معماری معاصر ایران

★PARDIS★ · 1/10/19

مسجد سپهسالار

اگر بتوان معماری ایران را به دو بخش معماری سنتی و معماری معاصر تقسیم کرد، دوران سنتی از معماری دوران باستان تا زمان قاجار و دوران معاصر نیز از زمان به روی کار آمدن قاجار تا به امروز را شامل می‌شود.

دوران معاصری که با سفرهای شاهان ایرانی به فرنگ و آشنایی آنان با فرهنگ غرب آغاز شد و فصل جدیدی را در هنر و معماری ایران رقم زد.

آنچه در این دوران شاهد آن هستیم التقاط یا ظهور اشکال دو رگه با پدیده جهش‌های فرهنگی است که در پی تداخل جهان‌های غیر همجنس ایران و غرب حاصل می‌شود.

اینکه این تلفیق در تمام موارد ارادی و با مسئولیت هنرمندان نسبت به میراث گذشته خود بوده و یا از ناتوانی آنان در درک و اجرای اصول و مفاهیم هنر و معماری غرب نشات گرفته است، جای بحث دارد.

در این مطلب به عنوان بخش آغازین مبحث معماری معاصر به معرفی معماری قاجار و برای ملموس بودن مباحث نظری به معرفی ابنیه احداث شده آن دوران در شهر تهران می‌پردازیم.

نمایی از عمارت شمس‌العماره تهران از نخستین نمادهای شهر تهران

★PARDIS★ · 1/10/19

نگاه ایده آل گرا و تأثیرپذیری از معماری اروپا خلاقیت‌های فضایی در معماری قاجار را نسبت به سبک‌های قبلی معماری ایرانی افزایش داد و فضاها به گشایش و سبکی متنوع تر در قیاس با الگوهای قدیمی رسیدند.

در سال ۱۲۴۳ خورشیدی (۱۸۶۴ میلادی) ممتحن‌الدوله به عنوان نخستین معمار تعلیم دیده ایرانی در اروپا، به ایران بازگشت و ساخت بناهای مهمی، از جمله مسجد و مدرسه سپهسالار و مجلس شورای ملی، به او رجوع شد. با این حال نتوانست تحول مهمی در معماری عصر خود ایجاد کند.

در اوایل دوره رضا شاه به دنبال برنامه‌های تجدد طلبانه، گرایش‌های متفاوتی به رهبری معماران ایرانی تحصیل کرده اروپا و معماران اروپایی که از طرف دولت به ایران دعوت شده بودند در برابر معماری سنتی پدیدار شد. معماری آنان انعکاس مستقیم تحولات معماری مدرن اروپا بود. آنان مصالح جدید به ویژه بتن، فولاد و شیشه و روش‌های نوآورانه در اجرای سازه را جایگزین روش‌های پیشین کردند. مهم‌ترین این تغییرات، استفاده از بتن بود که امکانات بی‌سابقه‌ای از لحاظ سازه و زیبایی‌شناسی در اختیار معماران ایرانی گذاشت. بزرگ‌ترین هدف معماران این عصر تغییر روش‌های سنتی ساخت و ساز به شیوه‌های روز دنیا و ترویج معماری مدرن در ایران رضاشاهی بود.

در سال ۱۳۱۹ دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سه رشته، از جمله معماری، تأسیس شد. در سال‌های بعدی نخستین فارغ‌التحصیلان معماری دانشگاه تهران وارث نسل اول معماران ایرانی که همگی تحصیل‌کرده اروپا بودند، شدند. آنان تأثیرگذارترین گروه در تثبیت اصول و مفاهیم معماری مدرن در ایران بودند. از عوامل دیگر گسترش معماری مدرن، آغاز ساخت و ساز شهرک‌های و انبوه‌سازی مسکونی در سال‌های دهه بیست و سی خورشیدی بود. تا اواسط دهه ۱۳۲۰ خورشیدی، ساخت واحدهای مسکونی در شهرها و روستاها بیش‌تر به روش سنتی و با استفاده از مصالح بومی از قبیل خشت، چوب و کاهگل صورت می‌گرفت. اما از پایان جنگ جهانی دوم، حرکتی برای ساخت واحدهای مسکونی جدید آغاز شد که در آن‌ها از مصالحی مانند آجر، تیرآهن و بتن به کار برده می‌شد. تا سال ۱۳۳۵ واحدهای مسکونی جدید چهل و چهار درصد بافت شهرری را تشکیل می‌دادند و تا سال ۱۳۴۵ این نسبت به پنجاه و شش درصد افزایش یافت. در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ خورشیدی، گرایش به معماری مدرن از طریق ساخت خانه‌ها و مجتمع‌های مسکونی در اوج خود بود.

بناهای شاخص تهران در دوران قاجار به ترتیب حکومت‌ها و شاهان وقت

★PARDIS★ · 1/10/19

آقا محمد خان قاجار

انتخاب تهران به عنوان دارالخلافه توسط آقا محمد خان صورت گرفت. عمده کار او در این دوران ساختن تـ*ـخت مرمر در ارگ سلطنتی بود و نقل است که سنگ‌های مرمر و ستون‌ها و آینه‌های آن را نیز از تالار سلام کریمخانی کنده و در اینجا به کار گذاشته اند.

فتحعلی شاه
بعد از آقا محمد خان قاجار و در دوران ۳۷ ساله حکومت فتحعلی شاه، تهران توسعه و آبادی بسیاری را به خود دید، تکمیل عمارت ارگ سلطنتی، احداث مسجد شاه (مسجد امام کنونی) در بازار، مسجد و مدسه فخری (مروی)؛ سر در بازار و دروازه حضرت در جنوب شهر از بناهای مهم دوران اوست.

محمد شاه

فتحعلی شاه فرزند عباس میرزا محمد شاه را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد. در دوره محمد شاه نیز ساختارهای سنتی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی همچنان توسعه یافت اما از حیث بازرگانی جزو شهرهای درجه دوم یا سوم ایران به شمار می‌رفت. در دوره محمد شاه بناها و محله‌هایی چند در تهران ساخته شد که از جمله آنها می‌توان به محله محمدیه معروف به میدان اعدام و محله عباس آباد در جنوب غربی دارالخلافه تهران، قصر محمدیه و قصر عباسیه اشاره کرد.

★PARDIS★ · 1/10/19

ناصرالدین شاه

این دوره پنجاه ساله که به دوره ناصری معروف است از زاویه تحول و پیشرفت و به خصوص دگرگونی در مناسبات اجتماعی یکی از مهم ترین ادوار حاکمیت شاهان قاجار است. برخورد فناوری اروپایی با فرهنگ سنتی ایران در دوره ی ناصری به پذیرش آرام اندیشه‌ها و مظاهر مادی غرب، خصوصا در تهران انجامید و نبرد سنت و تجدد در اواسط این دوره به اوج خود رسید. از جمله آثار غرب گرایی در معماری این دوره ساخت برخی مدارس و بناهای فرهنگی و مسکونی به سبک غربی با زمینه معماری ایرانی بود. از جمله مهم ترین اتفاقات معماری این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تهیه نخستین نقشه اصولی تهران در سال ۱۲۳۷ خورشیدی

نقشه تهران قدیم

معماری عمارت‌ها و حرمخانه‌ها تحت تاثیر اسلوب ساختمان‌های اروپایی به خصوص ساختمان‌های فرانسوی
کشیدن راه آهن از تهران به حرم حضرت عبدالعظیم در سال ۱۲۳۰ خورشیدی
احداث مدرسه دار الفنون، تجدید بنای کاخ نیاوران، بنای عمارت دوشان تپه،مسجد و مدرسه سپهسالار (مطهری کنونی)، باغ بهارستان، مجموعه ساختمان‌های کاخ گلستان، تکیه دولت، عمارت شمس العماره و…
تهران در اواخر دوره ناصری چنان وسعت یافت که استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی ضروری شد و به تدریج درشکه‌ها به معابر شهری وارد شدند.

★PARDIS★ · 1/10/19

در قسمت بالا گفتیم که این دوران از زمان روی کار آمدن حکومت قاجاری تا امروز را در بر می‌گیرد.

این دوره پس از سفرهای شاهان ایرانی به فرنگ و آشنایی آنان با فرهنگ غرب آغاز شد و فصل جدیدی را در هنر و معماری ایران رقم زد. در بخش آغازین مبحث معماری معاصر به معرفی معماری قاجار و برای ملموس بودن مباحث نظری به معرفی ابنیه احداث شده آن دوران در شهر تهران پرداختیم. و اینک ادامه ماجرا…

مظفرالدین شاه: (حک :۱۲۷۵-۱۲۸۵ خورشیدی، ۱۸۹۶-۱۹۰۷ میلادی)
آنچه مورخان در باب تهران دوره ناصر الدین شاه نوشته اند، حکایت از آن دارد که تغییراتی در توسعه و ساختار شهر تهران عصر مظفری صورت گرفت، ولی چهره آن همان وضع عمومی را داشت که ناصرالدین شاه آراسته و پیراسته بود. در دوره سلطنت مظفرالدین شاه به تاسیس مدارس جدید توجه بیشتری شد.

بعد از مرگ مظفرالدین شاه به ترتیب محمد علی شاه (حک: ۱۲۸۵-۱۲۸۸ خورشیدی) و احمد شاه (حک: ۱۲۸۸-۱۳۰۴ خورشیدی) به سلطنت رسیدند. از آنجا که عمده دغدغه این شاهان در درگیری و مبارزه با جنبش مشروطیت گذشت، تهران از آغاز مشروطیت تا کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ خورشیدی به همان وضع که در عصر ناصری و جانشینان او بود، باقی ماند. جز اینکه عمارت میرزا حسین خان سپهسالار در مجاورت مسجد سپهسالار، به مرکز تصمیم گیری‌های دولتی انتخاب گردید و نمایندگان منتخب در حکومت در آنجا گرد آمدند و نام مجلس شورای ملی بر آن نهادند.

★PARDIS★ · 1/10/19

ارگ سلطنتی و مجموعه ساختمان‌های کاخ گلستان:

این ارگ از شرق به محله عودلاجان، از جنوب و غرب به محله بازار و سنگلج و از شمال به اراضی بیرون شهر محدود بود.

با وجود اینکه قدمت ارگ به دوره صفوی می‌رسد؛ در دوره قاجار به سبب حضور آقا محمد خان قاجار و انتخاب آنجا به عنوان مقر سلطنتی، بیشتر از نقاط دیگر شهر آباد شد.

در سال ۱۲۳۰ به دستور امیرکبیر قلعه ارگ تجدید عمارت شد و کوچه‌های آن را برای عبور کالسکه شوسه کردند. در سال ۱۲۳۱ نیز در داخل ارگ بناهای جدیدی بر عمارات سلطنتی قدیم اضافه شد.

تالار آینه
عمارت ها و بناهای مهم ارگ سلطنتی عبارت بودند از:

ایوان تـ*ـخت مرمر

ایوان کریمخانی

کاخ فرح آباد

کاخ ابیض

★PARDIS★ · 1/10/19

میدان ارگ

میدان ارگ میدانی وسیع با جهت شرقی غربی بود که در زمان سلطنت فتحعلی شاه میدان شاه نامیده می‌شد و در اواخر عهد ناصرالدین شاه پس از تغییرات بسیار باغ گلشن و سر انجام به نام میدان ارگ معروف شد.

در زمان اصلاحات ناصری، باغ گلشن به عنوان اولین پارک عمومی شهر تهران موجودیت می‌یابد. در سمت شرق میدان عمارت گالری به عنوان اولین نمایشگاه و موزه شهر بر پا بود. عناصر و اجزای شکل یافته در اطراف میدان همچون اجزایی از یک واحد به تدریج بر اطراف میدان و در طول بیست سال شکل گرفتند.

میدان ارگ تهران در دوره قاجار

★PARDIS★ · 1/10/19

تکیه دولت

این تکیه بزرگ ترین آمفی تئاتر ساخته شده تا آن زمان در ایران بود. ساخت این بنا در سال ۱۲۴۶ اغاز شده و در سال ۱۲۵۳ به اتمام رسیده است. ساختمان تکیه دولت در ضلع جنوبی محوطه باغ گلستان و در قسمت شرقی ارگ سلطنتی قرار داشت. این ساختمان بنایی با پلان گرد به قطر تقریبی ۶۰ متر و ارتفاع ۲۴ متر بود و در سه طبقه و جایگاه هایی مجزا برای طبقات مختلف مردم، اشراف، درباریان، زنان حرمسرا و جایگاه ویژه پادشاه ساخته شده بود. این بنا عمدتا برای اجرا و تماشای تعزیه بر پا شده بود و تا پایان دوره قاجار برپا بود. اما در زمان پهلوی که به ساختمانی متروک و نیمه مخروبه بدل گشت و سرانجام در سال ۱۳۲۵ برای ساخت بانک ملی تخریب شد!

میدان توپخانه

در ضلع شمالی ارگ، صحرای بی آب و علفی وجود داشت که از ابتدای عصر قاجار تا میانه سلطنت ناصرالدین شاه برای میدان مشق و اسب دوانی استفاده می شد و در اصل محل استقرار توپخانه دولت بود. این میدان طی گذشت حکومت های مختلف دستخوش تغییرات بسیاری شد. در دوره ناصری به عنوان مرکز ارتباطات شهری و محل برگزاری مراسم مختلف و محل زندگی اجتماعی و فرهنگی شهر به کار گرفته می‌شد و در دوره رضا خان با شروع مدرنیزاسیون و تغییرات جدی در الگوی زندگی شهری، با احداث ساختمان های اصلی دولتی به میدان مرکزی شهر عملکردی اداری و هویتی دولتی بخشید. در سال‌های بعد ایجاد کاربری‌های تجاری و پخش شدن ساختمان‌ های مهم دولتی در سایر نقاط شهر و نیز گسترش تهران به سمت شمال، چهره متفاوتی از این میدان به جای گذاشت.

★PARDIS★ · 1/10/19

باغ ملی

در سال ۱۳۰۶ متصدیان امر تصمیم می‌گیرند تا محوطه میدان مشق را که در زمان فتحعلی شاه به عنوان محدوده تمرین نظامی در نظر گرفته شده بود و بعدها به داخل بافت شهری کشیده شده بود را، سامان دهند و با ساخت پارکی به شیوه اروپایی، محلی به عنوان تفرجگاه برای مرم درست کنند. عرصه باغ ملی در سال ۱۳۱۲ و با ساخته شدن ساختمان‌های نظامی و دولتی به تصرف دولت درآمد و حتی از عبور مردم از این سایت ممانعت شد.

یکی از مهم‌ترین بناهای سایت باغ ملی که هنوز هم سالم باقی مانده سر در باغ ملی است. سر در باغ از خود باغ قدمت بیشتری دارد. این بنا در اصل به عنوان یادبودی برای فتح تهران توسط سردار سپه در کودتای ۱۲۹۹ خورشیدی ساخته شد که این امر از کاشیکاری‌های بنا قابل تشخیص است.

سر در باغ ملی را شاید بتوان یکی از زیباترین دروازه های تاریخی ایران دانست. این سردر که پهنای آن از شرق به غرب حدود ۲۷ متر است، یک خروجی سواره و در طرفین آن دو خروجی پیاده را شامل می‌شود.

معماری ایران پس از انقلاب اسلامی

کار معماران بعد از انقلاب اسلامی ایران، طیف وسیعی از گرایش‌ها و جنبش‌های هنری را شامل می‌شود و سعی در سوق دادن معماری ایران به سوی هویتی آزاد دارد. گرایش اصلی معماران ایرانی در دو دهه بعد از انقلاب، معماری در راستای میراث فرهنگی و معماری سنتی ایرانی بوده‌است و حداقل در ساختمان‌هایی که زیر نظر دولت به اجرا می‌رسیدند، گرایش دیگری نمی‌توان یافت.

این معماران تحت تأثیر جنبش پست مدرنیسم کلاسیسیم در صدد برآمدند که به معماری معاصر ایران، چهره‌ای ایرانی ببخشند. در این مدت، سبکی که از طرف دولت حمایت شده، نیز گرایش به معماری ایرانی اسلامی بوده‌است.

این گرایش عمدتا در ساختمان‌های مهم دولتی که پشتوانه آن‌ها از طرف ارگان‌های دولتی تأمین می‌گردد، نمود یافته‌است.

عمده دغدغه معماران پس از انقلاب، آشتی دادن سنت با مباحث و تحولات معماری مدرن بوده‌است که این خصوصیت بیشتر در کارها و اندیشه‌های فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران دیده می‌شود. این نقش به خاطر حمایت‌های چندوجهی سران و دولتمردان نظام جمهوری اسلامی، پر رنگ تر از معماران پیشگام در این زمینه است.

معماران جوان ایران، در زمینه‌های دیگری فعالیت می‌کنند. از جمله خصوصیات معماری آنان گرایش به کامپیوتر و رسانه است. این معماران همسو با جریانات معماری غرب دغدغه‌ای جز فرار از سیطره معماری مدرن ندارند.

اجتناب این نسل از معماری مدرن برخلاف اسلافشان به معنای علاقه آنان به آشتی دادن این شکل از معماری با معماری سنتی ایران نیست و از این رو می‌توان آنان را نئو مدرن دانست.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

کاربر فعال انجمن

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین