کنده‌کاری، برجسته‌کاری و ترصیع فلزات

M O B I N A · 7/2/22

شیوه دیگر تزئین آثار فلزی دوره سلجوقیان روش ایجاد نقش به صورت کنده کاری است. در این روش به کمک ابزار و قلم‌های فولادی با وارد کردن ضربه‌های ‌چکش پوسته‌ای ‌از سطح ظرف یا شیء‌ را جدا کرده و بین زمینه و نقش اختلاف سطح ایجاد می‌کنند. معمولا این نوع اشیاء دارای ضخامت کافی بوده و به دو طریق ریخته‌گری در قالب برای اشیاء برنزی و یا ساخت از ورقه‌های ‌ضخیم مسی تهیه می‌شوند. اشکال مختلفی که برای تزئین این شیوه از اشیاء و آثار فلزی مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از نقوش انسانی، نقوش ترکیبی انسان با طرح نمادین فرشتگان، نقوش حیوانات، شاخ و برگ درختان با پیچ‌های ‌اسلیمی و نوشته‌های ‌کوفی تزئینی که در نقطه عطف تزئینات شیء قرار می‌گیرد.
تزئینات: دور تا دور دهانه دارای کتیبه به خط نسخ، بین کلمات نقش انسان در حال نواختن آلت موسیقی دیده می‌شود. داخل دایره زیر باند نوشته نقش درخت سرو، گل لاله، دور تا دور تکرار می‌شود. بر لبه پایین نیز نقوش تزئینی هندسی شامل مثلث و زیگزاگ دیده می‌شود. نقش انسان به صورت ترکیبی در تزئینات این دوره که در داخل دایره‌های ‌مجزا و با هاله‌ای ‌دور سر و معمولا سوار بر اسب بالدار که به صورت انسانی و تاجی بر سر دارد ظاهر می‌گردد. این نقش یکی از سمبولیک‌ترین ‌نقوش اسلامی این عصر است و تجسمی از «براق» اسب بالدار حضرت محمد (ص) و یادآور معراج است. مجالس بزم و شادی نیز نشانه‌ای ‌از مجالس میلاد حضرت محمد (ص) می‌باشد که یکی از باشکوه‌ترین ‌مجالس شادی مسلمین است.
متن کتیبه کوفی بر بدنه آن: العز و الاقبال السالم و الجد الصاعد و النصر الغائب و الدوله الساعده و السلامه و العز و البقاء و الشفاء الرافعه و على الصاحبه. متن کتیبه پایین: العز الدايم و الاقبال السالم و الجد الصاعد و النصر الغائب و الدوله و السلامه و العدل و العنايه.
ترصیع
روش متداول و بسیار هنری و تزئینی برای آرایش اشیاء و ظروف فلزی دوره سلجوقیان شیوه ترصیع می‌باشد. در این روش ابتدا شیء را با ابزار مخصوص به هر شکلی که مورد نظر باشد نقش اندازی می‌کنند . خط نقوش یا حجم نقوش را با ابزار، کنده کاری و گود نموده و نقاط کنده شده را با مفتول‌های غیر هم‌جنس یا ورقه‌هایی از نقره یا طلا که دارای رنگ متفاوت با زمینه است پر می‌کنند و آن را کوبیده و صیقل و پرداخت می‌کنند. این شیوه‌ی مناسبی را برای ارائه کتیبه‌ها و نوشته‌های ‌کوفی که در آن نهایت هنر نمایی خلاقیت و خوشنویسی به کار رفته است فراهم نموده و اثر ارائه شده به لحاظ جلوه‌گاه ذوق و ابتکار هنرمندان ارزش والایی پیدا می‌کند. در ساخت و تزئین آثار با این شیوه سعی شده است از سینی، لگن، طشت، آفتابه، عود سوز و شعمدان و اشیائی استفاده شود که جنبه‌های ‌تزئین آن در معرض استفاده عموم قرار گیرد. موضوع نقوش گاهی صحنه‌هایی از مجالس شادی، نواختن آلات موسیقی و تصاویر سمبل یکی از بروج فلکی مشاهده می‌گردد. شعمدان مفرغی نقره کوب مکشوفه از خراسان که دارای کتیبه و سطوح تزئینی شامل صحنه‌های ‌زندگی است نمونه قابل توجهی از این شیوه می‌باشد.
تزئینات: نقوش داخل شامل انسان‌هائی در حالت نواختن موسیقی در دو ردیف با هاله دور سر، تصویر شخصی بر تـ*ـخت نشسته و بر پشت او حیوانی شبیه گربه دیده می‌شود. متن کتیبه آن: العز و النصر و الاقبال و النعم و الجود و الفضل و الاحسان و الكرم و العلم و العز و البقاء و الكرم و الشفا لصاحبه.

M O B I N A · 7/2/22

روش ترصیع گرچه می‌تواند تقلید یا الهام از شیوه ظروف نقره طلا اندود دوره ساسانی باشد، لیکن متداول شدن این شیوه به مفهوم ترصيع نه اندود، از سده‌های ‌اول و دوم با نگین نشان کردن ظروف سفالی اموی و عباسی شروع شده و در اوایل دوران سلجوقیان به صورت مورد نظر متداول می‌شود و در قرن هفتم و هشتم راه کمال می‌پیماید. قدیمی‌ترین ‌نمونه ترصیع روی فلز متعلق به ظرفی است از قرن دوم هجری که در گالری بالتیمور نگهداری می‌شود.
شهرهای نیشابور، جرجان، هرات در خراسان همدان، زنجان، ری، اصفهان و موصل از مراکز بسیار مهم ساخت ظروف فلزی مرصع بوده‌اند.
تزئینات: شامل گل شش‌پر در وسط و مجموعه‌ای ‌از نقوش دایره‌ای ‌شکل منظم، بعد از حاشیه ۶ دایره و حد فاصل دوایر نقوش تزئینی حیوانات در حال حرکت که چهره انسانی دارند. سپس نقش ۱۲ دایره در میان خطوط منظم و حد فاصل آنها گل شش‌پر طلا کوب، در میان هر دایره یک نفر بر تـ*ـخت نشسته و جامی طلا کوب در دست دارد و هاله‌ای ‌بر دور سر و نقوش طلا کوب اسلیمی و ۱۲ دایره در لبه نیز که داخل آنها یک گل شش‌پر طلا کوب دیده می‌شود. نوشته کوفی طلا کوب این طرف بر حاشیه به شرح زیر است:
العز الدائم العمر السالم و الاقبال الزائد للامير السايد الأمر الامير الغالب الگرامی للاكبرالساید الامير الغالب.
برجسته کاری
بخش دیگری از آثار فلزی به جا مانده از این دوره به روش برجسته کاری چکشی و نقش برجسته قالبی تهیه شده است. در روش برجسته کاری چکشی به اشیاء ساخته شده از مس و نقره و ورقه‌های ‌نازک برنج حجم داده می‌شود و به تقلید از سنت‌های ‌گذشته برجستگی‌های ‌شیاری و حجم‌های ‌منشوری ساخته می‌شوند در حالی که در روش ایجاد نقش برجسته قالبی به طریق ریخته‌گری با توجه به نقش منفی کنده شده در قالب می‌توان اشیاء مکرر و بسیار زیبا را تهیه نمود. کتیبه‌ها و نوشته‌های ‌کوفی در این شیوه که درنهایت مهارت و دقت اجرا می‌شوند در تزئین این آثار نقش عمده‌ای ‌دارد. از نمونه‌های ‌زیبای این شیوه می‌توان به آینه مفرغی مدوری که تصویر آن قرینه و دارای کتیبه‌ای ‌در حاشیه می‌باشد اشاره نمود. این اثر کار هنرمندان خراسانی است.
متن کتیبه: العز و البقاء والدوله و البها و الرافعه و الثناء و الغبطه و العلا و الملک و النما و القدره الا للصاحبه ابداً.
بر پشت آن نقوش طلسم و جادو با انسان و حیوان برای دفع ارواح و کلمه اُهربوا (بگریزید) دیده می‌شود.
قلم زنی
شیوه دیگری که بیش از همه تکنیک‌ها و روش‌ها برای تزئین آثار این دوره مرسوم بوده است روش ایجاد نقش و تزئین به روش قلمزنی است که معمولا بر روی فلزات نرم و ورق‌های مسی، برنجی و نقره صورت می‌گیرد و با قلم‌های مخصوص اثرهای متفاوت شامل: خط، نقطه، دایره، خطوط منحنی و زاویه انجام‌پذیر است. نقوش ایجاد شده معمولا به روش سیاه قلم و ساده ارائه می‌گردد.
شیوه‌های قلمزنی تا به امروز بدون تغییر از هزاره سوم ق.م ادامه پیدا کرده و تنها تغییر در موضوع نقوش و تنوع در فرم اشیاء صورت گرفته است. قلمزنی به لحاظ مراحل انجام کار که شامل طراحی اولیه، ترسیم، انتقال نقوش، اجرا و تزئین است امکان هنر نمایی و خلاقیت را برای هنرمند فراهم می‌سازد.
#هنر_یاب

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

کنده‌کاری، برجسته‌کاری و ترصیع فلزات

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

کنده‌کاری، برجسته‌کاری و ترصیع فلزات

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین