هنر نقاشی قاجار

Armita.M · 22/1/21

سابقه نقاشي قاجار به دوره هاي پيشتر يعني به اواخر صفويه و مخصوصاً دوران زنديه مي رسد. دردوره صفوی دولت وقت، تمام کوشش خود را صرف آباداني، ساختن کشور و رونق اقتصادي می کند. در نتيجه هم به دلایل اقتصادي و هم به دلایل نظامي (درمقابله با امپراطوري عثماني) ايران و کشورهاي اروپائي علاقمند به توسعه روابط با يکديگر بودند. اين روابط متنوع، همه جانبه از جمله هنري و فرهنگي هم بود.

در این دوره درکنار نقاشي سنتي ايران يعني نگارگری که در حال شکفتگي و کمال بود، نقاشي ديواري (ديوارنگاره) هم به دربار راه يافت. زندگي پُرشکوه و با تجمل درباري خواستار تزيين قصرهاي گوناگوني بود که در اصفهان و قزوين و شهرهاي ديگر ساخته مي شد. مينياتور بيشتر در خدمت تزيين کتاب بود و با خصوصياتي که داشت به کار آراستن کاخ ها نمي آمد. براي اين منظور نقاشي اروپایي سرمشق و نمونه خوبي بود. کاخ چهل ستون تحت تأثير نقاشي اروپا (رنسانس متأخر) و اکثراً بدست نقاشان همان سرزمين نقاشي شد. صحنه ها، مجالسِ پذيرائي و بزم شاهانه، ورود سفيران، جنگ، رقص و باده گساري مضامین این نقاشی ها بودند. درهمين دوره کليساهاي جلفا، شهر کوچک ارمني نشين در کنار پايتخت (اصفهان) هم بـ*ـو*سيله نقاشان مسيحي نقاشی مي شد. طبعاً در اينجا نقش ها معمولاً نمودار صحنه هاي زندگي مسيح و داستان ها و وقايع کتاب مقدس بود. در اين دوره نقاشان هلندي در اصفهان مدرسه نقاشي دائر کرده بودند و هنر خود و شگردهاي آنرا به شاگردان ايراني مي آموختند. نقاشي اين دوره به نوعي تعادل در پيوند ميان نقاشي سنتي ايران و نقاشي اروپائي مي رسد.

در زمان حکومت کريم خان زند وتشويق او از هنرمندان و صنعتکاران و ارباب حرفه سبب شد ادبيات، معماري و نقاشي تحول و رونق زيادي پيدا کند، مخصوصاً در شهر شيراز پايتخت زنديه. در اين زمان هنر تصويري به غير از کشيدن تابلو، عبارت بود از نقاشي روي شيشه، قابِ آيينه، گل و بته روي قلمدان، کاشي و ميناکاري و تذهيب. درپايان قرن 18 و آغاز قرن 19 سلسله زند سقوط مي کند و سلسله قاجار جاي آنرا مي گيرد.
نقاشي و زندگي هنري دربار قاجار درحقيقت از دومين پادشاه اين خاندان شروع مي شود. فتحعلي شاه شخصاً بسيار دوستدار تجمل و شکوه بود. درزمان او مثل دوران صفوي، نقاشي ديواري درقصرها وخانه هاي اعيان شهرهاي بزرگ مجدداً رواجي گرفت که قصر گلستان، تـ*ـخت مرمر، باغ نگارستان تهران يا مقر وليعهد در تبريز از اين نمونه ها بود. نقاشي دوره قاجار را که از اول قرن 19 شروع مي شود و تا اوائل قرن بيستم ادامه مي يابد، مي توان به دو دوره کلي تقسيم کرد.

{انجمن رمان 98}

Armita.M · 22/1/21

دوره اول:
در این دوره تنها حامیان هنر، دربار و اشراف دولتي بودند که از هنرمندان، نقاشان، شاعران، موسيقي دانان و... نگهداري کرده وسيله کارشان را فراهم و زندگيشان را تأمين مي کردند و در عوض نقاش هم براي آنها کار مي کرد. در چنین شرایطی موضوع نقاشي را این حامیان تعیین مي کردند، به همين سبب موضوع اغلب تابلوها، تک چهره شاه و شاهزادگان و بزرگان دولتي بود. آواز خوان و نوازنده که مايه سرگرمي درباريان بود و در يک کلمه مجالس بزم از موضوع هاي ديگر تابلوهاست. نقاشي اين دوره معمولاً از نظر محتواي فکري و حسي سطحي، چشم نواز و فقط براي تماشاو لـ*ـذت بصري خلق شده است. با توجه به اين، خصوصيات کار نقاشان اين دوره اکثراً شخصي نيست و قراردادي است. اين طور نيست که هر چهره اي حالتي منحصر به فرد داشته باشد، تقريباً همه چشم ها بادامي و کشيده، ابروها پيوسته و پرپشت، صورت ها گرد و سرخ و سفيد و معمولاً لباس ها همه فاخر و بدون کهنگي و پارگي است. صورت بچه ها هم با حالت بزرگ ها ترسيم مي شود و صورت بزرگ ها اکثراً جدّي و بي تفاوت است. خنده، گريه و يا هيجان در اين آثار ديده نمي شود.
درباره فن (تکنيک) نقاشي اين دوره نيز مي توان نکات زير را مطرح ساخت. تابلوهاي اين عصر معمولاً رنگ و روغن است. اين نوع رنگ را ایرانیان از نقاشي اروپائي گرفته اند چون مواد رنگي که سابقاً در مينياتور بکار مي رفت براي ابعاد کوچک و روي کاغذ مناسب بود نه نقاشي ديواري با ابعاد بزرگ. رنگ ها معمولاً طيف ها و زمينه هاي قرمز و مخصوصاً قرمز ارغواني و اُخرا، سياه، سبزهاي زنگاري و زمرّدي و ترکيب هاي بينابين، مخلوط قرمز و قهوه اي و يشمي و بطور کلي رنگ هاي شيرين زنده و شاداب هستند که براي چشم خوش آيند و لـ*ـذت بخشند. از رنگ هاي تلخ مرده و خفه و ملال آور مثلاً کبود چرک يا خاکستري کِدر کمتر نشاني مي توان يافت.

{انجمن رمان 98}

Armita.M · 22/1/21

در هنر ايران از قديم قرینه سازي وجود داشت، درمعماري، در نقوش ظرف ها و مخصوصاً در قالي بافي آنرا به خوبي مي بينيم. در کمپوزيسيون (ترکيب بندي ) تابلوهاي دوره قاجار هم قرینه سازي به شدت مراعات مي شود و از اصول آن است. اين قرینه سازي دقيق در کمپوزيسيون تقريباً همه تابلوهاي استادان دوره قاجار ديده مي شود. از جمله نوآوري ها نقاشي اين دوره پيدايش دورنماسازي یا عمق نمایی (پرسپکتيو) است که پيش از آن در نقاشي کلاسيک ايران (مينياتور) وجود نداشت و نتيجه تأثير نقاشي اروپایي در هنر تجسمي اين دوره است. این منظره ها تقليدی از مناظر قرن 16 و 17 نقاشي اروپا هستند.
تأثير نقاشي اروپائي، بزرگ شدن ابعاد تصويرها و پرده ها و انتقال آنها به ديوار کاخ ها اثر مهم ديگري نيز داشت. مي دانيم که در دوره هاي پيشتر، نقاشي ما وابسته به ادبيات بود. به علت ممنوعيت هاي مذهبي هنر تجسمّي، در آن دوره به طرف تذهيب، جلد سازي، خطاطي، مصور کردن کتاب سوق داده شد. نقش اصلي مينياتورها مصور کردن داستان ها و افسانه هاي ادبيات؛ شاهنامه، خمسه نظامي، کليله و دمنه و غيره بود. دراين دوره نقاشي و پرده سازي از حوزه ادبيات خارج، و براي خود هنري مستقل شد. اين نقاشي تا اندازه اي از موضوع و تا حد بيشتري از تکنيک و فرم مينياتور(نگارگری) جدا شد؛ اما نه کاملاً. نقاش هنوز در ترسيم خط ها، در کشيدن گل و بته، طرح روي لباس و خلاصه پرداختن به ريزه کاري، ظرافت دست مينياتوريست را دارد. با همان دقت و ظرافت و با همان نازک بيني کار مي کند و گاه در اين مرحله به حد کمال مي رسد.
از شاخص ترین نقاشان این دوره ابوالحسن غفاري يکي از اين هنرمندان دوران زنديه و طليعه دار قاجاريه است. او از خانواده هنر پرور غفاري است که در قرن هاي 18 و 19 چندين تن از بزرگترين نقاشان ايراني و از جمله صنيع الملک و کمال الملک از آن برخاستند.

{انجمن رمان 98}

Armita.M · 22/1/21

دوره دوم :
این دوره نقاشي قاجار مقارن با سلطنت ناصرالدين شاه و بعد از آنست. در نيمه دوم قرن نوزدهم تماس ايران به اروپا روز به روز بيشتر و گسترده تر مي شود. توسعه صنعت چاپ- تأسيس دارالفنون (آموزش به شيوه تازه)، پيدايش روزنامه، تماس با فرهنگ غرب و ترجمه ادبيات و علوم اروپائي، پيدايش عکاسي که خود بيش از نقاّشي نشانگر زندگي روزانه مردم آن زمان بود و به ويژه اثر اين صنعت در هنر نقاشي، همه کما بيش مربوط به همين دوره و مقارن با پادشاهي طولاني (50 سال) ناصرالدين شاه است. علاقه ناصرالدین شاه و اشراف به هنر دوستي، سبب شد که هنر و صنايع ظريف رونق پيدا کند و معماري، حجاري، نقاشي، تذهيب، خوش نويسي، کاشي کاري، گچ بري، خاتم سازي، زرگري و ميناکاري جاني تازه گرفتند. دراين زمان صنعت چاپ که پيشتر وارد ايران شده بود، رواج مي يافت، تکثيرتصويرها وطرح ها به تعداد زياد امکانپذيرمي شد و دربارو اعيان واشراف ايران به خودنمائي و چشم و هم چشمي به نقاشي علاقه نشان مي دادندو به نوعي تجمل هنري احتياج پيدا کرده بودند که نتيجه عملي آن رونق کار تصويرگران بود. طبعاً گل و بوته سازي، نقش پرندگان روي قلمدان، قاب آئينه و جلد قرآن و کتاب هاي خطي رونقي بيش از گذشته گرفت.
در اينجا يادآوري اين نکته لازم است که علاوه برآنچه گفته شد دوشيوه نقاشي ديگر نيز در تمام دوران قاجاريه و مدتي پس از آن وجود داشت. يکي شيوه نقاشي سنتي و کلاسيک ايراني يعني مينياتور با ويژگي هاي مخصوص به خود و ديگري نقّاشي عاميانه يا «خيالي سازي» معروف به «قهوه خانه اي». در باره مينياتور احتياجي به توضيح نيست ولي در باره «خيالي سازي» فقط اشاره ميکنيم که هنرمندان اين مکتب از ميان مردم عادي برمي خاستند. آموزش آکادميک در دسترسشان نبود، تصويرها و شبيه سازي ها، ابتدائي و موضوع آنها عموماً سرگذشت امامان، صحنه هاي مذهبي ويا داستان ها وشخصيت هاي پهلواني شاهنامه يا منظومه هاي عاشقانه اي چون ليلي و مجنون و خسرو وشيرين بود.

بزرگ ترين هنرمندان عصر و شايد سراسر دوران قاجار محمودخان ملک الشعرا صباي کاشاني بود. او را از جهت پيوستگي هنرهاي درباري به يکديگر نيز مي توان نمونه برجسته اي دانست. زيرا ملک الشعرا هم خطاط و خوشنويس و هم بزرگ ترين نقاش دربار بود. نقاش بزرگ دوره افول قاجاريه محمد غفاري کمال الملک معروف است. او پس از طي مقدمات، تحصيلات خود را در دارالفنون تهران در رشته هاي فارسي و فرانسه، تاريخ و نقاشي ادامه داد. ناصرالدين شاه به او لقب نقاشباشي و منصب پيشخدمت مخصوص داد. بعد از مشروطيت به تصويب مجلس شوراي ملي مدرسه «صنايع مستظرفه» را مخصوص او ساختند. 15 سال مدرسه زير نظر او به تربيت شاگردان مي پرداخت و عده اي از نقاشان و مجسمه سازان دوره رضا شاه از اين مدرسه بيرون آمدند؛ از آن جمله ميرزا اسمعيل آشتياني، ابوالحسن صديقي مجسمه ساز، حسنعلي وزيري، محسن مقدم را می توان نام برد. با مرگ کمال الملک در 1319 در حقيقت بايد عمر اين مکتب نقاشي را هم تمام شده دانست.

{انجمن رمان 98}

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

هنر نقاشی قاجار

Armita.M

دستیار تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Armita.M

دستیار تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Armita.M

دستیار تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Armita.M

دستیار تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

دستیار تالار هنر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین