اشعریه در اسلام

M O B I N A · 23/4/23

وی آنگاه نظریه خود را در این باره ابراز کرده و گفته است:«نظر من این است که خداوند قدرت و اراده را در انسان عبث و بیهوده نیافریده است، بلکه این دو، مناط تکلیف و جزا، و ملاک انتساب افعال به انسان می‏باشند، هرگاه انسان طریق خیر یا شر را برگزیند خداوند وی را به طور قهری از ادامه آن باز نمی دارد، هر چند انسان و قدرت و اختیار او همگی به مشیت و قدرت خدا و مقهور او می‏باشند، او اگر بخواهد می‏تواند جاذبه خیر را به کلی از او بگیرد، تا شر سراسر ذات او را فرا گیرد، و نیز اگر بخواهد می‏تواند جاذبه بدی را از او سلب نماید تا خوبی بر ذات او احاطه نماید، ولی حکمت الهی در مسأله تکلیف و آزمایش همان را اقتضاء می‏نماید که در انسان ترسیم گردیده است (31) (ذات او آمیخته از فجور و تقوی است).
6-مشاهیر متکلمان اشعری
در پایان این بحث نام تنی چند از مشاهیر متکلمان اشعری را یادآور شده، شخصیت علمی و موقعیت کلامی آنان را در مکتب اشعری به اختصار باز گو می‏کنیم:
1-قاضی ابوبکر باقلانی(م 403):در بصره متولد شد و در بغداد وفات نمود، از قدمای متکلمان اشعری می‏باشد که سعی بلیغی در ترویج مکتب اشعری داشت، چنان که ابن خلدون درباره او گفته است:
«قاضی ابوبکر باقلانی رهبری کلام اشعری را عهده دار شد، و به تهذیب آن پرداخت، و مقدماتی عقلی را که ادله کلامی مبتنی بر آنها بود تأسیس نمود...ولی به خاطر مشابهت آنها با علوم فلسفی مورد توجه متکلمان(اشعری)قرار نگرفت». (32) برای او تألیفات بسیاری نقل گردیده است، ولی آنچه مطبوع و موجود است عبارتند از:«اعجاز القرآن»، «التمهید فی الرد علی الملاحدة»و«الانصاف فی اسباب الخلاف».
2-ابو اسحاق اسفرایینی(م 418):وی نیز از صاحب نظران به نام اشاعره بوده و در میان متأخران آنان به لقب«استاد»معروف است، چنانکه باقلانی به لقب«قاضی»شهرت دارد، وی با قاضی عبد الجبار معتزلی معاصره بوده و گفتگوی وی با عبد الجبار در حضور صاحب بن عباد معروف است *
3-عبد الملک جوینی معروف به امام الحرمین (م 478):جوینی در نیشابور به دنیا آمد و در همانجا به تحصیل علوم دینی پرداخت و در فقه شافعی و کلام اشعری مجتهد و صاحب نظر گردید، به نقل از ابن اثیر در سال 456 وزیر طغرل بیک سلجوقی برخی از فرق مذهبی از جمله اشاعره را دشمن داشت، بدین *روزی قاضی عبد الجبار نزد صاحب بن عباد رفت، چون ابو اسحاق اسفرایینی را آنجا دید گفت:«سبحان من تنزه عن الفحشاء»، ابو اسحاق در پاسخ گفت:«سبحان من لا یجری فی ملکه الامایشاء».(شرح المقاصد، ج 2، ص 145).
جهت جوینی خراسان را ترک گفت و رهسپار حجار گردید و مدت چهار سال در مکه و مدینه اقامت گزید و به کار تعلیم و پاسخگویی به سؤلات دینی پرداخت، از این روی به«امام الحرمین»شهرت یافت، آنگاه در عهد نظام الملک به نیشابور بازگشت و در مدرسه نظامیه به تدریس پرداخت.
وی در مسأله جبر و اختیار، با نظریه اشعری مخالفت کرده و نظریه اختیار را برپایه اسباب و علل طولی تحلیل نموده است.بدین جهت شهرستانی گفته‏است:وی این نظریه را از حکمای الهی اقتباس نموده و در پوشش کلام بیان کرده‏است. 33

M O B I N A · 23/4/23

معروفترین آثار کلامی جوینی دو کتاب:«الشامل فی اصول الدین»و«الارشاد فی اصول الدین»می‏باشد. ابن خلدون درباره جوینی و دو کتاب وی گفته است: «پس از قاضی ابو بکر باقلانی، امام الحرمین ظاهرشد و کتاب«الشامل»را به طریق اشعری املاء کرد و در آن به گستردگی سخن گفت، آنگاه ارشاد را در تلخیص آن نگاشت، مردم او را پیشوای عقاید خود برگزیدند» 34
4-امام محمد غزالی(م 505):در سال 450 هجری در حوالی طوس به دنیا آمد، جهت تحصیل علوم دینی رهسپار نیشابور شد، پس از آشنایی با امام الحرمین شاگرد او گردید، سپس با نظام الملک ارتباط یافت و به سال 484 هجری به استادی دانشگاه نظامیه بغداد منصوب شد.وی درسی و ششمین سال حیات خود دچار بحران فکری و روحی شدیدی شد، بدین خود دچار بحران فکری و روحی شدیدی شد، بدین جهت کرسی تدریس و محیط خانواده را رها کرد و مدت ده سال به تنهایی در بلاد اسلامی به سیر و سیاحت پرداخت و همه اوقات را به تأمل و تفکر و ریاضت روحانی صوفیانه تخصیص داد، و غزالی در این مدت مشهورترین کتابهای خود و مخصوصا«احیاء علوم الدن»را تألیف کرد، در سال 499 از عزلت بیرون امد و قصد نیشابور کرد و در نظامیه آنجا به تدریس مشغول شد. 35
ولی پس از دو سال بار دیگر تدریس را ترک گفت و در طوس عزلت گزید و در سال 505 هجری در زادگاه خود وفات کرد.
غزالی در مورد علم کلام دو برخورد کاملا متضاد دارد، زیرا در یک جا اشتغال به آن را به خاطر آفاتی که از آن برمی‏خیزد تحریم کرده و جز برای دو گروه تجویز نکرده‏است، یکی کسی که شبهه‏ای در دلش پدید امده و با سخنان موعظه آمیز و عادی و نیز اخبار منقول از رسول خدا(ص)زایل نمی‏شود و دیگر کسی که خود گرفتار شبهه دینی نیست، ولی علم کلام را می‏آموزد تا بیماری فردی دیگری را که گرفتار شبهه گردیده‏است درمان نماید.ولی در جای دیگر آن را ستایش نموده و آموختنش زا واجب دانسته و گفته است:«علم توحید، اشرف واجل و اکمل علوم است، این علم ضروری و تحصیل آن همچنانکه صاحب شرع گفته(طلب العلم‏فریضة علی کل مسلم)بر همه عقلا واجب است». 36
وجه جمع میان این دو نظر این است که بگوییم: نظر دوم وی متوجه خود علم کلام است، و نظر نخست او متوجه روشن رایج متکلمان در بحثهای کلامی است که مبتنی بر دلایل جدلی بوده و در نتیجه از وصول به معارف توحیدی عاجز می‏باشد.
5-فخر الدین رازی(م 606):یکی از متکلمان معروف اشعری است که افکارش مکتب اشعری را متحول نمود، وی در رشته‏های مختلف علوم عقلی و نقلی مانند:فلسفه، کلام، منطق، اخلاق، اصول فقه، فقه، ریاضیات، نجوم، طب و....به تحصیل، تحقیق و تألیف پرداخت، ولی آثار کلامی او نسبت به سایر آثارش افزایش چشمگیری دارد که نشانگر علاقه و مهارت بیشتر او به این رشته است برخی از معروفترین آثار کلامی او عبارتند از1-الاربعین فی اصول الدین (*)غزالی به تشدید«زاء»منسوب است به غزال به معنای ریسنده پشم، و چون پدر غزالی از رشتن پشم و فروش آن از تزاق می‏کرد به این نام شهرت یافت.غزالی بدون تشدید«زاء» منسوب است به قصبه غزاله-زادگاه غزالی-بدین جهت غزالی هم به تشدید و هم به تخفیف، نقل شده‏است.P}
2-اساس التقدیس(تأسیس التقدیس)3-شرح اسماء اللّه الحسنی 4-محصل افکار المتقدمین و المتأخرین، که محقق طوسی آن را نقد کرده و به تلخیص المحصل یا نقد المحصل معروف است.

M O B I N A · 23/4/23

2-اساس التقدیس(تأسیس التقدیس)3-شرح اسماء اللّه الحسنی 4-محصل افکار المتقدمین و المتأخرین، که محقق طوسی آن را نقد کرده و به تلخیص المحصل یا نقد المحصل معروف است.
به گفته ابن خلکان به نقل از کتاب«تحصیل الحق فی تفصیل الفرق»رازی، وی علم کلام را از پدرش ضیاء الدین عمر آموخت و او شاگرد ابو القاسم سلیمان بن ناصر انصاری بود که علم کلام را نزد امام الحرمین فرا گرفت، و امام الحرمین شاگرد استاد ابو اسحاق اسفرایینی و او شاگرد ابو الحسین باهلی از شاگردان ابو الحسن اشعری بود.
فخر الدین رازی گرچه از اصول و مبانی مکتب اشعری پیری می‏کرد، ولی در استدلالهای خود از منطق و فلسفه استفاده بسیار کرد و از این نظام کلام اشعری را تحول و نیرو بخشید. 37
6-عبد الکریم شهرستانی(م-548)وی به سال 479 در شهرستان واقع در خراسان متولد شد و پس از مسافرت به برخی بلاد اسلام در مولد خود درگذشت.او مؤلف کتاب«الملل و النحل»می‏باشد این تألیف از مشهورترین کتب در زمینه ملل و نحلل است، وی نیز از صاحب نظران بنام کلام اشعری و کتاب«نهایة الاقدام فی علم کلام»را در این فن تألیف نموده‏است.
7-عضد الدین ایجی(م 756 یا 757):درایج واقع در جنوب اصطهبانات از نواحی شیراز متولد شد و در کرمان درگذشت.از مشاهیر متکلمان اشاعره است، از آثار معروف او یکی«االمواقف فی علم الکلام»و دیگری«شرح مختصر الاصول»حاجبی می‏باشد. میرسید شریف گرگانی بر کتاب مواقف شرح مبسوطی نگاشته که به سال 1345 هجری در مصر و 1412 در قم چاپ گردید.شرح مواقف به عنوان مشهورترین و معتبرترین کلام اشاعره به شمار می‏رود.
اگر چه ایجی پیرو مکتب اشعری است، ولی درپاره‏ای از مسائل آراء و دلایل اشاعره را نقد نموده است.چنانکه در بحث صفات باری، دلایل سه گانه اشاعره بر اثبات زیادت صفات بر ذات را ناتمام دانسته است، هر چند استدلال نافیان صفات زاید برذات را نیز نپذیرفته‏است. 28
8-سعد الدین تفتازانی(م 791 یا 793): در روستای تفتازان از توابع شهر«نساء»واقع در خراسان بدنیا آمد و در سمرقند وفات کرد، زندگی خود را در راه کسب علم و معرفت و تدریس و تألیف سپری نمود و در فنون مختلف به ویژه منطق، ادبیات و کلام به مدارج عالی دست‏یاف.کتاب معروف او در کلام «شرح المقاصد»است که از نظر جامعیت در کلام اشعری با«شرح المواقف»جرجانی رقابت می‏کند، کتاب معروف دیگر وی در کلام«شرح العقائد النسفیة» است.برجسته‏ترین اساتید تفتازانی در علم کلام یکی قاضی عضد الدین ایجی و دیگری قطب الدین رازی(م 776)معروف به صاحب محاکمات بوده‏است.
9-میرسید شریف گرگانی(م 816):در روستای «تاکو»نزدیکی استرآباد متولد شد، و در شیراز درگذشت، از متکلمان معروف اشعری است و در دقت نظر بر تفتازانی برتری دارد * شرح او بر مواقف ایجی از مشهورترین متون کلام اشعری می‏باشد.از شاگردان قطب الدبن رازی و از اساتید محقق دوانی که هر دو از متکلمان شیعی هستند، می‏باشد و قاضی نور اللّه وی را از متکلمان امامیه دانسته‏است.

M O B I N A · 23/4/23

10-علاء الدین قوشجی(م 879):در ریاضیات، هیئت وکلام صاحب نظر بوده‏است شرح او بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیر الدین طوسی مشهور است.شرح تجرید قوشچی نیز از جمله مصادر عقاید و آراء اشاعره قلمداد می‏گردد، نامبرده در پاره‏ای از مسائل مورد اختلاف امامیه و اشاعره آراء مصنف را نقد نموده‏است، ولی در برخی از آنها نیز تنها به شرح آن بسنده کرده است.
(*)استاد مطهری در درسهای فلسفه خود به مناسبتی از اویاد کرده و چنین گفته‏است:«میرسید شریف واقعا مرد محققی بوده‏است، و عیب کارش شاید این است که اغلب حاشیه نویس است، ولی حواشی خیلی محققانه‏ای دارد. (شرح مبسوط منظومه، ج 1 ص 274)P}
یادداشتها
(1)-سیر فلسفه در ایران، اقبال لاهوری، ص 57.P}
(2)-رک:الملل و النحل، جعفر سبحان، ج 2، ص 16 و 17.P}
(3)-تاریخ فلسفه اسلامی، هانری کوربن، ترجمه اسد اللّه مبشری، ص 161 و 162.P}
(4)-رک:تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، حنا الفاخوری، خلیل الجر، ترجمه عبد المحمد آیتی، ج 1، ص 147.P}
(5)-بحوث فی الملل و النحل، چاپ مرکز مدیرت حوزه علمیه قم، ح 2، ص 41.P}
(6)-الملل و النحل، شهرستانی دار المعرفه، بیروت، ح 1، ص 32.P}
(7)-تاریخ فلسفه اسلامی، ص 158.P}
(8)-بحوث فی الملل و النحل، ج 2، ص 23.P}
(9)-التوحید و اثبات صفات الرب، ص 11.P}
(10)-تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج 1، ص 146 و 147.P}
(11)-همان مأخذ، ص 147.P}
(12)-الملل و النحل، ج 1، ص 95.P}
(13)-مقالات اسلامییین، ترجمه محسن مؤیدی، ص 88.P}
(14)-همان مأخذ، ص 42.P}
(15)-مقدمه ابن خلدون، ط دار القلم بیروت، ص 464.P}
(16)-الملل و النحل، ج 1، ص 103 و 104.P}
(17)-مقدمه ابن خلدون، ص 464.P}
(18)-المنار، ط دار المعرفه، 1، ص 252.P}
(19)-کتاب السنة، ص 49.P}
(20)-الملل و النحل، ج 1، ص 61.P}
(21)-جهت اطلاع از این آراء و نقد و بررسی آنها رجوع شود به: جبر و اختیار، جعفر سبحانی، نگارش علی ربانی گلیایگانی، فصل 9.P}
(22)-شرح تجرید، ط رضی-بیدار-عزیزی، ص 445.P}
(23)-قضا و قدر، عبد الکریم خطیب، ص 185.P}
(24)-ضحی الاسلام، احمد امین، دار الکتاب العربی، بیروت، ج 3، ص 57.P}
(25)-آشنایی با علوم اسلامی(کلام-عراق)، مرتضی مطهری، ص 51.P}
(26)-تاریخ فلسفه اسلامی، ص 165.P}
(27)-تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج 2 ص 542.P}
(28)-تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج 2، ص 542.P}
(29)-المنار، ج 9، ص 227.P}
(30)-تلخیص المحصل، دار الاضواء، ص 342.P}
(31)-بحوث فی الملل و النحل، ج 2، ص 153 و 154 به نقل از تفسیر القرآن الکریم، شیخ شلتوت ص 240-242.P}
(32)-مقدمه ابن خلدون، ص 465.P}
(33)-الملل و النحل، ج 1، ص 99.P}
(34)-مقدمه ابن خلدون، ص 465.P}
(35)-رک:تاریخ فلسفه اسلامی، ص 242-244 و تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج 2، ص 518-521.P}
(36)-تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج 2، ص 521.P}
(37)-جهت آگاهی از تاریخ زندگی و حیات علمی فخر رازی به مقدمه کتاب«المباحث المشرقیه»رجوع نمایید.P}
(38)-شرح المواقف، ج 8، ص 45 و 46.P
منبع: پرتال جامع علوم انسانی

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

اشعریه در اسلام

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین