چرا رادیواکتیو در چرنوبیل باعث مرگ گیاهان نشد؟

MacTavish · 20/8/19

یکی از مهم‌ترین فاجعه‌های کره زمین که در حدود 33 سال قبل اتفاق افتاد، حادثه هسته ای چرنوبیل است، اما هم اکنون شاهد بازگشت حیات گونه‌های حیوانی و جانوری در منطقه هستیم.

چرنوبیل به کلمه‌ای تاریخی که یادآور یک فاجعه بزرگ بوده، تبدیل شده است؛ فاجعه هسته‌ای سال 1986 میلادی که اخیرا هم در یک سریال تلویزیونی محبوب با نام چرنوبیل به نمایش عموم رسید، باعث ایجاد هزاران سرطان شد و یک منطقه وسیع پرجمعیت در ابعاد 2600 کیلومتر مربع را تبدیل به شهر ارواح کرد، اما حیات در منطقه تخلیه‌شده چرنوبیل پایان نیافت.

دلایل بازگشت حیات به چرنوبیل

اینطور که پیداست، گرگ‌ها، گرازهای وحشی و خرس‌ها به جنگل‌های سرسبز اطراف نیروگاه هسته‌ای قدیمی بازگشته‌اند. همچنین پوشش گیاهی نابود نشده و حتی در بیشتر مناطقی که تحت تاثیر رادیواکتیو قرار گرفتند هم بعد از سه سال، گیاهان شروع به رشد کردند. فاجعه هسته‌ای می‌تواند باعث مرگ انسان و حیوانات زیادی شود، اما چگونه گیاهان هیچ واکنشی به فاجعه هسته‌ای نشان نداند و به حیات خود ادامه دادند؟

ابتدا برای پاسخ به این سوال باید بدانیم که چگونه مواد رادیواکتیوی می‌توانند بر روی سلول‌های زنده تاثیر بگذارند؟ مواد رادیواکتیو چرنوبیل، ناپایدار هستند، زیرا دائما از ذرات با انرژی بالا و امواجی که ساختارهای سلولی را خراب می‌کنند یا تولید مواد شیمیایی واکنشی که به ساختار سلول‌ها حمله می‌کنند، ایجاد می‌شود.

اکثر بخش‌های سلول در صورت آسیب‌دیدگی می‌توانند جایگزین شوند، اما DNA را می‌توان به عنوان یک استثناء حیاتی و مهم معرفی کرد. در دوزهای بالای تابش رادیواکتیو، DNA منحرف شده و باعث مرگ سریع سلول‌ها خواهد شد. توجه داشته باشید که دوزهای پایین‌تر تابش رادیواکتیو می‌تواند خسارت بیشتری در شکل جهش‌هایی که موجب تغییرات سلولی می‌شوند، ایجاد کند، به عنوان مثال، ممکن است موجب ایجاد سرطان، تکثیر غیرقابل کنترل و گسترش آن به سایر قسمت‌های بدن شود. لازم به ذکر است که این اتفاق در حیوانات مرگبار خواهد بود، زیرا سلول و سیستم بدن حیوانات، انعطاف‌پذیر نیست.

بیولوژی حیوانات را به عنوان یک ماشین پیچیده در نظر بگیرید که در آن، تمام سلول‌ها هدف مشخصی دارند و باید در کنار هم برای زنده ماندن تلاش و همکاری داشته باشند؛ انسان نمی‌تواند بدون مغز، قلب و ریه‌ها را مدیریت کند، اما گیاهان به صورت انعطاف‌پذیر و منسجم توسعه پیدا خواهند کرد و از آن جایی که توانایی حرکت ندارند، گزینه‌ای به غیر از وفق دادن خود با شرایط هم در اختیار نخواهند داشت. توجه داشته باشید که میزان رشد ساقه و ریشه گیاهان به تراز سیگنال‌های شیمیایی سایر بخش‌های گیاه و مواردی همانند دما، آب و مواد مغذی بستگی دارد. اینطور که پیداست، تقریبا تمام سلول‌های گیاهی برخلاف سلول‌های حیوانی، توانایی ایجاد سلول‌های جدید را دارند و این مربوط به انواع گیاهان است، به همین دلیل است که یک باغبان می‌تواند قلمه‌های گرفته‌شده از گیاهان را به ثمر برساند؛ گیاهان می‌توانند سلول یا بافت‌های مرده را بسیار راحت‌تر از حیوانات جایگزین کنند و تفاوتی میان آسیب‌های ناشی از اتفاقات فیزیکی یا تشعشعات رادیواکتیوی وجود ندارد.

با این که تشعشعات رادیواکتیوی و آسیب‌های DNA می‌توانند باعث ایجاد تومور در گیاهان شوند، اما به لطف دیواره‌های محکم اطراف سلول‌های گیاهی، سلول‌های جهش‌یافته نمی‌توانند سرطان را از یک بخش به بخش دیگر گیاه انتقال دهند؛ این تومورها در اکثر موارد نمی‌توانند باعث مرگ گیاه شوند، زیرا گیاه می‌تواند راه‌هایی برای فعالیت در اطراف بافت ناقص ایجاد کند. بد نیست بدانید که علاوه بر قابلیت انعطاف‌پذیری در برابر تابش رادیواکتیو، بعضی گیاهان در منطقه چرنوبیل از مکانیسم‌های اضافی به منظور محافظت از DNA خود استفاده کردند، شیمی آن را تغییر دادند و در نهایت توانستند خود را در برابر آسیب‌های بیشتر، مقاوم سازند.

زندگی در چرنوبیل در حال رشد بوده و جمعیت بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری، حتی بیشتر از قبل فاجعه چرنوبیل در حال شکل‌گیری است. با توجه به فاجعه هسته‌ای چرنوبیل و کوتاه شدن شدن زندگی انسان‌هایی که با این اتفاق، ارتباط داشتند، این تجدید حیات امکان دارد شما را متعجب کند. تابش رادیواکتیو می‌تواند تاثیرات بسیار مخربی بر روی زندگی گیاهان و حیوانات داشته باشد، اما امکان شکوفایی زندگی مجدد هم وجود دارد.

بد نیست بدانید که مسئولیت ناشی از تابش رادیواکتیو در چرنوبیل به مراتب کمتر از خسارت‌هایی‌ست که با حضور انسان در این منطقه، ایجاد می‌شد. فاجعه چرنوبیل، میزان واقعی تاثیرات زیست محیطی حضور ما در سیاره زمین را نشان می‌دهد؛ انسان با دور شدن از چرنوبیل باعث شد تا شرایط برای بازگشت طبیعی منطقه فراهم شود.