زبانزدی حجاب زنان ایران باستان

M O B I N A · 1/8/23

مجسمه دیگری از یک ملکه اشکانی در کاخ هترا (الحضر)(118) نزدیک شهر موصل عراق وجود دارد. این مجسمه، بانویی را در حالت ایستاده نشان می دهد که دست خود را به دامن بلند و پرچین پیراهنش گرفته است. مجسمه مزبور از دیدگاه موضوع پژوهش حاضر و چگونگی پوشش و حجاب زنان اشکانی دارای اهمیت است. چنانکه این مجسمه دیده می شود، بانوی اشکانی پیراهنی با یقه گرد، آستین بلند و دامنی پرچین دارد که تا روی زمین می رسد؛ از روی آن ردایی گشاد و بدون آستینی پوشیده است. دستار یا عمامه ای بلند هم بر سر دارد که احتمالا کلاه یا دیهیمی زیر آن است و موها را کاملا پوشانده است، و از روی همه، چادری بر سر کرده که پشت و پهلوها را در بر می گیرد.

این توضیح با آنچه درباره لباس زنان پارتی در برخی منابع آمده مطابقت دارد؛ اما امتداد خطوط چادر در عکس مورد نظر چنان است که گویی با خطوط ردا یا سارافون یکی شده است و مانع پذیرفته شدن این توضیح در ذهن بیننده می شود به عبارت دیگر، گویی پارچه سارافون همان پارچه چادر است که جلوی بدن را گرفته و در شانه چپ بند شده و به صورت سارافون در آمده است؛ مانند چادر ایرانی امروز که دوخت آن ترکیبی از پیراهن و چادر سنتی است. در هر حال این احتمال و مشخص کردن شکل دقیق تر چادر، نیاز به بررسی بیشتر و مطالعه خود مجسمه دارد.

چادر اشکانی به شکل کامل تری که قسمت های جلو بدن را هم پوشانده، در سنگ نگاره های کشف شده از پالیمر سوریه در مرز شرقی اشکانیان دیده می شود. به نظر می رسد که زنان عادی دوره اشکانی، بیشتر و کامل تر از زنان دربار و اشراف، حجاب خود را رعایت می کردند؛ چنانکه در یک حجاری مرمری پالیمر متعلق به سده نخست میلادی، زنان ملبس به حجابی هستند که هم سر وهم صورتشان را پوشانده است (119). از پرستشگاهی در سرخ کتل افغانستان نیز که قدمت آن به پایان سده اول با آغاز سده دوم میلادی می رسد و در شرق شاهنشاهی اشکانی واقع بوده، مجسمه هایی از گل رس پیدا شده که پوشیده در چادر هستند و صورتشان پیدا نیست .

در بررسی نحوه پوشش و حجاب زنان، نباید انتظار داشت که در قلمروی وسیع با تنوع اقالیم و ادیان و طبقات مختلف اجتماعی، فقط از یک نوع لباس و حجاب با یک شکل و صورت سخن بگوییم. به همین دلیل تفاوت هایی در پوشش زنان اشکانی هم دیده می شود؛ لکن همگی آنها در داشتن چادر مشترک اند.(120) آن دسته از آثار و اسناد دربار اشکانی هم که زن را بدون حجاب نشان می دهند، به احتمال قوی مربوط به ملکه موزا است که هویت رومی داشت و چنانکه پیشتر یاد کردیم، با توطئه رومیان وارد دربار ایران شده، بر تـ*ـخت نشسته بود. اما از آنجا که وی تنها زنی بود که در دربار اشکانی حضور و فعالیت اجتماعی داشت و دیگر زنان از حیات اجتماعی محروم بودند، دور از انتظار نیست که آثار و مجسمه های موزا نماینده زنان دربار اشکانی تلقی شود و هویت واقعی زنان اشکانی در سایه افتد. مضاف بر اینکه اشکانیان چنانکه پیشتر گفتیم، هم پایگاه اعتقادی محکم نداشتند و هم گرایش به تمدن مغرب زمین داشتند و لذا نتوانسته بودند آن گونه که هخامنشیان با استر یهودی کرده بودند، موزای رومی را به رنگ فرهنگ خویش در آوردند.

M O B I N A · 1/8/23

گرایش اشکانیان به ازدواج یونان همچنین سبب شده بود هنرمندان یونانی یا یونانی گرا در ایران، آثاری به سبک و شیوه یونان ایجاد کنند. در معماری، نگارگری، پیکرتراشی و نظایر این می توان تأثیر هنر یونانی را به راحتی مشاهده کرد. این آثار به سبک یونانی است که پیش از غلبه یونانیان در ایران رواج نداشت. ادامه این گونه آثار با طرز ایرانی شده، در هنر ساسانی بیشتر خود را نشان می دهد.

حجاب زنان ساسانی در مقایسه با دوره های پیشین وضع مشابهی دارد. در شهری که از دینگ همسر یزدگرد دوم باقی مانده (121) و نیز سکه پوراندخت، دختر خسروپرویز (122) این دو زن ساسانی با تاج شاهی بر سر و بدن حجاب نشان داده شده اند که موهایشان پیداست. به نظر می رسد زنانی که به پادشاهی می رسیدند، ضرورتی نمی دیدند حجاب و تاج شاهی را باهم داشته باشند. شاید به این دلیل که تاج، خود نوعی پوشش سر بود و شاید به این دلیل که خویشتن را در عرصه کار مردانه ای می دیدند که مستلزم مشابهت با مردان بود.

از این دو تن که بگذریم، برخی از زنان خاندان ساسانی که نقش ایشان در آثار بجا مانده از آن دوره وجود دارد، با پوشش سر دیده می شوند. در سکه ای که نقش خانواده بهرام دوم را دارد، و نیز در حجاری های نقش رستم، همسر وی کلاهی به شکل سر حیوانات دارد که مشابه آن برسر فرزند وی نیز هست (123). پوشش سر زنان به صورت کلاهی که موها را کاملا پوشانده و قسمتی از آن روی گوش ها آویزان است و قسمتی دیگر به حالت دم اسبی از پشت سر رها شده، در برخی از ظروف بجا مانده از دوره ساسانی هم دیده می شود (124).

در بشقابی از جنس نقره زراندود که متعلق به نمایشگاه آرتور. ام. ساکلر در واشنگتن است، شاه و ملکه روبروی هم بر تختی نشسته اند. لباس ملکه در این تصویر، وضوح بیشتری دارد؛ او پیراهنی بلند با دامن پر چین بر تن دارد که آستین هایش نیز بلند و نسبتا گشاد است. بر روی آن، ردایی آستین دار پوشیده که کمی از دامن زیرین کوتاه تر به نظر می رسد (شاید به این دلیل که چین ندارد و هنگام نشستن، برخلاف دامن چین دار زیرین طبعأ کمی جمع می شود و بالا می رود). یک آستین ردا خالی است و نشان می دهد که ملکه ردا را بر دوش خود انداخته است. دو طرف این ردا در جلو گردن مانند شنلی به هم بسته شده به نظر می رسد.

M O B I N A · 1/8/23

ملکه تاجی بر سر دارد که پارچه ای از پشت آن آویزان است و تا پایین کمر می رسد. این پارچه تحول یافته همان چادری است که زنان اشکانی و هخامنشی به نحو مطلوب تری داشتند. شاید هم موضوع اصلی این نقش، یعنی خصوصی بودن محفل شاه و ملکه سبب شده حجاب وی بازتر و کمرنگ تر نشان داده شود.

اساسا «چادر» در متون تاریخی و بازخوانی آثار باستانی به همین پارچه ای اطلاق شده که زنان ایرانی در دوره های مختلف بر سر می کردند و در مناطق گوناگون تفاوت هایی داشت. نکته قابل توجه درباره چادر این است که چادر معادل روبند و نقاب تلقی شده است؛ اما روبند و نقاب در این تعبیر، به معنای پوشیه امروزی که فقط صورت را بپوشاند نیست؛ چنانکه آریان در کتاب پارتیان آورده است: زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می کردند با شنلی که بر دوش افکنده می شد؛ نقابی نیز داشتند که معمولا به پس سر می آویختند.

مجسمه های زنان متعلق به دوره اشکانی

در توصیف مجسمه های زنان متعلق به دوره اشکانی هم که از بابل به دست آمده، نوشته اند: این مجسمه ها دارای کلاه های بلندی هستند که غالبا دو گوشه ای مانند شاخ دارند و دارای نقاب ها و روپوش هایی هستند که قسمت بالای بدن را پوشانده، ولی صورت آنها باز و پاهایشان از زانو به پایین برهنه است (125). در ترجمه متن پهلوی مادیان یوئیشت فریان متعلق به قرن 6 م. نیز می خوانیم که از هوفریا خواهر یوئیشت که یک زرتشتی تورانی و همسر آکست بود و روبندهای به سر داشت، می پرسند: خشنودی زنان از پوشاک و خانه داری است یا از بودن در کنار همسرانشان (126).

در موارد فوق مشاهده میشود که اولا با وجود نقاب، صورت ها باز و پیدا هستند. ثانیة توصیف نقاب و روبند با ویژگی های چادر باستانی انطباق دارد؛ یعنی پوشش سر است، جامه رویی است، بالای بدن را می پوشاند و از پشت سر آویزان است. پس می توان نتیجه گرفت که نقاب، روپوش، روبند و چادر همگی به یک معنا هستند و مصداق آنها چادر زنان ایران باستان است.

M O B I N A · 1/8/23

در موارد فوق مشاهده میشود که اولا با وجود نقاب، صورت ها باز و پیدا هستند. ثانیة توصیف نقاب و روبند با ویژگی های چادر باستانی انطباق دارد؛ یعنی پوشش سر است، جامه رویی است، بالای بدن را می پوشاند و از پشت سر آویزان است. پس می توان نتیجه گرفت که نقاب، روپوش، روبند و چادر همگی به یک معنا هستند و مصداق آنها چادر زنان ایران باستان است.

در این زمینه نکته دیگری هم حائز اهمیت است و آن این که چادر با ویژگی های خود و حالت آزاد و رهایی که دارد، قابلیت پوشاندن صورت را هم داراست، پس به معنای لغوی می تواند روپوش باشد؛ چنان که چادرهای امروزی در وضعیت آزاد می توانند باز باشند و در مواقع لزوم صورت را بپوشانند که از آن تعبیر به «رو گرفتن» می کنیم. تفاوت هایی که در نقوش باستانی چادر دیده می شود، به تصویر کردن این حالات مختلف نیز مربوط می شود.

تأیید مطلب فوق را می توان از ماجرای اسارت شهربانو دختر یزدگرد ساسانی به دست اعراب مسلمان به دست آورد. می گویند چون وی را خواستند به کنیزی فروشند، صورتش را در نقاب پوشیده بود. عمر دستور داد چهره گشاید تا خریداران وی را بپسندند و چون امتناع کرد، بر وی خشم گرفت. امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) عمر را به مدارا خواند و حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرد که فرموده است: بزرگ و شریف هر قومی را که خوار و حقیر شده باشد، گرامی بدارید. همچنین فرمود: با دختران ملوک نباید همچون کنیزان معامله کرد.(127)

خاقانی شاعر قرن ششم هجری در شعر خود به ماجرای فوق و نقاب شهربانو اشاره ای کرده است:

از گرد مصاف روی نصرت
شاهنشه شه نشان گشاید
یعنی که نقاب شهربانو
فاروق عجم ستان گشاید(128)

M O B I N A · 1/8/23

با توضیحاتی که پیشتر داده شد، روشن می شود که منظور از نقاب شهربانو همان چادر کوتاهی است که زنان ساسانی بر سر داشتند و می توانستند علاوه بر سر، صورت خود را هم با آن بپوشانند.

تأیید دیگر این معنا را از شاهنامه فردوسی می گیریم؛ آنجا که شیرین پس از کشته شدن خسرو پرویز، در انجمن پیران و بزرگان دربار از پاکی و بی گناهی خود در برابر شیرویه (= قباد پسر خسرو از مریم) دفاع می کند و در پایان سخنانش چادر از روی خود بر می گشاید و چهره زیبایش را نشان داده می گوید تنها عیب و جادوی من، موهای سیاهم بود که کسی آن را ندیده بود:

بگفت این و بگشاد چادر ز روی
همه روی ماه و همه پشت موی(129)

پیران از این کار شیرین در حیرت می افتند و از دیدنش در می مانند و زیر لـ*ـب، کار وی را تقبیح می کنند:

از دیدار، پیران فروماندند
خیو زیر لـ*ـب ها برافشاندند(130)

از بیان فردوسی این نتیجه به دست می آید که اولا چادر سر و صورت زنان ساسانی را می پوشانده و ثانیا گشودن چادر امری ناپسند و خلاف عرف به شمار می رفته است.

آنچه از دوره ساسانی به جا مانده، ثابت می کند که زنان ساسانی در حفظ پوشش و عفاف پایبند اخلاق و آموزه های دینی زمان خود بوده اند؛ حرمت و احترام زنان به شوهرانشان که از تعالیم زرتشت بود و نیز جایگاه برتر مردان از نقوشی که ضیافت خانوادگی یا جشن ازدواج را نشان می دهند (131) کاملا نمایان است. اما نقش و تصویر زنان واقعی و تاریخی که پوشش و حجاب دینی داشته باشند، در مقایسه با زنان تخیلی و بدون حجاب بسیار کم است (132). این امر سؤالی جدی پیش روی پژوهشگر می گذارد. تصاویر بسیاری از آواز خوان ها و رامشگران برهنه و نیمه برهنه در هنر ساسانی بر روی انواع ظروف مثل ابریق ها، گلدان ها، جام ها و بشقاب ها نقش بسته است؛ (133).

نقوش تزیینی زنان بی حجاب و میل انگیز حتی در تالار تشریفات شاهان ساسانی جای داشته است (134)، اما زنان تاریخی که می توانستند با قدرت مالی و اقتدار سـ*ـیاسی، اجتماعی شاهان، حضور بیشتری در آثار باستانی داشته باشند، کمتر دیده میشوند.

M O B I N A · 1/8/23

به نظر نگارنده ریشه این قضیه را باید در اوضاع دینی و اجتماعی آن روزگار جستجو کرد. چنانکه پیشتر بررسی کردیم، جهان بینی زرتشت جایگاه پاک و والایی برای زن قائل بود و تعالیم دینی، زنان و مردان را به پاکی و پارسایی و استحکام بنیان خانواده سفارش می کرد. تاریخ به حسن استفاده زنان از این جایگاه و پایبندی ایشان به آن تعالیم گواهی میدهد. اما مردان فقه زرتشتی را چنان نوشتند که نهایتا زن را از محیط اجتماعی حذف کرد و در درون خانواده محدود ساخت. از سوی دیگر، دست مردان را در فعالیت های اجتماعی و تمتع هر چه بیشتر از زنان باز گذاشت. طبیعت بشری هم به کمک این وضع آمد و در نتیجه مردان زیر پوشش آیین زرتشت و اقتدار همه جانبه ای که پیدا کردند، به راهی رفتند که دیگر مورد تأیید زرتشت هم نبود. حاصل این فرآیند، انباشته شدن حرمسراها، رونق یافتن مجالس بزم با حضور آواز خوان ها و نوازندگان، و گم شدن زنان پارسا در تاریخ بود. شکارگاه خسروپرویز که در طاق بیستون حجاری شده، نمونه بارزی است که نشان می دهد شاهان ساسانی از زنان و کنیزان چگونه استفاده می کردند.(135)

حضور زن در هنر ساسانی

عامل دیگری که بر چگونگی حضور زن در هنر ساسانی اثر گذاشته است، نفوذ فرهنگ یونانی و رومی در ایران بعد از انقراض هخامنشیان به دست اسکندر است. یونانیان چنانکه پیشتر گفتیم، با حضور و فعالیت اجتماعی زنان چندان موافق نبودند، اما برهنگی در هنر ایشان، به ویژه در معماری، نقاشی و پیکرتراشی امری پذیرفته شده بود. همین وضع بعد از سلطه اسکندر و جانشینان او بر ایران، تأثیر خود را بر فرهنگ این سرزمین نشان داد و در هنر ساسانی به اوج رسید. از همین رو، برخی آثار به جامانده از دوره ساسانیان، به وضوح بیانگر مضامین اساطیری یونان است و تصاویر کاملا بی پوشش زنان و مردان را نشان میدهد. (136)

M O B I N A · 1/8/23

گذشته از این گونه آثار هنری یونانی - ایرانی که باستان شناسان به تفسیر و بازخوانی آنها پرداخته اند، آثار دیگری هم هست که شاید نشانه آشکاری از مضمون یا سبک یونانی نداشته باشد، اما برهنگی موجود در آنها، در واقع ارمغان فرهنگ یونانی است. دقت در این دسته آثار که بیرون از حریم عفاف به وجود آمده، نکته جالبی را به دست می دهد که در عین حال مؤید عمق فرهنگ اصیل ایرانی است. برخی از زنانی که در این تصاویر بی پوشش هستند و به رقاصی و نوازندگی مشغولند، پوششی مانند شال یا پارچه های توری زینتی به حالت رها بر سر، گردن یا دست دارند (گانتر، ۱۳۸۳، ص ۲۷۱ - ۲۸۰). این پارچه ها در واقع جلوهای بی محتوا از همان چادر زنان است و می توان استنباط کرد که پوشش چادر به قدری فراگیر بود که حتی همین زنان در غیر از این حالات، بنا به عرف زمانه از چادر استفاده می کرده اند. این موضوع در عین حال مسأله دیگری را هم ثابت می کند و آن اینکه چادر زنان برخلاف برخی شبهات امروزی که می کوشد چادر باستانی را پوشش اشرافی و متعلق به زنان دربار و اعیان قلمداد کند، جامه عموم زنان بوده است؛ نهایت این که برخی زنان، حرمت این نماد پارسایی را پاس می داشتند و برخی دیگر، آن را زیر پا می گذاشتند.

جمع بندی

از آنچه گفته شده این نتیجه به دست می آید که زن در باورهای دینی مردم فلات ایران، چه پیش از تاریخ و چه در دوره های تاریخی، چه در میان بومیان و چه در بین آریایی های مهاجر، همواره جایگاه والایی داشت و نماد زندگی، پاکی، برکت، کمال، هدایت و فرزانگی، توانمندی، بردباری و نظایر این به شمار می رفت. در عرصه عمل نیز نقش مهمی در تکوین تمدن ایرانی ایفا کرده و در عرصه خانواده و تربیت، تولید و صنعت، سـ*ـیاست و اقتصاد، جنگ و دفاع، مدیریت و فرمانروایی و سایر جلوه های زندگی فردی و اجتماعی، توانایی خود را به اثبات رسانده بود.

M O B I N A · 1/8/23

اسناد و مدارک تاریخی نشان می دهند که پوشش زن ایرانی در تمام دوره ها هم با آموزه های دینی فوق الذکر سنخیت داشت و موجب حفظ عفاف و پارسایی او می شد، و هم متناسب با شأن و شخصیت قابل احترام وی بود تا برای حضور در جامعه مشکلی نداشته باشد. لذا در تمام دوره ها، حتی پیش از ظهور زرتشت و در تمدن ایلامی، جامه زنان را بلند و پوشیده و حاکی از وقار و متانت می بینیم؛ گرچه در آن روزگار، نشانی از پوشش سر دیده نمی شود. آنچه از اقوام آریایی به جا مانده، ضمن آنکه محسنات جامه زنان ایلامی را به لحاظ پوشیدگی دارد، پوشش سر را هم تأیید می کند. در قوم ماد، سربندهای زنان، ترکیبی از کلاه و روسری بود که موهای آنها را می پوشاند؛ اما از نوشته های مورخان یونانی. بر می آید که در اواخر کار ایشان چادر مرسوم شده بود. این مسئله می تواند مربوط به پذیرش آیین زرتشت باشد.

چادر به عنوان پوشش رویی زنان و نماد پارسایی در تمام دوره های بعد دیده می شود. از دوره هخامنشیان سنگ نگاره هایی موجود است که چادر را به شکلی مشابه امروز نشان می دهد. همچنین تصاویری از زنان درباری دبرجای مانده که در آنها از روی تاج چادری بر سر کرده اند که پشت و پهلوها را پوشانده و تا زانو رسیده است.

در قلمرو گسترده پادشاهی اشکانی، از سوریه تا افغانستان، مدل های مختلفی از چادر باقی مانده است. تندیس ملکه اشکانی در کاخ هترا (الحضر) نشان می دهد که او پیراهنی بلند و چین دار با آستین بلند پوشیده و از روی آن ردای بلند و بی آستین بر تن کرده است. بر سر نیز کلاه و دستاری گذاشته و از روی آن چادری بر سر کرده است. از نقوش دوره ساسانی چنین برمی آید که چادر در این دوره کوتاه تر شده است؛ علاوه بر این، برخی زنان به ویژه درباریان به جای چادر از کلاه استفاده می کرده اند.

M O B I N A · 1/8/23

اگر بخواهیم دوره های مختلف تاریخی را از نظر رابطۂ حجاب و عفاف زنان با حضور اجتماعی ایشان مقایسه کنیم، این نتیجه به دست می آید که دوره هخامنشیان وضع درخشان تری داشته است. زنان این دوره در فعالیت های متنوعی پا به پای مردان حضور داشته، از مزایای قابل توجهی برخوردار بوده اند و در عین حال پوششی داشته اند که امنیت لازم را برای حضور ایشان در جامعه فراهم می ساخت و با حفظ حریم خانواده و استحکام روابط خانوادگی منافاتی پیدا نمی کرد. مؤید این مطلب، سنگ نگاره هایی است که زنان دوره هخامنشی را در حال اسب سواری نشان می دهد. این زنان از روی پیراهن های بلند خود، چادری پوشیده اند که سر تا پای آنها را فرا گرفته است و ثابت می کند که زنان حتی در کارهای پر تحرکی مانند اسب سواری، خود را ملزم به استفاده از چادر می دانسته اند. این امر مانعی برای فعالیت های اجتماعی ایشان نبود؛ بلکه با اطمینان می توان گفت که فعالیت زنان در این دوره بیش از دوره های بعدی دیده می شود.

در دوره هخامنشیان، دین زرتشت هنوز رسمیت دولتی نیافته بود و در حال گسترش جهان بینی خویش بود؛ جهان بینی ای که نگاه متعالی به زن داشت. پارسیان در این دوره به عفت و پارسایی می اندیشیدند و لذا برهنگی در آثار هنری و معماری ایشان جایگاهی نداشت. زنان با لباس های کاملا پوشیده در فعالیت های مهم اجتماعی حضور داشتند و مردان لایق به نقش آفرینی در تاریخ ایران و جهان می پرداختند.

در دوره های بعد، آیین زرتشت رواج بیشتری می یابد و زنان تحت تعالیم دینی و اخلاقی همچنان پایبند حجاب و عفاف و خانواده می مانند؛ اما پس از یک سده حکومت سلوکیان و تلاش ایشان برای رسوخ فرهنگ یونانی در ایران، چون اشکانیان بر سر کار می آیند، از سویی زنان به اندرونی کاخ ها و سراها رانده می شوند و از سوی دیگر، برهنگی در آثار هنری متأثر از یونان پدیدار می گردد. توجه به برهنگی در آثار هنری تا پایان دوره ساسانی با رشد بیشتری ادامه می یابد و در عین حالی که آیین زرتشت، دین رسمی کشور اعلام شده و فقه زرتشتی تدوین یافته است و بنابراین انتظار می رود در وضع فرهنگی، اجتماعی زنان بهبودی حاصل شود، چنین اتفاقی نمی افتد

M O B I N A · 1/8/23

در جامعه رو به انحطاط ساسانی، زنان بزرگی دیده می شوند که در مقاطع بحرانی، مسئولیت خطر پادشاهی را هم برعهده گرفته اند؛ اما نقش اجتماعی زنان در این دوره نمود مستمر و بارزی ندارد. برعکس، حضور زنان را در حرمسراها و نیز در نقش نوازندگان و آواز خوان ها و آنچه مایه لـ*ـذت مردان می شد، بیشتر مشاهده می کنیم. در واقع، مردان ناپارسا با تکیه بر قدرت و ثروت از سویی، و با سوء استفاده از تسهیلاتی که فقه زرتشتی برای ایشان در نظر گرفته بود از سوی دیگر، به جای آنکه همچون مردان هخامنشی بر حفظ کشور و تحقق آرمان های انسانی - از جمله حقوق زنان - بیندیشند، به لـ*ـذت و التذاذ هرچه بیشتر اندیشیده اند و طبعا در این جهت به گونه ای عمل کرده اند که جامعه زنان را نیز به جای پرداختن به امور جدی و حیاتی، به سمت ارضای خواسته های خود سوق دهند. در این راه، میراث فرهنگ یونان نیز مساعدت های لازم را در اختیار این مردان گذاشته است. آثار هنری قابل توجهی که به عنوان سبک ایرانی- یونانی شناخته می شوند و از روزگار پیش از اسلام به جا مانده، گواه این مطلب است.

پی‌نوشت‌ها:
1- نگاره ایزد بانویی مربوط به 6 هزار سال پیش از میلاد در تپه سراب کرمانشاه کشف شده که نمایانگر پرستش الهه مادر، باروری و کشاورزی در آن دوره است (ملک زاده بیانی، ملکه، تاریخ مهر در ایران از هزاره چهارم تا هزاره اول ق. م ، ص۱۰۰). از هزاره چهارم پیش از میلاد مهری به دست آمده که الهه روییدنی ها را می نمایاند، چنانکه از بدن او خوشه های گندم سرزده و پیش پای او بره ای دیده می شود و در کنار او خدای حامی گله ها نقش گردیده است (همان، ص 7). در هزاره سوم پیش از میلاد در معبد خدایان یا زیگورات چغازنبیل در نزدیک شوش، رب النوع مادر پرستیده می شد. مجسمه الهه ای بزرگ به نام نینورساگ (Ninursag) یا بانوی کوهستان متعلق به اواخر همین دوره است و تندیس های الهه بینیکر (Piniker) که در رأس خدایان عیلام قرار داشت و خدای آسمان ها و بانوی بانوان بود، مربوط به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد است (بهار، مهرداد، از اسطوره تا تاریخ، ص۱۳۹).
2- پیرنیا، حسن (مشیرالدوله)، ایران باستان ، ج ۲، ص ۱6۱۱؛ باستی، نیلوفر، «الهگان مادر: ستایش نماد آفرینش»، زن و فرهنگ (مقالاتی در بزرگداشت بانو مارگات مید)، ص۱۸۰؛ حریریان، محمود؛ صادق ملک شهمیرزادی؛ ژاله آموزگار و نادر میرسعیدی، تاریخ ایران باستان ، ج ۱، ص ۷۰؛ هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی ، ص۳۹

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین