ادبیات انقلاب اسلامی چیست؟

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 19/5/21

مقدمه:
ادبیات انقلاب اسلامی، با توجه به ویژگی‌های مبرهن و خاص خود، ادبیاتی است متعهد، از مردم، برای مردم و در راستای بیان مسائل مردم. بنابراین، چنین ادبیاتی
نمی تواند برای تفنن و عاری از پیام و رسالت باشد، و پویایی این نوع ادبیات، آن را در خدمت تعالی انسان اجتماعی و انسان متعالی در می آورد.
تقریبا حدود بیست ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، کشور ما درگیر جنگی شد که از لحاظ طول زمان و کیفیت، کم نظیر بود. سلحشوری، جانبازی، ایثار در راه خدا و در یک کلام جهاد با مال و جان، حقایقی است که همگان آنها را با چشم دیده و با تمام وجود لمس کرده اند. پیداست که انقلابی با این کیفیت، ادبیاتی هم فراخور خود نیز خواهد داشت.
محال است ملتی با چنان سابقه ای از ادبیات و با چنین فرهنگ پربار دینی، انقلابی بدین سان عظیم بنماید و به پیروزی برساند و همچنین مقاومت تحسین برانگیزی در طول جنگ و بعد از جنگ داشته باشد، اما شعر و شعار، نثر و سرود، فرهنگ و کتابت و پیام برخاسته و تبلور یافته از آن را نداشته باشد! روشن است که از جویبار زلال این انقلاب دینی که در سراسر کشور جاری بوده است، ادبیاتی با همان گستردگی و عمق و صفا و پاکیزگی، نشأت گرفته و به بار نشسته است و چنین ادبیاتی مایه تداوم انقلاب نیز شده است.
عناصر ویژه سبکی ادبیات انقلاب
همانگونه که با ظهور انقلاب اسلامی، ملت ما در تمامی شئون زندگی خود، با بازگشت به خویشتن خویش، به سوی سرچشمه زلال فرهنگ اسلامی روی آوردند، شاعری هم که برخاسته از درون جامعه بوده است، بنا به مقتضیات انقلاب، اشعارش را متحول ساخت. ارزش‌ها
و معیارهای گذشته، با جایگزین شدن ارزش‌های اصیل اسلامی، یا به طور کلی متروک گردید و یا مفاهیم تازه ای به خود گرفت. با شروع جنگ تحمیلی و پدید آمدن انگیزه‌های جدید، جهشی بزرگ در ادبیات فارسی به وجود آمد.
«تأثیرپذیری شاعران از معارف و فرهنگ اسلامی، نمود صبغه‌ها و جلوه‌های اسلامی و مذهبی در عناصر و واژگان شعری به حدی است که باید گفت: دوره انقلاب از این حیث یکی از بارورترین و غنی ترین دوره‌های
شعری است.»
بارزترین ویژگی‌های سبک شعر انقلاب اسلامی از لحاظ طرز سخن و ادای مقصود به قرار ذیل است:
۱ــ تمامی قالب‌های شعری گذشتگان مورد توجه شاعران انقلاب اسلامی است و با استفاده از تجربیات
یک هزار و صد و چند ساله ادب فارسی، سعی گویندگان بر این است که همه زیبایی‌ها را چه از جهت قالب و چه از جهت محتوا در یک جا جمع کنند.
۲ــ شعر نو و کهن هر دو وجود دارد و هیچ گروهی بی دلیل و از روی تعصب بر شعر کهن یا نو به صرف آن که خودش یکی از آن دو را ترجیح
می دهد نمی تازد.
۳ــ شاعر در صورت لزوم مدیحه سرایی می کند، ولی نه برای خود شخص ممدوح، بلکه به سبب روح اسلام و عقیده و شخصیت والای کسی که مورد مدح او قرار می گیرد. به همین سبب، موسوی گرمارودی خطاب به حضرت امام می سراید:
گر نبودی رهبر دینم خدا داند هرگز
لـ*ـب نمی کردم مدیحت را به عمر خویش تر
اینک اما چون مرا در دین و آیین رهبری
مدح می گویم تو را و خود بدانم مفتخر
می ستایم تا ستایم با تو دین خویش را
تا بدان یابم به روز حشر از آتش مفر
در تو من قرآن و حق را می ستایم نی تو را
و اندر آن از حد قرآنی نرفتم راست تر

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 19/5/21

۴ــ شاعر نیز مانند بیشتر مردم، یک بسیجی است که در سنگر سخن، خود را در حال جهاد احساس
می کند. اگر چه گاه و بیگاه تفنگ به دست می گیرد تا در کنار دیگر رزمندگان اسلام از حریم دین خدا پاسداری کند، برّنده ترین سلاح او همان قلم و زبان است که از نیام برکشیده بر دشمن دین و انقلاب می تازد و چنین می گوید:
منافق! گر تو پنداری بدین رفتار و این شیوه
توانی راه سرخ انقلاب ما بگردانی
تو نتوانی، تو نتوانی، ره این ملت پر خشم و جوشان را، کنی سدّ
تا مسیر انقلابش را بگردانی،
که این نور فروزان، نیست از شمع و چراغی
یا ستاره، یا که نور ماه،
خورشید است و خورشید است،
و تو خفاش شرمت باد کز خورشید می ترسی
۵ــ صلابت سخن و استواری لفظ نیز یکی دیگر از محسنات شعر انقلاب است، بنابراین شاعران در به‌کاربردن قافیه‌ها بشدت سختگیرند و از تکرار آن بیزار، در عین حال سخن آنان روان است و سلیس٫
۶ــ زبان شاعر و اصطلاحاتی که بکار می گیرد برای مردم مأنوس و آشناست و در عین حال عالی ترین مفاهیم فرهنگ اسلامی را در بر دارد.
۷ــ شاعر از رواج واژه‌ها و اصطلاحاتی که مهجور و دور از ذهن و یا نشانه لاابالی گری غرب و موجب تکلف خود و دیگران است، به شدت دوری می کند و می کوشد کلام امروزش هم از جهت لفظ و هم از لحاظ معنی و محتوا بهتر از سخن دیروز او باشد.
۸ــ شعر این دوره، از لحاظ صناعات لفظی و معنوی بی نهایت غنی و پربار است، هم طرز سخن سرایی فردوسی و فرخی و عنصری را داراست و هم شیوه کلام سعدی و مولوی و حافظ را دربرمی گیرد، به علاوه ظرافت و باریک اندیشی و نازک خیالی صائب را به یاد می آورد و سرشار از گونه‌های مختلف ایهام، تشبیه، تضاد، و مراعات النظیر است، بی آنکه زیاده روی یا تکلف و پیچیدگی در کار باشد.
ایهام:
پی یک غمزه اشراقی چشمت بزند
گرچه صد مرحله تحصیل اشارات کنند
(زکریا اخلاقی)
کاربرد کلمه اشارات از بار معنایی ایهامی برخوردار است، زیرا هم به اشارت‌های عرفانی و سلوک برمی گردد و هم به اشارات، که نام کتاب بوعلی سیناست.
تشبیه:
راوی بگو به کودک ما قصه ای درست
زان سروها که بر لـ*ـب جوی وفا شکست
قادر طهماسبی (فرید)
شکست سروهای لـ*ـب جوی وفا، تشبیهی است برای مردم.
سروها: مردم (مشبه)؛ شکست: شهید شده، مجروح شده (مشبه به)؛ سبزی و راست قامتی: سرو قامتان جاودانه؛
تاریخ از جهت ایمان و اعتقاد به اسلام و انقلاب (وجه شبه)؛ ادات تشبیه: مثل، مانند، چون و… که حذف شده است.
تضاد و مراعات النظیر:
اختر روشنی بخش شب‌های اندوه و ظلمت
شوق بیداری آفتاب از سراپرده خواب
(سلمان هراتی)

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 19/5/21

۹ــ قصیده به وسیله افرادی نظیر «حمید» و «اوستا» و «جذبه» و دیگر شاعران شور و حالی خاص یافته است و از نظر تعداد ابیات، قصاید بلندی (نظیر سروده‌های محمد علی مردانی) که بی سابقه می باشد، ساخته شده است.
۱۰ــ اقتباس از قرآن نیز، چون مزین به آیات الهی است، از عظمتی خاص برخوردار است. اینک
نمونه ای از آن:
رزمنده مسلمان، آن شیر دشت و صحرا
بر کوه و رود و جلگه، بر صحن آب دریا
در هر شفق نویسد، تفسیر سرخ گلگون
بر حرف حرف قولِ: «وَالْعادیاتِ ضَبْحا»
در اوج آتش عشق، با قهر آتش خشم
فریاد آتشینش، درگیر و دار غوغا
آتش زند به خیل دشمن زهر کرانه
ان سان که گفته قرآن: «فَالْموریات قَدْحا»
۱۱ــ رباعی فراوان است، ولی در آن، سخن از پوچی و بی اعتباری دنیا و یا از سرخوشی آب انگور نیست، بلکه سخن از جاودانگی و حیات و ثبت لحظات تاریخ است، اینک نمونه ای از آن:
با هرچه دهان زخم در تن می گفت
از راز عروج خویش با من می گفت
آن روز لبان بسته چشمانش
با من سخن از چگونه رفتن می گفت
(قیصر امین پور)
۱۲ــ غزل از محدوده شناخته شده خود می گذرد و با حماسه در هم می آمیزد و از آن گذشته با ناشناخته ای
فراتر از مرز اندیشه همراه می شود، لذا هم عاشقانه است، و هم عارفانه، هم حماسی، هم سـ*ـیاسی، هم اجتماعی و هم تعلیمی.
اذان عشق به بام ستاره می خواند
کسی که سوره خون در شراره می خواند
تو در کجای جهانی، بزرگ بی آغاز
که میر عشق تو را بهر چاره می خواند
۱۳ــ بیشتر شعرای این طرز سخن، از تکبر و
فخر فروشی بیزارند و برای خودسازی و صفای بیشتر در تلاش. آنان بر این عقیده اند که کارشان در دستگاه عظیم آفرینش، برای همیشه ثبت و ضبط است.
۱۴ــ زنان شاعره در انقلاب اسلامی با عشقی عمیق به اسلام و انقلاب، سخن می گویند؛مانند:
به خون گر کِشی خاک من دشمن من
بجوشد گل اندر گل از گلشن من
تنم گر بسوزی، به تیرم بدوزی
جدا سازی ای خصم، سر از تن من
(سپیده کاشانی)
۱۵ــ در ادبیات انقلاب اسلامی، کلام جوانان از حکمت پیرانه برخوردار است. ترجیع بند زیبای زیر با عنوان«قطره و اقیانوس»از«افشین علاء» که هنگام سرودن آن هنوز هجده بهار از عمرش نگذشته بود، به خوبی بیانگر آن است که چه خوب حضرت امام(ره) را شناخته است.
دیدنش فتنه‌ها به دل می کرد
صورتش ماه را خجل می کرد
گر که می دید روی او بی شک
گل سرش را به زیر گِل می کرد
آفتابی که در نگاهش بود
چشم خورشید را کِسل می کرد
گریه با خنده، اشک با فریاد
با نگاهش مرا دو دل می کرد
او چو خورشید بود و من فانوس
حالت قطره بود و اقیانوس

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 19/5/21

۱۶ــ شاعر وقتی از بزرگان دین یاد می کند، حریم آنان را نگه می دارد. لذا در مرثیه شعری نمی سراید که با روح اسلام و عظمت مقام معصوم منافات داشته باشد. سخنی نمی گوید که دون شأن رفیع آن بزرگان باشد و از بی کسی و ذلت حکایت کند، بلکه چیزی را می گوید که باید گفت و مرثیه را با حق گویی به صورت حماسه ای
جاودانه در می آورد. مانند این شعر:
آنچه در سوگ تو ای پاک تر از پاک گذشت
نتوان گفت که هر لحظه چه غمناک گذشت
چشم تاریخ در آن حادثه تلخ چه دید
که زمان، مویه کنان از گذر خاک گذشت
سر خورشید بر آن نیزه خونین می گفت:
که چها بر سر آن پیکر صد چاک گذشت
جلوه روح خدا در افق خون تو دید
آن که با پای دل از قله ادراک گذشت
مرگ، هرگز به حریم حرمت راه نیافت
هر کجا دید نشانی ز تو چالاک گذشت
(نصرالله مردانی)
۱۷ــ شاعر، روح انقلاب را به خوبی درک کرده است و می داند چرا در مقابل بی احترامی باید پایداری کرد و حیات واقعی را چه پایگاهی است، لذا می گوید:
بیار مرکب بی زین و جوشن بی پشت
که مرد نیست که از کارزار برگردد
ازین مدافعه بی فتح برنمی گردیم
اگرچه مرکب ما بی سوار برگردد
(فرید اصفهانی)
۱۸ــ اگرحافظ با مأنوس بودن با قرآن و نماز شب، سخنش تلفیقی است از کلام سعدی و مولوی، و ناشناخته ای
از ظرافت‌های دنیای ادب، شاعران سحرخیز و
شب زنده دار سلاح به دست انقلاب اسلامی نیز، همان راه را می پیمایند.
۱۹ــ در شعر انقلاب اسلامی، حماسه، جایگاه خود را داراست، با این تفاوت که در اینجا؛ از کاه، کوهی ساخته نمی شود بلکه؛ سخن شاعر تجسم واقعیتی است که کلام و قلم از بیان آن عاجز است و این حقیقت تاریخی نه سـ*ـینه به سـ*ـینه به او رسیده و نه ساخته و پرداخته خیال اوست، بلکه از واقعیتی سخن به میان می آورد که در زمان حیات وی اتفاق افتاده و احتمالاً به چشم خویش شاهد آن بوده است و آنچه می گوید، از ژرفای درونش برخاسته است.
۲۰ــ شاعر برای گروهی خاص و به منظور دست یافتن به دیگدان نقره و ظروف طلا شعر نمی گوید، چرا که چنین اهداف ناچیزی، از همتی ناچیز ناشی می شود. شاعر از چیزی سخن می گوید که مردم زمانش شیفته آن هستند.از این جهت، جامعه سحر بیان شاعر را در تجسم واقعیت‌های عینی زمان تحسین می کند و چون بلندای همت شاعر مافوق زمان و مکان است و به وسعت فرهنگ اسلامی کرانه ناپیداست، عظمت شعر او نیز چونان اسلام فراتر از مرز زمان و مکان است.
۲۱ــ تنوع شعر نیز از ویژگی‌های دیگر این سبک است و سروده‌های انقلابی گفته شده در تاریخ ادبیات ما نیز، بی سابقه است.
۲۲ــ واژگان در سبک شعر انقلاب اسلامی، دارای مفاهیم معنوی و بار فرهنگی خاصی هستند که از ژرفای اسلام ناب محمدی و تشیع سرخ علوی سرچشمه
می گیرد. همین طور است اصطلاحات و حتی استعاره‌ها
و کنایه‌ها. به عنوان مثال:
لحظه معراجتان آغاز شد تا باز شد
با سرانگشت شهادت پای گردون تازتان
این نشیمن کرده در بزم «ملیک مقتدر»
بر شما باد مبارک مسند اعجازتان
(حمید سبزواری)
۲۳ شاعر در سایه بید و کنار گل و سبزه و سرخوش از آب انگور و یا خمار افیون، به سرودن شعر
نمی پردازد:
آن که خود سرخوش نوشیدنی است و خمار افیون
چه اثر در سخنش یافت تواند هشیار
بلکه زیر رگبار آتش دشمن و در کنار پیکر زخمی یا بی جان همسنگران خویش شعر می سراید و تاریخ را ثبت می کند، بنابراین هم فضای شعر او فضایی متفاوت است، و هم سخنش تا اعماق روح آدمی اثر می کند، زیرا:«سخن کز دل برآید، لاجرم بر دل نشیند».
۲۴ــ در هیچ دوره ای از ادوار تاریخ ادبیات فارسی، جوانان مؤمن و متدین و خودساخته به این اندازه به شعر روی نیاورده اند، جالب توجه این که همه این جوانان، طرفدار انقلاب و فدایی آن هستند و به دور از تنگ چشمی و حسادت، در فکر اصلاح خود و دیگرانند.
۲۵ــ شاعران انقلاب اسلامی، برای خدا از نظام جمهوری اسلامی خویش دفاع می کنند و زمامداران نیز مشوق صادق استعدادهایند. در طول تاریخ بشر، تا این لحظه چنین پیوندی، صادقانه بین حکومت و شاعران وجود نداشته است و این تعداد شعر خوانی‌ها و کنگره‌های
ادبی را تاریخ جهان سراغ ندارد.
منبع: روزنامه اطلاعات

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ادبیات انقلاب اسلامی چیست؟

Z.A.H.Ř.Ą༻

مدیر ارشد رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.A.H.Ř.Ą༻

مدیر ارشد رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.A.H.Ř.Ą༻

مدیر ارشد رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.A.H.Ř.Ą༻

مدیر ارشد رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین