نظریۀ تغییر خط فارسی در ایران

M O B I N A · 12/2/22

#هنر_یاب
بر فرض آنکه خط تغییر کند تازه مساله ی سواد عمومی علاوه بر آنکه تسهیل نمی شود، به دلایل متعددی مشکل هم خواهد داشت چون محال است کسی بتواند باسواد واقعی شود که دست کم به مبادی عربی و اشتقاقات لغات عربی آشنائی نداشته باشد و ثانیاً با تغییر خط علاوه بر مشکلات متعددی که از راه دور افتادن از خط اصلی پیش خواهد آمد پی بردن به ریشه اصلی لغات بی نهایت مشکل و از راه دخول کلمات بیگانه فرهنگ ما ضعیف خواهد شد.

از طرفی دیگر این خط جزء شعائر ملی ماست و با فرهنگ و ادب و آداب و سنن و تمدن درخشان کهن ما از هر حیث ارتباط دارد و تغییر آن علاوه بر اینکه لطمه و خسران جبران ناپذیری به فرهنگ و ادبیات و تمدن باستانی ما وارد می کند از نظر سـ*ـیاسی هم مباین با مصالح مملکت و وحدت ملی ایران و نیز مخالف با قانون اساسی کشور عزیز ما است و مبادرت به تغییر آن برای کلیه شئون تمدن ما زیان بخش است و تازه آیا تصور می کنید که با این گام های بسیار بلندی که ما این روزها به سوی علم و دانش برمی داریم و نتایج مطلوبی برای العین عایدمان شده است با تغییر خط وضع فرهنگ ما بهتر از امروز باشد لاواللة!

اگر چنین کنیم یک گرفتاری بزرگی برای جوانان خود ایجاد خواهیم کرد و آن این است که با گذشت پنجاه سال دیگر فرزندان ما نخواهند توانست از آثار گذشتگان خود که نشانه ی مجد و عظمت نیاکان باستانی ایشان است بهره یابند ناگزیر دست توسل به دامن اجانب دراز نموده و لابد کارشناس خط برای قراات این آثار به ایران دعوت کرده و ما که مسبب این بدبختی و تیره روزی خواهیم بود در انظار نسل آینده سرشکسته و شرمسار خواهیم بود و نباید انتظار داشته باشیم که نسل های آینده بدیده احترام به ما بنگرند چه بسا که در این صورت گفته ها و نوشته های مورخین و مترجمین خطوط احجار پیشین هیچکدام در نفس الامر صحت نداشته و مطابق با واقعیت نباشد ، در امثال عرب آمده است که : ان الدواهی فی آلافاق تهترس.

در جائیکه کشورهای جهان برای حفظ آثار ملی خود زحماتی متحمل می شوند و خرج ها می کنند بدبختی بعضی از ما با دست خود در انهدام آنها می کوشیم و تمام وظائف بومی و ملی خود را فراموش می نمائیم. به مورد است به کسانی که درباره عیوب خط فارسی بحث می کنند بگویم که اولاً این نقائص کم و بیش در الفبای تمام زبان ها وجود دارد و دلیل نمی شود که به خاطر یکی دو عیب جزئی و قابل اصلاح به علت تعصب بی جا در فرنگی مآبی از فرهنگ باستان و از تجلیات یکی از هنرهای مستظرفه و زیبای ملی خود دست برداریم و نام خود را ننگین سازیم وآنگاهی خط فارسی کنونی به جز پاره ای نواقص خوشبختانه مطابق با تلفظ صحیح زبان فارسی بوده و به نظر متخصصین ایرانی و خارجی از خطوط فونتیک Phonetic به شمار می رود و در صورتی که گذاشتن اعراب را بر روی کلمات مراعات کنیم خط پارسی یکی از خطوط تمام فونتیک و کامل دنیا محسوب خواهد شد .

در حال حاضر عیب بزرگ خط فارسی عدم همین اعراب است که در موقع نوشتن به علت میل به تندنویسی و در چاپ به علل فنی و اقتصادی موجب تردید و تلفظ کلماتی می گردد و علت اساسی آن ترک علائمی است که برای این خط وضع شده است که چاپخانه ها به علت صرفه جوئی در وقت، گذاشتن آن را ترک می کنند. به غیر از اعراب نقص دیگر تا حدی وجود نقطه های زیاد در این خط است و چنانکه کمی از آنها کاسته شود این نگرانی ها مرتفع خواهد شد . از علل عمده اغلاط چاپی کتاب در ایران و سرگردانی خواننده در تلفظ کلمات این است که حروف چین های ما بعضاً دقت و سواد کافی ندارند . باید دولت فکری کند، آقایان دلسوز فرهنگ و وزارت فرهنگ فکری کنند که حروف چین های ما حروف چین فنی شوند تا از معضلات این امر و از وبال و بلای آن خلاصی پیدا کنیم .

و الا با عیب جوئی و مغلطه کاری به مقصود کامیاب نخواهیم شد و احیاناً همان خط لاتین مورد نظر آقایان ترقی پرست شهرت جو بیش از هر خطی عیب و نقص و گرفتاری دارد زیرا چنانکه همه می دانیم مشکل ترین خطوط لاتین خط انگلیسی است که بی شک از خط فارسی هم خیلی مشکل تر است با این وجود آنها این همه اهل حرف نیستند و یا کمتر انتقاد بی جا می کنند به همین دلیل است که در تمام انگلستان مبالغه نیست اگر گفته شود حتی یک نفر بی سواد پیدا نمی شود برای اینکه با برنامه صحیح تحصیلی فرهنگ آن کشور تحصیل دانش تا ده یازده سال برای عموم مردم امری اجباری است و پس از آن در صورتی که کسی خواست در رشته ای تخصص یابد در رشته مورد نظر خود ادامه تحصیل خواهد داد از طرفی بد نیست دانسته شود که تازه اروپا با آن همه پیشرفت های مادی و معنوی هنوز زبانش در بند مذکر و مؤنث و (نوتروآرتیکل) و املاء و آکسان و نقص خط گرفتار است بطوریکه اروپائی ها از قرن یازدهم به این طرف مرتباً تلاش می کنند خط خودشان را تغییر دهند و یا اقلاً آن را اصلاح کنند ولی به جهات عدیده توفیق نمی یابند .

اگر خط لاتین خوب است پس چرا آنها اینقدر برای تغییرش می کوشند . پس همان طوریکه سالهای دراز است که ملل متمدنه عالم خط لاتین (پیشنهادی آقایان ترقی پرست) را تجربه کرده اند به این نتیجه رسیده اند که این الفبا خطی است معیوب و نارسا . و اما آنهائی که از تغییر خط در ترکیه صحبت می دارند و آن را یکی از کارهای مهم و سودمند می شمارند خوب است بدانند: در کشور همجوار ما ترکیه تغییر خط در سال پیش با انقلاب (آتاتورک) به وجود آمد که البته این امکان تا حدی برای آنها وجود داشت چون که اولاً ترکیه دارای فرهنگ کهن و ادبیات وسیعی نبوده که تغییر خط خسارت زیادی به آن وارد سازد. بعبارة آخری ترکیه در حدود سال سابقه تاریخی دارد و ثانیاً آنها از این کار طرفی نبسته اند و حتی آماری هم نداده اند که معلوم شود. پس از تغییر خط باسوادان کشورشان زیادتر شده باشد و ثالثاً این امر عملاً موجب آشفتگی و هرج و مرج فراوانی در آن کشور گردیده است و ما باید از آنها عبرت بگیریم نه آن که اشتباه چهل سال پیش آنان را امروز در ایران تکرار کنیم زیرا در سال (۱۳۳۷ش) خبرنگار تایمز لندن گزارش می دهد که این اوخر در مطبوعات ترکیه اختلاف شدیدی بر سر نوشتن قرآن کریم به حروف لاتین پیدا شده . و رئیس مذهبی دولت ترکیه اعلام کرده است که قرآن را نمی توان با حروف لاتین نوشت و استدلال نموده که الفبای لاتین به دقت و معنی آیات قرآن لطمه می زند مثلاً ببینید وقتی که کلمات فارسی با خط لاتین نوشته شود چگونه تلفظ می شود:

M O B I N A · 12/2/22

حسن (هاسان) Hassan

مشهد (ماشهاد)Mashhad

چمن (چامان) Tenaman

حالا با تمام این استدلالاتی که شده است آیا آقایان طرفدار خط لاتین باز هم با تغییر خط فارسی و اخذ لاتین موافق هستند؟ ولی تصور نمی کنم چنین باشد. امیدوارم آقایان معتقد به تغییر خط (که به قول یکی از نویسندگان اختیار خط لاتینی را برای آن می خواهند که فرنگی دو آتشه بشوند) دست از این لجاج و عناد بی جا برداشته و به مصداق: لیسی للانسان الا ما سعی . با یک برنامه صحیح که کار و کوشش در آن باشد در وصول به هدف از کوشش و تلاش باز نیایستند تا شاهد مقصود را در آ*غو*ش کشند و الا خط لاتین نه آن معجون سحرآمیزی است که ترقی را چون شهد روان در حلقوم ها بریزد و نه چیزی است که ملت های عقب مانده را یک شبه صدساله راه ببرد. اگر باز هم تمام این دلایلی که در این مقاله آورده ام از نظر طرفداران خط لاتین کافی و مقنع نباشد از خداوند مسألت خواهم کرد که حافظه و هوش این دسته از آقایان ترقی پرست را نیرومندتر سازد و کمی هم ایشان را از معارج غرور فرود آورد و به مدارج کمال صعود بدهد.

باری شک ندارم این آقایان لابد می دانند که ما به قدر موهای سرمان کارهای لازمی داریم و به جا خواهد بود بگذارند مردم به این دردهایشان برسند و من از طرف جامعه ی ایرانی از ایشان خواهش می کنم موضوع خط را بگذارند برای قرن بیست و یکم انشاء اله ! به هرحال آنچه مورد نظر ماست این مناقشات خالی از فایده آقایان نیست و باید درمان درد را جست. اکنون با مختصر توجه و امعان نظر روشن و آشکار و ثابت می شود استفاده از همین خط فعلی علاوه بر مزایا و محاسنی که دارد معایب تغییر آن به حدی زیاد است که شرحش در این مختصر نمی گنجد. با این حال چند نکته را جهت اثبات مطلب خودمان در اینجا ذکر می کنم :

۱. فشرده بودن و سریع نوشته شدن خط فارسی به واسطه اتصال حروف خود که در واقع نوعی خط تندنویسی است (استنوگرافی)

۲. پی بردن به معنی و اشتقاقات کلمه های عربی مستعمل در زبان فارسی از راه خط واحد و نیز طرز نوشته شدن کلمات .

۳. با وجود آنکه آثار مدنیت ایران باستان بعد از هجوم اعراب در اثر تغییر خط و یا چپاول و سوزاندن کتاب های ما از بین رفت که امروز یک از هزار آن نیز به دست ما نرسیده است با این حال از آن روزگار بعد هزاران هزار کتاب با ارزش به وجود آمده و به ما به ارث رسیده است.

۴. بر اثر تغییر خط ماثر و فضایل ما نیست و نابود خواهد شد و این کتاب های خطی که از علمای بزرگ ما مثل محمد ذکریای رازی - ابوریحان بیرونی - خیام - و ابن سینا از قرن های گذشته برای ما به یادگار مانده و در ایجاد تمدن امروزی بشر سهم مهمی دارند همه ضايـع خواهد گردید و خدای نکرده یک عمر مطالعة و فکر و وقت و زحمت بزرگان ما یک باره تباه شده و به هدر خواهد رفت.

۵. خط لاتین نارسا و قابل انطباق با تلفظ زبان فارسی وزبان های محلی ما نیست و

تازه با انتخاب و سرهم کردن چند حرف لاتین به جای یک حرف به منظور ادای تلفظ یک صدا باعث اشکال خط و زحمت زیاد آموزنده آن است مثلاً در خطوط لاتینی گاهی دو یا سه یا خود چهار حرف نماینده یک صوت هستند مانند:

(در آلمانی. چ – tsch)

(انگلیسی . چ – ch)

(فرانسه - چ - tch) و یا بالعکس یک حرف نماینده دو صوت می باشد (علامت X) در اغلب السنه غربی معرف اصوات (ک و س) است در آلمانی و بعض السن مجاور(z) نماینده اصوات (ت . س و یا د. و. ز) «ایتالیائی » است.

بازگردیم به مطلب سابق: حروف لاتین 24 و فارسی 32 عدد است و در اینجا ۶ حرف که معرف ۶ صوت هستند (در حروف لاتین) کسر دارد که اگر بخواهیم برای کمبود این ۶ صوت چاره ایی بیاندیشیم و با ترکیب کردن چند حرف کمبود آن را مرتفع سازیم به خوبی درمی یابیم که رسم الخط لاتین علاوه بر پیچیدگی صورت حروف خود از نظر آموختن و به حافظه سپردن - الفبای آن خیلی مشکلتر از خط فارسی است. قطع نظر از این اشکالات که ذکر شد خط فارسی با وجود سادگی تصویر حروف خود یک نوع شکل بیشتر ندارد و حال آنکه در مقابل هر یک حرف فارسی الفبای لاتین چهارگونه حروف عجيب و غریب دارد به این ترتیب :

اکنون روشن می شود که من حيث المجموع خط لاتين تا چه اندازه فاسد نارسا و بسیار از خط فارسی مشکل تر بوده و حتی با آن قا بل مقایسه نیست . در اینجا باید به دوستداران خط لاتین بگویم:

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد- آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد.

۶. از طرفی معلوم نیست کلماتی که یک جور تلفظ ولی مختلف نوشته می شوند مانند : غزا . قضا. غذا . را چطور می توانیم با خط لاتین بنویسیم که به معنای لغوی

آنها لطمه ای نخورد - پس در پاسخ کسانی که می گویند کلمه های عربی را باید از قاموس خط فارسی خارج نمود گوئیم گذشته از اینکه بدین ترتیب خط فارسی اصلاح نخواهد شد معنی و مفاهیم لغات هم از بین خواهد رفت زیرا خیلی از لغات فارسی مشتق از کلمات عربی است و هرگونه تبدیل آن معانی را به کلی منقلب می نماید مثلاً اگر قرار باشد این لغات را که در زیر نوشته می شوند به یک املاء بنویسیم تکلیف مفاد آنها چه خواهد شد؟.

گمان دارم پاسخ این سؤال هم منفی باشد. پس باید بگویم که ما نباید کاری کنیم که به مصداق مثل معروف : (مانند کلاغ راه رفتن خود را هم فراموش کنیم.) نتیجه ای که از این بحث گرفته می شود یکی این است که باید به علت عدم مصلحت تغییر خط را به عنوان یک امر غیر عملی مردود دانست . لهذا آقایانی که برای تغییر خط اصرار می ورزند می توانند این حق را به خود بدهند که هر وقت می خواستند نامه ای به دوست خود بنویسند و یا مجله ی خود را منتشر سازند آن را به خط لاتین بنویسند و کیف کنند.

چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست

سخن شناس نه ای جان من خطا اینجاست

پس بیائید همه ی ما مردم غیرتمند و وطن پرست متفقاً از پیشگاه دولت معظم ملی که مدبرانه بر همه ی امور نظارت دارند بخواهیم نظرات مربوط به مساله ی خط را مورد توجه قرار داده برای تعیین تکلیف خط پارسی کنونی و رفع نگرانی طبقات مختلف ایرانی با صدور فرمانی مقرر دارند تا یک هیئت با صلاحیت علمی و فرهنگی به دور هم جمع آیند و با توجه به جمیع جهات درباره این امر مهم ملی که با ادب و آداب و سنن و فرهنگ و تمدن دیرین ما ازهر لحاظ پیوستگی دارد تصميم لازم برای رفع نقائصی و اصلاح آن که از واجبات فوری است اتخاذ نمایند.

در خاتمه با اینکه من به اصل ایجاز و اختصار پای بندم ولی این بار از حدود (یجوز ولا یجوز) بیرون رفته ام و با این حال سخن ناگفته در این باره بسیار دارم. اما تنگی مقال از ادامه سخنم باز می دارد. اینک ناگزیر به همین مقدار بسنده می کنم تاکی فرصتی فرا چنگ آید. ضمناً این مطالبی که نوشتم فقط بیان مجملی درباره خط کنونی است و گرنه می توانم کتاب شایسته و مفصلی با دلائل محکم و قوی و بی سابقه تحریر کنم و شواهد دور و دراز فراوانی از این مقوله به میان آورم . خوانندگان محترمی که می توانند در این زمینه انصاف بدهند داوری در موضوع را به ایشان واگذار می کنم و نیز کسانی که طالب تفصیل هستند می توانند لطفاً به چند کتاب ممتع و مقنع و مشبع که در همین باره نوشته شده است. مراجعه نمایند و من اینک نام قسمتی از این کتاب ها و رساله هارا که بیاد دارم در زیر از لحاظ علاقه مندان می گذرانم - ختمت مقالة الاولى بعون اله تبارك وتعالى .

۱. ماجرای تغییر خط فارسی نوشته دکتر علی اکبرشهابی استاد دانشگاه

2. روش نوین برای اصلاح خط فارسی . نگارش . م. س

۳. تسهیل و تکمیل الفباء یاراه تعمیم تعلیم و متحد الروح شدن . آقا نور حقیق صدرالمعالی خونساری

4. یگانه راه جهت تسهیل املاء و کلمات زبان فارسی و نجات از شک و تردید غلط نویسی . کمال الدین بهشتی

۵. خط آسان برای تعلیم عمومی . به قلم سید محمد علی (داعی الاسلام)

۶. راهی از بن بست (درباره خط فارسی). نوشته دکتر مظاهر مصفا

۷. خط و فرهنگ. تالیف استاد ذبیح بهروز

۸. رساله خط داعی . تألیف پروفسور آقا سید محمدعلی (داعی الاسلام)

۹. مجلهٔ روزگار نو. انتقاد از خطوط عالم - و کتب و رسالات دیگر
#هنر_یاب

M O B I N A · 12/2/22

اصرار برخی از دوستان قبل از انتشار کتاب تاریخ خط و اظهار عقیده ای که در بخش سوم همان کتاب در این باب کردم مرا ناگزیر کرد که با نوشتن این مقاله عقیده سابق خود را تکمیل و به وعده خود نیز عمل نمایم که: مصباح البحث یظهر کل خفی. اینک پس از تمهید مقدمه ای به اصل مطلب می پردازم: آنچه یک ملت را مغرور و با شکوه می کند. بدون شک وجود دانشمندانی است که در میان آن ملت به ظهور می رسد. دانشمندان هر ملت در میان آنها پایگاهی رفیع و عظیم دارند. وجود این مردان بزرگ موهبتی عظیم است که کوس افتخار ملت خود را در چهارگوشه آفاق می کوبند.

آنچه نام این دانشمندان را همواره پایدار و زنده نگاه می دارد خط است.

خط یکی از آن وسایلی است که اصالت و ملیت هر قوم را حفظ می کند و گذشته را به آینده وصل می نماید. پایه تمدن و عظمت هر قوم کهن تا اندازه ای مربوط است به خط و زبان آن قوم و ملت که دانشمندان گفته اند: بین تمدن و خط رابـ*ـطه ای برقرار است. امروز حتی سخن از این رفته است که نخستین ملتی که خط وضع کرد همین قوم ایرانی بوده و در حقیقت افتخار ایجاد خط مربوط به ایرانیان است. با وجود خط است که آثار علمی دانشمندان جاودان و پاینده می ماند. و اتفاقاً با اینکه زمزمه ی تغییر خط مدتها است در این کشور در گرفته می توان ادعا کرد که بهترین خط و آسان ترین الفباء همین خط و الفبای فعلی ایران ماست. و چه خوش گفته است اهلی شیرازی رحمة الله علیه:

نقطه ای گر غلط آمد مزن آتش به کتاب

دفتری را نتوان سوخت بسهو القلمی

مساله ی تغییر خط در ایران امری است خطرناک و زیان بخش، زیرا میراث های کهن ما از: تاریخی، ادبی، علمی، هنری، مذهبی، فلسفی، فنی، صنعتی، طبی و غیره ها... که در هزار ساله اخیر به وجود آمده و به خط کنونی فارسی (یا شیوه های مختلفه و قابل قرائت آن) نگاشته آمده و هر یک سند معتبری در اثبات قدمت تمدن و قدم علمی معارف ایران و مایه سر بلندی و افتخار ملی ما ایرانیان است همه از بین خواهد رفت، چرا که ایران نظر به ذخائر و آثار هنگفتی که در رشته های مختلفه علوم و حکم دارد نمی تواند به این کار عبث دست یازد و عملاً نیز محال است هزاران کتاب چاپ شده با این خط داریم و هزاران مجلد کتب نفیس نسخه ی دستنویسی شده گرانبها که در کتابخانه های ملی و دولتی ضبط است و مجموعه ای است از گنجینهٔ معنوی ما که هنوز به چاپ نرسیده و فی المثل اگر روزی بیائیم خط امروزی را به لاتین و یا خط دیگری تبدیل کنیم، آن وقت سرنوشت این کتابها چه خواهد شد و برای نقل این گونه کتابهای چاپ شده و چاپ نشده به خط لاتین تردید نخواهد بود که چنانچه تمامی ایران را به چاپخانه مبدل کنیم و مردم را هم به خدمت حروف چینی بسیج نمائیم و بودجه دولت سرمایه داری چون آمریکا و ژاپن را برای انجام این منظور و انجاح این مقصود بگذاریم نه تنها تکافوی این مخارج را نمی نماید سهل است که سالها نیز این امر به اتمام نمی رسد.

و همانطور که در مقاله قبلی متذکر آن شدم پس از گذشتن نسلی که شصت هفتاد سال بیشتر طول نخواهد کشید، اصولاً خط فعلی فراموش شده و بایستی متخصصینی از سوئد و نروژ و سایر کشورها برای خواندن خط فارسی و آموختن کلید حروف خط کنونی به ایران دعوت کنیم. اگر این الفبای ۳۲ حروفی برای ما آنقدر مشکل و طاقت فرسا است و به قول عده ای مانع تعمیم سواد یا بطوء پیشرفت فرهنگ است پس چطور آن عده از اشخاصی که خود را خیلی بصیر و وارد دانسته و درباره تغییر خط عقایدی ابراز می دارند، قدری فکر نمی کنند و لمحه ای امعان نظر به مملکت ژاپن نمی نمایند که چرا ژاپنی ها و چینی ها به تغییر الفبای خودشان دست نمی زنند و تعداد الفبای این ملت شاید حضرات را به وحشت اندازد و شاید هم شوخی پندارند، لیکن حقیقت این است که، خط این قوم بطوریکه می گویند شصت هزار علامت دارد و از جنبه ی الفبائی خارج است یعنی برای کلیه اشیاء و موجودات علامتی مخصوص دارد.

با این حال علاوه بر اینکه در کشور ژاپن یک در صد مردم بی سواد نیست، نیز ژاپنی ها امروزه از نظر علم و معرفت و دانش و صنعت به هیچ روی از کشورهای آمریکا - فرانسه و آلمان عقب تر نيست. به علاوه چرا ژاپنی ها اینکار را نمی کنند؟ همانطور که در سطور گذشته یادآور شدیم و استدلال کردیم آنها نیز قومی کهن سال هستند و با سوابق تمدنی دیرینه و داشتن میلیونها کتاب نمی توانند خطشان را برگردانند و میراث هنگفتشان را در خطر بیاندازند و بعد باسخاوت تمام از آن بگذرند، لذا می بینیم فقط با پذیرش مظاهر خوب تمدن غرب همچنان بر سر خط و احترام به دین و سنن شان پا بر جا مستحکم ایستاده اند.

کمال سر محبت ببین نه نقص گنـ*ـاه

که هر که بی هنر افتد نظر به عیب کند

M O B I N A · 12/2/22

آنهائی که به مستند چند عیب کوچک تغییر خط را روا می دارند و رای می دهند، از آنها سئوال می کنیم که مگر در روی پنج قاره زمین خطی ایده آل بی هیچ گونه عیب و نقص یافت می شود؟ اگر چنین خطی را می شناسند، نام ببرند ولی یقین دارم که هرگز نخواهند توانست جواب مثبت به این سئوال بدهند، زیرا در مجله روزگار نو که در زمان جنگ دوم منتشر میشده و مجله ای مفید بود مختصری راجع به: ذکر نقائص الفباهای دنیا درج گردیده که بطوریکه مطالعه شد انتقادات مربوطه که شاید از دائرة المعارفی استخراج گردیده باشد همگی بسیار صحیح و غیر قابل انکار می باشد. حتی نقائص بیش از اینهاست که ذکر شده و به منزله مشتی نمونه خروار است و نگارنده امیدوار است زمانی بتواند مجموع آن را همراه با مقالاتی که دانشمندان مورد احترام ما درباره معایب و مضرات بی شمار تغییر خط و چنین عمل ناشایستی مرقوم داشته و برای اطلاع و آگاهی بر چگونگی موضوع انتشار داده اند به چاپ برسانم مردم وطن پرست بخوانند و خود قضاوت کنند.

گیرم که مارچوبه کند تن به شکل مار

کو زهر بهر دشمن و کو مهره بهر دوست

به نظر می رسد که این پیشنهاد دهندگان تاریخ وطن خود را دقیقاً مطالعه کرده بدانند وقتی که به تجربه این امر زیان بخش به نسلهای گذشته و اجداد ما که به قیمت تغییر خط در زمانهای قدیم و از دست دادن آن همه آثار در زبانهای قدیم پی بردند. دیگر هرگز به فکر تغییر خط نیافتادند. همانگونه که عقلای قوم گفته اند: آزموده شده را دوباره آزمودن خطاست.

مثلاً می دانیم که در زمان ساسانیان در این کشور ذخیره هنگفت علمی و ادبی فراهم آمد، کتابهایی به زبان پهلوی نوشته شد و کتبی را نیز به پهلوی ترجمه کردند. این ذخیره عظیم کجا رفت و چطور شد که اصلاً از آن زمان چیزی در دست نداریم و همینطور از اشکانیان که آنها نیز به (پهلوی اشکانی» می نوشتند. منطق در سمت و عقل سلیم حکم می کند که وقتی شیوه و روشی نتیجه معکوس بخشید آن را به کناری بگذاریم و برای رسیدن به هدف هايی که مورد قبول و نیاز است قدم بگذاریم اما متأسفانه کسانی هستند که حتی نمی خواهند از تجربیات گرانقدر تاريخ هم درس عبرتی بگیرند آقای دکتر عیسی صدیق عضو پيوسته فرهنگستان زبان و استاد ممتاز دانشکده ادبیات تهران در یک مصاحبه مطبوعاتی که در شماره 8693-1351 کیهان نقل شده است چنین اظهار نموده است: با آمدن اسلام به ایران، حروفی را برای ادبیات خود قبول کرده ایم و الان از هزارها کتاب پهلوی جز صد جلد چیزی نداریم و تمام ادبیاتمان با همین املای موجود است. اگر قرار باشد تغییری پیش آوریم، باید از لاتینی شدن خط ترکیه تجربه بیاموزیم - مردم ترکیه در وضعی قرار گرفته اند که از تاریخ گذشته و ادبیات گذشته خود خبری ندارند.

ما باید بنشینیم از روی علم: فکر، تاریخ و مخصوصاً عقل تصمیم بگیریم، و بعد چنین ادامه می دهد باید تصمیم ها از طرفی مراجعی باشد که صلاحیت دارد. در ثانی این مسأله ای نیست که نیروهامان را متوجه آن کنیم مگر ژاپن با خط و املاء و زبان مشکل خود از کدام - کشور عقب مانده است که ما این املاء و خط عقب بمانیم در مورد تغییر خط به جز ترکیه که ادبیات مهمی ندارد، دارای سابقه ی کهن تاریخی نیز نیستند، کدام مملکت دیگر به چنین اقدامی مبادرت نموده است. ثمره این کار جز خسران فراوان و پشیمانی در این کشور دوست و همسایه ما چیز دیگری نبوده است.

آقای دکتر خانلری استاد دانشگاه تهران در صفحه ۲۹۷ کتاب زبانشناسی و زبان فارسی می نویسد: «اینکه گنـ*ـاه بی سوادی ملت ایران را به گردن خط بگذاریم البته درست نیست، طرفداران اصلاح خط بارها کشور ترکیه را مثال آورده اند که خط خود را به لاتینی تبدیل کرد و از آن نتایج و فواید فراوان بدست آورد. من نمی دانم که آن فواید تا چه درجه بزرگ بوده است اما می دانم که در این اواخر آماری از شماره بی سوادان آسیا منتشر شد، آنجا شماره نسبی مردم بی سواد در ترکیه که بیش از سی سال است خط خود را به لاتینی تغییر داده است گویا هشتاد درصد بود. اما شماره نسبی بی سوادان کشور ژاپن، که خط قدیم خود را با همه دشواری آن حفظ کرده است از یک درصد نمی گذشت.

پس آسانی و دشواری خط نیست که موجب رواج سوادیابی رواجی آن در کشوری می شود و لااقل باید یقین کرد که یگانه علت بیسوادی این نیست.» پس بطوریکه تجربه و تاریخ نشان داده است هرگاه به استقبال یک امر خطرناک محتوم برویم، نتایجی جز زبان و پشیمانی به دست نخواهیم آورد و آنهائی که برای تغییر خط و اخذ لاتین فوائد معجزه آسا قائلند باید بدانند، خوشبختانه اکنون که این غوغا و سر و صدا در کشور ما آغاز شده تقارن با ایامی پیدا کرده است که ملت کشور ترکیه دوباره موضوع تغییر خط لاتینی به خط عربی را پیش می کشند. اخیراً یکی از جراید تهران مقاله شیقه ای از قلم دانشمندی درج کرده که فعلاً نامش را بیاد ندارم که تحریر کنم. او نوشته بود، شخصی که از مسافرت ترکیه به ایران مراجعت کرده بود تعریف می کرد: وقتی برای مشاهده اماکن تاریخی استانبول در خیابان به راه افتادم. موقعی که روبروی مسجدی قرار گرفتم و مشغول خواندن اشعار فارسی و عربی منقوش بر دیوار و کتیبه های مسجد بودم که نگاه های متحیر عابرین مرا به خود آورد و ظرف چند دقیقه خود را در حلقه ی عده ای از جوانان ترک یافتم که از من می پرسیدند: (آیا شما باستان شناسی هستید که برای خواندن نوشته ها و خطوط مغولی این مسجد آمده اید؟)

آن عده از جوانان خیال می کردند که نوشته های مزبور مربوط به دوران پیش از اسلام است و این باعث تأسف و تأثر است. ترکیه که سالهاست خط فارسی را به لاتین تغییر داده است دچار اشکالات فراوان شده و دانشمندان آن کشور کاملاً به این اشکالات واقفند.

به طور مثال آقای دکتر عارف اتیک استاد زبان فارسی دانشگاه قونیه به وسیله آقای دکتر محمد مقدس در ضمن اینکه صمیمانه از مردم ایران خواسته است خط زیبای فارسی را تغییر ندهند تلویحاً از تغییر خط فارسی به لاتین در کشور خود اظهار ندامت و پشیمانی کرده است. اینک گفته های استاد مزبور با نقل از روزنامه کیهان شماره ۸6۹۵– ۱۳۵۱ و سال گذشته هنگامی که برای زیارت آرامگاه حضرت مولانا جلال الدین به قونیه تشرف حاصل نمودم، در ملاقاتی که با جناب آقای عارف اتیک استاد زبان فارسی دانشگاه قونیه دست داد، ایشان تقاضا فرمودند که این پیام و وصیت خود را به ایران برسانند: (بگوئید، از دانشمندان و فضلا و بزرگان ایران تقاضا دارم که خط فارسی را تغییر ندهند زیرا بسیار بسیار حیف است به خصوص که پنجاه سال بعد مشکلات و گرفتاری های تغییر خط آشکار خواهد شد و نسل های آینده از ثروت معنوی و فرهنگی و تاریخی خود محروم خواهند شد) و مطالب دیگر.

بدین ترتیب بنا برآنچه در قسمت های گذشته باز گفتیم، تغییر خط کاری است سخیف و زیان بخش که ما و هر ملتی را به سرنوشتی چون ترکیه دچار خواهد ساخت و از این جهت عقلا و متفکرین قوم مطرح کردن چنین مسئله ای را مصلحت نمی داند. هر تازه ای ندارد فخر اساس دیرین محفوظ داشت باید شالوده کهن را اینک به کسانی که طرفدار نهضت تغییر خط به اصطلاح نوآوری بوده در هر

مقوله ای خود را وارد می کنند و فوراً رای داده بخشنامه صادر می نمایند و با عنوان کردن یک مشت مطالب بی سروته افکار جوانان را بر می انگیزندو از این رهگذر بحثی اصولی را به ابتذال روزنامه ای می آلایند باید بگویم قلم فرسایان جبهه مخالف خط فارسی با احصا دقیق مطبوعات بی هیچ چون و چرا شکست خورده و مطبوعات نیز با کمال صراحت ورشکستگی قاطع آنها را با ذکر آمار اعلام نموده اند اما آنها به واسطه عطش شهرت طلبی و خودپسندی هیچ وقت از طرح مطالب پوچ خود دست بر نداشته و شرمی از خود ابراز نکرده اند.

گرچه خوانندگان جبهه مخالف خط فارسی و (طرفداران تغییر خط) ارائه دلایل منطقی مرا تکذیب کنند من ابائی ندارم و تکذیب آنها را از هم اکنون تکذیب می کنم. چرا؟ مگر ممکن است مردمی تحصیل کرده و با وجدان این عقیده را داشته باشند و اینطور خصمانه بر علاقمندان بشؤون ملی و نوامیس اجتماعی بتازند. نام این چیزها را نمی توان نوآوری یا تحول گذاشت اینها تهوع است.

M O B I N A · 12/2/22

در اینجا به نقل قسمتی از نوشته ی بزرگ مرد هند، جواهر لعل نهرو در مورد خط و پیوند زبان و ارتباط قومیت و ملیت ممالک با آن که مناسب این مقام است می پردازم:

«تغییر دادن خط مرسوم در يك زبان که گذشته ای غنی و بزرگ در پشت سر خود دارد تغییر حیاتی و پر اهمیتی است که همه چیز را تغییر می دهد. زیرا خط با ادبیات ارتباط و پیوند دارد. تغییر خط و تغییر صور کلمات تصورات جدید و افکار جدید را بر می انگیزد چنین تغییری تقریباً دیواری عبور ناپذیر میان ادبیات قدیم و جدید به وجود خواهد آورد و ادبیات قدیمی به صورت زبانی خارجی و مرده در خواهد آمد. در کشورهائی که میراث ادبیات گذشته نا چيز و کم اهميت است می توان چنین اقدامی کرد اما تصور می کنم که در هند این کار بسیار دشوار باشد زیرا ادبیات ما نه فقط غنی و گرانبها است بلکه با تاریخ و طرز تفکر ما پیوسته است و با زندگی توده های ملت ما پیوند و ارتباط بسیار نزدیک دارد.

تحمیل کردن یک چنین تغییری صورت از هم دریدن بی رحمانه و قساوت آمیز موجود زنده را خواهد داشت. و پیشرفت در راه آموزش و پرورش عمومی را به تأخیر خواهد انداخت کسانی که خیال می کنند تغییر خط ما با پیشرفت های مادی و معنوی ملازمه دارد، خوب دقت کنند ببینند چرا ژاپنی ها و یا انگلیسی ها که خیلی به مشکلات خطی دچارند و خطشان برای زبان خودشان هم خیلی ناقص است نتوانسته اند با تشکیل آن همه هیئت های علمی و فنی و کنفرانس ها و مجاهدات فراوان و تهیه طرح ها و آزمایشات متعدد با وجود وسایل مادی و معنوی که بر اصول موازین و معیارهای علمی استوار است خط خود را اصلاح و یا تعویض کنند. این دو کشور با وجودی که به مشکلات خطی دچارند نسبت به ملل شرق با سوادان بیشتری دارند و از جهات مختلف دانش، صنعت و تمدن از ترکیه هم جلوترند.

اگر خواستاران تغییر خط اهل منطق و تفکر صحیح باشند درمی یابند که برتری مملکتی بر مملکت دیگر زائیده دانش و کوشش و کاردانی و بروز استعداد و چند عامل دیگر است بعلاوه همه به خوبی می دانیم آمریکائی ها و انگلیسی ها نیز با داشتن دشوارترین خطوط جهان پیشرفت های فراوانی داشته اند و به کسانی که معتقدند آسان بودن خط موجب پیشرفت ممالک در علوم و فنون و صناعت می شود، پس چرا اسپانیا با داشتن خطی آسان در این زمینه ها پیشرفتی نداشته است ؟ پیشرفت ملتی بستگی به عنصر فکری و تلاش و کوشش اجتماع آن به سوی هدف های مترقیانه و عالی دارد، چنانکه می بینیم نقص خط مانع از این آرمان در ممالک مترقی نشده و الا هیچ خطی مصون از ایراد نمی تواند وجود داشته باشد و این امری است محال. بنابراین طبق خواهان تغییر خط تمام ملل روی زمین باید کارهای ضروری و حیاتی خود را رها یا متوقف کرده دائم الایام در حال تغییر و تبدیل خط خود باشند.

روزنامه کیهان اشاره شده است: (هیچ خطی در جهان نمی تواند نمایشگر تمام اصوات زبان های عالم باشد، همواره سر و صدای طبقات مختلف مردم، اعم از دانشمند و عامی بر ضد خطوط مختلف جهان بلند بوده است. مثلاً ابوریحان بیرونی بر خط عربی انتقاد های فراوانی کرد. جرج برنارد شاو هواخواه اصلاح خط انگلیسی بود. و در زمان ما نیز تقی زاده - سعید نفیسی و دکتر هوشیار هواخواه تغییر و اصلاح خط بوده اند، اما همانطور که گفتم با پیشرفت های زبان شناسی و علمی جدید هواخواهی از این امر دلیل غرض یا شهرت طلبی یا کم سوادی یا ساده لوحی است).

اکنون بحث درباره زبان و خط پیش می آید و به جرأت می توان گفت که هیچ خطی نیست که درست چگونگی تلفظ زبانی را القا کند. و تصور نمی رود هیچ وقت چنین خطی در امور تحریرات مطالب عادی معمول گردد. برای اینکه تمام مختصات تلفظ یک زبان که به وسیله خط ثبت می شود ابزار و نشانه های اندکی هستند که در خطوط معمول امروز به کار برده می شوند و لذا اصوات زبانی بسیار بیش از تعداد حروفند و استثنائاً در خط اوستائی بدین امر عنایت بیشتر شده و ظاهراً نشانه های متعدد تر برای تلفظ صحیح و کامل لغات وجود دارد.

اما نکته دیگر اینکه اصوات هر زبانی همیشه در تغییر و تحول است و حال آنکه علامات خطی همچنان به یک وضع ثابت می مانند و از این رو این علامات پس از چندی که آن صوت یا اصوات زبان گفتار تغییر و یا تحول یافت، آن علامت ها کاملاً حاکی از آن صدا نخواهد بود. در اینجاست که علامات خطوط فقط برای تلفظ معمولی لغات زبانی به کار گرفته می شوند و هیچگاه نمی توان همگام با زبان راه بپیمایند و با لهجه و اصوات زبان متحول و متغیر گردند. پس ناچار هر اندازه خطی کامل و دقیق وضع شود با گذشت مدت زمانی دوباره مطابقت علامات خطی با ادای تلفظ حروف ضعیف شده از بین می رود و چون تمامی خط های معمول در دنیا به تأثیر متحول بودن صوت های گفتار روی می دهد دستخوش تغییر می شوند و بنابراین ایجاد این مشکل در مورد تمام خطوط جهان صدق می کند.

M O B I N A · 12/2/22

حروف زاید مثلاً در زبان فرانسه و انگلیسی و (واو) معدوله را در زبان فارسی بی جهت نمی نوشتند در صورتی که امروزه تلفظ آن منسوخ گردیده است. و از اینجاست که اصلاح و یا تغییر خط به هرحال و صورتی که باشد سرانجام مقصود ما را تأمین ننموده و به حدی مشکل است که باید گفت عملی نیست. و یکی دیگر از زیان های تغییر خط فارسی به خط لاتین نفوذ لغات لاتینی (انگلیسی-آلمانی و.....) در زبان فارسی است. باید دید چرا ملت های: یهود، ارمنی، یونانی و یا خود زرتشتی که به اندازه ما ایرانی ها ادبیات ندارند به فکر تغییر خط خودشان نمی افتند؟

آیا هیچ می دانید سر بقای ملت یهود و سایرین حفظ خط بوده است. معروف است که دو نفر یهودی در فلسطین به زبان فارسی سخن می گفتند، عابری یهودی به آنها رسید و گفت اگر یهودی هستید به زبان عبری حرف بزنید. حفظ شعائر ملی امری است مقدس و یهودی ها برخلاف ترک ها در این راه خیلی جدیت می کنند با اینکه ادبیات وسیع هم ندارند و خطشان نیز گذشته از اینکه عاری از زیبائی و هنر است حروفش در هنگام نوشتن بریده بوده و چندین حرف را از قبیل: پ. چ ژ فاقد است و اکثر حروفش، شبیه یکدیگرند و بی شک حتی این خط برای نگارش خود زبان عبری و آسوری که خطشان یکی است نیز ناقص است.

اما در عین حال هیچ وقت هم بحث خط را پیش نمی آورند. باید گفت مسئله اصلاح جزئی خط فارسی در چهارچوب سنن ملی و اقلیمی و فرهنگی و بومی یعنی در قالب همین الفبا و تعیین یک رسم الخط واحد برای تحریر عموم مردم لاشک دارای اهمیت است ولی این امر نبایستی باعث شود که افرادی مسئله تغییر خط فارسی به لاتین را پیش بکشند. چرا که خط لاتین هم با آن همه کر و فر و توصیف و تبلیغی که درباره اش می شود از فاسد ترین خطوط دنیاست. تنها مشکلی که وجود دارد.

این است که هر کس برای خود اصولی برای نوشتن کلمات فارسی به کار می برد مثلا یکی ب (حرف اضافه) را در نوشتن به کلمات می افزاید و برخی دیگر جدا می نویسند و یا اینکه به طور مثال کلماتی مانند: رفته یی، را در دو صورت دیگر هم می نویسند: رفته ئی، رفته ای. که حق این است برای رفع این تشتت و اختلاف قاعده ی اصلی نوشتن موارد اختلاف در هر کلمه ای از طرف مراجع ذیصلاحیت تعیین شود. به زعم نگارنده و عده ای از متخصصین در خط فارسی، در موارد التباس که معلول ترک حرکات موضوعه خط است نقص خط نیست بلکه سبب لاقیدی بعضی است که حاضر به رعایت علائم و حرکات خطی نیستند. خط فارسی دارای این امتیاز نیز می باشد در صورتی که در مواقع لازم حرکات آن را بگذاریم شاید در هر صفحه ای بیش از ده تا پانزده زیر و زبر لازم نباشد که روی برخی از کلمات گذاشته شود و یقین دارم اگر اغراضی در کار نباشد. این نظریه باید مورد قبول واقع شود چه به جرات می توان گفت خط ما مضافاً بر آنکه رسا. زیبا. کافی و وافی است مزیت تام و تمام و آشکاری هم بر تمام خطوط دنیا دارد که در طی این بحث به بعضی از آنها اشاره کرده ایم.

باید بگویم خط فارسی کنونی ما (نستعلیق و شکسته) را با مختصر تفاوتی در کلیه ممالک عربی و شبه قاره هند و افغانستان و غیره به کار می برند. سرگذشت تحولات تاریخی و سـ*ـیاسی ترکیه از زمان جنگ اول جهانی به این طرف خود بهترین سرمشق برای هشیاری ما و بهترین شاهد مدعای ما در این گفتار است که تغییر خط اثراتی مختلف نیز در روابط کشورهای اسلامی می گذارد، زیرا بعد از جنگ اول بود که منجر به تجزیه و انقراض رژیم امپراطوری نیرومند عثمانی گردید.

و برعکس انتظار و تصورات عمومی قیام مصطفی پاشا این امید را به وجود آورد که یک بار دیگر رژیم حکومت متحد اسلامی در آن کشور به وجود آید و به این سبب انگلستان نگران بود که مبادا بار دیگر ترکیه پایگاه وحدت اسلامی شود، آماده نبرد شد ولی رهبران دولت ترکیه با مذاکرات متعدد و پی در پی با وساطت (حایم ناحوم) خاخام یهودی و از سران بین المللی صهیونیسم مجبوراً تسلیم به قبول پیشنهادات (لرد کرزن) شدند که یکی از شرایط پیشنهادی وی لغو حکومت عثمانی و جدائی از دنیای اسلام و تغییرات قوانین عالیه و مترقی اسلام و سرانجام سقوط ترکیه به دامن غرب بود. و بدوک شک از جمله علل پدید آمدن این گرفتاری ها و ابتلاآت و جدائی ترکیه از اسلام و تمدن و فرهنگ شرق تبدیل خط عربی به لاتین بود که در مدت کوتاهی عملی گردید.

مسلم این است که تاکنون هیچ ملتی نتوانسته و حتی نخواهد توانست به صرف تقلید از آداب و سنن ملتی دیگر به پیشرفت هائی نائل آید زیرا مجموعه ی آداب و رسوم هر ملتی نماینده روحی و معنوی همان ملت بر اثر موقعیت اقلیمی - تاریخی و اقتصادی و اجتماعی آن جامعه می باشد و چنانچه ما و یا ملت دیگری بخواهیم از آداب و رسوم مثلاً اروپائی تقلید محض نمائیم که طبعاً این تقلید مطلق هیچ گونه رابـ*ـطه ی معنوی و منطقه ای با خصوصیات ما ندارد و این دو ملت از نظر: ادب، آداب، سنن. فرهنگ. مذهب و... و... کاملاً با هم متفاوت و بلکه متضادند: ثمره ای جز شکست به بار نخواهد آورد.

بعلاوه ارجحیت تکنیک و صنعت غرب مناط برتری ایده لوژیهای ما و آداب و سنن شرق نمی تواند باشد کسانی که تبعیت از تقلید غربی را یگانه وسیله ترقی و پیشرفت می شمارند خوب است بدانند که اولاً ترقی ربطی به تقلید از دیگران ندارد و ثانیاً اروپائیها در سایه ارتباط و آشنائی با تمدن و فرهنگ با ارزش شرق مخصوصاً با معرفت به فرهنگ اسلامی توانستند زنجیر های اسارت را از هم بگسلند و به سرچشمه های فیاض دانش و فرهنگ مسلمانان در اندلس و شرق میانه و نزدیک روی آورند.

این بس قابل تامل است که با وجود برتری و رجحان غیر قابل کتمان آداب و سنن شرقی- غربی ها حاضر به تقلید مجموعه آداب شرقی ها نشده و با وجود کامیابی و بهره برداری از معارف فرهنگ شرق و اسلامی حتی نقش مسلمانان و از جمله ایرانیان را در پیشرفت دانش ها و علوم منکر شدند. با این کیفیت آیا غرور ملی و ایرانی به ما اجازه می دهد که ما به تقلید از بیگانه و آن هم در زمینه بعضی آداب و عادات ناپسند و بی مایه غربی ها و آن چیزهائی که تازه خود آنها را به انحطاط کشانده و به سقوط رسانیده کورکورانه استقبال کنیم و یا خط لاتینی را که با آن همه کر و فرش تنها جوابگوی حوائج آنان نیست بلکه سالهای دراز است ملل متمدنه عالم که خط لاتین را مورد استفاده قرار می دهند دچار اشکالات دست و پا گیر آن هستند. و این جای بسی تأسف است که عده ای از ما تا این اندازه نسبت به مظاهر ملی و مزایا و امتیازات هنر خط خود بی اطلاع و در مورد آداب و سنن خود لاقید و به مظاهر و شوؤن بیگانه علاقمند باشیم. از اینجا می توان پی برد اشخاصی که بحث خط را پیش می کشند مقصودشان تنها اصلاح خط فارسی نیست بلکه می خواهند تمام جنبه های غربی را که از آن جمله خط لاتین می باشد اخذ کنند. زهی تصور باطل زهی خیال محال.

بروز چنین عقایدی را از طرف بعضی از افراد باید نشانه بارز بی علاقگی به نوامیس اجتماعی و فقط و فقط زائیده شعور نامعتدل و مشاعر مختل دانست..
#هنر_یاب

M O B I N A · 12/2/22

ابراز این گونه خزعبلات و هفوات و انتشار آن گونه اباطیل با اتخاذ تدابیر تضییعی شوؤن ملی چه عمد و چه سهو بر این اساس است و بر ارباب قلم و اهل فضل و دانش و بینش است که این وظیفه را برعهده بگیرند که چنین ایده های جنایت کارانه را در جامعه شدیداً محکوم نمایند و از مباحث خود برای تفهیم آنان این طور نتیجه بگیرند که ملل زنده عالم با حفظ سنت ها و آداب و رسوم و عادات پسندیده مخصوص به خود روح ملی و حیات اجتماعی خود را زنده نگه می دارند و آنهائی که سرسپرده بعضی از آداب و عادات نادرست غربی ها شدند رو به انحطاط رفته اند و مردم ژاپن و چین و هند که آداب و حیثیات ملی خود را حفظ کردند و بر آن ارج و احترام نهادند حتی از جنبه های تکنولوژی نیز به پیشرفت هائی شایان استحسان نائل آمدند.

ما به آموختن علوم و عادات مستحسن از هر ملت و نژادی که باشد نیاز داریم و سزاوار است به آموختن علوم و تکنیلک و آداب و رسوم پسندیده و خلاصه از خط و مشی و روشی که آنان در امور زندگانی موفق خود اتخاذ کرده اند پیروی کنیم نه از مظاهر بد آنها. دشمنان سعادت و ترقی ایران عزیز باید بدانند بنیان کاخ رفیع و با شکوه ادبیات فارسی که ستون قومیت و ملیت ایرانی است به قدری محکم و استوار است که به قول فردوسی از باد و باران نیاید گزند و بنائی را که حمله عرب و مغول و تیمور، مقدونی نتوانست در آن رخنه کند نامربوط گوئی چند جوان و یا چند فرد مغرض یا بی اطلاع چه اثری می تواند در آن داشته باشد:

یکی مرغ بر کوه بنشست و خاست

بر آن که چه افزود و زان که چه کاست

مضافاً دوستانی که از صمیم قلب و ایمان به ایران سرافراز علاقمند باشند فراوانند که با غیرت و تعصب از خط و کلیه شعائر ملی و مذهبی اش با عوامل تخریب آن مبارزه کنند. به نظر بنده اگر روزی بنا گردید که قویاً فی المثل به تغییر خط مبادرت ورزند به جای خطوط بسیار فاسد پیشنهادی آقایان ترقی پرست (خط لاتین) شایسته خواهد بود خط: اوستائی را زنده کنیم و مورد استفاده قرار دهیم زیرا مگر نه این این است که این اشخاص دلسوز خطی کامل می خواهند؟

پس چرا اینقدر به خودشان زحمت اختراع و یا اصلاح خط می دهند و با پژوهش یا خط کامل و بحث پیرامون آن وقت خود و دیگران را تلف می نمایند بیایند خط اوستائی را رواج دهند، زیرا خط اوستائی کامل ترین حروف الفباء را در خود داشته یعنی در آن حتی برای بسیاری از خصوصیات فونتیکی اصوات علامت به کار رفته و از کامل ترین خطوط دنیا شناخته شده است و این خط قادر به تفهیم علائم صوتی و یا اشارات نیز می باشد و بدیهی است این پیشنهاد صد در صد از هر پیشنهادی معقول تر می باشد: و الا اگر خط خودمان را به لاتین بدل کنیم و به قول یکی از نویسندگان معاصر که جمله طنزی گفته است چنانچه جمله: «من سرخوش لـ*ـب لعل نمکینی هستم» را به لاتین چنین بنویسند: Man maste Labé Lalé namakini hastam آن وقت دیگر کار تمام است؟!

نمی دانم این چه اصراری است و یا خود چرا باید بعضی وظائف بومی و ملی خود را فراموش کنیم و بهترین جلوه گاه ملیت ایرانی را آماج تیر جهل. بی انصافی. کج فکری و بی سلیقگی خود ساخته و فارغ از همه نیازمندی های درونی به منابع بیرونی پيوند بزنیم و منتظر باشیم که مردمانی دیگر از ماورای دریاها و خارج از مرزهای ما برایمان مائده مادی و معنوی مستمر بیاورد و از اینجاست که سعه ی فکر جهال را می توان به دست آورد. این با اصل شخصیت و استقلال ما منافات دارد! باید به دنبال کار رفت نه حرف، اینها همه بهانه جوئی است و سـ*ـیاست ریشه کن کردن بنیاد ملیت ما، چرا؟ برای اینکه خط فارسی مانند رشته ای مستحکم فرهنگ و تمدن درخشان ایران قدیم را به ایران امروز پیوند می دهد و تغییرش باعث از هم گسیختن پیوندهای ارتباط می گردد و نیز مباین با منافع سـ*ـیاسی ماست در اینجا بد نیست در تأیید آنچه که در رد تغییر خط آمده است چند سؤال مطرح کنیم تا در ضمن ادعای واهی بعضی هم روشن شود.

۱. میگوئیم آقایان استدلال ها و استنتاجات خود را در مقوله ی خط با چه حروفی نوشته و با چه الفبائی به رشته تحریر کشیده اند؟! شکی نیست پاسخ می دهند با خط فارسی متداول امروز.

۲. حال می گوئیم ما که دلایل و نظریات شما را با خط فارسی (به قول خودتان نارسای) کنونی خواندیم، نفهمیدیم چه گفته و نوشته اید؟! لابد جواب می دهند: همانطور که ما فهمیدیم چه نوشته ایم، شما نیز فهمیده اید که ما چه نوشته ایم.

M O B I N A · 12/2/22

۳. برای اخذ نتیجه سومین سؤال را هم مطرح کرده و می پرسیم که: اگر شما مقالات خود را به قول خودتان برای تسهیل خواندن و نوشتن و ارشاد عموم به سواد دار شدن نوشته اید، فهمیدید چه نوشتید و مشکلی در نوشتن نداشتید و اگر قبول دارید ما نیز نوشته های شما را فهم و ادراک کرده ایم، پس انگیزه این همه اصرار شما برای تغییر خط چیست؟ زیرا چنانچه شماها به این خوبی خواندن و نوشتن را آموخته و به این رسائی افکار و ایده های خود را نوشته و افاده مرام و مقصود کرده ارائه طریق می کنید و ما هم آنچه را که نوشتید، خوانده و فهمیدیم پس دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت با این نتیجه گیری مستدعی است از عزیزان که از روی احساس وطن دوستی بهانه ای هم به دست اغیار نسپارید!!

مستشرق معاصر گرانویل ادوارد برون انگلیسی با آموختن همین خط فارسی خوانا شده، پی به ادبیات گرانبهای ما برده و از بـ*ـو*ستان هنر و ادب فارسی تمتع یافته و شاهکارهای جاویدان علمی و ادبی خود را از قبیل: تاریخ ادبیات. تاریخ مطبوعات. طب اسلامی، یک سال در میان ایرانیان و... و... به وجود آورده و نیز سایر مستشرقان از راه همین خط به ادبیات ما پی برده و هرگز هم از عیب خط فارسی شکوا نکرده، بلکه مانند پروفسور سباستیان بالا تعریف و دفاع نیز نموده اند. مرحوم سید حسن تقی زاده هم وقتی از پیشتازان گروه خواهان تغییر خط بوده و رساله ای هم تحت عنوان: (مقدمه تعلیم و تربیت عمومی) نوشته بود بعدها به اشتباه خود پی برده بود و از آن عقیده عدول کرده بود.

اشخاصی که استعداد ندارند با آموختن خط و سواد به آثار علمی و ادبی وتاریخی پی ببرند و با مطالعه آثار گرانقدر ما ذائقه روح خود را لـ*ـذت بخشند دلیل نقص خط نیست، علت بیسوادی و نقص مشعر است. یک دلیل موجه دیگر به خاطر اثبات ادعای ما در مورد سهل بودن خط و ادبیات ما - برای آنان که مدعی اند که فرزندان این آب و خاک با ابزار مشکل تحصیلی خط و ادبیات ما نمی توانند تحصیل کنند خوشبختانه امروزه در پرتو اجباری بودن دوران تحصیلی در ایران ما، الحال همه جا دبستانی هست. بالای کوه ها. ته دره ها. کنار کویرها در شهرها، از مدیران و مسوؤلین این مدارس بپرسید که آیا اتفاق افتاده است که بچه ای را که به آنها سپرده اند نتوانسته باشد الفبا را یاد بگیرد، خیر.

یاد گرفته و به دبیرستان و دانشگاه هم راه یافته و از اینجا می توان استدلال کرد که علت روز افزون سواد عمومی و بالا رفتن عده شاگردان مدارس ابتدائی و متوسطه و فارغ التحصیلان دانشگاه ناظر بر این مدعاست پس گنـ*ـاه بیسوادی عده ای بر سر الفبا نیست و لذا بنابر نبوغی که بی شک بالقوه در قوم ایرانی و فرزندان ما وجود دارد مشکلات تحصیلی احیاناً باید با تدابیر خردمندانه و به هدایت عقل سلیم برطرف گردد. در مورد بسط و توسعه ی برنامه های اخیر دولت، ازدیاد مدارس و افتتاح دانشگاه های مختلفه در نقاط مختلف کشور که از انقلاب آموزشی سرچشمه می گیرد سزاست گفته شود: و این نور که در ستارگان است، افروختگی در آفتاب است. ابتکار این آفتاب تابان در ایجاد و رهبری نهضت مبارزه با بیسوادی در سراسر جهان روز به روز با استقبال بیشتر رو به رو گردیده و هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان اصول پیشنهادی تحصیل اجباری در رهبری یا مبارزه با بیسوادی به مورد اجرا گذاشته شده است درعین حال متأسفانه باز هم چنین می پندارند که حتماً باید فکر و اندیشه ایرانی را به زبان یا به خط بیگانه ای وصل کرد تا بتواند علم بیندوزد و هنر بیاموزد، مضافاً به این طبق نظریه علمای گذشته و حال از ایرانی و خارجی و از جمله به عقیده دانشمند گرامی آقای دکتر بهرام فرهوشی و آقای دکتر خسرو فرشیدورد دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران که از علمای گرانقدر زبانشناس ما هستند می گویند: خط لاتین از ناقص ترین خطوط و خط فارسی از کامل ترین خطوط فونتیک دنیا است.

در مورد خط لاتین عیوبی وجود دارد که نقلش در اینجا موجب تطویل کلام و خروج از مقصد اصلی است ولی با اقتباس از مجله ی روزگار نو مختصراً به چند نقص آن در اینجا اشاره می رود: مللی که زبان رسمی آنان انگلیسی و خط رایج آنها لاتین می باشد از چند قرن پیش به نقائص خط خود پی برده و اذعان دارند که بایستی الفبای خود را اصلاح و عیوب آن را مرتفع سازند. به طوری که در کتاب فرهنگ مهم و عمده:

Funkand. Wagnals. Standard. dretionary

توضیح داده شده، در سال ۱۸۷۷- الفبائی علمی به نام

Scientific. Alphabet

به وسیله یک هیئت زبان شناس آمریکانی موسوم به:

Society Am. Philologloal

تهیه شد و در سال ۱۹۰۳ به جهت تسهیل الفبای مذکور کنفرانسی در بُستن Boston تشکیل گردید. در این کنگره الفبائی به تصویب رسید که چندان رضایت بخش نبود، لذا مجدداً در سال ۱۹۱۰ الفبای دیگری که احتیاجات تحصیلی را بهتر رفع می نمود تهیه کردند و قبول شد. اما الفبای تصویبی سال ۱۹۰۳ حروف aégalia برای (A)تعیین شد ولی در الفبای مصوب سال ۱۳۱۰ (a) را انتخاب کردند در این مورد در oxford dictionary فرهنگ آکسفورد نیز ترویج یافت.

M O B I N A · 12/2/22

لیکن از این تاریخ در کتب و مجلات و مراسلات و غیره این زبان عملاً همان رسم الخط قدیمی باقی ماند و تغییری نیافت. و نیز تلفظ های مختلف برایy.i.e.o و جز آن در این زبان معمول است که باعث زحمت و مایه معطلی آموزنده این زبان می گردد چنانچه به دانش آموزی بگویند: حرف (A) که در انگلیسی (اِ) نامیده می شود. در برخی لغات صدای (اَ) می دهد. مانند لغت Cartoon: و در یک عده (اَ) مانند: art یا at و دیگر (اِ) در لغت bare.و در بعضی دیگر (اَی) از کلمات مانند ale موجب ترديد واقع می شود و بعضی ممکن است این نکات را شوخی تلقی کنند ولی این اشکالات به همین جا ختم نشده بلکه بقيه حروف با صدا نیز هر یک به چند قسم تلفظ می شوند که اینک با کمال اختصار به این گونه موارد اشاره می شود و مثالهایی ذکر می گردد:

برای مثال حرف e در be – (ای) و در get – (اِ) تلفظ می گردد و i در کلمه girl – (اِ) و در کلمه های مختلف صداهای متنوعه به خود می گیرد و خوانده می شود. بدین ترتیب در کلمه wright – (آی) است و در in – (ای) قرائت می شود. همچنین یک حرف o در کلمات long (اُ) در second (اِ) و در not (آ) در wolt (او) و در one (وَ) و در door که باید صدای (او) دهد بر عکس (اُ) خوانده می شود برای آن که o مکرر صدای (او) می دهد و در مورد حروفی چون: yt نیز اشکالاتی از قبیل مذکور در فوق وجود دارد و قس علی ذلک.

فضلای ما نیز در این زمینه مطالعاتی کرده اند، مثلاً آقای دکتر پرویز ناتل خانلری در صفحه 277 کتاب زبانشناسی و زبان فارسی در مورد مصوت (o) که معادل پیش (ضمه) در زبان فارسی است تنها 45 صورت آن را درج کرده و در همان صفحه ادامه میدهد.

عیب و دشواری خط انگلیسی شاید از این هم بیشتر باشد تا آنجا که برای نوشتن و خواندن کمتر کلمه ای در آن زبان قیاس را با اطمینان خاطر به کار می توان برد و سپس در جایی دیگر در همان کتاب متذکر گردیده است که: «... باید دانست که هیچ خطی در دنیا کامل نبوده و نیست، مسلم است که این عیوب خطی نه موجب بیسواد ماندن انگلیسی زبانان و نه بیسوادی فارسی زبانان و نه مانع رواج این زبان در میان ملت های دیگر جهان شده است...» الخ.

اما در مورد وایلهای مرکب، صداهای مختلفی وجود دارد. مثل ouکه در يك جا مانند pour (آو) و در جای دیگر مانند rough صدای (اَ) می کند و از این قبیل اختلافات صدا در حرفی واحد لیکن در کلمات مختلفه و متنوعه صدها بلکه بیشتر وجود دارد. و این ایرادات و انتقادات که تا اینجا شده مشتی است از خروار و یک از هزار.

ضمناً ناگفته نماند که حروف الفبای این زبان کافی نیست و خیلی از کمبود حروف این زبان تاکنون به وجود نیامده مانند:th که برای ث و ذ به کار برده می شود. همچنینsh معادل ش یاch به جای چKh - -خ.

حروف زائده ای که در لغات این زبان فراوان است کلمه Knight نایت تلفظ می شود و از این شش حرف سه حرف آن بی صدا و بی نتیجه بوده مجموع این حروف بی صدا در لغات و این تلفظ های مختلف و وایلهای قاطی شده با افعال غیر منظم موجب زحمت زیاد و صرف وقت فراوان و بطوء تحصیل اشخاصی است که این السن را می آموزند. این مشکلات خطی به حدی زیاد است که در این صفحات محدود نمی گنجد و باز نمایش این سخن ها نیک دراز است و بزرگ مجلدی خواهد گران سنگ.

اما دانشمندان انگلیسی و فرانسوی که خود بیش از همه دچار این مشکلات هستند، درباره نقص های خط خودشان بحث های مفصل کرده اند نیز طنزهائی به کار برده اند، تا جائیکه یکی از این گروه که فرانسوی بوده خط متداول در کشورش را (شرمساری ملی) نامیده است. در اینجا بیت سعدی علیه الرحمه به یادم آمد که گفته است:

کهن جامه خویش پیراستن

به از جامه عاریت خواستن

با این همه اگر آنهائی که بجمود فکری مبتلا هستند. بعد از ذکر این دلائل توصیه نمایند که فی المثل خط لاتین جانشین خط فعلی شود و برای آن فوائد لاتحصی قائل شوند و دلائلی جعلی مطابق همیشه ذکر کنند، بدانند گزینش خط لاتین مصیبتی به وجود می آورد که پس از چندین سال دیگر باید شاهد مرگ میراث های علمی و ادبی از تألیفی و تصنیفی خود که در طول قرن ها فراهم شده باشیم و ما اکنون با آگاهی بر این مطلب نباید بگذاریم چنین خیانتی انجام گیرد.

ز هر کس می تراود آنچه در اوست

نچیند از درخت نارون به

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین