قلمدان سازی

reyhaneZ · 14/11/23

واژه قلمدان شاید شما را به یاد قلمدانی چوبی و مزین به هنر خاتم، منبت یا مینیاتور بیندازد؛ اما باید بدانید که قلمدان در گذشته از جایگاه ویژه‌ای در بین شاهان، درباریان، ادیبان و هنرمندان برخوردار بود و به‌شکل امروزی ساخته نمی‌شد. قلمدان در اصل با مقوا و کاغذ ساخته می‌شد و هنرمندان روی آن را با سبک‌ها و طرح‌های مختلف نقاشی می‌کردند.

امروزه هر فردی واژه قلمدان را بشنود قطع به یقین در ذهن او تصویر قلمدانی که زیرکار آن از چوب است و روی آن با هنر خاتم، منبت‌کاری یا مینیاتور تزئین شده، تداعی می‌شود اما در حقیقت در گذشته قلمدان جایگاه ویژه‌ای در بین شاهان، درباریان، ادیبان و هنرمندان داشته و به شیوه امروزی ساخته نمی‌شده است و در اصل با مقوا و کاغذ ساخته میشد و هنرمندان قلمدان‌ساز با سبک‌ها و طرح‌های مختلف خود بر روی آن‌ها نقاشی می‌کردند.

اگر علاقه‌مند به دانستن نحوه ساختن این نوع قلمدان‌ها و انواع سبک‌های آن‌ها و آشنایی با هنرمندان قلمدان‌ساز هستید، این مطلب را تا انتها دنبال کنید ما سعی کردیم اطلاعاتی جذاب و کاملی را از این هنر در اختیار شما دوستان هنر دوست قرار دهیم.

در ایران باستان از وجود پدیده‌ای به نام قلمدان اطلاعی در دست نیست ولی بعد از اسلام کاربرد قلمدان برای کارهای تحریری، معمول بوده و در مکتب‌ها و مدرسه‌ها و مراجع دیوانی از آن بهره‌گیری می‌شده است. قلمدان‌هایی که پیش از سده نهم هجری ساخته می‌شده بر دو نوع بوده است چوبی و فلزی نوع چوبی آن بیشتر و ساده و گاهی با منبت‌کاری همراه و نوع فلزی آن اکثر از فولاد ساخته می‌شده.

قلمدان‌های فولادی مرصع طلاکوب و گوهر نشان جنبه‌ی اشرافی داشته و بر روی بعضی از آ‌ن‌ها آیات قرآنی یا اشعاری به‌صورت کنده‌کاری دیده شده است. در دوره‌ی تیموری به موازات ترقی هنرهای تزئینی از قبیل مینیاتورسازی و خطاطی و تذهیب و صحافی سنتی می‌توان حدس زد که قلمدان‌سازی نیز تحولی توأم با ترقی یافته و به علت توجه خاصی که شاهان و شاهزادگان و دولتمردان آن زمان نسبت به هنر خوشنویسی داشته‌اند این وسیله‌ی نگارش جنبه‌ی هنری و تزئینی پیدا کرده است.

آغاز قلمدان‌سازی از جنس مقوا را متعلق به دوران تیموری است و ترقی قلمدان مقوایی نقش‌دار از اواخر دوران صفوی آغاز و در اواخر عصر قاجار پایان پذیرفته است. از ویژگی‌های قلمدان دوره‌ی صفوی، استواری و مرغوبیت مقوا و تفاوت سبک زرنشان و گل‌وبته و کم تصویر بودن آن‌ها در مقایسه با دوره‌های بعد است و از حیث اندازه و شکل نیز قلمدان معمولی صفوی قدری بزرگ‌تر و مسطح‌تر از قلمدان متعارف عصر قاجار می‌باشد؛ ‌در دیواره‌ی زبانه‌ی برخی از آن‌ها نیز گاهی معرق‌کاری دیده می‌‌شود.

reyhaneZ · 15/11/23

در دوره زندیه هر چند از نظر افزایش تاثیر سبک اروپایی در نقاشی قلمدان رگه‌های تحولی به چشم می‌خورد اما تقلید از استادان نام‌آور پیشین به‌طور کلی رایج و معمول بوده و آثار این دوره را در حقیقت باید دنباله مکتب صفوی دانست. سبک زندیه در قلمدان‌ نگاری تا اوایل دوره‌ی قاجاریه ادامه دارد و از میانه‌های این عصر مکتب قاجار بر روی دلبستگان خود، باب آشنایی می‌گشاید. در این مکتب تنوع و نوآوری بنا بر مقتضیات عصر که از آن جمله رفت‌وآمد با دنیای غرب است به نحو چشمگیری پدیدار و سبک‌های گوناگون با سلیقه‌های جورواجور از سوی استادان نامی ‌به تجلی‌گاه هنر عرضه می‌گردد.

در این دوره سبک معمول به سه گونه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

1. ایرانی سازی :
در شیوه‌ی ایرانی سازی، روش نقاشان قلمدان این بوده است که در چهره‌پردازی و جامه‌سازی و تجسم بخشیدن منظره‌ها، به کار خود رنگ ملی و اصالت ایرانی دهند.

2. فرنگی سازی :
در سبک فرنگی سازی، استادان دلبسته به این شیوه، تصویر زنان و مردان را با آرایش و پوشاک اروپایی می‌ساخته و از باسمه‌های فرنگی و تابلوهای نقاشان بزرگ ایتالیا و غیره الهام گرفته و گاه در انتخاب موضوع از آنان نیز تقلید می‌کردند.

3. سبک میانه :
در شیوه میانه استادان این سبک کوشیده‌اند که بین دو روش نامبرده، آمیزشی پدید آوردند و از مزایای هر دو سبک برای جلوه بخشیدن به آثار خود بهره‌برداری نمایند و مسلم است که برخی از آنان در این کوشش و پوشش موفق بوده‌اند.

reyhaneZ · 15/11/23

در دوره قاجار، گل‌ و بته و پرنده سازی و تقسیم‌بندی آن در سطح رویین و سطوح جانبی قلمدان تنوع یافته و در کار بعضی از استادان گل‌وبته ساز گرایشی به سبک اروپایی دیده می‎شود. نقش فندق با برگ‌های پهن رگه‌دار توأم با گل و برگ از جمله کارهای رایج در میان گل‌وبوته سازان است. همچنین در پرنده‌سازی به ویژه پروانه حالات مختلف مرغان و پروانگان بر روی شاخه‌ی گل‌ها و اقسام آن‌ها در اقلام ریز و درشت تازگی‌هایی را به نظر بیننده می‌رساند.

به‌طورکلی در دوره قاجار هنر قلمدان از جهات مختلف پیشرفت نموده و مکتب‌های گوناگون پیدا کرده و استادان بزرگی در چهره‌ سازی، تذهیب، زرنشان و گل‌وبته به ظهور رسیده‌اند که هر یک در جای خود فرد شاخص و هنرمندی ممتاز به شمار می‌روند و در راه بالا بردن سطح این هنر ملی گام‌های بلند برداشته‌اند.
قلمدان‌ سازان و نقاشان معروف

از جملهٔ نامدارترین نقاشان قلمدان دوران صفویه و زندیه و قاجاریه می‌توان محمد زمان نگارگر، آقا نجف اصفهانی ،حسن خداداد، محمد خداداد، سمیرمی، محمدصادق امامی اصفهانی، کاظم بن آقانجف، عبدالحسین صنیع همایون عبدالرحیم اصفهانی و حاجی اقا جان نقاش شیرازی ٬ لطف علی صورتگر شیرازی ٬ میر زا اقا شیرازی ٬ میرزا لطف الله مستوفی شیرازی ٬ فتح الله شیرازی را نام برد.

از قلمدان‌سازان معروف در دوره قاجار که قلمدان مقوایی می‌ساختند می‌توان به میرزا ابوالقاسم طباطبایی (معاصر با ناصرالدین شاه) مشهدی حسن تهرانی، عبدالحسین مقواساز اصفهانی و کریم مقواساز اشاره کرد.
مقوای قلمدان و شیوه‌ی ساختن آن
قلمدان خام یعنی ساده و بی‌نقش از جنس مقوا ساخته می‌شده و قالبی چوبی به شکل خود داشته و به دو شیوه با استفاده از خمیره مقوا و با خمیره کاغذ ساخته می‌شد.

reyhaneZ · 15/11/23

ساخت مقوا قلمدان با استفاده از خمیر
کاغذهای باطله را در یک ظرف بزرگ (تغار) خیس کرده و پس از آن که به صورت خمیره و کاغذ درآمد با مختصری کتیرا و کمی شیره و سریش می‌آمیختند، بعد برای آماده کردن زبانه قلمدان یا قسمت درونی، قالب چوبی ساخته شده به شکل قلمدان را برداشته به دیواره جانبی آن صابون مالیده و با کاغذ خشک، بدون چسب دور تا دور جدار را می‌پوشاندند به گونه‌ای که قالب چوبی در میان کاغذهای پیچیده به دور خود آزاد باشد. سپس از خمیر تهیه شده به قطر مساوی، اطراف قالب را بر روی کاغذی که سریش مالیده‌اند پر می‌کرده و بعد از آن که به‌صورت نیمه‌خشک در می‌آمده با تخته‌ی صاف به اطراف قالب ضربه می‌زده‌اند تا خمیر فشرده گردد و پس از خشک شدن کامل با سوهان نیمه زبر، به صاف‌کاری آن می‌پرداخته و بعد از کسب اطمینان از صافی و خشکی آن، کاغذ دورتادور قلمدان می‌چسبانند و آن‌گاه کاغذ روی زبانه را می‌بریدن و بر می‌داشته‌اند.

پس از آماده کردن قالب چوبی 24 برگ کاغذ مغزدار مرغوب و با ضخامت معمولی را کنار می‌گذاشته، نخست دوازده برگ آن را به ترتیب روی هم چسبانده بر قالب قلمدان می‌پچیده‌اند و به‌وسیله سوهان چوب‌سای، در وضعی که کاغذ نیمه‌خشک بوده و به آن ضربه‌های متوالی می‌زدند سپس سریش با شیره آمیخته شده را روی کاغذ می‌مالیدند تا سوراخ‌های ریزریز آن که بر اثر ضربه زدن پیدا شده بود پُر شود بعد آن مغزی را که عبارت از سه لا کاغذ به هم چسبیده بود روی کاغذهای قبلی چسبانده و پس از خشک شدن به وسیله چاقوی تیزی لبه آن را برش می‌دادند تا چهار طرف کاغذ برش تیز و یکنواخت پیدا کند سپس 12 لای دیگر یا کمتر (با در نظر گرفتن ضخامت مساوی) به همان ترتیب روی آن چسبانیده می‌شدند و بعد صافکاری و دهانه بری به همان گونه که در مقوای خمیری ذکر شده، انجام می‌گرفته است.

در صافکاری مقوا چیزی که مورد دقت و توجه بوده است یکنواختی ارتفاع سطوح جانبی قلمدان و عرض سطح رویین و زیرین آن است که به وسیله قطعه کاغذی اندازه‌گیری می‌شده است.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

قلمدان سازی

reyhaneZ

مدیر آزمایشی تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

reyhaneZ

مدیر آزمایشی تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

reyhaneZ

مدیر آزمایشی تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

reyhaneZ

مدیر آزمایشی تالار هنر

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر آزمایشی تالار هنر

مدیر آزمایشی تالار هنر

مدیر آزمایشی تالار هنر

مدیر آزمایشی تالار هنر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین