سـ*ـیاست مذهبی شاهان هخامنشی

The unborn · 2/11/20

تا سال ۵۴۵ ق.م تمام آسیای صغیر در سلطه ی پارسیها درآمد و کوروش به هر شهری حاکم جداگانه گمارد تا با یکدیگر متحد نشوند و قوت نیابند.از سوی مشرق نیز پیش از آنکه متوجه بابل گردد تا رود سند پیش رفت. تسخیر بابل در بهار ۵۳۹ ق.م روی داد. موافق منابع بابلی (نبونید)مجسمه ی ربع النوع (اور) را به بابل آورده و پیروان ( بل مردوک ) الهه ی بابلی ها را از خود رنجانیده بود. اینها با کوروش مواضعه نمودند و آن هنگامه ای بود که دو رود دیاله و دجله نسبتا کم آب بود؛این دو رود را برگردانیدند و در محوطه ای که بین شهر بابل و سد بخت النصر واقع بود داخل شدند و بعد به سوی شمال حرکت کردند و ارتباط سپاه بابل را با شهر بریدند و ایشان را در هم کوفتند؛ پس از آن بود که کوروش بدون جنگ و از سوی جنوب به بابل درآمد و شاه بابل را مجبور به تسلیم نمود.
کوروش در معبد بابل درآمد و موافق با مراسم بابلیان تاج بر سر نهاد و احترام بسیار به مذهب و باورهای اهالی بابل از خود نشان داد؛ با گشوده شدن بابل به دست کوروش ممالکی که مطیع بابل بودند نیز طبعا به کوروش رسید که از آن جمله بودند فلسطین و فنیقیه؛ کوروش نسبت به مردم بنی اسرائیل که از زمان بخت النصر در اسارت بودند مهربانی ها نمود و برایشان رافت گرفت و ابراز مهربانی نمود،ظروف طلا و نقره ای که بخت النصر از بیت المقدس آورده بود به ایشان بازگردانید و به ایشان رخصت داد تا به فلسطین بازگردند و در آنجا معابد کهن خود را که آشوریها ویران نموده بودند را از نو بسازند.
همچنین اجازه داد چهل و دوهزار نفر اسرائیلی با هفت هزار غلام و کنیز به سوی فلسطین روند و به تجدید بنای بیت المقدس بپردازند. ولیکن به زودی اختلاف شدید بین مردمی که در فلسطین مانده بودند و آنهایی که به اسارت در بابل مانده بودند رخ داد و کوروش صلاح دید ساخت معبد جدید را به تعویق اندازد، با این وجود از سخنان پیامبران بنی اسرائیل پیداست که احترام این ملت نسبت به کوروش فوق العاده بوده است.کوروش در بابل برای به دست آوردن مهر مردم بیانه ای داد که عین آن در حفاریات بابل کشف گردید و اکنون معروف به استوانه ی کوروش است. در این بیانیه کوروش خود را خادم ربع النوع بزرگ بابلیان خوانده و می گوید:((بعد از آوردن مجسمه ی خدایان اور به بابل مردوک او را برگزید. مردوک دست راست کوروش پادشاه انشان را بگرفت و نام وی را برای سلطنت بر تمام عالم بر لـ*ـب برد. وقتی به سکوت و آرامش به تین تیر وارد شدم با فریاد شادی و سرور مردم به قصرپادشاهی درآمدم و بر تـ*ـخت شاهی نشستم(همانجا ص۷۱).
پس از تسخیر بابل و شامات و فلسطین و شهرهای فنیقیه و غیره کوروش به سوی ایران بازگشت و این بار به سمت مشرق سپاهی آراست، اما از اقدامات وی در این زمان اطلاعاتی چندان در دست نیست و مرگ او نیز به سال ۵۲۹ق.م بود(همانجا،ص۷۳).

The unborn · 2/11/20

هرودوت می گوید: کوروش در جنگ با ماساژتها که بین دریای خزر و آرال سکنی داشتند کشته شد، بُرلس می نویسد در نبرد با عشیره ی دها که یکی از عشایر سکائی بودند در نزدیکی گرگان کشته شد، کتزیاس می نویسد در جنگ با سکاها زخم برداشت و از آن زخم در گذشت و پیکرش را به پاسارگاد آوردند و در آنجا مدفون نمودند.کوروش یکی از چند شخصیت تاریخی عهد کهن است که اسمش در میان ملل مختلف دیگر با آئین و مذاهب گوناگون به نیکی یاد شده است؛ پیامبران بنی اسرائیل او را بسیار ستوده اند و پیروان مذهبی که تورات را مقدس می دادنند از طفولیت نام این شاه راشنیده اند و با این نام مانوس گردیده اند(همانجا.ص۷۳).
گریشمن می نویسد: کوروش بخشایشگر و نیکخواه بود و اندیشه ی آن را نداشت که ممالک مفتوحه را به اتخاذ روشی واحد وادار نماید بلکه این خردمندی را داشت که تشکیلات هر یک از حکومتهایی که به تاج و تـ*ـخت خود می افزاید، تغییر نمی داد. او به هرجا که رفت خدایان مذهبی آنجا را رسمیت داد و تصدیق نمود و همواره خود را جانشین حاکمرانان بومی معرفی می نمود؛ اسکندر نخست کسی نبود که این سـ*ـیاست را پیش گرفت بلکه او تنها سرمشق کوروش را پیش گرفت. کوروش پیش از هر فردی می دانست که در جهان باستان شهرهای متمدن و قبایل وحشی از قوای داخلی که می کوشد همه را در یک جامعه ی انسانی مستهلک سازد به زحمت اطاعت می نماید(گریشمن.ص۱۴۳).
ما هرگز نمی بینیم که کوروش مانند رومیان ملت رقیب خود را با خویش متحد کند و نخست با او مانند هم شان رفتار نماید و سپس در زمان ضعف وی او را تابع و مطیع کند و بدو ظلم و ستم روا دارد. خود کوروش در متنی تاریخی که در بابل نوشته شده چنین می گوید:((مردوک همه ی سرزمینها را بازدید کرد تا کسی را که می بایست پادشاه عادل شود(پادشاهی که تابع قلب خویش باشد)دریافت. دست او را گرفت و وی را به نام کوروش انشانی خواند و پادشاهی همه ی جهان را به نام او کرد))(استوانه ی کوروش کبیر در انگلستان).
کمبوجیه شاهنشاه هخامنشیکمبوجیه پس از مرگ پدر به خیال جهانگیری پارسیها افتاد، ولی چون برخی از ایالات در حال طغیان بود کمبوجیه سه سال را به آرام کردن ایلات تن داد و در سال ۵۲۶ق.م به سوی مصر حرکت نمود(پیرنیا.ص۷۳).

The unborn · 2/11/20

نخستین جنگی که بین مصریان و پارسیان رخ داد در پلوز بود. قشون مصری شکست خورد و پس از آن لشگر ایران بی زحمت به ممفیس پایتخت مصر در آمد و شهر را تسخیر نمود (۵۲۵ق.م).
کمبوجیه به روایت هرودوت در ابتدا با فرعون مصر به خشونت رفتار نمود اما چون او را آزمود از در مهر با او درآمد اما پس از چندی هویدا شد که فرعون مخلوع در پی شورشی علیه شاهنشاه ایران می بوده و به حکم کمبوجیه کشته شد(همانجا.ص۷۳) .
در ابتدا رفتار کمبوجیه در مصر به سان رفتار پدرش بود به این معنی که لباس فراعنه را برتن کرد و مراسم درباری مصریان را بجای آورد و مصریان وی را یکی از فراعنه ی خود پنداشتند؛سپس قصد ممالک مجاور را نمود؛ اول لیبیا تسلیم شد بعد سیرن که مستعمره ی یونان بود و نیز برقه سر اطاعت به سوی کمبوجیه پیش آوردند.خیال کمبوجیه آن بود تا به قرطابه(تونس امروزی)که در ثروت و مستملک دار بودن نامی بود دست یابد؛ لیکن فنیقیها حاضر نشدند کشتیهای خود را به شاهنشاه ایران دهند زیرا مردمان قرطابه همان فنیقیان مهاجر بودند و بین ایشان قرابت و نزدیکی بسیار بود، پس شاهنشاه ایران از کویر لیبیا در پی طمع خود سپاه کشید و پنجاه هزار نفر سپاهی آراست و این سپاه در بیابانها گم شد و دیگر سواری از ایشان بازنگشت(همانجا.ص۷۴).
پس از این واقعه کمبوجیه به عزم ممالک ناپاتا(سودان امروزی) و اتیوپی لشگر آراست؛ لشگریان پارسی مقداری از رود نیل را پیمودند اما پس از آنکه داخل صحرای بی آب و علف ناپاتا گردیدند از حیث آذوقه در تنگدستی افتادند و جبرا به مصر بازگشتند .وی در سال ۵۲۳ق.م در مصر حاکمی معین نمود و به سوی ایران رهسپار شد. در شامات شنید مغی از اهالی ماد خود را بردیا(برادر کمبوجیه) پسر کوروش نامیده و بر تـ*ـخت شاهی تکیه زده و مردم او را به شاهی برگزیده اند . کمبوجیه در وضع بدی قرار گرفت، چرا که او می دانست برادرش را مخفیانه کشته،لیکن نمی توانست این مطلب را آشکار نماید، بلاخره در شهر اکباتانا در شام وی زخمی بر خود زد و از آن درگذشت و قبل از مرگ راز خود را با نزدیکان در میان گذاشت(همانجا.ص۷۵).
در زمینه ی سیاستهای مذهبی کمبوجیه مطالب ضد و نقیض بسیاری عنوان شده است. عده ای او را محکوم به بدرفتاری با اقوام بیگانه نمودند و عده ای دیگر به دفاع از او پرداختند. هرودوت می گوید:((کمبوجیه چون مرض سرع داشت و ناکامی های او در قشون کشی های مزبور باعث شدت مرض او شد و گرفتار حالت جنونی گردید و در این حال سفاکیها و کارهای بسیار زشت و بد از او سر زد که از آن جمله به کشتن گاو مقدس مصریان(آپیس) می توان اشاره نمود و سوزاندن جسد مومیایی شده ی آمازیس فرعون پیشین مصر را که این رفتار کمبوجیه باعث نفرت شدید مصریان از ایرانیان گردید(همانجا).
اما پیرنیا در آثار خود به دفاع از کمبوجیه می پردازد و عنوان می کند چند سال پیش سندی از یک نفر مصری که از رجال مهم دربار مصر در آن دوره می بوده به دست آمده و او می نویسد که کمبوجیه مانند تمام فراعنه ی مصر تمام مراسم آدابی و درباری و مذهبی مصریان را بجای آورده و حتی در معبد سائیس در پیش عظمت نایس مادر خدایان مصری به خاک افتاده(همانجا).

The unborn · 2/11/20

با نگاه به تمام مطالبی که از کمبوجیه نقل گردیده استنباط نگارننده بر این است که رفتار کمبوجیه در ابتدا (هشت ماه نخست حکمرانی) موافق رفتار کوروش در بابل بوده و اگر گفتار هرودوت صحیح باشد به واسطه ی مرض سرع و ناکامی هایش در آفریقا حال او دگرگون گردیده است. در هر صورت آنچه روشن است این می باشد که زخم زدن بر گاو مقدس مصریان(آپیس) دروغ است؛ چراکه به موجب اسنادی ثابت شده است گاو مزبور در ابتدای لشگرکشی های کمبوجیه به حبشه مرده است. و تصاویر حجاریهای مکشوفه ی جدید نشان می دهد وی در مقابل گاو مقدس مصریان زانو زده است.داریوش شاهنشاه هخامنشیمورخین بر این باورند که کمتر سلطانی در عالم در بدو سلطنت به قدر داریوش با مشکلات گوناگون و طاقت فرسا مواجه گردیده است.

با وجود تمام این مشکلات داریوش به واسطه ی اراده ی آهنین و باوری به خود بر تمام موانع و مشکلات پیروز می گردد و به حقیقت شاهنشاهی هخامنشی را از سر نو تاسیس می نماید. بر اساس کتیبه ی بیستون داریوش بر شورشهای عیلام،بابل،لشگر ماد،ارمنستان و… فائق می آید و در ۵۱۷ ق.م به مصر می رود، زیرا در آنجا هم به خاطر رفتار نامناسب والی زمینه ی بروز شورش و اغتشاش فراهم گردیده بود؛ پس از ورود خود به مصر والی آنجا آریاندس را کشت و به این وسیله قلوب روحانیون مصری را بدست آورد و عطاهای بسیار نمود و در عزاداری مصریان برای تلف شدن گاو مقدس شان شرکت نمود و سوگواری نمود و دستور داد هر که گاو مقدس مصریان را موافق علایمش بیابد پاداش شاهی دریافت خواهد کرد.

در مورد سـ*ـیاست مذهبی داریوش باید گفت وی همان روشی که کوروش در اجرا گذاشته بود را دنبال نمود؛ به پرستشگاهها و اماکن مقدسه ی اقوام بیگانه احترام می گذاشت و ایشان را به دین خود آزاد می گمارد. دستورات داریوش به استان دار خود در آسیای صغیر (گاداتس) که باغبانهای معبد آپلون را به کار وا داشته بود بهترین شاهد به محترم شمردن پرستشگاههای اقوام دیگر نزد داریوش است. داریوش در پایان این کتیبه به شهربان خود چنین می نویسد:((اما از جانب دیگر چون تو عواطف مرا نسبت به خدایان منظور نداشتی،اگر روحیه ی خود را تغییر ندهی قهر و غذبی که از این هتک حرمت به من دست داده بر تو سخت و دشوار خواهد بود. تو جفایی بر باغبانهای متبرک آپلون نمودی و آنان را به کار در زمین غیر مقدس وا داشتی! این کار در مخالفت با احساسات اجداد من است))(سامی،ص۲۱۵).

The unborn · 2/11/20

چون روحانیون و کاهنان نفوذ فوق العاده وسیعی در بابل و مصر و سایر ملل طابعه داشتند، سـ*ـیاست ایجاب می نمود که داریوش از این ابزار سـ*ـیاسی-مذهبی به نحوه ی مطلوبی استفاده نماید تا توجه ملتهای آن دیار به وسیله ی این عمل متنفذ و موثر به سوی دربار شاهنشاهان هخامنشی جلب گردد؛ ولی البته اگر در مراسم دینی مللی اعمالی خلاف انسانیت و مدنیت انجام می داشتند،شاهان هخامنشی اخلاقا خود را موظف می داشتند به جلوگیری از آن مراسم. به عنوان مثال بر حسب نوشته ی آپین، داریوش به اهالی کارتاژ نوشت که انسان را برای خدایان قربانی نکنند و گوشت سگ نخورند(همانجا).همزمان با این اقدامات داتیس دریاسالار ایران، هنگام ورود به جزیره ی دِلُس در حدود سیصد تالان طلا بخور و عود در معبد آپلون سوزانید. همین کار باعث شد او را یونانیان ملقب به حامی آپلون کنند و داریوش هنگام توقفش در مصر فرمان داد تا پرستشگاه پتح واقع در شهر ممفیس را که روبه خرابی نهاده بود تعمیر نمایند و موقوفه ای نیز در شهر ادفو برقرار کرد(احتشام.ص۳۱۵).
این بزرگمنشی شاهان هخامنشی به صورتی بهتر در مورد بنی اسرائیل جلوه می نماید. معبد یهودیان در اورشلیم که بخت النصر با خاک یکسان نموده بود و طلاها و نقره های آن را به یغما برده بود؛ کوروش فرمان داد تا با هزینه ی ایران دوباره ساخته شود و ظروف طلایی و جواهراتی که به یغما رفته بود باز پس گردد، ولی با مرگ کوروش و بر اثر شورشهایی که داریوش با آنها روبرو بود اتمام این کار به تاخیر افتاد اما پس از آنکه داریوش به ثبات رسید و مطلع از فرمانی که کوروش در این باب صادر نموده بود و در بایگانی همدان نگهداری می شد،گشت؛ به اتمام ساختمان معبد یهودیان در بیت المقدس همت گمارد. فرمان داریوش اجرا شد و فرزندان بنی اسرائیل توانستند مراسم افتتاح معبد احیا شده ی خود را جشن بگیرند(همانجا).
هراندازه که گستره ی مرزی شاهنشاهی ایران گسترش می یافت و اقوام دیگر با آداب و رسوم و مذاهب دیگر را در خود جای می داد نیرو و قدرت امپراطوری پارس دو چندان می گشت. شاهنشاهی هخامنشی بسیار می کوشید که مشروعیت خود را بر تمام ملل مغلوب از راه کاهنان و بزرگان دینی اقوام به دست آورد و کاهنان و موبدان و روحانیون ادیان و مذاهب گوناگون مشروعیت بخش این شاهنشاهی بسیار بزرگ نزد ملت خودشان بودند.خشایارشا شاهنشاه هخامنشیدر بین شاهنشاهان هخامنشی تنها کسی که بر خلاف سـ*ـیاست اسلاف و اعقاب خود رفتار کرد خشایارشا بود که نسبت به عقاید مذهبی بابلیان و مصریان بی حرمتی نمود و با خشونت با شورش مصر و بابل رفتار کرد و دستور داد دیوارها و استحکامات شهرهای مزبور را ویران نمایند و معابد را با خاک یکی کنند و مجسمه ی زرین خدای بعل را ذوب نمود و او بود که عنوان شاه بابل را از عناوین خود برداشت و به عنوان شاه پارسیان و مادها اکتفا نمود(گریشمن ص ۲۱۳).
خشایارشا مصر و بابل را از دوباره فتح نمود و با قدرت مهیب خود بر ملل باستانی فشار آورد؛ اما او به گفته ی آن نویسنده: نمی توانست بفهمد که هنگام تغییر روش به ملل مغلوبه صراحتا فرا رسیده است(همانجا).

The unborn · 2/11/20

از خشایارشا کتیبه ای به جای مانده که به نام کتیبه ی دیوان شهره است. از واکاوی نوشته های این لوحه ی سنگی چنین برمی آید که مدارا و احترام اسلافش تغییر کرده و خشایارشا روی تعصب و تاثر مذهبی، پرستش دیوان را در سرزمین و قلمروی خود منع نموده و پرستشگاههای ایشان را ویران نمود. باز همین پادشاه در فتح آتن دستور می دهد که مجسمه های خدایان را بشکنند و بتکدها را آتش زنند زیرا او بر این باور بود که خدا لامکان است و به شکل بت نمی توان او را درآورد و همین عمل خشایارشا کینه ی یونانیان را به او بیشتر نمود . خشایارشا در این کتیبه می گوید: من بتها را شکستم،بتکدهها را ویران نمودم،تا آئین اهورامزدا را دایر نمودم، زیرا بتها عامل خرابی و فساد و خشکسالی و دروغ بودند(همانجا).

در ارتباط با اقدامات خشایارشا، پیش از صادر کردن حکم محکومیت، باید به علل و رفتار او پی برد و با انگیزه ای که او را به شدت عمل واداشت آشنا شد.سرزمین بابل در تمام ادوار هخامنشیان پیوسته کانون ناراحتی و اغتشاش بوده است. یکی از آن علتها که خشایارشا را به نشان دادن واکنش شدید وا داشت کشته شدن ژوپیروس استاندارش در بابل بود که سوریه را نیز قلمروی فرمانروایی او بود. شخصی در بابل به نام بشیمانی بین ۱۰ تا ۲۹ اوت ۴۸۲ ق.م شورش کرد و به عنوان شاه بابل بر تـ*ـخت نشست و لوحه هایی که یافته شده است از ۱۰تا ۲۹ اوت تاریخگذاری گردیده است. شخص دیگری در ۲۲ ماه سپتامر همان سال به نام شمش اریبا در شهر بوروسیا دعوی شاهی کرد و برای قانونی نمودن سلطنت خود به معبد مردوک رفت و دست مردوک را گرفت و بدین قسم در انظار عمومی بابلیان به ویژه طبقه ی روحانیون حکمرانی وی به رسمیت شناخته شد(احتشام،ص۳۱۷).

چنانچه در مراسم تاجگذاری کوروش در بابل و نیز کمبوجیه و خشایارشا دیدیم، مادام که این تشریفات به عمل نمی آمد و مراسم احترامات مذهبی در پرستشگاه مردوک انجام نمی گرفت حکمرانی آنان قانونی شناخته نمی شد. برای اینکه مردوک دیگری در میان نباشد تا موجی برای بروز شورش و اغتشاش و به رسمیت شناختن شورشیان پیدا شود تنها راهی که به نظر می رسید از میان برداشتن و معدوم کردم مجسمه ی زرین مردوک بود! در واقع هدف از خشونت و شدت عمل خشایارشا نسبت به عقاید مذهبی بابلیان در ابتدای امر از بین بردن وسیله ی قانونی کردن شورش، یعنی وجود مردوک از دست عناصر شورشی بوده است.

بدهی است که کشته شدن کاهن پرستشگاه اساگیلا(شینگال) که در مقام تعرض برآمده بود دنباله ی نابودی مجسمه ی مردوک و خرابی و ویرانی پرستشگاهها،نتیجه ی شورش و اغتشاشات بود. وقتی خدایی از بین رفت دیگر احتیاجی به معبد او نیست و پرستشگاه هایش نیز به دنبالش ویران می شوند؛ پس می توان اندیشید علت چنین واکنشی از طرف خشایارشا بروز اغتشاشات پی در پی و قانونی شدن آنها با بیعت کردن شورشیان با مجسمه ی مردوک در بابل بوده است؛ باید این را هم اضافه کنیم که تحولات عظیمی در قلب شاهنشاهی ایران در حال پیدایش بود و مذهب جدیدی در حال گسترش خود را آغاز می کرد و این همه موجب شد که شاهنشاه ایران روش تازه ای در پیش گیرد و شورش بابل فرصتی ایجاد کرد که یک بار برای همیشه کانون این ناراحتی ها نابود شود. اکنون می توان به معنی ((داوهاdaeva) که در سنگ نوشته های خشایارشا به نام داو به آنها اشاره شده است پی برد. منظور شاهنشاه ایران خشایارشا از داو همین بتهای بابلیان و مصریان است. چنانچه خود خشایارشا شاهنشاه ایران در سنگ نوشته تذکر می دهد: ((از بین دهیاوه ها عده ای بودند که داو را می پرستیدند، فرمودیم تا اهورا یا ارتا را بپرستند))(همانجا).

The unborn · 2/11/20

اردشیر اول شاهنشاه هخامنشی(درازدست) اردشیر در تعقیب سیاستهای مذهبی کوروش و داریوش به عزرا اجازه داد به بیت المقدس رود و پانصد خانواده ی یهودی که در قدیم نفی بلد شده بودند با خود به آن سرزمینها برد. اما اتفاقاتی که بین وی و همکیشانش که هرگز بیت المقدس را ترک نگفته بودند، شاهنشاه را وا داشت تا اقدامات احتیاطی به عمل آورد و حتی نحمیا، سـ*ـاقی و معتمد خود را فرستاد تا به مناقشات آن ملک خاتمه دهد.

اردشیر به جامعه ی یهود با نگاه خیرخواهی می نگریست به شرطی که روئسای مسئول آنان به قدرت شاهنشاهی وفادار بمانند ؛ زین رو عزرا که از بزرگان یهود بود برای جامعه ی خود قوانینی وضع نمود و به سـ*ـیاست روشن بین یهودیان و هخامنشیان تاکید ورزید در قوانین خود که هرگز از قدرت سـ*ـیاسی پارس سرپیچی ننمود بود؛ اجازه داد ملت یهود اوضاع خود را سامان بخشند(گریشمن.ص۲۱۹).در سال ۴۴۵پ.م دیوارهای بیت المقدس مجددا ساخته و روحانی بزرگ به عنوان رئیس بیت المقدس و یهودیه شناخته شد. به خاطر همین اقدامات و عملکرد شاهان هخامنشی است که در کتاب مقدس،عهدعتیق؛ انسان دوستی این پادشاهان از طرف پیامبرانی چون دانیال و اشعیا و عزرای سوفر و استر و… مورد تائید قرار گرفته است.

نتیجه گیری اگرچه به خاطر گذر زمانی بسیار از دودمان هخامنشی و کمبود منابع، نمی توان نظری قطعی در مورد مذهب و سـ*ـیاست مذهبی شاهان هخامنشی صادر نمود ؛ ولی می توان اذعان داشت که مذهب هخامنشیان بیش از آنکه به دین زردشتی نزدیک باشد به آئین قدیم ایرانیان نزدیکتر است. اما آنچه مسلم است،ظهور زردشت در زمان هخامنشیان نمی توانسته در اخلاق و رفتار عمومی مردم بی اثر باشد، این شاهنشاهان گرچه به هر دلیل دین زردشتی را در جامعه رسمیت ندادند ولی اثرات و آموزهای این دین در رفتار سـ*ـیاسی و اجتماعی ایشان اثردار می بود و به شکل کاملا روشن مشخص می باشد. اما آنکه بگوییم تمام رفتار و کردار ایشان آبشخورش دین زردشتی بود راه به بیرهه رفته ایم ؛ چراکه هنوز در آن زمان مذهب زردشت به صورت گسترده و کامل جا نیفتاده بود و اگرهم چنین بود کسترش امپراطوری هخامنشی و وجود اقوام گوناگون با اعتقادات و آداب و رسوم متفاوت،شاهان هخامنشی را وادار به اتخاذ روش تسامح مذهبی می نمود.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

سـ*ـیاست مذهبی شاهان هخامنشی

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

The unborn

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

مدیر ارشد بازنشسته رمان ۹۸

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین