هنر و صنایع دستی منبت‌کاری

M O B I N A · 29/1/23

تاریخچه منبت‌کاری
واژه منبت به معنای کنده‌کاری روی چوب است که سابقه دیرینه دارد. شاید بتوان آغاز منبت‌کاری را زمانی دانست که انسان نخستین با ابزاری برنده، چوبی را تراشیده است. منبت‌کاری روی چوب از قدیم در ایران مرسوم بوده است. در کتیبه‌هایی که از زانه‌ی داریوش در تـ*ـخت جمشید به دست آمده، سخن از پرداخت دستمزد به هنرمندانی است که روی درهای چوبی کنده‌کاری می‌کرده‌اند. البته مدارک معتبری از پیشینیان این هنر در دست نداریم و دلیل این امر آن است که عمر چوب کوتاه است و بر اثر مرور زمان از میان می‌رود اما در کشور ما آثاری از منبت‌کاری‌های نسبتا قدیمی به جای مانده که بر روی درب مقبره‌های ائمه اطهار و نیز منبرها انجام شده است. دلیل سالم ماندن این آثار هم احترام مذهبی مردم به این اماکن و هم بیدزدایی آن‌ها است. پاره‌ای از این آثار 900 تا 1000 سال قدمت دارند.
کهن‌ترین درب چوبی منبت‌کاری شده اکنون در موزه‌ی اکبرآباد «هندوستان» حفظ می‌شود. این درب متعلق به کاخ سلطان محمود در غزنه است. در موزه‌های ایران نیز چند درب چوبی متعلق به قرن‌های چهارم و پنجم هجری موجود است. کنده‌کاری این درب‌ها به صورت شاخ و برگ و کتیبه‌های مختلف با آیه‌های قرآن مجید است. مطالعه‌ی دقیق این درب‌های چوبی نشان می‌دهد که هنر منبت‌کاری و هنر گچبری از نظر موضوع تزئینات، زیاد اختلاف نداشته‌اند.
در حقیقت همان تحولی که از دوره‌ی ساسانیان تا دوره‌ی اسلامی در گچبری‌ها دیده می‌شود در کنده‌کاری روی چوب نیز به چشم می‌خورد. آثاری از چوب‌های منبت‌کاری شده در دوره‌های پیش از اسلام در دست نیست و آثاری از منبت‌کاری دوره‌ی اسلامی باقی‌مانده متعلق به بناهای مذهبی است.
در عصر تیموریان هنر منبت‌کاری به همان شیوه هروش دوره‌های قبلی و مغول ادامه یافت. در دوره‌ی صفویان منبت‌کاری مانند سایر هنرهای دیگر ایران رو به کمال رفت و منجر به خلق شاهکارهای زیادی شد. در اصفهان مساجدی از عهد صفویان وجود دارند که درب‌هایشان هنوز دست نخورده و سالم باقی مانده‌اند مانند درب مدرسه‌ی سلطان حسین.
آرامگاه شاهزاده حسین در قزوین نیز درب زیبایی دارد که از دوره‌ی شاه طهماسب باقی‌مانده است. یکی از زیباترین آثار منبت‌کاری شده ایران رحلی است که در موزه «متروپولیتن» نیویورک نگهداری می‌شود و علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی، نام دوازده تن از ائمه معصومین و تاریخ 761 قمری نیز بر روی آن دیده می‌شود. منبت‌کاری‌های دیگری نیز به دست هنرمندان ایرانی برای آرامگاه امیر تیمور و مسجد شاه زند در سمرقند به وجود آمده که آثارش امروزه هنوز باقی است.
در دوره‌ی زند و قاجار، هنر ظریف و زیبای منبت‌کاری از رونق افتاد. ساختن درب‌های منبت یا قطعات بزرگ جای خود را به اشیا کوچک‌تری مانند رحل و قاب آیینه داد. در عصر حاضر هنر منبت‌کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری به آن مشغول هستند اما متأسفانه رفته‌رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرح‌های اسلیمی و ختایی یا گل‌وبوته است رو به فراموشی می‌رود و طرح‌های خارجی جای آن‌ها را می‌گیرد. اگر این شیوه به همین شکل ادامه یابد، هنر منبت ایران در مقایسه با منبت کشورهای هند، پاکستان و تایلند عقب خواهد ماند.
در نوعی از این هنر به جای آن که زمینه چوب را کنده‌کاری کنند و نقش مورد نظر را برجسته سازند، چوب‌های مختلف را با رنگ‌های گوناگون طبیعی آن بریده، پهلوی هم قرار می‌دهند. این کار شباهت زیادی به هنر موزاییک دارد. در این گونه جدید از چوب‌های شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می‌کنند. زمینه‌ی کار، بیشتر از چوب گردو یا ریشه‌ی درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند. جالب اینجاست که تکنیک کار با قدیم تفاوت چندانی نکرده است البته از 200 تا 300 سال پیش تاکنون پیشرفت‌هایی در مورد نحوه‌ی ساختن ابزار حاصل شده اما روش کار تغییر چشمگیری نداشته است.

M O B I N A · 29/1/23

مواد و مصالح منبت‌کاری

مهم‌ترین ماده‌ای که روی آن منبت‌کاری می‌کنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد. برای این منظور از چوب‌های آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، عناب و گردو استفاده می‌کنند. البته آبنوس و بقم چون هم محکم‌تر و هم چرب‌تر هستند دوام بیشتری دارند اما در ایران به خاطر فراوانی چوب گردو اکثرا از این چوب استفاده می‌شود.

شناخت راه چوب یکی از مهم‌ترین اصول کار است. راه چوب همان مسیر رشد عمودی درخت است و به آن اصطلاحا «راه راست» می‌گویند. برش افقی درخت را «راپود» می‌نامند که بر روی آن منبت‌کاری نمی‌شود. اگر روی چوبی گره مشاهده شود، برای منبت‌کاری در سطح آن گره را به دو قسمت تقسیم می‌کنند و از مرکز گره به سمت محیط گره مغار می‌زنند. در غیر این صورت، گره از روی چوب کنده می‌شود. از دیگر مصالح منبت‌کاری می‌توان از «عاج»، «صدف» و «استخوان» نام برد.

وسایل و ابزار منبت‌کاری

برای شروع هنر زیبا و جذاب منبت‌کاری (کنده‌کاری روی چوب) به ابزار زیادی نیاز نداریم، با مختصر ابزار هم می‌توانید یک اثر زیبا منبت‌کاری خلق کنید. اما نکته مهم نحوه انتخاب ابزار مناسب و با کیفیت بالا می‌باشد. به دلیل این که ابزار منبت‌کاری، ابزاری دائمی هستند، بهتراست بالاترین کیفیت آن انتخاب شود که در ادامه به‌طور کامل این ابزار را به همراه جزئیات کامل معرفی کرده‌ایم.

مغار

وسیله‌ای است برای تراشیدن چوب و اندازه‌های مختلفی دارد که این اندازه‌ها بر اساس پهنای مغار تعیین می‌شود. در موقع کنده‌کاری باید انحنای شیب‌دار مغار به سمت کار باشد. مغارها انواع گوناگون دارند که عبارتند از:

مغار کبریتی: نازک‌ترین مغار است، نوک آن یک میلی‌متر پهنا دارد و برای کندن سطوح صاف به کار می‌رود.

مغار تـ*ـخت یا صاف: از این مغار برای شیب دادن و کندن سطوح صاف استفاده می‌شود.

مغار نیم‌باز: تیغه‌ی این مغار کمی انحنا دارد. داخلش نسبت به مغار تـ*ـخت کمی گود است. دارای دهانه باز می‌باشد و برای ایجاد قوس و سطوح شیب‌داری به کار می‌رود که با مغار صاف امکان‌پذیر نیست.

مغار کیلویی: برای ایجاد انحناهای عمیق استفاده می‌شود. این مغار گودی بیشتری از مغار نیم‌باز دارد و شیب آن تندتر است.

مغار شفره: مقطع این مغار به شکل «V» است و برای اجاد خط بین دو سطح که نسبت به هم زاویه دارند یا عمود هستند به کار می‌رود. همچنین طرح را از زمینه جدا می‌کند.

کلیه‌ی مغارهای نامبرده دارای نوع خمیده یا کج نیز هستند. از مغارهای کج در جاهایی استفاده می‌کنند که امکان استفاده از مغار صاف نباشد.

سوهان

برای ساییدن چوب و دیگر مواد منبت‌کاری به کار می‌رود و انواع مختلفی دارد.

سوهان دوسر صاف و کج: از نوع صاف برای ساییدن و از نوع کج برای صاف کردن محل گود استفاده می‌شود.

سوهان سه پهلوی سه گوش: از این سوهان برای تراش دادن و صاف کردن سطوح استفاده می‌کنند.

سوهان دم موشی: نازک و کوچک است و برای کارهای خیلی ظریف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سوهان گرد: برای صاف کردن داخل سوراخ یا دایره به کار می‌رود.

چوب‌ساب

برای از میان بردن پستی و بلندی‌های زمینه یا گرد کردن پایه‌های میز و صندلی به کار می‌رود و دو نوع دارد که عبارتند از:

چوب‌ساب کج
چوب‌ساب راست

چکش یا تخماق

برای کوبیدن و ضربه زدن به انتهای مغار به کار می‌رود. جنس سر این چکش در قدیم از چوب بود ولی هم اکنون برای ساختن آن از پلاستیک فشرده استفاده می‌کنند. پلاستیک فشرده سبب می‌شود تا ضربات، صدا نداشته باشد و دسته‌ی مغار آسیب نبیند و ضمنا وزن مناسب چکش نیز هنرمند منبت‌کار را خسته نکند.

M O B I N A · 29/1/23

روغن‌دان

جعبه‌ای است که داخل آن پنبه‌ی آغشته به روغن خوراکی یا پارافین قرار دارد. نوک مغار حین تماس با پنبه چرب می‌شود. بدین ترتیب موقع کنده‌کاری، مغار راحت جلو می‌رود و براده را به شکلی ظریف بر می‌دارد.

سنگ نفت

برای تیز کردن نوک مغار به کار می‌رود. نوک مغار باید همیشه تیز و صاف باشد در غیر این صورت عمل دلخواه را انجام نمی‌دهد. یک طرف سنگ نفت زبرتر از طرف دیگر است. برای تیز کردن مغار، تیغه را اول با قسمت زبر و سپس با قسمت نرم تیز می‌کنند. نوک بعضی از مغارها آن‌قدر تیز است که می‌تواند موی دست را بتراشد. سنگ را در نفت قرار می‌دهند تا همیشه نرم بماند و تیغه مغار را خراش ندهد. اگر سنگ در نفت نباشد خود نیز ناهمگون و سریع ساییده خواهد شد.

گیره

کار برای اجرای منبت به گیره بسته می‌شود. وجود گیره بسیار الزامی است زیرا دست‌های هنرمند برای ایجاد خلاقیت باید آزاد باشد.

روش کار منبت‌کاری

برای تولید یک محصول منبت‌کاری باید مراحل مختلفی اجرا شود که در ادامه به ترتیب مراحل اجرای یک محصول منبت‌کاری توضیح داده شده است.

1-ایجاد فرم اولیه: فرم لازم و اصلی برای شروع کار منبت توسط نجار فراهم می‌شود.

2- ایجاد طرح: ممکن است طرح در ذهن هنرمند منبت‌کار وجود داشته باشد. در این حالت وی به‌طور مستقیم آنچه را که در ذهن دارد به سطح کار منتقل می‌کند. در حالت دیگر طراح، طرح را بر روی کاغذ می‌کشد و به هنرمند منبت‌کار می‌دهد. این طرح به سه روش بر سطح کار منتقل می‌شود که عبارتند از:

فتوکپی طرح اولیه را روی چوب می‌چسبانند.
با قرار دادن کاربن در حدفاصل طرح و سطح کار، طرح بر روی کار منتقل می‌گردد.
کاغذی که طرح روی آن کشیده شده است به روغن آغشته می‌شود. این کاغذ را روی چوب می‌گذارند و با مداد روی خطوط طرح می‌کشند تا نقش طرح از طرف دیگر روی چوب منتقل گردد.

3- نحوه منبت‌کاری: قطعه‌ی کار را به گیره می‌بندیم. ابتدا با مغار شفره، خطوط محیطی را مشخص می‌سازیم و از زمینه جدا می‌کنیم. سپس با مغار راست، زمینه‌ی کار را به نحوی پایین می‌بریم که سطوح گود شده در سراسر زمینه یکسان باشند. بعد با مغارهای مختلف و با توجه به تناسب طرح از نظر انحنا، خطوط راست و منحنی، گودی و برجستگی، عمل منبت‌کاری را ادامه می‌دهیم.

در منبت‌کاری با یک دست مغار و با دست دیگر چکش را نگاه می‌داریم و برحسب مقدار چوبی که باید برداشته شود، زوایای مختلفی به نوک مغار می‌دهیم. برای بار برداری و کندن زمینه از ضربات چکش به دسته‌ی مغار استفاده می‌کنیم و هنگام منبت کردن طرح اصلی، با هر دو دست مغار را می‌گیریم.

هرگاه جهت حرکت مغار از راست به چب باشد دسته‌ی مغار در دست راست قرار می‌گیرد. در این حالت منبت‌کار را «راست دست» می‌گویند. حال اگر منبت‌کار بخواهد مغار را از چب به راست حرکت دهد، باید کار را از گیره جدا و جهت آن را عوض کند یا این که خود وی به سمت دیگر گیره برود. اگر منبت‌کار «چپ‌دست» باشد عکس این مراحل صورت می‌گیرد. هنرمندان متبحر با هر دو دست منبت‌کاری می‌کنند، حُسن این روش در آن است که هنرمند موقع اجرای کار، راحت‌تر است و از اتلاف وقت جلوگیری می‌شود.

هنگام کار را مغار، گاهی نوک مغار را با روغن آغشته می‌کنیم تا مغار به نرمی کار کند و یکدست براده بردارد. پس از پایان کار منبت‌کاری، سطوح کار با سنباده بسیار نرم، صاف و صیقلی می‌شود. در مرحله‌ی بعد بدان روغن یا پلی‌استر می‌زنیم تا چوب‌بر اثر مرور زمان ترک نخورد و در مقابل رطوبت مقاوم باشد.

یک کار منبت شده‌ی خوب دارای خصوصیات زیر می‌باشد که عبارتند از:

یکپارچه، صاف و صیقلی است.
کار منبت پیچیده و ظریف است. طرح آن از اصالت برخوردار بوده و تناسبات آن رعایت شده است.

انواع منبت از نظر فرم ظاهری

رولیف: نقش برجسته‌ای که از سطح زمینه‌‌ی کار بیرون نیامده است و با حاشیه‌ی کنار کادر همسطح می‌باشد.

بارولیف: نقش برجسته‌ای که از سطح زمینه‌ی کار بالاتر آمده باشد.

اورولیف: مرحله‌ی کامل‌تری از بارولیف است، برجستگی‌ها بسیار زیاد می‌شود و از رویه‌ی کار کاملا بیرون می‌زند. اگر تمامی نقش برجسته از سطح کار بیرون آمده باشد بدان «پیکره» می‌گویند.

Tabassoum · 13/3/23

در پاسخ به سوال منبت کاری چیست می‌توان گفت منبت کاری یکی از هنرهای دستی ایرانی است که در بخش صنایع جای می‌گیرد. منبت کاری نوعی کنده کاری و حکاکی روی چوب است که به منظور زیباسازی بر روی چوب انجام می‌شود. طرح‌های منبت کاری تنوع زیادی دارد و تمام این طرح‌ها از هنر اصیل ایران زمین الهام گرفته شده است.

منبت کار کسی است که با استفاده از خلاقیت و دستان هنرمند خود می‌تواند منبت کاری برجسته را بر روی چوب به وجود آورد. برجستگی یک عنصر مهم در منبت کاری است که به خوبی قابل مشاهده است. برجستگی‌های اشیا در منبت کاری بر روی چوب نیز برجسته و برآمده از چوب به نظر خواهد رسید. ابزار منبت کاری که اصلی‌ترین آن چکش منبت کاری است، برای خلق این طرح‌ها و نقوش برجسته مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این هنر اصیل ایرانی از گذشته تا به امروز همواره مورد توجه بوده و در آثار حجمی و تزئینی فراوانی به کار گرفته شده است. در واقع می‌توان گفت در آثار دکوراتیو و چوبی متعددی، از نقش‌ها و طرح‌های منبت کاری استفاده شده تا به این ترتیب این هنر نقش بسیار مهمی در زندگی ایرانی داشته باشد.

ماده اصلی منبت کاری چیست ؟
در کنار ابزار و وسایل منبت کاری، ماده اولیه مد نظر نیز اهمیت زیادی دارد. بدیهی است ماده اصلی و اولیه منبت کاری، چوب است که می‌تواند طیف وسیعی از چوب‌های جنگلی را شامل شود.

به طور عمده از چوب درختان :گردو، شمشاد و گلابی در منبت کاری استفاده می‌شود که با توجه به طرح باید چوب مناسب را انتخاب کرد. اما سوال این جاست که چرا اساسا از چوب به عنوان ماده اولیه برای منبت کاری استفاده می‌شود؟

منبت کاری روی چوب بسیار راحت و ساده است و این متریال به راحتی قابل تهیه است. ابزار منبت کاری مانند چکش منبت کاری روی این سطوح چوبی به راحتی حرکت می‌کند و به دلیل ماهیت منعطفی که چوب دارد، سطح چوب بهترین گزینه برای اجرای طرح‌های منبت کاری است.

Tabassoum · 13/3/23

دقت در انتخاب چوب برای منبت کاری
از آنجایی که چوب مورد استفاده باید بتواند استحکام و زیبایی خود را حفظ کند لازم است تا در انتخاب چوب سختگیرانه عمل کرد. در واقع این که چه نوع چوبی را برای کدام طرح‌ها و در چه زمینه ای انتخاب می‌کنید، تاثیر زیادی در نتیجه نهایی کار خواهد داشت.

چوب استفاده شده باید فشرده و محکم باشد استفاده از چوب‌های نرم با بافت نه چندان سخت جایی در منبت کاری ندارد. چرا که به نوعی هم اجرای طرح‌های منبت کاری روی این چوب‌ها دشوار است و هم این که این چوب‌ها در صورت نرم بودن در برابر ضربات چکش منبت کاری مقاومت و دوامی نخواهند داشت.

علاوه بر فشردگی و استحکام چوب باید به سلامت و یکپارچگی آن نیز توجه شود. این سلامت و یکدستی سطح چوب برای اجرای هر چه بهتر طرح‌ها و نقوش منبت کاری اهمیت دارد. قطعه هنری نهایی باید بتواند بهترین‌ها را به بیننده ارائه دهد و این تنها به شرطی امکان پذیر است که چوب انتخابی کیفیت و دوام بسیار بالایی داشته باشد.

نکته مهم دیگر این که چوب مورد استفاده برای اجرای نقش‌های منبت کاری نباید هیچ گره ای داشته باشد و بافت آن نیز باید ریز و متراکم باشد. توجه به رنگ چوب و داشتن طرح‌ها و رگه‌های طبیعی در بافت آن نیز بخشی از هنر و سلیقه منبت کار است که با توجه به طرح‌های منبت کاری و زمینه استفاده، باید یک گزینه مناسب را انتخاب کند.

wood carving 4 - منبت کاری چیست ؟ + راهنمای کامل مبتدیان و سوالات متداول مهم

تاریخچه منبت کاری چیست ؟
همه هنرهای دستی ایرانی برخاسته از درون مردم است. طرح‌های منبت کاری نیز از تاریخ و فرهنگ ایرانی منشا می‌گیرد. کنده کاری روی چوب از دوره‌هایی بسیار دور بین جوامع بشری رایج بوده است و این هنر سال هاست که در بین مردم کوچه و خیابان محبوبیت بسیار زیادی پیدا کرده است.

در واقع شخص یا اشخاصی در ابداع این هنر چشم نواز نقشی نداشته اند بلکه مردم عادی شروع به حکاکی و کندکاری روی چوب کردند. بدون شک چوب از فراوان‌ترین مواد در تاریخ بشر بوده که همیشه در طبیعت وجود داشته است. در نتیجه فکر این که از چوب به عنوان یکی از اصلی‌ترین وسایل منبت کاری استفاده شود، از مدت‌ها پیش بین مردم رواج داشته است.

طبق آثار و مدارک موجود می‌توان به این نتیجه رسید که منبت کاری از حدود 1500 سال پیش در ایران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. برخی از مورخین و باستان شناسان منبت کاری را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می‌دهند که می‌تواند نشان دهنده قدمت این هنر در ایران زمین باشد.

Tabassoum · 13/3/23

از دست سازهای هنرمندان منبت کار ایرانی
از دست سازهای هنرمندان منبت کار ایرانی می توان یک اثر فاخر را در مسجد جامع عتیق شیراز دید که مربوط به یک لنگه درب چوبی است که گذر زمان نتوانسته از زیبایی آن کم کند.

باستان شناسان قدمت این درب چوبی را اوایل قرن سوم هجری تخمین زده اند. این درب زیبا روی چوب تبریزی منبت کاری شده و از چوب گردو ، برای برجسته سازی و ایجاد نقوش استفاده شده است.

آموزش منبت کاری برای مبتدیان
برای استفاده از مزیت‌های هنر منبت کاری، قطعا به آموزش نیاز است. در آموزش منبت کاری برای مبتدیان تمام مراحل کار و صفر تا صد کنده کاری روی چوب آموزش داده می شود. در این آموزش به مبتدیان در خصوص نحوه شروع کار و تمام مواردی که نیاز است آموزش‌های لازم داده خواهد شد.

اول از همه در این آموزش‌ها، هنرجویان با انواع ابزار منبت کاری آشنا خواهند شد. آن‌ها یاد می‌گیرند که برای کارهای خود به چه ابزاری نیاز دارند و کدام وسایل منبت کاری برای انجام کارهای آن‌ها مناسب‌تر است. در مرحله بعدی آموزش منبت کاری برای مبتدیان، انواع چوب مورد استفاده برای اجرای طرح‌های منبت کاری معرفی می‌شود.

به آن‌ها در این دوره‌های آموزشی می‌آموزند که چطور بهترین و مناسب‌ترین چوب را برای منبت کاری چوب انتخاب کنند. علاوه بر این انواع سبک‌های منبت کاری نیز برای مبتدیان آموزش داده می شود. اهمیت آشنایی با این سبک‌ها برای مبتدیان در انتخاب طرح‌های منبت کاری است، چرا که این طرح‌ها و انتخاب آن‌ها بسته به سبک منبت کاری مورد استفاده متفاوت است.

مراحل انجام منبت کاری روی چوب و آموزش نحوه ترسیم طرح‌ها، استفاده از ابزار منبت کاری، انتخاب رنگ‌های بهتر، زمینه‌های مختلف استفاده از منبت کاری و تفاوت معرق و منبت کاری چیست، از جمله مواردی است که در آموزش منبت کاری برای مبتدیان به آن‌ها پرداخته می‌شود.

Tabassoum · 13/3/23

منبت کاری در طی تاریخ
منبت کاران در طول تاریخ با توجه به اوضاع توانسته اند از ابزار مختلفی در کار منبت استفاده کننده. انتخاب ابزار منبت کاری نیز بخش بسیار مهمی از کار را تشکیل می‌دهد. اگر به عکس منبت کاری در گذشته نگاهی بیاندازیم، می‌توان به آثار هنری متعددی در این زمینه دست یافت.

مثلا در اوج دوران اسلامی، همچون دیگر هنرمندان در امر ساخت مساجد کوشیدند. هنرنمایی معماران، کاشی کاران معرق، گچبرهای هنرمند، سنگتراشان و بسیار از هنرمندان خلاق را در ابنیه تاریخی ایران می‌توان دید. هر چند برخی از این دست سازهای هنری در طول زمان نابود شده ولی به خوبی می‌توان ذوق و هنر منبت کاران را در تزئین رحل قرآن، پنجره‌های مساجد قدیمی، منبر و موارد بسیار دیگر دید.

در اصفهان و گلپایگان آثار ارزشمندی از هنرمندان منبت کار ایرانی برای بازدید موجود است. هنر کنده کاری روی چوب زمینه‌های بسیار زیادی را برای شکوفایی هنر هنرمندان ایرانی فراهم کرده است. منبت کاری در طی زمان بارها مورد بی مهری قرار گرفت و هنرمندان این رشته بسیار محدود شدند.

مراحل منبت کاری چیست ؟
حال که تا این جا با ماهیت هنر منبت کاری یا کنده کاری روی چوب آشنا شدید، بهتر است نگاهی مختصر نیز به مراحل اجرای این کار بیندازیم. قطعا اولین قدم برای انجام منبت کاری، آماده کردن وسایل منبت کاری و سطح چوب مورد استفاده در این کار است. همان طور که پیش از این هم گفته شد، انتخاب بهترین چوب برای اجرای طرح‌های منبت کاری، بخش بسیار مهمی از کار را تشکیل می‌دهد. در ادامه مراحل زیر برای اجرای طرح‌های منبت کاری دنبال می‌شود.

ابتدا طرح خود را انتخاب کنید
در قدم اول برای خلق یک اثر منبت کاری باید یک طرح اولیه برای کار خود تهیه کنید. تهیه نقشه کار و طرح اولیه برای اجرای طرح‌های منبت کاری یکی از اصلی‌ترین مراحل است. در این مرحله باید دید چه نوع اثر یا قطعه ای مد نظر است و ماهیت آن چیست.

در انتخاب طرح‌های منبت کاری، دست طراح باز است. این بسته به سلیقه و سبک کار منبت کار دارد که چه نوع طرحی را برای شروع کار خود انتخاب کند. می‌توان از طرح‌هایی از طبیعت مانند گل و گیاهان استفاده کرد. خطوط و نقش‌های هنری مختلف دیگر نیز ممکن است در انتخاب این طرح‌های اولیه مد نظر باشند.

حتی گاهی اسم افراد روی چوب کنده کاری می شود که به آن منبت کاری چوب اسم گفته می شود. می‌توان از طرح چهره نیز استفاده کرد. با آموزش منبت کاری صورت روی چوب، می‌توان از این هنر برای خلق پرتره‌های هنری زیبا نیز استفاده کرد. آموزش منبت کاری چهره خود یکی از شاخه‌های مهم در آموزش منبت کاری چوب است.

Tabassoum · 13/3/23

انتقال طرح ترسیمی روی چوب
مرحله مهم بعدی در آموزش منبت کاری روی چوب، انتقال طرح ترسیم شده روی چوب انتخابی است. به این ترتیب طرح روی چوب منتقل شده تا منبت کار بتواند با جدا کردن طرح خود از سطح چوبی، بخش‌های اضافی آن را هم حذف کند.

آماده سازی چوب
در برخی مواقع چوب مورد استفاده برای اجرای طرح‌های منبت کاری نیاز به پردازش و آماده سازی دارد. خصوصا در صورتی که بافت آن بیش از حد سفت باشد، برای استفاده از ابزار منبت کاری روی سطح چوب باید سطح آن را نرم‌تر کرد. معمولا هم برای نرم‌تر کردن سطح چوب از نفت استفاده می‌کنند. خصوصا برای منبت کاری روی چوب با دست، به این نرم‌تر کردن سطح و بافت چوب مورد استفاده بیشتر نیاز است.

طرح را از زمینه جدا کنید
در این مرحله نوبت به آن رسیده تا طرح انتقال یافته به سطح چوب را از زمینه آن جدا کرده و آن را آماده کنید. این کار با استفاده یکی از وسایل منبت کاری به نام مغار انجام می‌شود. به این ترتیب با استفاده از مغار و چکش منبت کاری، اطراف طرح کنده یا بار برداری شده و طرح از زمینه جدا می‌شود. به این ترتیب اطراف طرح خالی می‌شود و طرح با این ترفند از زمینه خود جدا خواهد شد. حال باید زمینه را نیز با یک مغار تـ*ـخت به صورت یکنواخت درآورد.

فرم دهی و پردازش طرح منبت
بعد از این که طرح اولیه از زمینه جدا شد، نوبت به آن می‌رسد تا با استفاده از ابزارهای مخصوص منبت کاری، مانند مغارهای ظریف‌تر و چکش منبت کاری، به طرح اولیه فرم و شکل لازم داده شود. سپس نوبت به تزئین این طرح می‌رسد. بعد از این که تمام جزئیات طرح با ابزار منبت کاری افزوده و طرح نهایی کامل شد، مرحله پردازش منبت کاری و ظریف کاری‌های نهایی باید انجام شود.

سمباده کشی یکی از این موارد است که موجب صاف‌تر شدن سطح نهایی منبت کاری چوب می‌شود. رنگ کاری نیز به عنوان مرحله آخری کار منبت کاری در نظر گرفته می‌شود. رنگ کردن آثار منبت کاری موجب برجسته‌تر شده طرح‌های منبت کاری شده و آن‌ها را بیشتر قابل توجه خواهد کرد.

Tabassoum · 13/3/23

منبت‌کاری نام یکی از صنایع دستی در چندین کشور از جمله ایران است. ریشهٔ کلمهٔ منبت از کلمهٔ نبات گرفته شده و به معنی رویانیده می‌باشد؛ و به این دلیل بوده‌است که برجستگی گل و گیاه بر روی چوب، سنگ، و مانند روئیدن گیاه بر روی آن بوده‌است. هنر منبت که در آن حکاکی و کنده کاری روی چوب می‌باشد قدیمی‌ترین اثر منبت یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است.

مواد اولیه منبت انواع چوب است. هرچه جنس چوب محکم تر و فشرده تر باشد کار منبت بهتر و زیباتر و با دوام تر می‌باشد. مثل چوب گردو، شمشاد، گلابی. ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده شده و حکاکی شده و سپس به صورت برجسته و حجم دار درآورده می‌شود.

منبت کاری غالباً یا با شیوهٔ دستی انجام می‌شود یا با استفاده از دستگاه cnc. استفاده از دستگاه مزایایی نسبت به روش‌های سنتی دارد. یکی از این مزایا سرعت عمل و صرفه‌جویی در زمان است. مورد دیگر دقت بسیار بالای دستگاه است که قادر به پیاده‌سازی ریزکاری‌های نقوش و طرح‌های بسیار پیچیده را نیز دارد. مانند دیگر هنرهای دستی؛ تفاوت و گاهی برتری اصلی کارهای دستی هنری، منحصر به فرد بودن هر نسخهٔ دستی آن است.

در برخی دیگر از رشته‌های هنری چوبی مثل خراطی، و ابزار زنی و معرق‌کاری نیز نوعی کنده‌کاری اجرا می‌شود بنابراین نمی‌توان به آنها عنوان منبت‌کاری اطلاق نمود زیرا منبت‌کاری نوعی کنده‌کاری غیرهمگن برای رسیدن به نقش برجسته مطابق طرح‌های مورد نظر است.

Tabassoum · 13/3/23

تاریخچه منبت کاری همانند بقیهٔ هنرها و صنایعی که بنیان‌گذار آن مردم عادی بوده‌اند و در دامان جوامع پراکندهٔ بشری متولد شده و رشد کرده چندان روشن نیست و به درستی نمی‌توان گفت این هنرصنعت از چه زمانی ابداع شده و رواج یافته‌است؛
اما آنچه مسلم است چوب به عنوان فراوانترین مادهٔ اولیهٔ موجود در طبیعت جزو نخستین موادی است که توجه بشر را به خود جلب کرده و برای ساخت و پرداخت انواع وسایل مصرفی و هنری مورد استفاده قرار گرفته. بنا به اسناد و مدارک موجود منبت کاری در ایران متکی به سابقه‌ای بیش از هزار و پانصد سال است و حتی عده یی از محققان به صراحت اظهار نظر نموده‌اند که قبل از ظهور ساسانیان نیز منبت کاری در ایران رواج داشته، ولی هیچ بازماندهٔ تاریخی که این ادعا را اثبات کند در دست نیست. ولی بی شک می‌توان سر ستون‌های داخلی کاخ‌های تـ*ـخت جمشید را از ان احتمالات نام برد.
قدیمی‌ترین اثر منبت موجود که تاریخ نیمهٔ اول قرن سوم هجری قمری را دارد یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دورهٔ عمر و بن لیث صفاری ساخته شده و دارای زیرسازی از چوب تبریزی می‌باشد و روی آن با خلال‌هایی از چوب گردو و نقوش پر ضلعی بسیار زیبایی زینت شده و بعد از آن باید یک سر در منبت کاری شده از چوب کاج را مورد اشاره قرار داد که ساخت قرن چهارم هجری قمری است و روی آن با ظرافت کامل خطوط کوفی با قطری حدود سه سانتی‌متر کنده کاری شده‌است.
بعد از ظهور اسلام و با توجه به شیوع روحیهٔ ساخت مراکز و مساجد اسلامی، هنرمندان ایرانی جزو اولین کسانی بودند که تمامی‌توان و استعداد خویش را صرف تزئین مساجد کردند و به موازات هنر نمایی معماران، کاشیکاران سنگتراشان، گچبرها و… منبت کاران نیز جذب فعالیت در این زمینه شدند و آثاری به وجود آوردند که متأسفانه امروزه نمونه‌های زیادی از آن‌ها در دست نیست ولی به اتکای همان باقیمانده‌های ناچیز می‌توان گفت آنچه برای تزئین مساجد و به شکل منبر، رحل قرآن و در و پنجره ساخته شده نمونهٔ بسیار ارزنده یی از ذوق و هنر ایرانیان است.
در دورهٔ صفویه، با توجه به اینکه ساخت ابنیهٔ مذهبی و نیز کاخ‌های سلطنتی در ایران افزایش چشم گیر و محسوسی یافت عدهٔ زیادی از هنرمندان به اصفهان که مرکز کشور بود و اکثر ابنیهٔ مورد اشاره در آن احداث می‌شد روی آوردند و تجمع این هنرمندان در یک نقطه به ویژه شهر گلپایگان، که تبادل تجربیات از اولین برآیندهای آن بود باعث شد تا آثاری ماندنی و اعجاب‌انگیز به وجود آید.

به دنبال حملهٔ افغان‌ها به ایران و پس از آن درگیری‌های سـ*ـیاسی که عرصه را بر هر نوع فعالیت سازنده‌ای محدود می‌گرداند هنرمندان و صنعتگران منبت کار تدریجاً پراکنده و جذب مشاغلی غیر تخصصی شدند و آن عده یی هم که هنوز به کار اشتغال داشتند و با سماجت می‌کوشیدند تا جلوی مرگ این هنر صنعت ارزنده را بگیرند مجال چندانی برای فعالیت در رشتهٔ هنری و صنعتی خود نداشتند. در این زمان، گلپایگان (استان اصفهان) و آباده (استان فارس) تنها مراکز تجمع منبت کاران کشور به حساب می‌آمدند و جز این دو شهر، در هیچ جای دیگر از کشور پهناورمان نشانی از منبت کاران و منبت کاری دیده نمی‌شد.
بعد از سقوط سلسلهٔ قاجاریه، مردم توجه بیشتری به ارزش‌های فرهنگی و صنعتی خویش پیدا کرده، و بدیهی است که در چنین شرایط ی هنرمندان و صنعتگران و اهل حرفه نیز نقشی بزرگ داشتند. در همین رابـ*ـطه استاد علی مختاری گلپایگانی (رئیس صنایع مستظرفه مدرسه دارالفنون) و استاد احمد صنیعی که جزو معدود باقیماندگان استادان منبت کار بودند به تهران آمده و ضمن جدی گرفتن حرفهٔ منبت کاری به تربیت شاگردانی جهت احیا و حفظ هنر و صنعت آبا واجد ایشان پرداختند و تأسیس سازمان صنایع دستی ایران به عنوان حافظ و نگاهبان صنایع سنتی و بومی وسیلهٔ دیگری بود که باعث شد تا عده‌ای در زیر چتر حمایت آن گرد آمده و مانع مرگ منبت کاری در ایران شوند.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین