جایشان تا ابد خالی؛ بزرگانی که در سال ۹۸ از دست دادیم

MacTavish · 20/3/20

در این مطلب نگاهی انداخته‌ایم به چهره‌هایی که در این سال از دست دادیم. با ما همراه باشید.

۱. قاسم سلیمانی ؛ شهادت سردار

قاسم سلیمانی در سال ۱۳۳۵ در روستای کوهستانی رابر از توابع استان کرمان دیده به جهان گشود. او در دوران نوجوانی به کرمان آمد و در این شهر مدتی را در اداره آب مشغول به کار شد. با وقوع انقلاب به سپاه پیوست. جنگ که آغاز شد، در شهریور ۱۳۵۹ سلیمانی گردان ثارالله را که بعد‌ها به لشکر مبدل شد، در کرمان تشکیل داد و در عملیات‌های مختلف لشکر تحت فرماندهی او نقش قابل ملاحظه‌ای داشتند. پایان جنگ برای سلیمانی تنها میدان مبارزه را تغییر کرد. او به زادگاهش کرمان بازگشت و در قامت فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله، کار مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر و اشراری را که از مرز‌های شرقی وارد این استان می‌شدند، عهده‌دار شد.

این تجربه موجب شد زمانی که فعالیت‌های طالبان در مرز‌های شرقی ایران گسترش پیدا کرد، او گزینه مناسبی برای عهده‌دار شدن سمت فرماندهی نیروی قدس سپاه ارزیابی شود. اوج فعالیت‌های سلیمانی زمانی بود که داعش رشد کرد و می‌رفت تا به هیولایی تمام‌عیار مبدل شود که خاورمیانه را می‌بلعد. آمریکایی‌ها حضور او و موفقیتش در مبارزه را برنمی‌تافتند و بالاخره در جریان یک عملیات برنامه‌ریزی شده، صبحگاه ۱۳ دی ماه ۱۳۹۸ خودرو حامل او در حالی که به همراه "ابومهدی مهندس" در فرودگاه بغداد حضور داشتند، مورد اصابت راکت بالگرد‌های آمریکایی قرار گرفت و سردار به شهادت رسید.

۲. جمشید مشایخی ؛ چهره ماندگار هنر

روز‌های نخستین سال ۹۸ با خبر درگذشت جمشید مشایخی مردی که برای سال‌ها در صحنه سینما درخشید و محبوبیت داشت، تلخ شد. مشایخی از همان نوجوانی به هنر علاقه‌مند بود و برای ادامه تحصیل وارد رشته تئاتر شد؛ اما آن را نیمه‌کاره رها کرد تا کار روی صحنه را آغاز کند. حضورش در سینما با نقش‌آفرینی در آثاری، چون "شازده احتجاب"، "کمال‌الملک"، "هزار دستان" و "گل‌های داودی" ماندگار شد.

وی دو بار سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را از جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. همچنین از دیگر افتخارات مشایخی می‌توان به انتخاب او به عنوان چهره ماندگار و دریافت نشان درجه یک فرهنگ و هنر اشاره کرد. از دیگر هنرمندان درگذشته این سال باید به "شهلا ریاحی" بازیگر و اولین کارگردان زن سینمای ایران اشاره کرد که پس از یک دوره بیماری و حیات نباتی در دی ماه از دنیا رفت.

۳. محمود خیامی ؛ پدر پیکان

محمود خیامی در مشهد به دنیا آمد. فعالیت تجاری را از کودکی در کنار برادرش احمد در تعمیرگاه پدر آغاز کرد. بعد‌ها احمد به انگلستان رفت و با شرکت "هیلمن هانت" قرارداد بست. حضور هم‌زمان محمود در تهران نهایتاً منجر به تأسیس کارخانه‌ای برای مونتاژ خودرو‌های انگلیسی در ایران می‌شود.

همین کارخانه در قالب "ایران ناسیونال" کار تولید پیکان را آغاز کرد. سال ۱۳۵۶ کارخانه اعلام کرد که "پیکان"‌را از خط تولید خارج می‌کند و با شرکت پژو وارد شراکت جهانی می‌شود. این در حالی بود که یک سال بعد با وقوع انقلاب، اموال کارخانه مصادره و حساب‌هایش مسدود شد. خیامی به انگلستان مهاجرت کرد و در آنجا بار دیگر کارش را به عنوان فروشنده صفر آغاز کرد. خیامی ۹ اسفند ۹۸ در ۹۰ سالگی از دنیا رفت. اصغر قندچی، پدر صنعت کامیون‌سازی کارآفرین دیگری بود که مرداد ماه امسال از دنیا رفت.

۴. سید هادی خسروشاهی ؛ عالم دیپلمات

سید هادی خسروشاهی در خانواده‌ای عالم در تبریز دیده به جهان گشود. ورود وی به فرآیند‌های سـ*ـیاسی تقریباً مقارن با پس از کودتای ۲۸ مرداد و در نتیجه ارتباط او با شخصیت‌های روحانی مبارز نظیر آیت‌الله طالقانی، کاشانی و شهید نواب صفوی صورت گرفت. این ارتباط و آشنایی به‌ویژه منجر به ارتباط با جمعیت فدائیان شد. با پیروزی انقلاب خسروشاهی بیشتر به فعالیت‌های فرهنگی روی آورد.

وی ۲ سال، به عنوان نماینده امام خمینی (ره) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد. سپس به عنوان سفیر ایران در واتیکان فعالیت خود را آغاز و بعد از آن اقدام به تأسیس "مرکز فرهنگی اسلامی اروپا" در رم کرد. از هادی خسروشاهی بیش از ۸۰ جلد کتاب به زبان فارسی و عربی بر جای مانده است. او سرانجام در ۸۱ سالگی در نتیجه ابتلا به بیماری کرونا از دنیا رفت.

۵. محسن کنگرلو ؛ رابط مک فارلین

نوجوان بود که مبارزات انقلابی را آغاز کرد. او کار توزیع اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های امام را در دوران مبارزات انقلابی برعهده داشت. مدتی بعد او گروه "فجر اسلام" را تأسیس کرد. او آرم و اسم "فجر اسلام" را پای اعلامیه‌ها می‌زد. در فروردین ۱۳۶۱ کنگرلو به عنوان مشاور امنیتی - اطلاعاتی آقای مهندس میرحسین موسوی که در آن هنگام نخست‌وزیر بود، کار خود را آغاز کرد و مدتی بعد کار پیگیری رشوه‌خواری‌ها در دولت به او واگذار شد.

در دوران پس از انقلاب بیشتر به عنوان یک نیروی عملیاتی و امنیتی مطرح شد و بیش از هر چیز نامش به عنوان حلقه رابط ماجرای مک فارلین مطرح بود و تلاش کرد از طریق ارتباط با دلالان بین‌المللی، سلاح لازم را برای رزمندگان جنگ فراهم آورد. کنگرلو سرانجام پس از یک دوره بیماری، بر اثر ابتلا به بیماری تنفسی در بیمارستان پارس از دنیا رفت.

۶. اعظم طالقانی ؛ در اندیشه زنان

زنی که تلاش کرد نامش را از زیر سایه نام بزرگ پدر خارج کند، هر چند همواره کوشید راه پدر را ادامه دهد. اعظم طالقانی نوجوان بود که با مرتضی اقتصاد ازدواج کرد، اما این امر او را از ادامه تحصیلاتش بازنداشت. در دوران اوج مبارزات انقلابی به این جریان پیوست و مدتی را نیز در زندان بود.

پس از پیروزی انقلاب مجله "پیام هاجر" با به منظور آگاهی‌بخشی در حقوق زنان منتشر کرد. او همچنین "دبیرکل جامعه زنان انقلاب اسلامی" بود و در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده انتخاب شد. نخستین زنی بود که در سال ۱۳۷۶ خود را نامزد ریاست جمهوری در ایران کرد و در سال ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ نیز این تلاش را تکرار کرد. فاطمه رهبر از دیگر زنان سیاستمداری بود که در اسفند ماه امسال به دلیل ابتلا به بیماری کرونا از دنیا رفت.

۷. اسدالله عسگراولادی - مرد خشکبار

پدرش پیشه‌ور و صاحب مغازه عطاری بود. برادرش حبیب‌الله عسگراولادی از مؤسسین و اعضای حزب مؤتلفه اسلامی بود و خودش بیشتر به جهت فعالیت‌های اقتصادی شناخته می‌شود. او را از ثروتمندترین تجار ایرانی لقب داده بودند. صادرات پسته، زیره، میوه‌جات خشک و واردات شکر و لوازم خانگی در زمره مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی‌اش بود.

وی در دوران بعد از انقلاب مسئولیت اتاق بازرگانی ایران و چین را برعهده داشت و همواره از اقتصاد بازار، توسعه صادرات و بخش خصوصی حمایت کرده است. وی در سال ۱۳۹۳ به عنوان رهبر لیست "پیشگامان وفاق"‌در انتخابات اتاق بازرگانی شرکت کرد و به عنوان نفر دهم از رشته بازرگانی پیروز شد. عمده ورود عسگراولادی در مسائل سـ*ـیاسی از منظر اقتصادی بود. عسگراولادی از منتقدان اقتصادی دولت احمدی‌نژاد بود، با این‌حال اعلام کرد که در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به وی رأی داده است.

۸. فضل‌الله رضا ؛ منشأ تحولات علمی

فضل‌الله رضا فرزند شیخ اسدالله رضا در رشت دیده به جهان گشود. فضل الله رضا مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته برق از دانشگاه کلمبیا و دکتری خود را از دانشگاه نیویورک دریافت کرد. وی پس از فارغ‌التحصیلی عضو گروه مهندسی برق مؤسسه فناوری ماساچوست بود. دانشگاه سیراکیوس، دانشگاه فنی دانمارک، کلرادو بولدر و پاریس از جمله دیگر مراکز علمی است که رضا با آن‌ها همکاری کرده است.

او پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۶ به عنوان دومین رئیس دانشگاه صنعتی آریامهر (دانشگاه صنعتی شریف کنونی) منصوب شد و در دوران حضور وی برنامه‌های آموزشی و پژوهشی این دانشگاه به نحو چشمگیری تغییر کرد و به روزرسانی شد. وی مدتی را به عنوان سفیر ایران در یونسکو و سفیر کبیر ایران در کانادا منصوب شد. وی بعد‌ها عمدتاً با دانشگاه‌های این کشور همکاری کرد و از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات بود. وی در ۱۰۵ سالگی در کانادا درگذشت.

۹. مظاهر مصفا ؛ حامی ادبی مصدق

ش

مظاهر مصفا در خانواده‌ای فرهنگی در اراک دیده به جهان گشود. وی تحصیلات ابتدایی و بخشی از متوسطه را در قم سپری کرد و سپس به دارالفنون در تهران آمد. سپس تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی تا درجه دکتری ادامه داد. وی در حین تحصیل به استخدام آموزش و پرورش درآمد و ریاست اداره فرهنگ قم را نیز برای مدتی عهده‌دار شد.

مصفا در جوانی با امیربانو کریمی دختر امیری فیروزکوهی ازدواج کرد. او به جهت حمایت از مصدق با استاد راهنمای خود "بدیع‌الزمان فروزانفر" درگیر شد و دفاع پایان‌نامه‌اش یک دهه به تأخیر افتاد. بیت مشهور "آزادگان به راهت، از جان خود گذشتند ؛ با خون خود نوشتند، یا مرگ یا مصدق" که از آن شعار "یا مرگ یا مصدق"‌در اعتراضات استخراج شده بود، از اوست. وی از قصیده‌سرایان شاخص ادبیات فارسی و از مخالفین تدریس دانشگاهی به صورت واحدی بود.

۱۰. اسکندر فیروز ؛ پدر محیط زیست

او را به عنوان پدر سازمان محیط زیست ایران می‌شناسند. او مردی بود که کانون شکار را در سال ۱۳۴۶ تحویل گرفت، آن را به "سازمان شکاربانی و نظارت بر صید" تبدیل کرد و تا سال ۱۳۵۰ این مجموعه با گسترش حوزه فعالیت‌ها به "سازمان حفاظت محیط زیست" مبدل شد. او در شرایطی برای محیط زیست ایران تلاش می‌کرد که هیچ دانشگاه و مؤسسه‌ای در ایران این رشته را تدریس نمی‌کرد و دغدغه محیط زیست در میان اولویت‌های سـ*ـیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران جایی نداشت.

وی در این راستا می‌کوشید با سازمان‌های بین‌المللی همکاری کند و زمانی که در سال ۱۳۵۱ نخستین کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم برگزار شد، فیروز سمت نایب رئیس این اجلاس را داشت. با کوشش او مناطق چهارگانه تحت حفاظت ایران با نام‌های پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده، تعیین شد.

انجمن رمان نویسی