك تعريف ديگر، شاخصهاي توسعة اجتماعي اميد به زندگي، مرگ و مير نوزادان و دستيابي به آموزش همگاني ذكر شده است. بر اساس تعريف بانك جهاني، توسعه، به ويژه توسعة اجتماعي، به مردم، آسايش، رفاه و بهبـودي آنهـا، شـكوفا شدن قابليتهايشان و تكوين يك جامعة مدني از سوي آنهـا مربـوط اسـت )بورگاتـا و مونتگمري، 2000: 744-742(. اساساً يكي از لـوازم توسـعه در جامعـه توسـعة اجتمـاعي است. در يك معنا، توسعة اجتمـاعي عبـارت اسـت از تحقـق دگرگـوني بنيـادي در طـرز تفكرها، ارزشها، نگرشها، رفتارها و نقشهاي اجتماعي در گسترة جامعـه )بيـرو، 1370:90(.

طرح و بيان مسئله
مسئلة توسعه يكي از مسائل مهم در حوزههاي انساني ـ اجتماعي است. جامعـة ايـران نيز همانند ديگر جوامع در حال توسعه در دهههاي اخير به دنبال دستيابي به توسعه بوده است. به لحاظ تاريخي ميتوان گفت كه روند توسعه در ايران از دوران قاجار، به ويـژه از جنبش مشروطيت به اين طرف، آغاز شده است. در دوران قاجار روند توسعه با پيـشگامي روشنفكران مشروطهخواه و اصلاح طلبان درباري شتاب گرفت. در ايـن دوران، بـه ويـژه، اقدامات اميركبير نقش مهمي در ورود مظاهر مدرن به جامعه داشته است. اقدامات اصـلاح طلبانة اميركبير به دنبال بدخواهيهاي رقبا و اطرافيـان و كوتـهبينـي حاكمـان و زمامـداران سياسي وقت و كشته شدن اميركبير توسط بـدخواهانش ناتمـام مانـد. در دوران حكومـت پهلوي نيز رضاشاه و محمد رضاشاه درصدد بودند جامعة ايران را با به كارگيري رويههـاي استبدادي وارد فرآيند مدرنيزاسيون كنند. آنها در اين زمينـه مؤلفـههـاي هـويتي ايرانـي و غربي را در برابر مؤلفة هويتي اسلامي قرار دادند. آنها چنين تصور ميكردند كه با حـذف برخي سنتها، همچـون حجـاب، يـا ورود عناصـر هـويتي و فرهنگـي غربـي مـيتواننـد

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

دروازههاي تمدن را به روي ايرانيان باز كنند و ايرانيان را، به خيال خود، متمدن كنند! البتـه نميتوان انكار كرد كه در حوزة سختافزاري )تمدني( و نرمافزاري )فرهنگي( آنها نقـش و توفيق زيادي در اين زمينه داشتند؛ مثلاً، بخش مهمي از تأسيسات زيربنايي تكنولوژيـك، صنعتي، آموزشي و فرهنگي ايران مربوط به دوران پهلوي است. اما آنها پنداشت نادرستي از چگـونگي مـدرن شـدن جامعـه داشـتند. آنهـا داراي ايـن بيـنش نبودنـد كـه يكـي از پيششرطهاي توسعه توجه به سنتها و باورهاي بومي، به ويـژه باورهـاي دينـي، اسـت.
مهمترين پيامد اين بيتوجهي بروز انقلاب اسلامي در بهمن 1357 بود. پس از انقلاب نيز مسئولان دولتي درصدد بودهاند كه جامعة ايران به توسعه دست يابد.
البته تعريفي كه از توسعه در ايرانِ پس از انقلاب مطرح شد متفاوت از تعريـف توسـعه در دوران قاجار و دوران پهلوي بود. در آن دوران غالباً توسعه بـه معنـاي همرنگـي كامـل بـا جوامع مدرن، به ويژه جوامع غربي، بود، در حالي كه در ايرانِ پس از انقلاب بـراي تحقـق توسعه، پايبندي به اسلام و انقلاب اسلامي جزو مهمترين پيششرطها به شمار آمد. در هر حال، روند توسعه در ايران با بروز جنگ تحميلي عراق عليه ايران با يك رونـد توقـف رو به رو شد، زيرا جنگ بخش مهمي از منابع انساني و مـادي ايـران را تحليـل بـرد. در ايـن جنگ ايران بخش چشمگيري از نيروهاي انساني جوان و متخصص خود را از دست داد و بخش قابل توجهي از تجهيزات صنعتي ايران از بـين رفـت. پـس از جنـگ نيـز دولـتهـا سياستهاي توسعه را در قالب برنامة مختلف، از جمله برنامههاي پنج سالة توسعه، دنبـال كردهاند. ضمن آن كه نميتوان اين واقعيت را انكار كرد كـه آنهـا نقـش چـشمگيـري در تحقق توسعه داشتهاند، اما ـ عليرغم تلاشهاي صورت گرفته ـ جامعة ما نتوانـسته اسـت به اهداف توسعة همه جانبه دسـت يابـد. اگـر در ايـن زمينـه مـا كـشور خـود را از نظـر توسعهيافتگي با كشورهاي در حال توسعهاي همچون كرة جنوبي، تركيه و مالزي، مقايـسه كنيم ـ كه در روند توسعه را در دهههاي اخير شروع كردهاند و موفقيتهاي بـسيار مهمـي
در اين زمينه داشتهاند ـ فاصلة ما با توسعهيافتگي بيشتر و بهتـر نمايـان مـيشـود. چنـين

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

كشورهايي با وجود آن كه داراي منابع طبيعـي و زيرزمينـي مهـم، همچـون نفـت و گـاز، نيستند، چنان موفقيتهايي كسب كردهاند كه واقعاً حيرتانگيز است!
در هر حال، ضمن آن كه اين واقعيت انكار نميشود كه ما در روند توسـعه گـامهـايي برداشتهايم، اما عـواملي همچـون جنـگ تحميلـي، موانـع فرهنگـي، سياسـي، اقتـصادي و اجتماعي سرعت روند توسعه در ايران را كاهش دادهاند. آن چه در اين نوشتار مـورد نظـر است بيشتر عوامل اجتماعي و فرهنگي مؤثر در توسعه نيـافتگي ايـران، بـه ويـژه ضـعف توسعة فرهنگي، است. مسلماً بين ضعف توسعة فرهنگي و ضعف توسعة اجتمـاعي رابطـة متقابل وجود دارد، اما، به نظر نگارنده، عامل فرهنگ مهمترين عامل در تغييرات و تحولات اجتماعي است. به بيان ديگر، فرهنگ زيربناي تمامي تغييرات و تحولات در جامعه اسـت، و مسلماً توسعة اجتماعي نيز در ايـن زمينـه تـابعي اسـت از فرهنـگ و توسـعة فرهنگـي. پژوهشهاي انجام شده در سالهاي اخير ضعف توسـعة فرهنگـي، و بـه تبـع آن، ضـعف توسعة اجتماعي را نشان ميدهند. به طور كلي، رويكرد علمـي و عقلانـي ايـن اسـت كـه تمامي ابعاد توسعه، يعني توسعة فرهنگي، توسعة اجتماعي، توسعة حقوقي، توسعة سياسي، توسعة علمي، توسعة اقتصادي، توسعة انساني و توسعة اكولوژيك، را در يك رابطة متقابـل در نظر بگيريم، اما محدوديت كار پژوهشي اقتضا ميكنـد كـه تعـداد متغيرهـاي تحليـل را كاهش دهيم تا پژوهش از دقت بيشتري برخوردار باشد. از اين رو، در اين پژوهش رابطة
بين توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.
اهميت و ضرورت بررسي رابطة بين توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي
بيشتر صاحبنظرانِ توسعه، توسعة همـه جانبـه را مهـمتـرين هـدف توسـعه در هـر
جامعهاي ميدانند. مسلماً اگر جامعه در يك يا چند بعد خاص به توسـعه دسـت يابـد، بـه خاطر فقدان توسعه در زمينهها و ابعاد ديگر ممكن است با مسائل مهمي درگير شود. مـثلاً اگر يك جامعه در حوزة علمي، تكنولوژيك و اقتصادي به توسعه برسد، اما توزيع درآمده

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

و فرصت ناعادلانه باشد، به لحاظ اكولوژيك دچار آلودگي شود، در حوزه شهري آلـودگي هوا، ترافيك و ناهنجاريهاي اجتماعي را تجربه كند، دچار تبعيض قومي و تبعيض نـژادي باشد، دچار فقدان مشاركت اجتماعي و سياسي باشـد، شـهروندان جامعـه احـساس تعلـق گروهي، ملي و اجتماعي نداشته باشند، يا اين كه افراد جامعـه بـه ديگـران اعتمـاد نداشـته باشند، چنين جامعهاي نمـيتوانـد يـك زنـدگي همـراه بـا آسـايش، شـادماني و احـساس خوشبختي براي شهروندان خود فراهم كند. دستيابي به آرمان معنادار بودن زندگي فردي و اجتماعي، احساس شكوفايي تمامي قابليتهاي انساني است و در توسـعة نـاقص چنـين آرماني تحقق نخواهد يافت. مسلماً در اين فرآيند توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي نقـش بنيادي بازي ميكنند، و از آن جا كه توسعة فرهنگي نقش بنيـادي در تحقـق توسـعة همـه جانبه، از جمله توسعة اجتماعي، بازي ميكند، بررسي جامعه شـناختي آن داراي اهميـت و ضرورت است. در اين زمينه، ضرورت دارد كه نظريـات مطـرح شـده دربـارة رابطـة بـين توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي در ايران مورد بررسي و بازنگري انتقادي قرار گيـرد؛ از اين رو، اين پژوهش، ضمن طرح نظريات مطرح شده در اين زمينـه، بـه ارزيـابي انتقـاديآنها نيز خواهد پرداخت.

اهداف پژوهش
اين پژوهش درصدد است با تكيه بر استدلالهاي نظري و يافتههاي برخي پژوهشهاي تجربي در جامعة ايران دو مقولة توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي و موانع موجـود در راه تحقق آنها را مورد بحث و بررسي قرار دهد. به طور خـاص، در ايـن پـژوهش برخـي از مهمترين مؤلفهها و عناصر توسعة فرهنگي، با تكيه بر آمار و ارقـام پـژوهشهـاي تجربـي سالهاي اخير، به ويژه پيمايشهاي ملي، مورد بازبيني و تفسير مجدد قرار خواهند گرفـت. هر چند موضوع توسعه در محافل گوناگون علمي مورد بحث قرار گرفته است، اما به نظـر ميرسد در اين زمينه دادههاي پژوهشهاي تجربي ـ به ويژه پيمايشهاي ملي كه بـيشتـر

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

در قالب اعداد و ارقام و جداول خام منتشر شدهاند و آن هم غالباً در كتابخانههـاي برخـي مراكز اداري يا دانشگاهها توزيع شدهاند ـ كمتر مورد تفسير و ارزيابي قرار گفتهاند. در اين پژوهش نگارنده درصدد اسـت بـا اسـتفاده از روش تحليـل دادههـا، نتـايج پـژوهشهـاي پيمايشي ملي سالهاي اخير را مورد تجزيه و تحليل قرار دهد. نگارنده با گردآوري آمار و ارقام جداول خام و تلفيق آنها، به تجزيه و تحليل آنها خواهد پرداخت. به طور كلـي، در بررسي رابطـة بـين توسـعة فرهنگـي و توسـعة اجتمـاعي در ايـران، برخـي از مهـمتـرين شاخصهاي توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي، با توجـه بـه آمـار و ارقـام نتـايج برخـي پژوهشهاي تجربي، مورد بحث و بررسي قرار خواهند گرفت. مهمترين پرسشهـايي كـه اين پژوهش به دنبال يافتن پاسخ آنهاست عبارتند از: 1. موانع فرهنگي توسعه در ايران كداماند؟ 2. ديدگاههاي نظري مطرح شده در ايـن زمينـه بر چه عواملي تأكيد دارند، و چه انتقاداتي بـر آنهـا وارد اسـت؟ 3. آيـا در جامعـة ايـران محصولات فرهنگي توليد شده بـراي توسـعة اجتمـاعي كـافي هـستند؟ 4. ميـزان سـرماية فرهنگي افراد جامعه به چه ميزان است و اين نوع سرمايه چه تأثيري ميتوانـد بـر توسـعة اجتماعي داشته باشد؟ 5. موانع توسعة اجتماعي در ايران كـدامانـد؟ 6. مهـمتـرين عناصـر توسعة اجتماعي كداماند و در ايران وضعيت اين عناصر با توجـه بـه نتـايج پـژوهشهـاي تجربي چگونه است؟ 7. در مجموع، با توجه به ديدگاههاي نظـري و نتـايج پـژوهشهـاي تجربي، رابطة بين توسعة فرهنگي و توسعة اجتماعي در ايران چگونه است؟ به بيـان بهتـر، ضعف توسعة اجتماعي چه تأثيري بر ضعف توسعة اجتماعي در ايران دارد؟
مباني و چهارچوبنظري پژوهش دربارة رابطة بينتوسعةفرهنگيوتوسعة اجتماعي در اين پژوهش به علت اعتقـاد بـه وجـود روابـط پيچيـده ميـان نهادهـا، پديـدههـا و واقعيتهاي مختلف اجتماعي، از رويكرد سيستمي تالكوت پارسونز1 استفاده شـده اسـت

YaSnA_NHT๛ · 28/1/24

آن چه اتخاذ چنين رويكردي را ضروري ميسازد، پرهيز از تك علتـي ديـدن پديـدههـاي اجتماعي و ضرورت قرار دادن آنها در يك شبكة علي جهـت شـناخت دقيـق آنهاسـت. پيچيدگي روابط ميان پديدههاي انساني باعث طرح مسئلة پژوهش ميان رشتهاي يا پژوهش چند رشتهاي در سالهاي اخير شده است. به ويژه آن كه هر پديـدة اجتمـاعي داراي ابعـاد رواني، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگـي و حقـوقي اسـت و شـناخت درسـت و دقيـق آنهـا مستلزم تشكيل يك تيم تحقيقاتي است )ساروخاني، 1373: 354(. نظرية نـسبيت و نظريـة عدم قطعيت منجر به بروز انقلاب در عرصة فلـسفة علـم و بـازنگري در معرفـتشناسـي علمي گرديدنـد. چنـين تغييراتـي در معرفـتشناسـي علـوم طبيعـي تـأثيرات خـود را در معرفتشناسي علوم انساني نيز بـر جـاي گذاشـتند. طـرح و اعمـال رويكـرد سيـستمي و پژوهش ميان رشتهاي در علوم انساني در سالهاي اخير نشان دهندة چنين تـأثيراتي اسـت. پژوهش ميان رشتهاي به اين دليل ضرورت مييابد كه هر رشتهاي، با اعمال برخـي قـوانين انضباطي، معرفت نسبت به موضوع مورد بررسـياش را در چـارچوبهـاي خاصـي قـرار ميدهد و شناخت محدود، يا شناختي تخصصي و منحصر به فرد، در مورد پديدههـا ارائـه ميكند. بنا به چنين دلايلي، اعمال پژوهش ميانرشتهاي در علوم انساني ضرورت مـييابـد)كتبي، 1379: 23-16(. از آن جا كه فرهنگ و عناصر گوناگون آن داراي رابطة متقابل با پديـدههـاي انـساني ـ
اجتماعي ديگر، مانند اسطوره، دين واخلاق، انديشه و فلسفه، اقتـصاد، جغرافيـا، سياسـت، ادبيات، زبان هنر و تاريخ است، مطالعة فرهنگ در پرتو پژوهش ميان رشتهاي امكـانپـذير خواهــد بــود )تكميــل همــايون، 1379: 30-27(. اساســاً مبــاحثي كــه در نظريــههــاي جامعهشناختي معاصر مطرح شدهاند، بيانگر پيچيدگي روابط ميان پديـدههـاي اجتمـاعي و ضرورت فراتر رفتن از نظريههاي خاص و تلفيق آنها در پـژوهشهـاي اجتمـاعي اسـت.
فرانظريه1، فراتحليل و فراجامعهشناسي كه در جامعهشناسي جديد مطرح شدهاند محـصول

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین