هنر تمدن های باستانی امریکا

Sotøødeh · 22/8/23

باستان شناسی دو قارّه امریکا

باید گفت که باستانشناسی دو قاره امریکا، یعنی پژوهش علمی در آثار بر جا مانده از اقوام پیشتاریخی که در سه منطقه میانقاره ای امریکای شمالی و مرکزی و جنوبی مأوا داشتند،‌ هنوز مرحه کودکی خود را می گذراند. این سه منطقه که اکنون مورد بررسی ما قرار می گیرند عبارتند از :(1) مکزیک (امریکای شمالی)،(2) سرزمینهای گواتمالا و هندوراس تا پاناما(امریکای مرکزی)،‌و (3) سرزمینهای کلمبیا و اکوادور در مغرب امریکای جنوبی تا پرو و شیلی*. در واقع پس از جنگ جهانی دوم که روشهای تاریخگذاری برای یافته های زیر خاکی، و به تبع آن برای تعیین قدمت دوره های باستانی کشف شد[از جمله با اندازه گیری کربن به وزن اتمی 14 که هم در طبیعت و هم در موجودات زنده یافت می شود،‌و جرم آن بر اثر تلاشی هسته ای رادیواکتیویته درگذر مدت زمانهای معین پس از مرگ موجودی زنده به مقدار معین کاهش می یابد]،‌و نیز به یاری یافته های فراوانی که اخیراً‌ از کاوشگاهها به دست آمده، تدوین گزارشی تاریخی با جدولهای زمانی نسبتاً‌ دقیق از آنچه در گذشته های دور بر سر اقوام ساکن دو قاره امریکا آمده بود میسر گشت.

Sotøødeh · 22/8/23

در این زمینه پژوهشی همچنین باید در نظر داشت که «دنیای قدیم»(آسیا و اروپا) چنان مشتاق و مشغول به سنتهای کلاسیک و درک آثار هنری خود بوده که دیگر التفاتی به باستان شناسی نامأنوس و دستاوردهای هنری «دنیای جدید» (دو قاره امریکا) با محتواهای فرهنگی کاملاً دیگر سان شان ابراز نمی داشته است. اما فاجعه بزرگ این بود که استعمارگران اسپانیایی نیز در تهاجمات ستمگرانه خویش [طی سالهای 1519 تا 1553]چیزی از آثار هنری و مدارک فرهنگی اقوام باستانی در سه منطقه یاد شده «امریکای میانقاره ای»(1) را بر جا نگذارند. در نتیجه بنای شناسایی ما بر تمدنهای بلند پایه بومی در سرزمینهای میانی دو قاره امریکاـ از مکزیک تا شیلی تنها بر پایه کاوشهای باستانشناختی گذارده شده که فراگردی پرخرج و زمانگیر است،‌ضمن اینکه در همه حال هم به دستاوردهای علمی و متقن درباره خاستگاهها و بافتهای فرهنگی و روابط متقابل آن تمدنها نیانجامیده است. گرچه کشورهای دو قاره امریکا برنامه های باستانشناختی گسترده ای در دست اقدام گرفته و بسیاری مراکز کاوشگری و پژوهش بر پا کرده اند،‌لیکن یادآوری همین یک واقعیت که تنها در مکزیک بیش از 5000 کاوشگاه وجود دارد،‌سهمگینی کاری را که پیش روست بخوبی معلوم می دارد.اکنون بر اساس کاوشها،‌یافته های، مرمتگریها،‌و نشریات آن مراکز عمده دولتی است که آگاهی ما بر احوال اقوام «امریکای پیش از کریستف کلمب»(2) یا «تمدنهای باستانی امریکا»، چنانکه پژوهشگران عنوان کرده اند ـ اعتبار علمی و تاریخی یافته است. علاوه بر سرزمین مکزیک، کاوشگاههای مهم دیگر تا ناحیه یوکاتان و داخل کشورهای گواتمالا و هندوراس(امریکای مرکزی) گسترش یافته اند.در باریکه ساحل غربی امریکای جنوبی، ‌واقع میان رشته جبال آند(3) و اقیانوس کبیر، دامنه کاوشگریهای نوین رو به اکوادور و بولیوی تا شیلی کشیده شده است. بقایای معماری‌، دست ساختیهایی چون سفالینه، کنده کاریهای تزیینی،‌ جواهر تراشی، ‌انواع بافندگی و زرگری و فلزکاری، که کلیدهای رازگشای فرهنگهای دیرینه اند، ‌تقریباً‌ درهمه جای مناطق مورد بحث یافت شده، و دستیابی به کشفیات بیشتر و روشنگر را اجتناب ناپذیر ساخته است.

Sotøødeh · 22/8/23

درباره اصل پیدایی ساکنان امریکا دو نظریه مطرح است: یکی همان که در بخش آغازین کتاب به اختصار آمد،‌ و مبتنی است بر این فرضیه که حضور اقوامی باستانی در صحنه امریکای شمال و سپس امریکای جنوبی،‌ نتیجه ورود موجهایی پیاپی از اقوام شکارگر رانده شده از سرزمین چین بوده است،‌که احتمالاً در زمانی حدود 25000 سال ق م تنگه برینگ [در انتهای شمال شرقی سیبریه[ را طی مهارجت خود پشت سرگذارده و وارد شبه جزیره آلاسکا[در انتهای شمال غربی قاره امریکا] شده اند، و سپس برای تأمین آذوقه و مسکن از آن منطقه قطبی و یخبندان راههای مختلف رو به مرکز و جنوب امریکا را در پیش گرفته اند. پیکانهای گوناگونی که از دوره های مختلف در سراسر امریکای شمالی رو به جنوب تا مکزیک و پاناما به دست آمده اند شباهتهای بسیار با انواع پیکانهای شکارگران آسیایی داشته اند؛ و باید افزود که مکشوفات اخیر این نظریه را بیشتر به تأیید رسانده اند. ضمناً تاریخگذاری نسبتاً دقیق به کمک کربن14 قدمت پیکانها را میان دوازده هزار تا هشت هزار سال ق م تعیین کرده است. باز بررسی علمی مبتنی بر وجود کربن 14 در جزیره ای نزدیک به ساحل کالیفرنیا آثار آتشی افروخته به دست بشر را متعلق به حدود 25000 سال ق م دانسته است.

Sotøødeh · 22/8/23

و اما نظر گروهی دیگر از پژوهشگران بر این است که شباهتهای یاد شده حاصل مشابهت راه حلهای ممکن و طبیعی برای رفع مشکلات و نیازمندیهای اجتناب ناپذیر در زندگی مادی مردم آن دوران در هر کجای زمین می بوده،‌که الزاماً به تعبیه سلاحها و مصنوعاتی همسان منجر می گردیده است. بر این اساس باید تمدنهای ردیابی شده را بومی یا برخاسته از سرزمین امریکا دانست. در واقع اقوام نامبرده می بایست همانند آنچه در آسیا و اروپا روی داده بود با گذر زمان در زادگاههای خود تحول و پیشرفت تدریجی یافته و مراحل شکارگری و دوره گردی و آذوقه گردآوری را پشت سر گذارده، و همچون کشاورزان دوران نوسنگی هر خطّه دیگری در «دنیای قدیم» قدم به مرحله ده نشینی و دامداری نهاده بوده باشند،‌که خود ناگزیر منجر به تولید مساکن و معماریها و دستساختها و سلاحها و دیگر آثار هنری و کاربردی می گردیده است. بدیهی است که نهایتاً‌ میان برخی از این اقوام رشد تمدنی از مرز قبایل پوئبلو «صخره نشین»، یا سرخپوستان «پشته ساز» در جلگه های جنوب غربی، و یا جنگل نشینان نواحی شرقی امریکای شمالی فراتر نرفته،‌ و اما در میان بعضی دیگر پیشرفت به حد کمال ممکن رسیده و تمدنهای بلند پایه به وجود آورده بوده است،‌ که اینک به شرح مهمترینشان می پردازیم.

Sotøødeh · 22/8/23

سهلترین بخشبندی مراحل تکاملی که به طور عموم برای «تمدنهای میانقاره ای امریکا» از مکزیک در امریکای شمالی، تا گواتمالا و سالوادور و هندوراس و نیکاراگوا و کاستکاریا و پانامادر امریکای مرکزی، و کلمبیا و اکوادور در باریکه ساحل غربی امریکای جنوبی تا پرو و بولیوی و شیلی، مورد پذیرش همگان قرار گرفته بدین قرار است:(1) مرحله «شکلیابی» تمدن یا «پیش از کلاسیک»،‌که فرهنگ قومی در بدویگری و تجربه اندوزی سر می کند و هویت خود را مُحرز می سازد؛ (2) مرحله «کلاسیک» که هر تمدن به اوج کمال و ممتازترین آثار هنری خویش دست می یابد؛ و (3) مرحله «کلاسیک پسین» که دوران انحطاط فرهنگی و بروز تهاجمات و ویرانگریها است.
هنر مکزیک باستانی یکی از پیشرفته ترین و غنی ترین هنرهای به وجود آمده در سه مهد تمدنی یاد شده است،‌که از حدود 1500 ق م تا سال 1519 میلادی، یعنی هنگام تهاجم ویرانگران اسپانیایی، برقرار ماند و آثار هنری بلند پایه ای در زمینه های معماری، پیکر تراشی،‌نقاشی، زرگری‌، جواهرتراشی،‌ بافندگی،‌ پَرآرایی، ‌و معرقّکاری به وجود آورد.

Sotøødeh · 22/8/23

مجموعه هنری اقوام باستانی مکزیک در مراکز تمدنی مختلفشان را به طور کلی و باامکان تقدم و تأخر زمانی برای هر قوم بر سه دوره تقسیم کرده اند: اول پیش از کلاسیک یا دوره شکلیابی از 1500 ق م تا 300 ب م؛ دوم کلاسیک از 300 تا 900 ب م؛ و سوم کلاسیک پسین از 900 تا 1519 میلادی، یعنی آغاز تهاجم و یغماگری سپاهیان اسپانیایی به سرکردگی کورتِیس(4) ملقّب به «فاتح مکزیک».
از کوره آجری متعلق به دوره شکلیابی تمدن تلاتیلکو(5)[در مکزیک کنونی]، و نیز در دیگر کاوشگاههای درّه مکزیک،‌تندیسکهای سفالین که ممکن است تمثالهای رب النوعها یا نیاکان خانواده های فرمانروا بوده باشند به دست آمده اند. این تندیسکها -یا صنمکها- که اثراتی از رنگ آمیزی نخستین بر سطحشان پیداست،‌ و نیز به وفور در کاوشگاههای پراکنده از هم یافت شده اند، با فن ورزی و دستکاری پیشه وران باستانی شکل می گرفته، و اجزاء تزیینی نیز بر آنها ضمیمه می گردیده است. انواع بیشمار آنها به دو گروه متمایز تقسیم شده اند: یکی درشت و تو خالی با رنگ آمیزی قرمز، و دیگری کوچک و با گِل رس توپُر که به طرزی ظریف و زینتی ساخته شده است. این زمره تندیسکهای دختران و زنانی را با اندک نگاره های رنگی و دامن پوشیده،‌ یا مردانی عادی را با شلوار تنگ و کوتاه نشان می دهند،‌ ضمن اینکه بسیاری موضوعهای نمانوس و یا حتی کراهت انگیز را نیز به تجسم در می آورند مانند:زنهایی که کودک یا سگی در بـ*ـغل گرفته اند، رقاصانی با زنگوله ها به گرد قوزک پاهایشان، ‌بند بازها و زورخانه بازها،‌گوژپشتها، آدمهایی با دو سر، سه چشم، یا دو دهان و دو بینی

Sotøødeh · 22/8/23

سفالینه های تمدن تلاتیلکو -یا بگوییم قوم تلاتیلکو - در آن زمان بیشتر ساده و خشن و صرفاً با خاصیت کاربردی ساخته می شدند؛ لیکن برخی دیگر نیز از جنس مرغوبتر و با رنگ آمیزی آمیخته به کنده کاری فراهم می گردیده اند.این هنرمندان بدوی منش خانه ها را با جگن و ترکه و گِل برپا می ساختند، غله را میان دو سنگ آسیاب آرد می کردند؛‌جامه ها از پنبه و الیاف گیاهی می بافتند؛ و به ابزارهای سنگی و صدفی و استخوانی و چوبی خویش شکلهای دلخواه می بخشیدند.
دو کاوشگاه دیگر دره مکزیک موسوم به ال آربولیلو(6) و زاکاتنکو(7) به علت شمار بیش از حدّی تندیسکهای زنانه( یا صنمکها) که در آنها مکشوف شده اهمیت بسیار یافته اند. بسیاری از اینها برهنه اند و مزین به انواع آرایشهای مو و سرپوشهای پرتجمل،‌ در حالی که صورت و بدنشان با رنگهای سیاه و قرمز و سفید نقاشی شده است. به صنمکهای نامبرده غالباً‌ نام «ونوسهایی» داده شده [به رسم مألوفی که قبلاً از نظرمان گذشت]،‌و به عقیده بعضی خبرگان آنها نمودگار آرزوی کشاورزان بدویگر بوده اند به در اختیار داشتن نیرویی جادویی که کشتزارهایشان را بارورتر گرداند؛ و به بیان دیگر آنها بتهای باروری زمین بوده اند؛ نه تجسم ربه النوعها یا تمثالهای نیاکان طبقه حاکم. از میانه دوره پیش از کلاسیک،‌یعنی حدود 900 ق م تا 500 ق م آثار معماری پیدا می شود،‌ و تندیسکهای سفالین باشیار اندازی یا با نقطه چینهای نقش آفرین،‌و یا با رنگ آمیزی تزیین می یابند. در کاوشگاه کویکویلکو(8) واقع در دره مکزیک قرار گاهی ابتدایی مکشوف شده و در آن بقایای بنایی تقریباً گرد که به شالوده معابد هرمی شکل و پله دار می ماند از زیر خاک بیرون آمده که مدت زمانی کهنسالترین ساختمان در دو قاره امریکا شناخته می شده است.

Sotøødeh · 22/8/23

بعداً‌ آن محل بار دیگر در زیر گدازه های آتشفشانی قله سیکتلی(9) مدفون گردید. معبد مخروطی شکل کویکویلکو از سنگ لاشه و خاک ساخته شده،‌بلندیش حدود بیست متر و پیرامونش بیش از 122 متر بود،‌با مذبحی سرگشاده و چهارگوش بر رأسش.این سازه زیر خاکی در واقع نمونه ای از شیوه آغازین معماری دینی بود که می بایست بعداً‌ شامل هرمهای تختاندار،‌مراکز تشریفاتی،‌و شهرسازیهای شناخته شده گردد( رک. تصویر 6)
تمدن اولمک(10) در میان عموم قبایل هنر پرور باستانی، اولمکها یکی از قدیمی ترین ساکنان مکزیک بودند، که در تأسیس مراکز تمدنی و پیشبرد هنر و تکامل بخشی به مهارتهای معماری ومهندسی مقامی برجسته یافتند؛ آنهم در دورانی که دیگر زیستگاههای سرزمین مکزیک و امریکای مرکزی جز دهکده های بدوی و کوچکی در کنار کشتزارها نبودند. بررسیهای اخیر قدمت دوره پیش از کلاسیک تمدن اولمک را از 1200 تا 900 ق م تعیین کرده است. وفور و اهمیت آثار به دست آمده از سه کاوشگاه عمده در سان لورنتسو[جنوب هند وراس] و خصوصاً کاوشگاه لونتا (11) که به اعتبار یافته های باستانیش مرادف با نام اولمک گردیده است موجب شده که اولمکها با موقعیت مرکزیشان در جنوب شرقی مکزیک صاحبان «تمدن مادر» در آن منطقه شناخته شوند؛‌

Sotøødeh · 22/8/23

در واقع نفوذ عمیق آنها در تکامل تمدن مایاها نیز آشکار است. اولمکها مردمانی جنگجو بودند و ظاهراً‌ در زمانهای پیش از «دوره شکلیابی » بر خاک مکزیک تاختند،‌که حاصل کنونی آن برای ما آثار و یادگارهای باقی مانده در کاوشگاههای چالکاتزینگو(12) و مورِلوس(13) و تلاتیلکو، رو به جنوب تا اِلسالوادور است. شیوه واقعگریشان در هنر پیکرتراشی نیرومند و منحصر به فرد است،‌که تنها پیکرتراشی قوم توتوناک(14)، مکشوف در ناحیه ای نزدیکتر به سالح اقیانوس اطلس، می تواند با آن طرف مقایسه قرار گیرد. در اجرای این هنر اولمکها تأکید را بر تجسم بخشیدن به کودکانی چاق با چهره های پف کرده،‌دهانی نیم باز به نیشخند، ‌لثه های بی دندان و لوچه هایی دراز می گذاردند،‌که بر روی هم علایم صورت گربه وحشی را حتی گاه با چنگالهایش آشکار می ساخته است. در واقع چنین پیداست که آن قوم خود را از نسل دَدی گربه سان - یا ببر- می دانسته اند؛‌و نیز پیکره های کودکانه مورد بحث عاری از ویژگیهای جنس مذکر یا مونث اند. نظر برخی پژوهشگران بر این است که «اعجوبه های کودک چهره» بازنماییهای از «رب النوع باران» بوده اند،‌و دلیل عمده اینکه در دوره های بعدی کودک شبیه به دَدی گربه سان مکرراً در پیکرتراشی تبدّل به رب النوع باران یافته است

Sotøødeh · 22/8/23

در کنار این تندیسهای جانور آسا،‌پیکرتراشی اولمک شامل آثاری انسانی و واقعنما نیز می گردد، ‌که با مهارت کامل در بهره گیری از شکل و ساماندهی هنری اجرا شده اند،‌و دیگر تندیسهای درشت از افرادی واقعی که غالباً ریش دارند و بینی برخیشان عقابی است.کنده کاران این قوم با چیره دستی خود در سنگتراشی، از سردیسهای غولپیکر و لوحهای قائم مزار و مذبح [مکشوف دروِراکروز]، تا صنمکها و اسکنه ها و سـ*ـینه آویزهای ظریف از یشم سبز را به سبکی دل انگیز اجرا کرده اند؛ ضمن اینکه نقش برجسته هایشان نیز از جهات ترکیب بندی و بهره گیری از فضاهای خالی جلب توجه کرده و شهرت یافته اند. پیکرتراشیهای ایشان عموماً سه بعدی و از هر سمت قابل نظاره اند. اشیاء و ابزار کار بردی که اولمکها ظاهراً‌ برای تجارت تولید می کرده اند در سراسر خاک مکزیک و ناحیه گررو(15)[رو به غرب و ساحل اقیانوس کبیر] یافت شده اند، که بعضیشان تبرهایی دودَم از یشم سبز، سنگ سیاه آتشفشانی،‌و سنگهای سخت دیگراند،‌ با نقش «کودک گربه سان» که بر سطحشان نقر شده است. همین اسلوب کار در کاسه های سفالین و مصنوعات چوبی قوم اولمک،‌از جمله صورتکی که با تکه های یشم سبز معرقکاری شده و از غاری در گرّر و به دست آمده نیز مشهود است.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین