ادیان جدید

M O B I N A · 15/8/23

و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید؛ در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست...» حجرات/12
ادیان جدید، جنبش‏های نوپدید دینی، ادیان بدیل یا ادیان دوران جدید همگی واژگانی هستند که از پدیده جدیدی در جهان معاصر خبر می‏دهند و پژوهش‏های گوناگونی را در حوزه‏های مختلف علوم از جمله جامعه‏شناسی، دین‏شناسی، روان‏شناسی و جرم‏شناسی به خود اختصاص داده‏اند. مراکز و نهادهای گوناگونی در بررسی این مسأله شکل گرفته و شخصیت‏های معروف و پرتلاشی در این عرصه پژوهشی پای نهاده‏اند. به لحاظ منابع و نوشته‏ها نیز کتابخانه‏ها و کتابفروشی‏ها از کتاب‏های مربوط به این پدیده پرشده‏اند و در حوزه اطلاع‏رسانی و ابزار مرتبط با آن مانند اینترنت، صرف‏نظر از سایت‏هایی که اختصاصا به این مهم پرداخته‏اند، در اغلب دپارتمان‏های دین‏پژوهیِ مستقل، یا مرتبط با دانشگاه‏های معتبر دنیا بخشی تحت همین عنوان ایجاد شده است که در آن، علاوه بر معرفی منابع تحقیق و محققان این حوزه به دل‏مشغولی‏های تحقیقیِ ارباب قلم در این حوزه پرداخته‏اند و برای تکمیل فرایند اطلاع‏رسانیِ خویش و نیز در دسترس‏قراردادن منابع و مآخذ، نشانی سایت‏های اختصاصیِ ادیان و جنبش‏های نوپدید را در خود جای داده، به معرفی دیگر مراکزی که در این زمینه به پژوهش اشتغال دارند، پرداخته‏اند.
مطالبِ این حوزه نیز دارای تنوع بسیاری است. برخی را کسانی نگاشته‏اند که دارای نگاهی جانبدارانه به موجودیت این ادیان بودند و در لابلای کلمات آنها نوعی دفاع مطلق دیده می‏شود. برعکس، بخشی از مطالب از سوی مخالفان و گاه ارباب دین‏های سنتی بر ضد این حرکت‏ها نوشته شده‏اند که البته هر دو مجموعه در جای خود حاوی نکات ارزشمندی هستند که در بررسیِ این موضوع باید از تمامی آنها سود جست، و در نهایت گروه سومی هستند که نگاهی پدیدار شناختی دارند و در کاوش‏های خویش در پی مبانی، اصول، خاستگاه و چرایی این پدیده هستند.
در این میان، برخی به طرح مباحث نظری و کلیات می‏پردازند و اصولاً جنبه معرفت‏شناختی دارند و برخی در حوزه مطالعات موردی(1) وارد شده‏اند. برخی به زندگی‏نامه تحلیلیِ بنیانگذاران جنبش‏های نوپدید پرداخته‏اند؛ و برخی دیگر با نگاهی جامعه‏شناختی به آسیب‏شناسیِ این پدیده و ره‏آورد و برآیندِ آن توجه کرده، تحلیلی جامعه شناختی و گاه روان‏شناسانه از زیرمجموعه این پدیده و افرادی که به آن‏ها می‏پیوندند ارائه می‏کنند. مقاله حاضر که ترکیبی از دو نوشتار به قلم دو تن از استادان و محققان این حوزه است، در عین اختصار، دارای مطالب و اطلاعات ارزشمندی است که می‏تواند در به دست دادن نگاهی اجمالی و کلی به این پدیده برای خوانندگان مفید افتد.

M O B I N A · 16/8/23

شاید خوانندگان ارجمند ارائه تعریفی جامع و مانع از ادیان جدید را انتظار داشته باشند، امّا نظر به نگاه‏های مختلف در تعریف ادیان جدید که عبارت‏اند از تعریف‏های الهیون، جامعه‏شناسان دین، تاریخ‏شناسان ادیان، روان‏شناسان دین و دین‏پژوهان در این نوشتار کوتاه به آنچه در لابلای این دو مقاله ترجمه شده ذیل است اکتفا می‏شود و اگر ابهامی در تعریف موضوع باشد در مقالات آتی که به تعریف ادیان جدید اختصاص خواهد داشت، زدوده خواهد شد.
درباره مقاله دکتر گاردون ملتون ذکر این نکته لازم است که سیر تاریخی مطالعه ادیان جدید یا جنبش‏های نوپدید دینی در این نوشتار به خوبی بیان شده است؛ به خصوص که نویسنده در این زمینه از شخصیت‏های اصلی به حساب می‏آید و همین بر غنا و اعتماد به آنچه نوشته، می‏افزاید. کتاب‏شناسیِ انتهای مقاله برای تحقیقات و کسب اطلاعات بیشتر بسیار مفید خواهد بود.
بی‏تردید، در این ترجمه نارسایی‏هایی وجود دارد که از جمله باید به اسامی فارسیِ جنبش‏ها اشاره نمایم. امید می‏رود در ادامه راه با کسب نظرها و پیشنهادهای اساتید و خوانندگان ارجمند به نام‏های معیار و ثابتی دست یابیم. به هر حال، نوبودن موضوع و کاستی‏های موجود در برخی آثار ترجمه‏شده در این زمینه که در بعضی از کتاب‏هایی که به تمامی ادیان دنیا می‏پردازند، ارائه شده‏اند، روند تحقیق در زمینه ادیان جدید را با دشواری مواجه می‏سازد که با امید به رفع ابهامات، برآیندی بهتر را پیش‏بینی می‏کنیم.
______________________________
1. case study
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1درآمدی بر جنبش‏های نوپدید دینی
اِلین بارکر(1)
1. جنبش‏های نوپدید دینی چه هستند؟
«جنبش‏های نوپدید دینی»(2)(NRMs)، «ادیان بدیل»(3)، «مذاهب»(4) یا «فرقه‏ها»(5) همگی اصطلاحات و تعاریفی فنی در حوزه علوم اجتماعی هستند. در این نوشتار مقصود از اینها گروه‏هایی هستند که از زمان جنگ جهانی دوم در شکل کنونی‏شان ظاهر شدند و از آن جهت نیز دینی محسوب می‏شوند که به برخی پرسش‏های غایی‏ای پاسخ می‏دهند که ادیان اصیل در پی پاسخ‏گویی به آن‏ها هستند. پرسش‏هایی چون؛ آیا خدایی هست؟ هدف زندگی چیست؟ بعد از مرگ چه بر ما می‏رود؟ این تعریف شامل ادیان «الحادی» و فلسفه‏هایی نظیر اشکال گوناگون بودیسم و بخشی از نهضت بالقوه بشری(6) است که به هوادارانش تعلیم می‏دهد تا خدا را «در درون خویش» بجویند. اندیشمندان و محققان در پی آنند تا از اصطلاحات و اسامی خنثی و بی‏طرف درباره این گروه‏ها نظیر نهضت‏های نوپدید دینی، MRMS، اقلیت‏ها یا ادیان بدیل استفاده کنند، ولی رسانه‏ها و افکار عمومی واژه «فرقه» را به کار می‏برند که دارای اشاره‏های تلویحی می‏باشد و اغلب از عقاید عجیب و غریب، اعمال شیطانی و اغوا کننده، کنترل ذهن و اجبار روانی و احتمالاً سوء استفاده‏های و گرایشات مجرمانه حکایت دارد.
در این میان، معروف‏ترین جنبش‏هایی که اصطلاح «فرقه» را برای آن‏ها بسیار به کار

M O B I N A · 16/8/23

خانم پروفسور الین بارکر (Eileen Barker)، استاد جامعه‏شناسی با گرایش ویژه به مطالعه ادیان در مدرسه علم اقتصاد لندن (London school of Economics) اشتغال داشته، بنیانگذار و رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان جدید در انگلستان می‏باشد. برخی از دلمشغولی‏های پژوهشی او عبارتند از ادیان جدید، تحولاتِ در ادیان، در دوره بعد از کمونیسم و پلورالیسم در اروپا است. بیش از 160 اثر از او به چاپ رسیده است که از جمله آن‏ها کتابی است تحت عنوان The Making of a Moonieکه برنده جایزه کتاب برتر انگلستان شد و نیز کتابی با عنوان New Religious Movements که به زبان‏های مختلف در سراسر دنیا برگردانده شده است.
2. New Religious Movements (NRMs)
3. Alternative Religion
4. Sects
5. Cults
6. Human Potential Movement
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
می‏برند و از رواج عمومی برخوردارند، جنبش‏های کلیسای اتحاد(1) یا مون‏ها،(2) جامعه بین‏المللی برای وجدان کریشنا(3) یا هیْر کریشنا(4)، علم‏شناسی(5)، جنبش راجنیش(6) و خانواده(7) (که زمانی تحت عنوان فرزندان خدا(8) شناخته می‏شد) می‏باشند.
2. تنوعِ جنبش‏های نوپدید دینی
در طول تاریخ، تمام ادیان در دوره خودشان دینی جدید محسوب می‏شدند؛ مسیحیت، اسلام، زرتشت و متدیسم همه روزگاری جدید بودند. از این رو تعجبی ندارد، اگر برخی خصوصیات و ویژگی‏های ادیان جدید و جنبش‏های نوپدید دینی از این ادیان نیز حکایت کنند. آنچه شاید درباره جنبش‏های نوپدید دینیِ دنیای معاصر بیشتر مورد توجه است تنوع بی‏شماری است که در میان آن‏ها وجود دارد. اغلب جریان‏های اولیه در غرب، نظیر بیدارباش‏های عظیم(9) در امریکا یا مذاهبی مانند علم مسیحی،(10) شهود یهوه(11) و مورمون‏ها(12) که در قرن نوزدهم ظهور کردند، در برخی زمینه‏ها با سنت یهودی ـ مسیحی اشتراکاتی دارند، امّا جریان‏های کنونی علاوه بر این‏که شامل جنبش‏هایی است که ابعادی از مسیحیت، اسلام، هندوئیسم، بودیسم و شینتو را در خود دارد، ملغمه‏ای است از این ادیان به اضافه مجموعه‏ای متنوع از ایده‏ها و باورها که عبارت‏اند از روان‏شناسی‏ها، تخیلات علمی، بت پرستی جدید(13) و شیطانیسم(14).
این تنوع نه تنها در سنت‏هایی است که این جنبش‏ها از درون آن‏ها سربرآورده‏اند، بلکه در اعمال، سازمان و تأثیراتی که می‏توانند بر روی افراد و جامعه داشته باشند، نیز وجود دارد. رهبران ممکن است غنی یا فقیر بوده، از آن‏ها به مرشد،(15) پیامبر، معلم، موعود، خداوند، آلهه و خدا یاد کنند. اعضای این جنبش‏ها ممکن است پیر یا جوان، سفید یا سیاه و غنی یا فقیر باشند. بعضی در حومه شهرها، بعضی دیگر در خانه‏های جداافتاده از شهرها و عده‏ای در آپارتمان‏های داخل شهر زندگی می‏کنند. آنان ممکن

M O B I N A · 16/8/23

2. Moonies
3. International Society for Krishna Consciousness
4. Hare Krishna
5. Scientology
6. Rajneesh movement
7. Family
8. Children of God
9. Great awakings
10. Christian Science
11. Yehovah''s Witnesses
12. Mormons
13. Neo Paganism
14. Satanism
15. Guru
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
است در پی ارضای خوش‏گذرانی‏های **** خویش و یا پی‏ریزی یک زندگی زاهدانه و ریاضت‏کشانه پرآوازه باشند. ممکن است شمار اعضای این جنبش‏ها از صدها هزار نفر تا کمتر از تعداد انگشتان دست باشد و یا مانند کلیسای انگلیکن باشد که از کشیش‏ها، معتقدان دلباخته، عبادت‏کنندگان گاه‏گاهی، و اعضای رسمی تشکیل شده است. بسیاری از این جنبش‏ها نیز دارای سطوح مختلفی از اعضا هستند که از فعال‏ترین عضوها تا بازدیدکنندگان هرازگاهی یا هواداران علّی طبقه‏بندی می‏شوند. برخی از این جنبش‏ها حقیقتا یا بالقوه خطرناک و برخی دیگر کاملاً بی‏خطرند. خلاصه این‏که، تقریبا تنها اصطلاح عامّی که برای آن‏ها می‏توان به‏کار برد، همین برچسب «جنبش‏های نوپدید دینی»(1) یا در برخی مواقع، «فرقه» است.
3. ویژگی‏های مربوط به جنبش‏های نوپدید دینی
با این حال، برخی ویژگی‏ها که در یک جنبش پیدا می‏شوند، علاوه بر جدیدبودن، دینی هم هستند؛ اولاً: بنابر تعریفی که ارائه می‏شود، اغلب اعضای این جنبش‏ها نوگرویدگان نسل اول هستند که مانند تمام تازه گرویدگان بسیار پرشور، فعال، و حتی تعصبی‏تر از کسانی نشان می‏دهند که در دینی متولد و پرورده شده‏اند. ثانیا: عضو گیریِ آنها غیرمعمول و از میان کلیت جامعه می‏باشد، مثلاً جنبش‏هایی که حوالی دهه 1970 ظاهر شدند، به طرز نامتناسبی در میان بزرگ‏سالانی از طبقات متوسط که تا حدودی از تحصیلاتی بالاتر از حد متوسط برخوردار بودند، بروز کرده‏اند. اگر کسی برای اندک زمانی به کارکردهای برخورداری از یک گروه از جوانان بی‏تجربه پرشور که دلواپس مسؤولیت‏هایی چون پرداخت وام و یا تعلقاتی نظیر داشتن اولاد یا سرپرستیِ سالمندان نیستند، بیندیشد، از همان ابتدا و خیلی سریع می‏تواند رفتارهای چنین گروه‏هایی را حدس بزند. ثالثا: در میان این جنبش‏ها اغلب یک بنیان‏گذار یا رهبریِ با اقتدار و فرهمند وجود دارد؛ به این معنی که او (که گاهی یک زن است) در قید و بند هیچ سنت و قانونی نیست و حتی هوادارانش برای او این حق را قائلند که درباره تمامی امور زندگی آن‏ها حکم صادر کند و این که با چه کسی ازدواج کنند؟ بچه داشته باشند یا خیر؟ چه کاری را پیشه خود سازند؟ چه نوع پوششی داشته باشند؟ چه غذایی بخورند؟ کجا زندگی کنند؟

M O B I N A · 16/8/23

و حتی شاید این‏که باید زندگی کنند یا خیر؟ رابعا، ادیان جدید در مقایسه با ادیان قدیمی‏تر سعی دارند که برداشت‏های دقیق‏تری از حقیقت ارائه کنند که با نسل‏های دوره‏های گوناگون سازگار و منطبق باشند. خامسا: از امور رایج در میان این جنبش‏ها مرزبندی شدید میان «آن‏ها» و «ما» است که دومی به طور همگونی، خیر و خدایی، و اولی به همین میزان و ترتیب، بد و شاید شیطانی است. سادسا: در سطح کلان جامعه، اغلب (و نه همیشه) نوعی سوء ظن و یا دشمنی نسبت به آنچه این جنبش‏ها به عنوان بدیل و جانشین ارائه می‏کنند، وجود دارد.(1)
دگرگونی‏های جنبش‏های نوپدید دینی
به رغم غفلتی که اغلب صورت می‏گیرد، به قدرکافی روشن است که ادیان جدید، در مقایسه با ادیان قدیمی بسیار سریع‏تر، دستخوش دگرگونی و تغییر می‏شوند. صرفا به دلیل از دست‏رفتن یک امتیاز یا گذشتِ سال‏ها نسل دوم و نسل‏های بعدی به دنبال منابعی برای زمان و سرمایه می‏گردند و «عقاید و اعمال» جنبش را زیر سؤال می‏برند. بنیان‏گذاران خواهند مرد و ساختار حاکمیت ممکن است بسیار دیوان‏سالارانه و کلیشه‏ای گردد. باورها، به ویژه باورها و غیب‏گویی‏های مبتنی بر تجربه مانند فرارسیدن هزاره، چه بسا روزآمد یا دچار تفسیر مجدد یا تغییر گردند و مرزبندی‏های اعضا و دیگران کم‏رنگ شود. به سبب این دگرگونی‏ها و نیز از آن جهت که جنبش برای افراد بیرونی و غیرعضو بیشتر شناخته شده، در نتیجه ترس آن‏ها کمتر می‏گردد، دشمنی‏ها رو به کاهش می‏نهد. (اگرچه چنین موردی به هیچ روی مصداق نداشته است.)
______________________________
1. برای کسب اطلاع بیشتر درباره تنوع و برخی دیگر از ویژگی‏های مشترک جنبش‏های نوپدید دینی به منابع زیر مراجعه کنید:
1) Barker, Eileen, New Religious Movements: A Practical Introduction, London: HMSo (and edition 1999).
2) Dawson, Lornel. (ed) Cults in Context: Readings in the Study of New Religious Movements, Toronto: Canadian Scholars'' Press. (1996).
3) Melton J. Gordon, Encyclopedic Handbook of Cults in America (Revised and Updated Edition) New York & London: Garland Prass (1992).
4) Miller Timothy (ed) America''s Alternative Religions, Albany NY: University of New York Press. (1995).

M O B I N A · 16/8/23

ملحق شدن به یک جنبش نوپدید دینی
اغلب می‏پرسند که چرا مردم به ادیان جدید می‏پیوندند؟ چرا به عنوان نمونه، یک جوان تحصیل‏کرده که آینده‏ای روشن پیش روی خویش دارد، همه چیز را به کناری می‏نهد و رابـ*ـطه‏اش را با خانواده بسیار مستحکمِ خود قطع می‏کند تا در روز، هجده ساعت را برای پول‏دارشدنِ یک میلیونر توطئه‏گر! به فعالیت بپردازد، در حالی که خود در فقری زندگی می‏کند که هرگز با آن مأنوس نبوده است و احتمالاً با کسی ازدواج نماید که به زبانِ او سخن نمی‏گوید و تا قبل از انتخاب آن دختر از سوی رهبر جنبش برای او، هیچ‏گاه وی را ندیده است. یک پاسخ مناسب که معمولاً آن فردِ تازه گرویده و نیز خانواده و رفیقانش برای فرار از مسؤولیت، دارند ادعای «شستشوی مغزی»(1) یا کاربرد فنونی است که مقاومت‏ناپذیر و غیرقابل تغییر هستند. البته کاملاً درست است که برخی جنبش‏ها مانند بیشتر گروه‏های تبلیغِ انجیلی، که معتقدند باید دیگران را نسبت به واقعیتِ خودشان متقاعد سازند، فشارهای قابل توجهی را در بر اعضای بالقوه خویش وارد می‏سازند؛ آنان ممکن است برای تشویق فرد بی‏گنـ*ـاه برای ملحق شدن به جنبش چه بسا او را زیر بمباران سخنانِ عاشقانه و محبت‏آمیز (که با هیمنه تمجید و ظاهرسازی همراه است) قرار دهند و او را منزوی، یا به انجام گنـ*ـاه متقاعد سازند و در این راه از به‏کارگیری روش‏های گوناگون دیگر هم ابایی نداشته باشند، اما باید اذعان داشت که این روش‏ها:
الف. با روش‏هایی که اعضای یک نهاد در مواقع دیگر در تلاش برای کنترل مردم به کار می‏گیرند، هیچ تفاوتی ندارد.
ب. به اندازه‏ای که خود جنبش انتظار دارد یا مخالفان جنبش برای قبولاندن آن به ما ادعا می‏کنند، مؤثر نیستند.
در اواخر دهه 1970 که اتهام شستشوی مغزی درباره مورمون‏ها در اوج خود بود، «احوالات» بیش از هزار نفر را تعقیب کردم. آنان چنان نسبت کلیسای اتحاد متقاعد شده بودند که در پی شرکت در یکی از کارگاه‏های منطقه‏ای در تعطیلات پایان هفته بودند که گمان می‏رفت یک عملیات کنترل ذهن غیرقابل مقاومتی در آن اتفاق افتد. یافته‏هایم نشان دادند که نود درصد از شرکت‏کنندگان در آن کارگاه نه تنها قدرت تصمیم‏گیری یافتند که عملاً تصمیم گرفتند تا عضو این جنبش نشوند. علاوه بر این، از میان کسانی که
______________________________
1. Brainwashihg

M O B I N A · 16/8/23

مشاغلی» برای برخی از مردم است. به عبارت دیگر، اگر در پی آن هستیم که بفهمیم چه چیزی در حال انجام است، نباید نگاهمان را به جاذبه‏های هدفدار جنبش محدود کنیم، بلکه باید به مردمی که به آن‏ها ملحق می‏شوند نیز توجه نماییم. ممکن است آن افراد برای فرار از چیزی، احتمالاً یک خانواده دوست‏داشتنی اما ناهمگام با زمان یا رفاقت نامطلوب یا زندگی غیرجالب و غیرمتعهدانه، به اینها ملحق شوند. آنان ممکن است به این باور رسیده باشند که ادیانِ سنتی، خسته کننده، ملال آور، ریاکار و فاقد احساس هستند و یا زندگی در یک جامعه بزرگ چیزی را به جز یک فرصت برای مهره‏ای ناچیز بودن در یک موش‏دوانیِ وسیع، غیر شخصی و مادی به ارمغان نمی‏آورد. برخی ممکن است «جویندگانی» باشند که جویا (یا آماده) ارتباطی نزدیک‏تر با خدا یا جهانی بهتر هستند. (احتمالاً اینان چنان ترغیب شده‏اند که گویی می‏توانند در برپایی ملکوت آسمان بر روی زمین نقشی را ایفا کنند.) شاید آنان مجذوب این عقیده شده‏اند که ما به یک اجتماع دوستانه متشکل از افراد هم‏فکر و دارای ارزش‏های مشترک تعلق داریم که در جامعه بزرگتر وجود ندارند. عده‏ای هم‏جذابیتی در این ادعا مشاهده کرده‏اند که می‏توانند با پیدا کردنِ «خودهای حقیقیِ»(1) خویش به زندگی و روابط خودشان رونق بخشند.
خطرهای ناشی از جنبش‏های نوپدید دینی
این جنبش‏ها جاذبه‏های گوناگونی را در میان جوانان و ـ امروزه ـ در میان نوجوانان از خود بروز داده‏اند، اما هیچ‏گاه نتوانسته‏اند به وعده‏هایی که داده‏اند جامه عمل بپوشند و بر این اساس عضویت در یک دین جدید رو به افول می‏نهد. قبل از پرداختن به این مسأله، شاید کلمه‏ای در باب هشدار نسبت به آن‏ها سودبخش باشد. از اوایل دهه 1970 شاهد رشد جنبش «فرقه ستیز»(2) هستیم که خود را وقف کنترل، محاصره یا دست‏کم هشدار به مردم در باره خطرهای ناشی از جنبش‏های نوپدید دینی کرده است. گروه‏های ضدِ فرقه‏ای و اعضای آن‏ها به نحو قابل توجهی با هم تفاوت دارند؛ گاهی والدینی هستند که به شدت دلواپس و نگران از دست‏دادن دلبندان خود در صورت عضویت آن‏ها در یکی از این جنبش‏ها هستند؛ گاهی اینان حرفه‏ای‏هایی هستند که برای دستیابی
______________________________
1. True Selves
2. Ant. Cult Movement (ACM)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به منفعت مالی چهره‏ای بد و خطرناک از جنبش‏های نوپدید دینی ارائه می‏کنند.(1) جنبش ضد فرقه‏ای به خاطر نگاه خصومت‏آمیـ*ـزش به ادیان جدید از درک جنبه‏های به‏هنجارین و مثبت این جنبش غافل و ناکام می‏ماند و از این رو همیشه بر روی نکات بسیار منفی انگشت می‏نهد که خوراک مناسبی برای مطبوعات و رسانه‏ها می‏گردد؛ همانهایی که همیشه به دنبال کسب منافع از راه پرداختن به ماجراهای احساس‏برانگیز یا غیرمعمول هستند و بسیاری از ما آن‏ها را بر گزارش پدیده‏های عادیِ جامعه ترجیح می‏دهیم. در نتیجه، با شنیدن اعمال مجرمانه و ضداجتماعی درباره جنبش‏های نوپدید دینی، بلافاصله چنین فرض کنیم که اینها نمونه‏های بارزی هستند و در دیگر اعمال خلافی که از نظر جامعه پذیرفته نیستند، نیز احتمال انتساب آن‏ها به اعضای این جنبش‏ها در مقایسه با افراد غیرعضو بیشتر است، اگرچه اعضای این جنبش‏ها آن اعمال را مقبول نشمارند. گاه در مطبوعات با تیتری تحت عنوان «عضو فرقه خود را می‏کشد» مواجه می‏شویم، اما به‏رغم این واقعیت که شمار خودکشی در سطح عموم مردم می‏تواند دو برابر تعدادی باشد که در فلان فرقه اتفاق می‏افتد، هرگز نمی‏شنویم که کسی اعلام کند «یک انگلیکن خودکشی می‏کند»!

M O B I N A · 16/8/23

بدون شک نمونه‏هایی از قتل یا ارتکاب خودکشی وجود داشته‏اند؛ رسانه‏ها به طور مدام نمونه‏های تراژیک و دردآوری را از جنبش جنستون،(2) معبد خورشیدی،(3) آیوم شینریکیو(4) و دروازه بهشت(5) یادآور می‏شوند، اما باید توجه داشت که دامان اکثریت قریب به اتفاق جنبش‏های نوپدید دینی از این گونه اعمال زشت و وحشتناک پاک است و بسیاری از مرگ‏ها در قالب ادیان قدیمی و سنتی صورت گرفته است.
البته وقتی این جنبش‏ها ویژگی‏هایی را از خود بروز می‏دهند، از قبیل، پافشاری بر این نکته که آنان افراد برگزیده هستند و حقیقت تنها نزد آنهاست، در این صورت اگر رهبرِ جنبش پاسخ‏گو نباشد و ساختار حاکمیتی شکل گیرد که تبعیت و فرمانبرداریِ بی چون و چرا را بطلبد و وابستگی مادی، معنوی و اجتماعیِ روزافزون را رواج دهد و یا (به‏ویژه) گروه را از بدنه جامعه (چه به لحاظ جغرافیایی، یا اجتماعی) جدا کند، اینها همه می‏تواند
______________________________
1. Bromley, David G. and Jeffrey K.Hadden (eds) The Handbook on cults and Sects in America, Cparts A&B) Greenwich CT & London: JAI Press (1993)
2. Jonestown
3. Solar Temple
4. Aumshinrikyo
5. Heaven''s Gate
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
علایم یک خطر بالقوه تلقی گردد. ناگفته نماند که هر جنبش مشکلات واقعی خاص خود را دارد؛ یکی ممکن است از اعضای خود «پول» طلب کند و دیگری از قدرت کار آن‏ها بهره‏کشی نماید؛ آن سه دیگر چه بسا از اعضایش انتظار داشته باشد که یک زندگیِ بدون همسر در پیش گیرند و آن دیگری از آن‏ها بخواهد در خوش‏گذرانی **** غوطه‏ور شوند. برخی جنبش‏های نوپدید دینی ترس و احساس گنـ*ـاه را برمی‏انگیزانند و برخی دیگر هرگونه احساس مسؤولیت را می‏زدایند. به ندرت، یک جنبش نوپدید دینی ممکن است اعضایش را به سمت یک زندگی پر از فریب، قساوت و جرم سوق دهد.
چالش جنبش‏های نوپدید دینی
کسانی که در قبال جوانان احساس مسؤولیت می‏کنند، چگونه می‏توانند خود را برای برخورد با این پدیده آماده سازند؟ نه غفلت و نه «داستان‏های بی‏رحمانه» ناشی از احساسِ سرریز کرده هیچ یک کمکی نمی‏کند. مؤثرترین آمادگی، آموختن و آموزاندن است، تا نه تنها مطمئن شویم که مردم از مشکلات بالقوه ناشی از برخی این جنبش‏ها آگاهی یافته‏ند؛ که هم‏چنین با جاذبه‏های این گروه‏ها نیز آشنا شده‏اند. آن جذابیت شاید چیزی فراتر از صِرف سخن‏گفتن از مشکلات الهیاتی و یا اخلاقی در دنیای عرفیِ کنونی نباشد؛ ممکن است سخن گفتن از فرصت و فراغتی برای ساخت جهان بهتر یا ارتقای سطح روابط و بهبود بخشیدن به آن باشد. معلمان و کسانی که رهبری جوانان و نوجوانان را بر عهده دارند، ممکن است به تشکیل و سازمان‏دهی مباحثات جمعی‏ای علاقه نشان دهند که برخی از مسایل و پرسش‏هایی که جنبش‏های نوپدید دینی مطرح ساخته‏اند، با دقت و وسواس بررسی شوند. بسیاری از مردم خواهان جهانی بهتر هستند، اما آیا خود را وقف خدمت‏گزاری به یک مراد و مرشد نمودن ضرورتا بهترین راه رسیدن به این هدف است؟ آیا ابزاری بدیل برای آنچه این جنبش‏ها برای ارتقاء، یا ایجاد روابط بهتر با دیگر همنوعان پیشنهاد می‏کنند، وجود ندارد؟ در اینجا مباحثی، از جمله مسأله نقش آفرین بودن، نیز مطرح است که می‏تواند به آگاهیِ بیشتر به روش‏هایی منتهی شود که به واسطه آن‏ها چه‏بسا افرادی بی‏دلیل تحت تأثیر واقع می‏شوند. تأثیرپذیری از شور و التهاب‏های آرمان‏گرایانه هواداران نمونه‏ای از این دست است، اگرچه به اندازه مهارت‏های عجیبِ کنترل ذهن نمی‏باشد.(1)
اگر دانش‏آموزی، با یکی از بستگان یا دوستان به عضویت یکی از این جنبش‏های نوپدید دینی درآمد، چه باید کرد؟

M O B I N A · 16/8/23

شاید مهم‏ترین کاری که بستگان، دوستان و همه کسانی که نسبت به چنین فردی احساس مسؤولیت می‏کنند باید انجام دهند، حفظ ارتباط با اوست. با این کار، او را (چه زن یا مرد) قادر می‏سازیم که به روایت‏های بدیعی که از واقعیت ارائه می‏شود، دسترسی پیدا کند. اگر با تصمیم او موافق نیستیم، قطع تمام روابطِ خود با او یا قرار دادن او در معرض بمباران شدید اتهامات، یا لیست کردن اعمال شیطانی و بد آن فرقه فایده‏ای نخواهد داشت. فقدان اطلاعات، یا داشتن اطلاعات غلط هر دو به عکس‏العمل نامناسب منجر می‏شود و بهتر آن است تا حدامکان برشناخت و درک خود درباره آن فرقه خاص و نیز درباره فرد مورد نظر و ترس‏ها، روحیات و وضعیت کنونیِ او بیافزاییم و از این طریق شاید بتوانیم جایگزینی مناسب را برای زندگی در آن فرقه به وی پیشنهاد کنیم. در مواقعی هر چند نادر شاید بهتر باشد از کمک سرویس‏های اجتماعی، یا قانون استفاده کنیم. در عین حال، باید این را نیز در نظر داشت که در یک جامعه مردم سالارِ تکثرگرا افراد بالغ حق دارند خود آنچه را می‏خواهند بدان باور داشته باشند، برگزینند و آن‏گونه که می‏پسندند زندگی کنند؛ البته تا آنجا که از حریم قوانین آن سرزمین پا را فراتر ننهند.(2)
______________________________
1. برای کسب اطلاعات بیشتر و پرسش‏هایی که ممکن است مطرح باشد به منبع ذیل مراجعه نمایید:
Eileen Barker, New Religious Movements: A practical Introduction
2. اطلاعات بیشتر در این زمینه را می‏توانید از مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان جدید (INFORM) که یک مرکز خیریه وابسته به مدرسه علوم اقتصادی لندن است، بیابید. این مرکز با حمایت وزارت کشور و کلیساهای اصیل در سال 1988 تأسیس شد و اطلاعات جامع و روزآمدی درباره ادیان جدید ارائه می‏کند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
2 مطالعات ادیان جدید؛ گذشته و حال
گاردون مِلتون(1)
دانش «مطالعات ادیان جدید» به عنوان یک حوزه مستقل و یک تخصص ویژه در عرصه مطالعات دینی و جامعه‏شناسی دین از دهه 1970 مطرح شد و از آن زمان تا کنون صدها کتاب و هزاران مقاله برای فهم سرشت و ماهیت این ادیان نوشته شده که به ارزیابی‏نقش احتمالی آنها در قرن آینده پرداخته‏اند. در سال 1970 تعداد افرادی که در این زمینه کار می‏کردند از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‏رفت، اما امروزه صدها دانشمند دل‏مشغولیِ اصلی و اولیه‏شان تحقیق و نوشتن در این زمینه است و بسیار بیشتر از این تعداد در همین حوزه در حال فعالیت هستند. در همان سال به ندرت مطلب، مقاله یا تریبونی پیدا می‏شد که به آن موضوع بپردازد، اما امروزه همایش‏های گوناگون، حوزه‏ها و فضاهای جدید و متنوعی را در عرصه مطالعات ادیان جدید طرح می‏کنند و به تریبون‏هایی تبدیل شده‏اند که به تداوم این بحث‏ها کمک می‏کنند.
با این همه، پرسش این است که «آیا چیزی آموختیم؟»، «آیا پیشرفتی در این مطالعات داشته‏ایم؟» شاید جالب‏ترین مسئله، همین جهان پسامدرنی باشد که پیش روی ماست؛ آیا ما باید آن را پیشرفت بدانیم یا خیر؟ البته می‏توانیم ادعا کنیم که ما تعریف‏هایی پراکنده و تفکیک‏شده‏ای را ارائه کرده‏ایم که، برطبق ارزیابی‏های صورت گرفته، برخی از آنها به کم‏ارزش کردن موضوع انجامیده و در برخی مواقع جامعیت آنها ناکافی بوده است. برای دریافت و درک جهت‏گیری‏های موجود در نگاه خودمان به ادیان جدید باید به برخی مسائل اساسی‏ای که به سرشت، ماهیت و اصل موضوع مورد بحث برمی‏گردند، دست‏اندازی کرد:
1. نکته اول این است که مطالعات ادیان جدید در دهه 1970 یعنی زمانی که

M O B I N A · 16/8/23

پروفسور گاردون ملتون (Gordon Melton) از محققان و استادان این حوزه است که کتاب‏ها و مقالات متعددی تاکنون از او به چاپ رسیده است. این مقاله توسط نویسنده در سال 1999 در کنفرانسی در مرکز مطالعات ادیان جدید در ایتالیا ارائه شده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مطالعات ادیان و پژوهش‏های اجتماعیِ ناظر به دین سر برآوردند، به عنوان یک شاخه مستقل بروز یافتند. از همان آغاز حوزه‏ای چند رشته‏ای به نظر رسید که براساس موضوع با هم پیوند خوده‏اند که حتی به لحاظ روش‏شناختی و جهت‏گیری نیز رویکردِ واحدی نداشتند.. در درون آکادمی‏ها مطالعه ادیان جدید تداخل پیدا کرد؛ مثلاً مطالعات ادیان شرق، ادیان زنان و مکتب راز گشایی با هم درآمیختند. افرادی نیز به عنوان انسان شناس، جامعه شناس و روان‏شناس در این کار وارد شدند. از این رو، بر سر موضوعات اتفاق‏نظری وجود نداشت، با این حال و با وجود تمامِ این اختلاف نظرها از وقتی که اصطلاح «ادیان جدید» یا «جنبش‏های نوپدید دینی» به جای اصطلاح «فرقه‏ها» مطرح شد، پیشرفت و تحول زیرکانه و جالب توجهی در عرصه مطالعات ادیان جدید رخ داد.[19]
ایجاد مطالعات ادیان جدید به عنوان یک رشته مستقل بر دو پیشینه استوار است:
الف. رشته قدیمیِ تاریخ ادیان.
ب. مطالعه فرقه‏ها (Cults) که در جامعه‏شناسی و الهیات به یک مسأله محوری تبدیل شده بود.
در طی این قرن، مطالعه در زمینه ادیان جهان، ما را به صف‏آرایی خیره‏کننده عقاید و اعمالی که آدمیان از آنها پیروی می‏کنند، آگاه ساخت و جهت‏گیری پژوهشی و مطالعاتی ما را به این سمت رهنمون شد که دریابیم چه چیزی در این میان «امری عادی و بهنجار» است. دیدگاه‏های ناشی از مطالعات تطبیقی ادیان آشکارا تقویت شد و چونان توده‏ای از جنبش‏های مردمیِ قرن حاضر، جوامع بزرگی از ادیان بزرگ جهان را به سمت غرب سرازیر ساخت.
هم‏زمان، آزادی عقیده در غرب باعث تکثر و ازدیاد تعداد انتخاب‏ها و گزینش‏های دینی در درون آن فرهنگ شد. در ایالات متحده آمریکا، شمار مذاهب مختلف و فرقه‏های دینی از 87 در سال 1970، به 350 در سال 1900 و تقریبا به 2000 در این ایام رسید.[20] بیشترین تعداد از این دو هزار مذهب را گرایش‏ها و مذاهب مسیحی تشکیل می‏دهند (که شامل تمام 350 فرقه سال 1900 می‏باشد) اما درصد روزافزونی از آنها در میان دیگر ادیان در حال شکل‏گیری هستند. این مذاهب و گروه‏های دینی عبارتند از:
فرقه‏های مسیحی «غیر مذهبی یا فرقه‏ای»،(1) ادیان آفریقایی مانند وودو(2) و سانتریا(3) و حتی گروه‏های زیادی که از نگاه مذهبی غیردینی هستند، مانند کافران و انسان‏گرایان.
در آغاز این قرن برخی از اربابان کلیسا در آمریکا در این اندیشه فرو رفتند که آنچه در غرب در حال انجام است تنها تجزیه و تفرّق مسیحیت نیست، بلکه تعدادی عقاید و باورهای جدید و غریب دینی در این گستره در حال شکل‏گیری و بروز هستند؛ مانند علم‏گرایان مسیحی،(4) روح‏گرایان،(5) مورمون‏ها(6) و تئوزوفیست‏ها.(7) در دهه‏های 20 و 30 همه اینها در قالب فرقه‏هایی نظیر «صلح الهی پدر»(8) و شهود یهوه(9) با برچسب فرقه انحرافی (Cult) نام گذاری شدند و مجموعه‏ای از کتاب‏های ضد فرقه‏ایِ مسیحیان (از جمله پروتستان‏های محافظه‏کار) از اخطار و هشدار نسبت به بروز چنین گروه‏ها و گرایش‏هایی داد سخن دادند.[21] برای آنچه که در آمریکا واژه فرقه "Cult" به کار می‏بردند، در اروپا واژه مذهب (Sect)استعمال می‏شد.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین