سرچشمه‌های دانش در عهد باستان و تأثیر‌ ایرانیان بر انتشار علوم

M O B I N A · 18/7/23

این كتاب در باب احكام نجوم بوده كه به وسیله‌ی والنس (Valens)، ستاره شناس رومی یا اسكندرانی در سده‌ی دوم میلادی تألیف و احتمالاً در عهد خسرو اول از یونانی به پهلوی ترجمه شده است. كتاب وزیدگ (=گزیده) در اصل شامل ده مقاله بوده اما پس از ترجمه به پهلوی، مطالبی به آن افزوده‌اند. سپس مترجمین دوره‌ی اسلامی آن را به عربی ترجمه كرده و به گونه معرّب «البزیدج» (گزیده) نامیده‌اند. هرچند كه اصل پهلوی و ترجمه‌ی عربی این اثر از میان رفته اما ابن ندیم و گروهی دیگر از دانشمندان دوره‌ی اسلامی از آن یاد كرده‌اند. ابن ندیم (الفهرست، ص328) نام این كتاب را به صورت تصحیف شده «الزبرج» ذكر كرده؛ «الربرج» معرّب واژه‌ی پهلوی wizidag به معنای «برگزیده» است. پیش از این، كتاب مذكور را به بوذرجمهر نسبت می‌دادند اما نالینو این انتساب را رد كرده و مؤلف آن را همان والنس می‌داند (نك: نالینو، ص239؛ تقی زاده، ص 316؛ تفضلی، ص 318؛ رضایی باغ بیدی، ص 147،‌یادداشت 8).
2-تنگلوش:

وی كه همان تیوكروس بابلیاست تألیفی در نجوم داشته كه ظاهراً در عهد خسرو اول از یونانی به پهلوی و در نیمه‌ی دوم سده‌ی ششم میلادی از پهلوی آرامی ترجمه شده است. در ترجمه‌ی این كتاب، اصطلاحات فارسیِ صور وجوه بروج دوازده گانه شرح داده شده و عقاید ایرانیان، هندیان و یونانیان را در این باب، مطرح كرده و بدین ترتیب، ویژگی ترجمه‌های عهد ساسانی را نمایان ساخته است. این اثر كه در میان منجمین اسلامی از شهرت بسیار برخوردار بوده و در حدود سده‌ی دوم هجری با عنوان «الوجوه و الحدود» از پهلوی به عربی برگردانده شده و مورد اقتباس و استفاده‌ی منجمین اسلامی واقع شده است. متن كتاب تنگلوش همراه با كتاب ابومعشر بلخی با عنوان «المدخل الكبیر» كه در سده‌ی 235 هجری قمری تألیف شده به دست آمده و یكی از پژوهشگران، فرانتس بل، آن را با اصل یونانی كتاب تیوكروس مطابقه و چاپ كرده است (Boll,p.؛ نالینو، ص244؛ تقی زاده، ص 317؛ تفضلی، ص 319).
3-زیج شهریاران:

تألیفی است در احكام نجومی كه احتمالاً در زمان شاپور اول تدوین یافته و اگرچه در زمره‌ی آثار تألیفی به شمار رفته، به شدت تحت تأثیر قواعد و اصول نجوم هندی بوده است (نالینو، ص 229). منوچهر، موبدان موبد فارس و كرمان و مؤلف «داتستان دینی» و «نامه‌ها» از این كتاب با عنوان «زیگ شهریاران (zigĪ Šahryārān) یاد كرده است (نامه‌ها، نامه دوم، فصل دوم، بند نهم). تألیف نهایی این اثر به احتمال در عهد خسروانوشیروان انجام یافته و در سده‌ی دوم هجری به وسیله ابوالحسن تمیمی به عربی ترجمه شده است. افزون بر این، قفطی در «تاریخ الحكماء» از اخترشماری به نام اندرزگر پسر زادان فرّخ یاد كرده كه احتمالاً در اواخر دوره‌ی ساسانی می زیسته. وی تألیفی به نام «موالید» داشته كه به وسیله‌ی مترجمین دوره‌ی اسلامی به عربی ترجمه شده است (نالینو، صص 261-264؛ تقی زاده، ص 319؛ تفضلی، ص 317).

M O B I N A · 18/7/23

افزون بر آنچه اشاره شد، در عهد خسروانوشیروان بر اثر نهضت عظیم علمی و فرهنگی این دوره، كتب دیگری نیز در علوم رایج روزگار ساسانی به پهلوی ترجمه شد كه در این میان می توان به رساله‌ای در علم كشاورزی به نام «ورزنامه» اشاره كرد. این رساله از یونانی به پهلوی ترجمه شد و بعدها با عنوان «الفلاحت الرومیه» از پهلوی به عربی گردانیده شد. (صفا، تاریخ ادبیات ایران، ص107).
برخی از مترجمین ایرانی كه در انجام این نهضت عظیم علمی سهم عمده داشتند عبارتند از:
-جورجیس پسر بختیشوع:

وی از دانشمندان بزرگی بود كه ریاست بیمارستان گندیشاپور را به عهده داشت. جورجیس در دوره‌ی خلافت منصور عباسی به بغداد رفت و با گروه مترجمین دارالعلم بغداد به ترجمه‌ی آثاری از یونانی به عربی پرداخت. مهمترین اثر او ترجمه‌ی كتاب پزشكی «الكنّاش» از سریانی به عربی بود. پسر وی به نام بختیشوع، و نوه او به نام جبراییل نیز تا اواسط قرن پنجم هجری قمری در بیت الحكمه‌ی بغداد به ترجمه‌ی آثار ارزشمندی در علوم پزشكی اقدام كردند.
-ابوزكریا پسر ماسویه:

وی نیز از پزشكان جندی شاپور بود و چندی ریاست گروه مترجمین بیت الحكمه را به عهده داشت. ترجمه یها این دانشمندان نیز غالباً در زمینه‌ی پزشكی بود.
نتیجه

پژوهشگران تاریخ علم به واسطه‌ی آنكه غالباً از سرزمین‌های غرب برخاسته‌اند، سرچشمه‌های دانش را در یونان باستان و نزد علما و فلاسفه‌ی آن سامان جستجو می‌كنند اما به نظر می‌رسد كه این سرچشمه را باید در ایران باستان و نزد مغان ایرانی جستجو كرد. برای این ادعا، شواهید از اوستا و گزارش‌های مورّخین باستان ارائه گردید. آنان كه در بررسی و واكاوی علوم همواره از روش‌های عالمانه بهره می‌گیرند و از تعصب‌های قومی و نژادی عاری‌اند، ممكن است استدلال‌های ارائه شده را بهتر باور كنند. بنابر آنچه در بالا اشاره شد، مغان ایرانی (یا روحانیون عهد ماد) با آموزش علوم ریاضی و نجوم از بابل و دیگر سرزمین‌های همسایه‌ی ایران به گسترش دانش‌های زمانه پرداختند و آنگاه كه پایه‌های جهان بینی و فلسفه‌ی ایرانی را استحكام بخشیدند، به انتقال آن به میان دیگر ملل همت گماشتند. ایران در عهد هخامنشی از نیروی ارزشمند سـ*ـیاسی، نظامی، اقتصادی و علمی برخوردار بود. بنابراین، توانایی انتقال علوم را به دیگر سرزمین‌ها داشت. شهربان‌های ایرانی نمایندگان سـ*ـیاسی و فرهنگی ایران زمین در سایر كشورها بودند و معمولاً كسانی از روحانیون و دبیران را نیز همراه داشتند كه قادر بودند با موفقیت به انتقال اندیشه و جهان بینی ایرانیان به آن سرزمین‌ها بپردازند. در واقع، به نظر اینجانب، دانش و علوم پس از رشد و تعالی در مشرق زمین و در میان ایرانیان، به سرزمین‌های دیگر راه یافت و پس از بهره جویی از تكامل بیشتر، دوباره به مشرق زمین بازگشت. در عهد اسلامی با ایجاد بیت الحكمه در بغداد و ترجمه‌ی آثار علمی به زبان عربی، مجدداً به تعالی و تكامل دانش و فلسفه پرداختند و آن را به جهان غرب سپردند. امروزه همه دانشمندان و پژوهشگران غرب و شرق اذعان دارند كه دانش و فناوری مغرب زمین وامدار علمای جهان اسلام و سرزمین‌های مشرق زمین‌اند. بدیهی است ایرانیان و مراكز علمی، نظیر جندی شاپور در روند این تعامل و تكامل علوم، سهمی گران و بسزا داشته‌اند.
منبع: راسخون

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

سرچشمه‌های دانش در عهد باستان و تأثیر‌ ایرانیان بر انتشار علوم

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرچشمه‌های دانش در عهد باستان و تأثیر‌ ایرانیان بر انتشار علوم

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین