حزب توده در ترازوی تاریخ

M O B I N A · 1/8/23

بزنگاه بعدی هنگام برپایی فرقه دموکرات آذربایجان بود. ایرج اسکندری در خاطرات منتشرشده خود، چگونگی مخالفت کمیته مرکزی با تشکیل فرقه را به شکل مفصل بازگو کرده است. حزب که از موضوع یکسره بی‌خبر بود، به سران شوروی نامه‌ای اعتراض‌آمیز نوشت که خود او در راه سفر به پاریس از طریق روسیه در اختیار مقامات شوروی قرار می‌دهد؛ اسکندری به هنگام مراجعت به ایران از طریق شوروی به خاطر این «گستاخی» تنبیه شد. متأسفانه با گذشت سالیان متن نامه مزبور به تمامی در خاطر او نمانده بود.

آقای شاکری بخش‌هایی از آن نامه را که در میان اسناد کمینترن به دست آمده، در مقاله خود نقل می‌کند. از این نامه کمیته مرکزی حزب توده که توسط اسکندری به حزب کمونیست اتحاد شوروی تحویل داده شد و مورد استناد شاکری قرار گرفته است، تنها چند جمله را که او منتشر کرده است، عیناً نقل می‌کنم: «ابراز تنفر محافل آزادیخواه و حتی چپ از فرقه دموکرات آذربایجان ادامه دارد. با وجود اینکه اتحاد شوروی به اصل تمامیت ارضی ایران احترام می‌گذارد، تشکیل فرقه دموکرات و ادامه سـ*ـیاست آن محبوبیت شوروی را در ایران لکه‌دار می‌کند و به آن لطمه می‌زند… سیاستی که اتحاد شوروی در دو هفته اخیر اتخاذ کرده است جنبش مردمی را مورد تهدید قرار می‌دهد. این سـ*ـیاست نه تنها به جنبش مردمی ایران صدمه می‌زند، بلکه موجبات محو کامل این جنبش را فراهم می‌سازد.»

در پایان‌نامه نیز آمده است: «خلاصه کلام اینکه اکثر این اقدامات غیراصولی در آذربایجان بدون اطلاع کمیته مرکزی حزب توده، بدون مشورت با او، و از بالای سرش به عمل می‌آیند. یکی از بزرگترین اشتباهات به زیان حزب توده همین دخالت نمایندگان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی است که در اکثر موارد با استفاده از نفوذ خود به اعتبار مسئولان حزب ما لطمه وارد می‌کند. اگر این مسئولان حزبی از اعتباری هم برخوردار باشند، باز هم کاری از دست آن‌ها ساخته نیست، زیرا حزب توده قادر نیست بدون پشتیبانی اتحاد شوروی در مبارزه با عوامل استعمار روی پای خود بایستاد.»

متأسفانه با وجود این موضع‌گیری شجاعانه و متکی بر منافع ملی، چنانکه اسکندری در خاطراتش قید می‌کند، سفیر شوروی در ایران، در محل سفارتخانه در تهران با برخی از اعضای کمیته مرکزی حزب ملاقات می‌کند و با اشاره به این امر که آنچه در آذربایجان می‌گذرد، در واقع منویات شخص استالین است، آن‌ها را «قانع» می‌کند که تشکیل فرقه دموکرات آذربایجان «برای جنبش دموکراتیک در ایران ضروری و مفید است.»

پس از این کشمکش‌هاست که رهبری حزب به حمایت از نقشه ساخته و پرداخته استالین - باقروف می‌پردازد، و بهایی بس سنگین برای این عمل ننگین می‌پردازد. در اسناد مندرج در کتاب «فراز و فرود فرقه دموکرات آذربایجان» که سرگرد همامی بر اساس اسناد کا.گ.ب تدوین کرده است، به روشنی دیده می‌شود که سردمداران شوروی، به ویژه شخص استالین، از ابتدای این ماجرا و لحظه به لحظه بر روند تکوین و تشکیل و فعالیت فرقه دموکرات آذربایجان، نظارت داشته و آن را از نزدیک هدایت کرده‌اند.

ممکن نبود در آذربایجان کاری بدون نظر و تائید شوروی انجام گیرد. اسناد یادشده به روشنی نشان می‌دهند که از همان فردایِ ورود ارتش سرخ به ایران، سران شوروی با اقدامات برنامه‌ریزی‌شده در اندیشه و تدارک تشکیل فرقه دموکرات بودند که در ۱۲ شهریور ‏۱۳۲۴ به آن جامه عمل پوشاندند.

M O B I N A · 1/8/23

ایرج اسکندری در خاطرات خود تصریح کرده است: «در واقع هیچ‌کس به ما عملاً راجع به موضوع [تشکیل فرقه] صحبتی نکرد. باید بگویم که این قضیه برای ما خیلی تعجب‌آور بود که ما را به عنوان حزبی که در کار بود، با آن همه توصیفی که از آن کردیم و گفتیم، اصلاً در جریان قضیه نگذاشتند. به طوری که ما کاملاً در مقابل عمل انجام شده قرار گرفتیم. حزب توده اصلاً اطلاع نداشت که چنین عملی، چنین فرقه‌ای تشکیل می‌شود.»

چنانکه در بالا گفته شد، کمیتۀ مرکزی حزب در نامه‌ای که خود اسکندری مسئولیت تحویل آن به دست مقامات شوروی را به عهده گرفت، دیدگاه خود را مبنی بر مخالفت با تشکیل فرقه دموکرات به اطلاع شوروی رساند. مقام‌های شوروی بدون کمترین توجهی به درون‌مایه آن نامه پراهمیت، آن را به «آرشیو» سپردند که به تازگی پس از سقوط اتحاد شوروی در اختیار همگان قرار گرفت.

درواقع نمونه حزبی که به گفته افرادی مانند خسرو شاکری: «از همان سنگ اولِ بنا، همه چیز را حزب کمونیست شوروی تعیین می‌کرد و کا.گ.ب. به اجرا می‌گذاشت»، همین فرقه دموکرات آذربایجان بود و نه حزب توده ایران.

بدین ترتیب می‌بینیم در دو بزنگاهی که حزب به انحرافی وحشتناک غلطید، یعنی حمایت از تقاضایِ امتیاز نفت شمال توسط شوروی و تشکیل فرقۀ دموکرات آذربایجان، رهبری حزب از چندوچون وقایع بی‌خبر بود و پس از آن در برابر عمل انجام شده قرار گرفت، و از سر اجبار یا «سرسپردگی» به آن‌ها گردن نهاد.

اجازه می‌خواهم نتیجه تحقیقات خود را بار دیگر تکرار کنم: تبدیل حزب تودۀ ایران از یک حزب چپ آزادی‌خواه مترقی و مستقل به سوی دنباله‌روی و وابستگی به مسکو، امری است که به تدریج و گام به گام روی داد و با گذشت زمان، به ویژه در مهاجرت پس از فاجعۀ ۲۸ مرداد به «کشورهای سوسیالیستی» عمیق‌تر شد.

در پایان مایلم به پرسشی بپردازم که بی‌گمان ذهن خوانندگان را نیز مشغول کرده است: چرا خسرو شاکری، با آنکه مدعی است مورخ و پژوهشگری مستقل است و تمام این اسناد را هم خوانده است، اما به استنتاجات کاملاً متفاوتی می‌رسد؟ و در جمع‌بندی گزارش خود حکم می‌دهد: «شواهدی که مورد بررسی قرار دادیم، به وضوح نشان می‌دهند که حزب توده ایران مخلوق دولت شوروی، از طریق دستگاه اطلاعاتی ارتش سرخ بود»؟ او می‌افزاید که پژوهش‌های او «این نظریه را باطل می‌کند که این سازمان، یک حزب اصیل بود که به طور مستقل، توسط افرادی مترقی تأسیس گردید که در فردای اشغال ایران توسط متفقین، از زندان‌های رضاشاهی آزاد شده بودند.»

تنها پاسخی که از روی خوش‌بینی و حسن‌نیت به نظرم می‌رسد، این است که چون آقای خسرو شاکری با نگاهی ایدئولوژیک به رویدادهای تاریخی می‌نگرد، لذا حقایق را ناخواسته وارونه می‌بیند! حال آنکه به باور من، لازمه کار پژوهشی و تاریخ‌نگاری بی‌طرفی، بی‌غرضی و نگاه عینی و بافاصله به رویدادها است و به ویژه برخورداری از توانایی لازم برای سنجش و برگرفتن نتایج درست از اسناد و مدارک مورد مطالعه. افسوس که همه کسانی که در این راه دشوار و پرمسئولیت گام گذاشته‌اند، به قدر کافی از این توانایی‌ها بهره نبرده بودند.
منبع: ایمنا

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

حزب توده در ترازوی تاریخ

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

حزب توده در ترازوی تاریخ

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین