رضاشاه پهلوی

M O B I N A · 31/8/23

رضا پهلوی (۱۲۵۶-۱۳۲۳ش) مشهور به رضاخان، پهلوی اول و رضاشاه مؤسس سلسله پادشاهی پهلوی در ایران بود. رضا پهلوی پیش از سلطنت، چهارسال وزیر جنگ و دوسال نیز با حفظ سمت وزارت جنگ،‌ نخست وزیر احمدشاه قاجار بود. دوره سلطنت او به دلیل انجام اقدامات نوگرایانه و اتخاذ سـ*ـیاست‌های چالش‌برانگیز در حوزه‌های سـ*ـیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و همچنین اجرای سـ*ـیاست‌های غیردینی دارای اهمیت دانسته شده است. رضاشاه با باز گذاشتن دست نیروهای نظامی در امور کشوری و اقتصاد، پایه‌های قدرت خود را تقویت کرد و توانست دولت مطلقه نظامی تشکیل دهد.
اطلاعات شخصیتولدمرگفرزندانهمسر/همسراندینمحل دفنحکومتسمتسلسلهگستره حکمرانیآغاز حکومتپایان حکومتپیش ازپس از

۱۲۵۶ش

۱۳۲۳ش

محمدرضا، غلامرضا، علیرضا، شمس، اشرف و ...

تاج‌الملوک آیرملو، توران امیرسلیمانی و عصمت‌الملوک دولتشاهی

اسلام

شهر ری

پادشاه

پهلوی

ایران

۱۳۰۴ش

۱۳۲۰ش

محمدرضا پهلوی

احمدشاه قاجار

M O B I N A · 31/8/23

اقدامات رضاشاه به‌ویژه در حوزه امور فرهنگی و مذهبی مانند ممنوعیت برخی از آیین‌های شیعی، نهادسازی مذهبی، قانون نظام اجباری، کشف حجاب و تغییر در نظام قضائی، واکنش‌هایِ منفی مردم به ویژه قشر مذهبی و روحانیان را برانگیخت و گاه به خشونت نیز کشیده شد. به گفته پژوهشگران تاریخی رضاشاه برای مقابله با نیروهای مذهبی و روشنفکران به ترویج سـ*ـیاست ایران‌گرائی متوسل شد.

به باور پژوهشگران، رفتارهای مذهبی رضاخان و روابطش با روحانیت شیعه در دوره نخست‌وزیری و دوره سلطنت او بسیار متفاوت بود. او برای طی کردن مسیر موفقیت قبل از رسیدن به سلطنت، تظاهر به دین‌داری و حفظ شعائر مذهبی می‌کرد و خود پیش‌قدم انجام مناسک مذهبی بود؛ ولی پس از رسیدن به سلطنت به تدریج روش خود را عوض کرد تا جایی که به مقابله خشونت‌بار با شعائر مذهبی و روحانیان پرداخت.

معرفی و جایگاه

رضا پهلوی معروف به رضاخان و رضاشاه، مؤسس سلسله پهلوی، آخرین سلسله شاهنشاهی ایران بود.[۱] عصر پهلوی اول را عصر نوسازیِ سـ*ـیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع معرفی کرده‌اند که از طریق حضور افراد نوگرا و تحصیل‌کرده در غرب چون تیمورتاش، علی‌اکبر داور و نصرت‌الدوله فیروز انجام گرفت.[۲] این دوره به دلیل اتخاذ سـ*ـیاست ایران‌گرایی افراطی، تحول در سیستم قضائی، تغییر در سبک پوشش دینی، محدودیت در رسوم سنتی و آیین‌های مذهبی و اجرای سـ*ـیاست‌های غیردینی مانند کشف حجاب دارای اهمیت دانسته شده است.[۳] دوره رضاشاه را دوره رژیم یک‌نفره یا حاکمیت مطلق نیز نامیده‌اند[۴] که باعث کنار گذاشته شدن یا حذف فیزیکی بسیاری از اطرافیان رضاشاه مانند تیمورتاش و داور و مخالفان او مانند سید حسن مدرس شد.[۵] برخی اقدامات رضاشاه منجر به بروز حرکت‌ها و جنبش‌هایی از سوی مخالفان می‌شد که معمولاً با واکنش شدید حکومت او سرکوب می‌شد.[۶] همچنین نتیجه اقدامات رضاشاه را ایجاد محدودیت برای روحانیت و کاهش حوزه نفوذ و قدرت آنان دانسته‌اند.[۷]

M O B I N A · 31/8/23

رضا پهلوی در دوران ناصرالدین شاه، در سال ۱۲۵۶ش در خانواده‌ای نظامی در روستای آلاشت سوادکوه مازندران به دنیا آمد. او پس از درگذشت پدرش، به تهران رفت و در نوجوانی وارد بریگاد قزاق[یادداشت ۱] شد.[۸] به گفته محمدتقی بهار، رضاخان پس از طی کردن مأموریت‌های موفقیت‌آمیز و ارتقا درجه، هنگامی که فرمانده گردان پیاده همدان بود، در نخستین همکاری با انگلیسی‌ها به تصفیه لشکر قزاق از هواخواهان روسیه پرداخت.[۹] رضاخان پس از شرکت در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش همراه با سید ضیاءالدین طباطبایی، موفق به احراز پست وزارت جنگ و دریافت لقب سردار سپه از احمدشاه قاجار شد.[۱۰] او پس از سازماندهی نیروهای نظامی ایران،[۱۱] در اولین اقدام به سرکوب شورش‌ها و نهضت‌هایی از جمله نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان پرداخت[۱۲] که در سراسر ایران شکل گرفته بود.[۱۳]

مورخان تاریخ معاصر ایران معتقدند رضاخان پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش با واگذاری امور کشوری به نظامیان[۱۴] و دخالت در زمینه تجارت، پایه‌های قدرت خود را تقویت کرد.[۱۵] او همچنین با اتخاذ سـ*ـیاست ایجاد حکومت مقتدر مرکزی، به سرکوب قدرت‌های محلی و خوانین مانند شیخ خزعل در خوزستان پرداخت.[۱۶] رضاخان با نزدیک شدن به افراد مهم و جریان‌های چون مِلّیون[۱۷] توانست حامیان خود را به مجلس پنجم شورای ملی وارد کند و حکم ریاست وزرایی خود را از احمدشاه بگیرد.[۱۸]

به گفته مورخان، رضاخان به دنبال خلع سلطنت از احمدشاه قاجار بود؛ به همین دلیل از اواسط سال ۱۳۰۰ش جراید نزدیک به او اندیشه جمهوری‌خواهی را رواج دادند؛ ولی با مخالفت‌هایی که از سوی گروه‌هایی از مردم و به‌ویژه از سوی علمای مهاجر عتبات صورت گرفت، از این طرح صرف نظر کرد.[۱۹] پس از انصراف از طرح جمهوری‌خواهی، با طولانی شدن سفر احمدشاه به اروپا، بار دیگر جراید نزدیک به رضاخان به اعتراض علیه شاه قاجار دامن زدند که منجر به اعتراضاتی از سراسر ایران شد. به دنبال این اعتراضات، مجلس شورای ملی طرح خلع سلطنت از قاجاریه را تصویب کرد و دولتی موقت به ریاست رضاخان تشکیل داد.[۲۰] با تشکیل مجلس مؤسسان در آذر سال ۱۳۰۴ش و تغییر چند اصل متمم قانون اساسی مشروطه، ضمن اعلام بقای سلطنت در سلسله قاجاریه، سلطنت به رضاخان و نسل او تفویض شد و رضاشاه در ۴ اردیبهشت سال ۱۳۰۵ش تاج‌گذاری کرد.[۲۱]

M O B I N A · 31/8/23

رضاشاه در طول شانزده سال سلطنت، چندین کابینه تشکیل داد؛ ولی به دلیل سوءظن به اطرافیان، بسیاری از افراد صاحب نفوذ را از سـ*ـیاست حذف کرد.[۲۲] او به دلیل نزدیکی به آلمان در جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین، مجبور به استعفا شد و سلطنت را به پسر خود محمدرضا پهلوی واگذار کرد.[۲۳] رضاشاه، پس از استعفا به جزیره موریس و آفریقای جنوبی رفت و تا زمان مرگ در سال ۱۳۲۳ش در آنجا حضور داشت.[۲۴] جنازه او پس از مرگ ابتدا به مسجد رفاعی در مصر و پس از آن به ایران انتقال داده شده و در آرامگاهی دفن شد که در شهر ری در حرم عبدالعظیم حسنی برای او ساخته شده بود.[۲۵] این آرامگاه پس از انقلاب به دستور صادق خلخالی، حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب اسلامی در اردیبهشت سال ۱۳۵۹ش تخریب شد.[۲۶]

اقدامات
اقدامات سـ*ـیاسی، اجتماعی و فرهنگی رضاشاه در دوره شانزده ساله سلطنتش، واکنش‌های سلبی یا ایجابی متعددی را در میان مردم و علما برانگیخت؛ به صورتی که گاه به خشونت نیز کشیده می‌شد.[۲۷] به باور پژوهشگران تاریخی، اقدامات رضاشاه، از جنبه حکومتی به استقرار حاکمیت نظامیِ مطلقه با محوریت ارتش منجر شد.[۲۸] با شکل‌گیری نهادها و نظام اداری جدید، این دوره را از جنبه سـ*ـیاسی-اجتماعی، دوره گذار از نظام ملوک‌الطوایفی به نظام متمرکز معرفی کرده‌اند.[۲۹] همچنین گفته شده از جنبه فرهنگی و مذهبی، دوره رضاشاه، دوره برخورد ارزش‌های سنتی و مذهبی با ارزش‌های وارداتی از غرب بوده است.[۳۰] از جنبه اقتصادی نیز این دوره را دوره نوسازی اقتصاد و تکوین صنایع جدید بر پایه فن‌آوری وارداتی از غرب دانسته‌اند.[۳۱]

از جمله اقدامات چالش‌برانگیز رضاشاه می‌توان به مواردی چون ممنوعیت برگزاری برخی از آیین‌های اسلامی و شیعی مانند تعزیه و روضه‌خوانی، اجرای قانون یکسان‌سازی لباس ایرانیان، قانون کشف حجاب، اجرای قانون نظام اجباری (سربازگیری)، ترویج سـ*ـیاست ایران‌گرایی و تضعیف آزادی بیان[۳۲] و نهادسازی دینی اشاره کرد.[۳۳] به گفته برخی پژوهشگران تاریخی اقدامات رضاشاه در زمینه‌های فرهنگی، سـ*ـیاسی و اجتماعی بیشتر ناظر به محدودسازی نفوذ روحانیت و تضعیف آنها صورت می‌گرفت.[۳۴][یادداشت ۲]

M O B I N A · 31/8/23

ممنوعیت عزاداری و آیین‌های شیعی
بر اساس اسناد تاریخی، رضاخان پیش از رسیدن به سلطنت، دارای دسته و هیئت بود و در مراسم سوگواری ماه محرم حضور پررنگی داشت و به همراه تعداد زیادی از نیروهای تحت امرش به صورت منظم در عزاداری روز عاشورا و تاسوعا در تکایای تهران و به‌ویژه تکیه دولت شرکت می‌کرد[۳۶] و خود نیز در قزاق‌خانه مراسم عزاداری با شکوهی تشکیل می‌داد؛ به صورتی که حتی احمدشاه به آن مراسم می‌رفت.[۳۷] با این وجود پس از رسیدن به سلطنت تغییر روش داد و به تدریج نسبت به برگزاری مراسم عزاداری سخت‌گیری می‌کرد و در اولین اقدام مراسم قزاق‌خانه را به تکیه دولت منتقل کرد.[۳۸]

به گفته حسین مکی در کتاب تاریخ بیست ساله ایران، این سخت‌گیری‌ها به مرور به ممنوعیت برگزاری هرگونه مراسمی تبدیل شد و تا جایی ادامه پیدا کرد که در سال ۱۳۱۵ش و ۱۳۱۶ش از طرف دولت از سران اصناف خواسته شد، در ایام عزاداری محرم و حتی شب عاشورا کارناوال شادی راه بیندازند.[۳۹]

اقدام رضاشاه در ایجاد محدودیت برای آیین‌های شیعی را به این دلیل دانسته‌اند که او دریافته بود مقدار زیادی از نفوذ روحانیون به خاطر در اختیار داشتن برنامه‌های سنتی است و او برای کنترل روحانیت راه را در محدویت و در نهایت حذف این آیین‌ها به‌ویژه عزاداری‌ها می‌دید.[۴۰]

در واکنش به اقدام دولت در محدودیت عزاداری، بسیاری از مردم به صورت مخفیانه این مراسم را برگزار می‌کردند؛[۴۱] البته در این میان برخی از علمای شهرهای مختلف اصرار به برگزاری این مجالس به صورت علنی داشتند که در نهایت به درگیری‌هایی نیز منجر می‌شد.[۴۲]

نهادسازی دینی
تأسیس برخی از نهادها و مؤسسات مانند دانشکده معقول و منقول، مؤسسه وعظ و خطابه و سازمان پرورش افکار در دوران سلطنت رضاشاه، از جمله اقداماتی دانسته شده که به منظور کنترل و تحدید قدرت نهاد روحانیت انجام شده است.[۴۳] دانشکده معقول و منقول از دانشکده‌های شش‌گانه دانشگاه تهران بود که در مدرسه سپهسالار تأسیس شد؛ تولیت این مدرسه در دست سید حسن مدرس بود و با تبعید او به وزارت معارف منتقل شده بود.[۴۴] در ماده ششم مصوبه تأسیس این دانشکده آمده است که وزارت معارف به فارغ‌التحصیلان آن تصدیق طلبگی می‌دهد.[۴۵] با تأسیس مؤسسه وعظ و خطابه وابسته به دانشکده معقول و منقول، وعاظ و روحانیان با دریافت مجوز از طرف آن مؤسسه می‌توانستند به تبلیغ روند و در غیر این‌صورت از پوشیدن لباس روحانیت منع می‌شدند.[۴۶]

M O B I N A · 31/8/23

با تصویب قانون «اتحاد شکل لباس اتباع ایرانی در داخله مملکت» در دی ماه ۱۳۰۷ش در مجلس شورای ملی،[۴۷] بسیاری از روحانیون و مردم از پوشیدن لباس‌های سنتی خود محروم شدند.[۴۸] با الزامی شدن پوشیدن کلاه شاپو در سال ۱۳۱۴ش، علمای مشهد برای اعتراض به این قانون سید حسین قمی از علمای مشهد را برای مذاکره به تهران فرستادند که حکومت او را زندانی کرد.[۴۹] در واکنش به این اقدام مردم در مسجد گوهرشاد تجمع کردند که این تجمع با دخالت نیروهای نظامی به خشونت کشیده شد و بسیاری از مردم کشته شدند.[۵۰] پس از این ماجرا در دی ماه همان سال قانون کشف حجاب نیز تصویب شد که آن هم واکنش شدید مردم مذهبی و روحانیون از جمله اعتراض شیخ عبدالکریم حائری را در پی داشت که با رفتار خشن حکومت و از جمله رضاشاه مواجه شد.[۵۱]

قانون نظام اجباری
قانون نظام اجباری که در سال ۱۳۰۴ش، با حمایت فقهایی چون امام جمعه خویی و سید حسن مدرس،[۵۲] توسط مجلس شورای ملی به تصویب رسید؛ برای نخستین بار توانست همه افراد جامعه فراتر از تقسیم‌بندی‌های قومی و نژادی و صنفی در چارچوب ارتش متمرکز کند.[۵۳] این اقدام دولت با واکنش‌های متفاوتی از سوی مردم و علما مواجه شد.[۵۴] سربازگیری عمومی در ایران به اقدامات عباس میرزا و میرزا تقی‌خان امیرکبیر برمی‌گردد؛[۵۵] ولی به صورت یک قانون رسمی در زمان سلطنت رضاشاه و با فشار او عملی شد.[۵۶] طبق این قانون تمام اتباع ذکور ایران که به سن ۲۱ سالگی می‌رسیدند باید به خدمت سربازی می‌رفتند؛ مگر اینکه بر طبق قانون استثنا شده باشند.[۵۷] با وجود تصویب قانون نظام اجباری، اجرای این قانون با مشکلاتی مواجه بود که اجرای کامل آن را تا سال ۱۳۱۰ش به تعویق انداخت.[۵۸]

به بر اساس گزارش منابع تاریخی، قانون نظام اجباری به دلیل تضاد با ساختارهای اجتماعی جامعه ایران و همچنین احساس خطر روحانیون، واکنش‌های شدیدی را در پی داشت[۵۹] که از جمله سران عشایر و روحانیونی مانند آقا نورالله نجفی اصفهانی به این قانون اعتراض کردند. آقا نورالله برای نشان دادن اعتراض به قم مهاجرت کرد و به دعوت او بیش از ۶۰۰ نفر از علمای دیگر مناطق نیز به قم آمدند؛[۶۰] ولی با مرگ او این اعتراضات بدون نتیجه خاتمه یافت.[۶۱]

تحول نظام قضایی
تشکیل دادگستری و جذب روحانیون در سیستم اداری و مالی دولت، از مهم‌ترین اقدامات دولت پهلوی اول برای کنترل و ایجاد محدودیت برای روحانیون دانسته شده است.[۶۲] به گفته پژوهشگران تاریخی، علی‌اکبر داور برای مشروعیت‌بخشی به عدلیه جدید و تحول در نظام قضایی، نیاز به حضور روحانیون سرشناس داشت؛ به همین دلیل با پیگیری فراوان، بسیاری از آنان را جذب دستگاه قضا کرد.[۶۳] حضور روحانیون در دستگاه قضائی و همچنین در دفاتر اسناد رسمی را باعث ایجاد اصطلاحی با عنوان «روحانی دولتی» دانسته‌اند.[۶۴] پس از این مرحله، به گفته صدر الاشراف از روحانیانی که جذب دستگاه قضا شده بود، رضاشاه مخالفت خود را با حضور روحانیان در دستگاه قضایی اعلام کرد و بدین ترتیب روند جایگزینی آنان با تحصیل‌کردگان اروپایی آغاز شد.[۶۵]

M O B I N A · 31/8/23

ترویج ایران‌گرایی
ایران‌گرایی یا جریان باستان‌ستایی در دوره رضاشاه، رویکردی معرفی شده که جایگزین جریان روشنفکری و مذهب در جامعه ایران باشد.[۶۶] به گفته جان فوران در کتاب مقاومت شکننده درباره تحولات ایران معاصر، طبق رویکرد ایران‌گرایی، آرمان‌ها و اندیشه‌های قبل از اسلام بسیار پررنگ تبلیغ می‌شد تا اسلام را دینی بیگانه برای نسل جدید معرفی کنند که قومی نامتمدن آن را بر ایران تحمیل کرده است.[۶۷] همچنین به گفته جلال آل‌احمد جریان باستان‌ستایی، جانشینی برای پر کردن خلأ ناشی از حضور کم‌رنگ و خاموشی جریان روشنفکری در عصر رضاشاه بود.[۶۸]

ارتباط با سازمان روحانیت شیعی
رفتار مذهبی رضاخان و روابطش با روحانیت شیعه را در دوره نخست‌وزیری و دوره سلطنت او بسیار متفاوت دانسته‌اند.

دوره ریاست‌وزرایی
به گفته پژوهشگران تاریخی از جمله محمدتقی بهار و جلال‌الدین مدنی، از دلائل موفقیت رضاخان برای رسیدن به قدرت و کنار گذاردن مدعیان، تظاهر به دین‌داری و حفظ شعائر مذهبی بود تا نظر مساعد مردم و روحانیت را به دست آورد.[۶۹] این رفتار رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت را امام خمینی نیز چنین گزارش می‌کند که بسیار اظهار دیانت می‌کرد و در ماه محرم به همه تکایای تهران سر می‌زد؛ ولی وقتی به قدرت رسید شروع به فعالیت‌هایی کرد که کاملاً ضدیت با مذهب و روحانیت داشت.[۷۰]

حسین مکی از مورخان و رجال سـ*ـیاسی دوره پهلوی نیز معتقد است، رضاخان برای اجرای مقاصدش رعایت احترام علما را ضروری می‌دید، چنانچه پس از رفع غائله شیخ خزعل به زیارت عتبات رفت و در نجف با حضرات آیات دیدار کرد و خود را مطیع آنان معرفی می‌کرد.[۷۱] مکی همچنین می‌گوید که در جریان جمهوری‌خواهی پس از قیام مردم تهران، رضاخان به قم رفت و با مخالفت آیات عظام با طرح جمهوری‌خواهی، طی اعلامیه‌ای این طرح را از دستور کار خارج کرد.[۷۲] چنانچه یحیی دولت‌آبادی از رجال سـ*ـیاسی دوره رضاخان در کتابش «حیات یحیی» آورده است، آنقدر با روحانیان مماشات می‌کرد که مورد اعتراض دوستان تجددخواه واقع شد و او در جواب گفته بود: «مصلحتی اقتضا کرده و این یک رفتار موقتی است.»[۷۳]

دوره پادشاهی
به گفته پژوهشگران تاریخی، رضاشاه پس از تاجگذاری تا مدتی روابط حسنه خود را با برخی از علما مانند شیخ عبدالکریم حائری،[یادداشت ۳] آقا نورالله اصفهانی و امام جمعه خویی حفظ کرد؛[۷۴] ولی پس از تثبیت حکومت و به‌ویژه پس از مسافرت به ترکیه و تاثیرپذیری از اقدامات آتاتورک، سـ*ـیاست جدایی دین از سـ*ـیاست را در پیش گرفت[۷۵] و با انجام برخی از اقدامات مانند قانون متحد الشکل کردن لباس، محدود کردن جواز پوشیدن لباس روحانیت، ممنوع کردن مجالس وعظ و خطابه و روضه‌خوانی و به‌ویژه با قانون کشف حجاب، عملاً در مقابل روحانیت و قشر مذهبی جامعه قرار گرفت که به اقدامات خشونت‌باری نیز منجر شد.[۷۶]

از جمله اقدامات خشونت‌بار رضاشاه در قبال روحانیت می‌توان به چند مورد ذیل اشاره کرد:

ماجرای حضور بدون حجاب بانوان درباره رضاشاه در حرم حضرت معصومه(س) و اعتراض شیخ محمدتقی بافقی به آنان و ضرب و شتم و تبعید بافقی توسط رضاشاه؛[۷۷]
حضور در خانه شیخ عبدالکریم حائری و تهدید او به نابودی حوزه پس از اعتراض شیخ نسبت به قانون کشف حجاب؛[۷۸]
دستگیری وسیع طلاب و روحانیان پس از واقعه مسجد گوهرشاد.[۷۹]

M O B I N A · 31/8/23

در ۳ شهریور سال ۱۳۲۰ش، دو کشور انگلستان و شوروی به ایران حمله کردند. در صبح ششم شهریور و با فرمان عدم مقاومت، ایران به إشغال درآمد و رضاشاه از پادشاهی برکنار شد.[۸۰] طبقات سنتی و به خصوص روحانیت، که از امکان صدور فتوای جهاد علیه نیروی اشغال‌گر خارجی برخوردار بودند، نسبت به سرنگونی رضاشاه سکوت رضایت‌آمیزی داشتند. این سکوت را تاوان سـ*ـیاست سرکوب‌گرانه‌یِ رضاشاه در قبال طبقات سنتی دانسته‌اند.[۸۱]

با رفتن رضاشاه مذهبی‌ها بیش از دیگران خشنود گشتند. رسول جعفریان در کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سـ*ـیاسی ایران»، تعبیر «کبوتری از قفس آزاد گشته و به پرواز در آمده» را برای قشرهای مذهبی پس از برکناری رضاشاه استفاده کرده است.[۸۲]

در دوران رضاشاه اصلی‌ترین شکل مخالفت متدینین عدم همراهی با سـ*ـیاست‌های رضاشاه از جمله نظام آموزشی جدید بود. اما با توجه به گذار جامعه از حالت سنتی به جدید، تداوم این رویکرد، متدینان را به حاشیه سوق می‌داد و این امر مطلوب آنان نبود. در نتیجه با سقوط رضاشاه، متدینان مانند همه جریان‌ها از این فرصت استفاده کرده و اقبال خود را به مسائلی از جمله آموزش نوین بیشتر کردند.[۸۳] مجموعه جامعه تعلیمات اسلامی، با حمایت‌های مردمی، مدارس غیر انتفاعی بسیاری را تأسیس کرد که علاوه بر دروس جدید، دروس دینی نیز به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شد.[۸۴]

پس از سقوط رضاشاه چندین نشریه مذهبی نیز در ایران انتشار یافت که برخی سراسری و برخی شهرستانی بودند.[۸۵] رضاخان بسیاری از مدارس علمیه را تعطیل کرده بود. برخی از این مدارس در اختیار محصلان جدید و برخی توسط بازاری‌ها به‌صورت کاروانسرا و انبار کالا در آمده بودند. با رفتن رضاشاه، روحانیون تلاش کردند حوزه‌ها و مدارس دینی را به موقعیت پیشین بازگردانند:[۸۶]

مدرسۀ نواب مشهد در اختیار دانشجویان دانشسرای عالی قرار داده شده بود. پس از شهریور ۱۳۲۰ش، طلاب با توصیه میرزا مهدی اصفهانی آنان را بیرون کردند.[۸۷]
همه مدارس علوم دینی یزد یا در اختیار آموزش و پرورش بود و یا از این مدارس به عنوان اصطبل اسب‌های شهرداری، انبار کالا برای بازاری‌ها و پاتوقی برای دراویش استفاده می‌شد. بعد از سقوط پهلوی اول مدارس یزد مثل مدرسه خان بزرگ و خان کوچک و مصلا و چهار منار و ملاعبدالرحیم خانی به تدریج در اختیار روحانیت قرار گرفت.[۸۸]
حوزه علمیه‌ای در خرم‌آباد در دوره رضاشاه به انبار غله تبدیل شده بود که تعدادی از روحانیون برجسته شهر آن‌را بازپس گرفتند.[۸۹]
منبع: ویکی شیعه

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رضاشاه پهلوی

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین