Valuable [ انواع آرایه های ادبی ]

SAEEDEH.T · 2/10/19

" به نام ایزد منان "

در این تاپیک " انواع آرایه‌های ادبی" قرار می‌گیرد.
لطفا پست غیـــر مربوط ارسال نکنید! :)

SAEEDEH.T · 2/10/19

الف ) بديع

الف ) بديع علمي است كه به باز شناسي آرايه هاي لفظي و معنوي مي پردازد .

بديع بر دو نوع است :
1- آرايه هاي لفظی
2- آرايه هاي معنوي

آرايه هاي لفظي : يعني زيبايي كلام كه با لفظ انجام مي شود .

آرايه هاي لفظي عبارتنداز : واج آرايي ، سجع ، ترصيع ، جناس ، قلب ، ملمع .

واج آرايي ( نغمه ي حروف ) : تكرار يك واج ( صامت يا مصوت ) است ، در كلمه هاي يك مصراع يا يك بيت يا عبارت نثر به گونه اي كه كلام را آهنگين مي كند و آفريننده ي موسيقي دروني باشد و بر تاثير سخن بيافزايد اين تكرار آگاهانه ي واج ها را « واج آرايي » گويند .

*مثال:
خيزيد و خز آريد كه هنگام خزان است
باد خنـك از جـانب خـارزم وزان اسـت

توضيح : در اين بيت تكرار واج « خ » و « ز » باعث ايجاد موسيقي دروني شده است .

توجه : در زبان فارسي بيست و نه واج داريم / ( بيست و سه صامت و شش مصوت )

صامت ها همان حروف الفباي فارسي هستند و مصوت ها « ـــ » و « ا » ، « ي » ، « و » مي باشند .

SAEEDEH.T · 2/10/19

سجع : آوردن كلماتي در پايان جمله هاي نثر كه در وزن يا حرف يا حرف آخر يا هر دو ( وزن و حرف آخر ) با هم يكسان باشد .

*نكته 1 : سجع در كلامي ديده مي شود كه حداقل دو جمله باشد يا دو قسمت باشد .

**نكته 2 : سجع باعث آهنگين شدن نثر مي شود به گونه اي كه دو يا چند جمله را هماهنگ سازد .

***نكته 3 : سجع در نثر، حكم قافيه در شعر را دارد .

****نكته 4 : اگر در پايان جمله‌ها، كلمات تكراري وجود داشته باشد، سجع پيش از آن مي آيد.

*مثال :
الهي، اگر بهشت چون چشم و چراغ است، بــي ديــدار تــو درد و داغ اســت.

*نكته 5 : گاهي در جملات سجع ممكن است افعال به قرينه ي لفظي يا معنوي حذف شوند .

*مثال 1 :
منت خداي را عـزووجل كه طاعتـش موجب قـربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت . ( فعل « است » به قرينه ي لفظي حذف شده است . )

*مثال 2 :
خـلاف راه صواب است و نقض راي اولـوالالباب « است » (حذف لفظي ) ذوالفقـار علي در نيـام ( باشد ) و زبان سعدي در كام « باشد » ( حذف معنوي ) .

توضيح : فعل « باشد » در دو جمله ي پاياني به قرينه ي معنوي حذف شده است .

*توجه : به نثر مسجع، نثر آهنگين نيز مي گويند.

SAEEDEH.T · 2/10/19

« انواع سجع »

الف ) سجع متوازن : آن است كه كلمات سجع فقط در وزن اشتراك داشته دارند.

*مثال:
ملك بي دين باطل است و دين بي ملك ضايع .

*توضيح:
هر دو كلمه داراي هجاي بلند مي باشند؛ لذا هم وزن اند.

*مثال:
طالب علم عزيز است و طالب مال ذليل.

*توضيح:
دو كلمه ي « عزيز » و « ذليل » داراي دو هجا، يكي كوتاه و يكي كشيده هستند. لذا در وزن يكسانند.

ب ) سجع مطرف : آن است كه كلمات سجع فقط در حرف يا حروف پاياني با هم اشتراك دارند.

*مثال:
محبت را غايت نيست از بهر آنكه محبوب را نهايت نيست.

*توضيح:
كلمه ي « غايت » داراي دو هجا و كلمه ي « نهايت » داراي سه هجا مي باشد پس دو كلمه هم وزن نيستند بلكه فقط در حرف آخر مشترك اند .

ج ) سجع متوازي : به سجعي گفته مي شود كه كلمات سجع هم در حرف پاياني و هم در وزن يكسان مي باشند.

*مثال:
باران رحمت بي حسابش همه را رسيده و خوان نعمت بي دريغش همه جا كشيده.

*توجه:
از آن جائيكه سجع متوازي ، زيباتر و خوش آهنگ تر است و در متون فارسي كاربرد بيشتري دارد؛ لذا شناخت اين نوع سجع براي دانش آموزان عزيز با اهمّيّت تر مي باشد.

نمونه‌هايي از آثار مسجع: اوّلين با سجع در مناجات نامه خواجه عبدالله انصاري ( قرن پنجم ) به كار گرفته شد و بعدها سعدي در « گلستان » ، جامي در « بهارستان » ، نصرالله منشي در « كليله و دمنه» آن را به حد كمال خود رساندند . و در ادامه كساني چون قائم مقام فراهاني در « منشئأت » و قاآني در كتاب « پريشان » از آنها پيروي كردند .

SAEEDEH.T · 2/10/19

« انواع جناس »

الف ) جناس تام : آن است كه دو كلمه جناس از نظر شكل ظاهري و تلفظ كاملاً يكسان ، اما از جهت معني با هم فرق دارند.

*مثال:
عشـق شـوري در نهـاد ما نهـاد
جـان مـا در بوتــه ي سـودا نهــاد

وجود و سرشت
قرارداد

بهـرام كه گور مي گرفتي همه عمر ديدي كه چگونه گور بهـرام گرفت
گور خر
قبر

*نكته:
جناس هم در شعر و هم در نثر به كار مي رود .

ب ) جناس ناقص شامل:
1- جناس ناقص اختلافي
2- جناس ناقص حركتي
3- جناس ناقص افزايشي

1- جناس ناقص اختلافي: آن است كه دو كلمه جناس در حرف اول ، وسط يا آخر با هم اختلاف داشته باشند .

*مثال :
تنگ است خانه ما را تنگ است اي برادر بر جاي ما بيگانهننگ است اي برادر ( براي حرف اول )

2- جناس ناقص حركتي: آن است كه دو كلمه جناس علاوه بر معني در حركت ( مصوت كوتاه ) نيز با هم اختلاف دارند .

*مثال:
ايـن چـه ژاژ است چه كفر است و فشار پنبـــه اي در دهـــان خـــود فشــار

3- جناس ناقص افزايشي: آن است كه دو كلمه جناس علاوه بر معني ، در تعداد حروف نيز متفاوت اند بطوري كه يكي از كلمات جناس حرفي در اول ، وسط يا آخر نسبت به كلمه هاي ديگر اضافه دارد .

*مثال:
ايـن ره ، أن زاد راه و آن منزل است مــرد رهــي اگــر ، بيــا و بيــار

SAEEDEH.T · 3/10/19

« ترصیع »

آن است که کلمات مصراعی با مصراع دیگر یا جمله ای با جمله ی دیگر، در وزن و حروف پایانی یکسان باشد (غیر از واژگان تکراری بقیه کلمات با هم سجع متوازی دارند.)

*مثال ۱:

ای منور بـه تـو نجوم جلال
وی مقرر بـه تـو رسـوم کمال

*مثال ۲:

باران رحمت بی حسابش همه را رسیده
و خوان نعمت بی دریغش همه جا کشیده

SAEEDEH.T · 3/10/19

« قلب »

آن است که نویسنده با جابه جا کردن اجزای یک ترکیب وصفی یا اضافی ، ترکیب تازه و زیبایی را با معانی جدید به وجود به وجود آورد و به کنار هم قرار دادن این دو ترکیب به کلام خویش ارزش هنری ببخشد.

*مثال:
حافظ مظهر روح اعتدال و اعتدال روح اقوام ایرانی است.

*نکته : گاهی ممکن است اجزای تشکیل دهنده ی آرایه « قلب » بصورت یک ترکیب وصفی یا اضافی نباشد .

« ملمع »

آن است که شاعر فارسی زبان یک مصراع یا یک بیت از شعر خود را به زبان دیگری ( معمولاً به زبان عربی ) بسراید.

*مثال:
سل المصانع رکباً تهیـم فی الغلوب تو قدر آب چه دانی که در کنار فراتی.

* ترجمه:
برکه ها و تالاب های بیابان را از شتر سوارانی سر گشتگان بیابانند بپرس.

SAEEDEH.T · 3/10/19

*آرایه‌های معنوی

یعنی زینت و زیبایی کلام که از طریق معنی حاصل شود.

آرایه های معنوی عبارتند از:
مراعات نظیر، تضاد، متناقض نما، حس آمیزی، تلمیح، تضمین، اغراق، ایهام، ایهام تناسب، تمثیل، ارسال المثل، اسلوب معادله، حسن تعلیل، لف و نشر.

مراعات نظیر ( تناسب )

اگر گوینده در کلام خویش مجموعه ای از کلمات را بیاورد که به نوعی با هم تناسب و ارتباط داشته باشند ، آن را مراعات نظیر گویند.

*نکته:
تناسب میان کلمات می تواند از نظر جنس، نوع، مکان، زمان، همراهی و… باشد.

*نکته:
بیشترین کاربرد مراعات نظیر در شعر است اما گاهی در نثر هم دیده می شود.

*مثال:
رَوَد شاخ گل در بر نیلوفر بـرقصد به صد ناز، گلنارها

( شاخ ، گل ، نیلوفر و گلنار ــــ مراعات نظیر )

*نکته:
آرایه های مراعات نظیر ممکن است بین دو کلمه یا بیشتر اتفاق بیفتد.

SAEEDEH.T · 1/12/19

تضاد (طباق)

آوردن دو کلمه ی متضاد در سخن به گونه ای که سبب زیبایی کلام گردد.
*نکته: تضاد هم در شعر و هم در نثر بکار می رود.

*مثال:
صبح امید که بد معتکف پرده ی غیب گو بـرون آی که کـار شب تار آخر شد

*نکته: فعل ها نیز می توانند آرایه تضاد را به وجود آورند .

*مثال: پروردگارا! از خصلت طمع که دنائت آورد و آبرو ببرد… .

متناقض نما (پارادوکس)

آن است که در کلام دو امر متضاد را به یک چیز نسبت بدهیم به گونه ای که ظاهراً وجود یکی نقض وجود دیگری باشد . شاعر این امر متضاد را چنان هنرمندانه به کار می برد که قابل پذیرش است.

*مثال: جامه اش شولای بی پوشش است.

☆توضیح: واژه شولا به معنی «لباس» که برای پوشیدن بدن است و وقتی با «عریانی» همراه می شود، معنی ضدیت خود را از دست می دهد.

حس آمیزی

آمیختن دو حس است در یک کلام به گونه ای که از یک حس به جای حس دیگر استفاده شود و این آمیختگی سبب زیبایی سخن گردد.

*مثال: ببین چه می گویم.

☆توضیح: شما سخن را با حس شنوایی در می یابید اما گویند از شما می خواهد سخن او را ببینید که به این آمیختگی حس ها ، «
حس آمیزی» می گویند.

~مثالهای دیگر: خبر تلخی بود- روشنی را بچشیم – بامزه نوشتن – آوای سبک و لطیف

yeganeh yami · 6/5/20

تلمیح:
آن است که گویند در ضمن کلام خویش به آیه ، حدیث ، داستان ، واقعه ی تاریخی ، اسطوری و افسانه ای اشاره داشته باشد.

مثال : آسمـان بار امانت نتوانست کشید/ قـرعه ی فـال به نـام من دیوانه زدن
«توضیح : اشاره به آیه ی انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض … . » .
نکته : گاهی در آرایه ی تلمیح ، آرایه ی مراعات نظیر هم به کار می رود.

مثال : بیستون بر سر راه است ، مباد از شیرین خبـری گفتـه و غمگیـن دل فرهاد کند.
توضیح: به منظومه شیرین و فرهاد اشاره دارد!

مثال : از رستم پیروز همین بس که بپرسند/ از کشتن سهراب به تهمینه چه گفتی؟
توضیح: تلمیح به داستان رستم و سهراب در شاهنامه فردوسی

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

کاربر نیمه حرفه‌ای

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین