عناصر تشکیل دهنده هویّت ایرانی

M O B I N A · 28/7/23

هیچ ملتی، هرچند تازه و نوبنیاد و بدون پیشینه تاریخی، بی نیاز از داشتن هویّت ملّی نیست. با وجود پیشرفت فناوری و گسترش ارتباطات جهانی که در نتیجه، صاحب نظران ارتباطات در قرن بیستم، پهنه عالم را به «دهکده جهانی» تشبیه کرده اند، باز هم نمی توان عناصر تمییز دهنده و برجسته فرهنگی را در جوامع گوناگون نادیده انگاشت؛ گرچه برخی اندیشمندان سده نوزدهم مانند کانت و مارکس بر این باور بودند که با گذشت زمان و تحوّل جوامع بشری، نقش و تأثیر فرهنگهای مختلف و عناصر تشکیل دهنده آنها (مانند دین و قومیّت و سرزمین مشترک و...)، کم رنگ تر شده، به تدریج، یک جامعه جهانی بدون هیچ تمایزی شکل خواهد گرفت. امّا رخدادهای قرن بیستم و گسترش جنبشهای مذهبی و افکار ناسیونالیستی و روی آوری دوباره بسیاری ملّتها به هویّت تاریخی خود، نشان داد که بسیاری از تئوریهای آن دانشمندان، خوشبینانه، غیر علمی و بعضا مغرضانه بوده است.

مؤلّفه های هویّت ملّی

برای شناخت ملّیت و هویّت ملی هر جامعه ای، ابتدا باید عناصر تشکیل دهنده آن را بازشناسیم، که با گردآمدن این شاخصه ها در هر جامعه ای، پدیده ای به نام «ملّیت» یا «هویّت» ملّی شکل می گیرد.

حال می توان به صورت کلّی این عناصر را چنین بر شمرد:

1 . سرزمین و قلمرو، 2 . دین و مذهب، 3 . زبان، 4 . حکومت و دولت، 5 . نژاد و قومیّت، 6 . سنّتها و آیینها، 7 . میراث فکری، 8 . اسطوره ها و قهرمانان و... .

تأثیر این عناصر در ساختار کلّی هویّت ملّی، بسته به تاریخ و سرزمین و فرهنگ هر قومی متفاوت است. گاهی عنصری مانند نژاد و قومیّت چنان اهمیّت می یابد که دیگر عناصر را تحت الشعاع خود قرار می دهد، مثل نژاد و قومیّت عرب در حجاز پیش از اسلام ، یا عنصر فرهنگ عامّه و آداب و رسوم در ملّت ژاپن.

M O B I N A · 28/7/23

هیچ جمعیّتی بدون داشتن سرزمینی خاص، به عنوان یک «ملّت» شناخته نمی شوند. مفهوم «سرزمین» در گذشته با مفهوم امروزی آن، بسیار متفاوت است. نگاه مردم قدیم به سرزمین، صرفا محدود به انتساب به یک قلمرو جغرافیایی و آن هم بدون مشخص بودن حدود و مرزهای دقیق بود ؛ امّا امروزه عوامل دیگری چون: منابع زیرزمینی، آب و هوا، زیرساختهای اقتصادی، منطقه های استراتژیک و... همه جزئی از «سرزمین ملّی» به حساب می آیند و ملّتها به آنها حسّاسیت نشان می دهند. مثلاً جزایر سه گانه تُنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی یا منابع نفتی دریای خزر برای ما ایرانیان اهمیّت ملّی و سرزمینی دارند.

از نظر جغرافیای تاریخی، مردم ایران از دیرباز در سرزمینی که «فلات ایران» نامیده می شود، اسکان یافته و ملّت ایران را شکل داده اند. این شکل گیری را به آغاز سلسله هخامنشیان و پادشاهی کورش (حدود 2500 سال پیش) نسبت می دهند. از آنجا که هخامنشیان در رقابت و کشمکش با دولتهای مجاور خود، بویژه یونانیان قرار گرفتند، ایران، هویتی جهانی پیدا کرد و در شمار تمدنهای بزرگ جهان قرار گرفت. ایران امروزی نیز در جغرافیای جهان نه تنها ویژگیهای گذشته را دارد بلکه به جهت موقعیّت استراتژیک و منابع زیرزمینی و در سالهای اخیر پیروزی انقلاب اسلامی اهمیت بیشتری یافته است.

2 . دین و مذهب

دین، یکی از عناصر پایدار و دائمی در همه تمدنهاست. به گفته ویل دورانت: حتّی یک مورّخ شکّاک هم در برابر دین، فروتنانه تعظیم می کند؛ زیرا می بیند که دین در هر سرزمینی و در هر عصری در کار است و ظاهرا از آن گریزی نیست.(1)

سرزمین ایران، هیچ گاه از این شمول مستثنی نبوده، بلکه خود، مهد یکی از ادیان کهن (دین زردشت) بوده است و در عصر اسلامی نیز دین اسلام نقش برجسته ای در فرهنگ و تمدن ایران ایفا نموده است.

دین در ایران، همواره با قدرت و حاکمیت در ارتباط بوده است و به همین دلیل، در شکل دهی «هویّت ملی» نقش برجسته ای داشته است. در دوران هخامنشی، «اهورا مزدا» در غالب کتیبه ها حضوری روشن دارد. در دوران ساسانیان حکومت بر محور دین زردشت مشروعیت می یابد و ارکان قدرت در دست موبدان است. در دوره تمدن اسلامی در زمان حکومت خلفای عباسی، رهبری دینی و سـ*ـیاسی یکی بود و پس از این دوران نیز غالبا سلاطین و پادشاهان با دین و مذهب مردم همنوایی می کردند، گرچه در عمل، رهبری دینی را در اختیار نداشتند ؛ امّا بسیاری عناوین و القاب دینی را یدک می کشیدند. در زمان صفویه پادشاهان صفوی، خود را منادیان دین و مبلّغان مذهب می دانستند و عملاً هم توانستند مذهب شیعه را مذهبِ غالب مردم ایران قرار دهند. در زمان حاضر هم این نهاد دین بود که با ایجاد وحدت در بین مردم، باعث ایجاد تحوّلی بزرگ به نام «انقلاب اسلامی» شد.

خلاصه اینکه در مطالعه هویّت ملی ایرانی، هرگز نمی توان از نقش دین و مذهب غافل بود و باید آن را به عنوان عامل مهمّ «هم بستگی اجتماعی» و در نتیجه «هویّت جامعه ایرانی» و به عبارتی «هویّت ملی» به شمار آورد.

M O B I N A · 28/7/23

اشتراک زبان در میان جمعی از انسانها موجب رشد ارتباط میان آنان و در نتیجه تولید مفاهیم مشترک می شود که این خود در ایجاد «هم بستگی اجتماعی» بسیار مؤثر است. به عبارتی می توان گفت: بدون وجود زبان مشترک، هیچ جمعی از انسانها تشکیل نخواهد شد. در میان مردم ایران از دیرباز تا امروز و بویژه در عصر حاضر، زبان فارسی چنین نقشی را ایفا کرده است. این زبان، به خاطر توانمندیهای ممتاز خود، توانسته است فراتر از زبانهای قومی و محلّی موجود، نه تنها به عنوان محور فرهنگ و تمدن ایرانی، بلکه به عنوان عامل وحدت بخش مردم ایران، در طی قرنهای متمادی، ایفای نقش کند. البته باید دانست که از آغاز انقلاب مشروطه و با گسترش کار نویسندگان و اهل قلم، بویژه با تأسیس مدارس جدید و گسترش سواد عمومی، نقش زبان فارسی، برجستگی خاصّی یافته و امروزه به طور مسلّم، جزئی انفکاک ناپذیر از هویّت ملّی ایرانیان است.

4 . حکومت و دولت

مفهوم «حکومت» در گذشته با مفهوم امروزی آن، تفاوت قابل توجّهی دارد. تاریخ سرزمین ایران، نشانگر این است که حکومتها در گذشته بیشتر ساختار ایلی و طایفه ای داشته، با تهاجم و لشکرکشی استقرار می یافته اند. در نتیجه، حکومتها معمولاً وظیفه ای جز تأمین امنیت، دفاع از سرزمین یا گسترش آن، و گرفتن مالیات نداشتند.

امّا حکومت به معنای امروزی آن، دارای مسئولیتهای بیشتری در برابر مردم است. به همین دلیل، امروزه نقش حکومت و دولت در «هویّت ملّی» پررنگ تر و برجسته تر از حکومتهای گذشته است. دولتهای کنونی با در اختیار داشتن بسیاری از نهادهای اجتماعی، و اقتصادی، مانند: آموزش، بازرگانی، بهداشت، روابط خارجی و وسائل ارتباط جمعی و...، نقش تعیین کننده ای در تکوین «هویّت ملّی» ایفا می کنند.

5 . نژاد و قومیّت

با کمی دقتِ نظر درمی یابیم که این دو مفهوم، با هم تفاوت دارند. به عبارت واضح تر، مفهوم «نژاد» مفهومی عام تر و بزرگ تر از مفهوم «قومیت» دارد و یک نژاد می تواند شامل چندین قومیّت باشد همانند اقوام: کُرد، بلوچ و فارس که همه از نژاد آریایی هستند.

در جامعه بزرگ ایران، این تنوّع قومی از دیرباز وجود داشته و به عنوان یک واقعیت، پذیرفته شده و هیچ گاه از آن به عنوان عاملی در تفرّق و جداییِ مردم، یاد نشده است، بلکه برعکس، همیشه عنصر «ایرانی بودن» و تعلّق به «سرزمین مشترک» و داشتن «زبانی مشترک»، عامل وفاق اجتماعی و در نتیجه، تقویت ساختار هویّت ملّی بوده است.
برای سرزمین بزرگ ایران (صرف نظر از تنوّع قومی و زبانی که در سراسر آن به چشم می خورد)، سنتها و مراسم مشابهی وجود دارد. آیینهایی مانند: عید نوروز، شب یلدا، اعیاد مذهبی مانند: فطر، قربان و میلاد پیامبر و نیمه شعبان و یا مراسم عزاداری مانند: عاشورای حسینی و یا سنتهایی مانند: انداختن سفره نذری و یا پختن آش و شله زرد و...، همه نشانگر تشابه و همسانی بسیاری از آیینهای مردم ایران و در نتیجه، به وجود آورنده یک فرهنگ آیینی مشترک است که در حقیقت، یکی از عوامل تشکیل دهنده هویّت ملّی است.
منبع: حوزه نت

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

عناصر تشکیل دهنده هویّت ایرانی

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین