رویکردى قرآنى به گونه ها و مدلهاى برتر و نازل حجاب

M O B I N A · 27/7/23

پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در بسیاری از اوقات، در سفر و حضر، عمامه‏ای از خز سیاه بر سر می‏نهاد (همان).
در زندگی امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام نیز کرارا به رنگ سیاه ـ به عنوان رنگ هیبت و دولت ـ برمی‏خوریم: در جنگی که آن‏حضرت در عصر پیامبر با جلندی در شهر عمّان نمود، عمامه سیاه بر سر و استر شهباء در زیر پاداشت(1) (همان). در جنگ صفین نیز، زمانی که خواست به حمله‏ای سخت علیه معاویه دست زند، بر استر شهبای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سوار شد و عمّامه سیاه آن حضرت را بر سر نهاد.
______________________________
1 استر شهباء استری سفید رنگ است که خال‏های سیاه دارد.
________________________________________
اصولاً به علّت شکوه و هیبتی که در رنگ سیاه نهفته است، واژه‏های سَواد (سیاهی)، سُوْدَد و سیادت (سروری)، نه تنها در عالَمِ لغت که در جهان خارج نیز همراه و خویشاوندند و ظاهرا انتخاب رنگ سیاه برای عمامه سادات و ذراری پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز که تأسّی به رفتار پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و امیرالمؤمنین علیه‏السلام و دیگر ائمه طاهرین علیهم‏السلام است به همین اعتبار بوده است (همان، ص 37). به موردی دیگر از کاربرد رنگ سیاه در زندگانی اهل بیت علیهم‏السلام توجه کنید:
روایات بسیاری در کتب شیعه و سنّی وجود دارد که نشان می‏دهد طلایه‏داران پیروز قیام مهدی (عج) که از خراسان برمی‏خیزند و در قُطر عربی قدرت را به وی تقدیم می‏دارند، بیرق‏های سیاه (رایات سُود) با خود دارند. نیز در روایتی می‏خوانیم: عبداللّه بن شریک عامری که در برابر حضرت ولی عصر (عج) ناظر تکبیر و حمله چهار هزار تن از اصحاب ایشان است، عمامه سیاهی بر سر دارد که دو گوشه آن را بین شانه‏هایش آویخته است. کشّی در کتاب رجال از خلف بن حمّاد، از سهیل بن زیاد، از علی بن حکم، از علی بن مغیره و او از امام باقر علیه‏السلام نقل می‏کند که فرمود: گویا می‏بینیم که عبدالله بن شریک عامری عمامه‏ای سیاه که دو گوشه آن را بین شانه‏هایش افکنده بر سر دارد و بر پای کوه روبه‏روی قائم ما اهل بیت علیهم‏السلام ایستاده است در حالی که چهار هزار تن تکبیر می‏گویند و حمله می‏کنند (حر عاملی، 1343، ج 3، ص 280، حدیث 10). نکته قابل توجه آنکه عبدالله بن شریک عامری ظاهرا از سادات و ذریّه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نمی‏باشد تا رنگ سیاه عمامه وی نشان از بستگی نسبی به حضرت داشته باشد و بر پایه روایات دیگر، آن‏حضرت (عج) با بیرق رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله خروج می‏کند که از پارچه مخمل سیاه و چهارگوش بوده و در آن سختی و صلابت است (ابوالحسنی، 1375، ص 38ـ39).

M O B I N A · 27/7/23

با توجه به آنچه گفته شد، رنگ مشکی یا سیاه همانند رنگ سفید کارکردهای متفاوتی دارد و همان‏گونه که نمی‏توان رنگ سفید را متهم به رنگ مرگ و دلمردگی نمود (چون جامه آخرت مردگان سپید است) و به این بهانه عروسان سفیدپوش را متهم به دلمردگی و عدم نشاط نمود، زنان مسلمان ایرانی را نیز نمی‏توان به بهانه رنگ مشکی چادرشان دلمرده و افسرده تلقّی کرد. رنگ مشکی هم صرفا بر عزا و ماتم دلالت نمی‏کند، بلکه بر هیبت و جلال و شکوه نیز دلالتی تام دارد. در پوشش مشکی چادر آنچه که مورد توجه و عنایت پیشینیان ما بوده است، آرامش، وقار و شکوه و هیبت آن بوده و نه ملال‏انگیزی و غم‏زایی آن؛ در حقیقت، رنگ مشکی چادر به نامحرمان دورباش داده، به بوالهوسان اخطار می‏دهد که این حریم، حریم عفاف است و در این وادی، هـ*ـوس مرده است. رنگ مشکی بر جلب توجه و تهییج نامحرم خط بطلان کشیده، میل **** مردان را کاهش می‏دهد؛ بدین‏گونه، نگاه‏شکن می‏شود و اثر دفاعی مناسبی در برابر نگاه‏های آلوده ایجاد می‏کند.
حجاب در نگاه
بُعد دیگر حجاب از دیدگاه قرآن و روایات حجاب در نگاه است. این بخش از حجاب پس از بعد اول، شناخته شده‏ترین بعد از ابعاد حجاب است و دستور صریح قرآن کریم بر این بعد از حجاب دلالت دارد. در سوره مبارکه نور به مردان و زنان به‏طور جداگانه امر الهی تعلّق گرفته است که چشم‏های خود را فروافکنند: «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ» (نور: 30) و «قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ» (نور: 31).
اصطلاح «غضّ بصر» در لغت به معنای فروافکندن چشم می‏باشد و نه فروبستن آن. «غض» به تنهایی به معنای کاستن، تخفیف و نگهداری است که هم برای صدا استفاده می‏شود و هم برای چشم؛ برای مثال آیه 19 سوره لقمان می‏فرماید: «وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ»: صدایت را کوتاه کن (قریشی، 1378، ج 5، ص 104ـ105).
حضرت امیر علیه‏السلام در خطبه یازده نهج‏البلاغه ضمن دستور حمله به محمّد حنفیّه، چنین فرموده‏اند: «اَرْمِ ببصرک اقصی القوم و غضّ بصرک»: نگاهت را به انتهای قوم بیفکن و همه حرکاتشان را زیر نظر بگیر و نگاهت را فروافکن. پیداست مقصود آن نیست که با چشم بسته حمله کن، بلکه منظور این است که از نگاه به کثرت و سلاح آنها که باعث سستی‏ات می‏شود، چشم برگیر؛ بنابراین مراد از غضّ بصر، بستن چشم نیست، بلکه مراد کوتاه کردن نگاه و به عبارت دیگر، ورانداز نکردن و عدم توجه جدی است. استاد مطهّری با تأمّل در لغت عرب می‏فرماید: «غض بصر» با «غمض عین» متفاوت است. «غمض» به معنای فروبستن است که با کلمه عین همراه می‏شود نه کلمه بصر. استاد شهید با مبنای فلسفی خود، نگاه را به دو دسته «استقلالی» و «آلی» تقسیم می‏کند. «نگاه استقلالی» یعنی اینکه نگاه کردن به کسی یا چیزی برای خوب تماشا کردن آن و ورانداز کردنش برای ارزیابی آن؛ اما «نگاه آلی» یعنی نگاه کردنی که خودش هدف نیست، بلکه به عنوان مقدمه و وسیله سخن گفتن (مخاطبه) است. بر این اساس، امر الهی به زنان و مردان مؤمن، پرهیز از نگاه استقلالی است و نه نگاه آلی؛ یعنی پرهیز کردن از نگاهی که هدفش صرفا تماشا کردن و لذّت بصری بردن (چشم‏چرانی) است (مطهّری، 1353، ص 140ـ141).

M O B I N A · 27/7/23

از همین رو، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرمایند: «ای مردم، بدانید که نگاه از شیطان است» (محمدی ری‏شهری، 1377، ج 13، ح 20297)؛ در حقیقت، منظور حضرت نگاه استقلالی است که با لذّت همراه است؛ از این‏رو حضرت در ادامه می‏فرمایند: «هر که بر اثر نگاه علاقه‌مند شد، با همسرش همبستر شود» و این امر را برای جلوگیری از بی‏تقوایی‏های دل و اعضا و جوارح توصیه می‏فرمایند؛ چرا که از گسترش این گنـ*ـاه و شعله‏ور شدن آن جلوگیری می‏کند.
«بصر» نیز در لغت عرب به ابزار بینایی، یعنی چشم گفته می‏شود و هم به حسّ بینایی و گاهی نیز به دلالت التزامی به معنای علم است (قریشی، 1378، ج 1،ص 195).
از مطالب مزبور نکات و ظرایف ذیل را می‏توان به دست آورد:
1. امر جداگانه به مردان و زنان مؤمن: با توجه به اینکه مخاطب دستورات شریعت اسلام همواره هر دو جنس انسان (مردان و زنان) می‏باشند، از این‏رو چنانچه در جایی به تفکیک برای این دو جنس سخن گفته شود، دلالت بر آن دارد که ضرورت و ویژگی خاصی در امر مذکور بوده است که شارع مقدّس را بر آن داشته تا به تفکیک بر این امر مشترک تأکید فرماید.
2. تقدّم امر به مردان پیش از زنان: در این دستور مشترک ابتدا مردان مورد خطاب الهی قرار گرفته‏اند و پس از آن زنان؛ و این امر شاید دلالت بر ضرورت و اولویّت این نوع از حجاب در میان مردان داشته باشد.
البته برای فهم بهتر این امر می‏توان از روان‏شناسی **** کمک گرفت. تحقیقات علمی در فیزیولوژی و روان‏شناسی در باب تفاوت‏های جسمی و روحی زن و مرد ثابت کرده است که مردان نسبت به محرک‏های چشمی میل‏انگیز، حسّاس‏تر از زنان‏اند (حداد عادل، 1379، ص 63).
3. تعلّق گرفتن امر به مردن و زنان مشروط به شرط ایمان: یعنی اینکه لازمه ایمان مردان و زنان مؤمن پرهیز از چشم‏چرانی است؛ در حقیقت بخشی از ایمان افراد مؤمن در گرو پاک داشتن چشم‏شان از آلودگی‏ها، لـ*ـذت‏های حرام و آلودگی‏های بصری است.
امام رضا علیه‏السلام در پاسخ به یکی از پرسش‏های محمّد بن سنان نوشتند: «نگاه کردن به موی زنان شوهردار و دیگران به این علّت حرام شده است که باعث علاقه‌مند مردان شده و این علاقه‌مند به فساد و ارتکاب حرام و اعمال ناشایست می‏انجامد؛ همچنین است چیزهایی که [به لحاظ علاقه‌مند‏کنندگی] مانند مو باشد» (محمدی ری شهری، 1377، ج 13، ح 20271).
خداوند کریم در کلام جاوید خود می‏فرماید: «یعلم خائنة الاعین» (مؤمن: 19): خداوند به نگاه‏های خیانتکار و دزدانه آگاه است.

M O B I N A · 27/7/23

علامه طباطبایی معتقدند: آیه مذکور در مجموعه آیاتی قرار دارد که به همسران رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله مربوط است و به آنان تذکر می‏دهد که از دنیا و زینت آن جز عفاف و رزق کفاف بهره‏ای ندارند؛ البته این در صورتی است که بخواهند همسر او باشند، وگرنه مانند سایر مردم‏اند (طباطبائی، 1370، ج 16، ص 476)؛ به عبارت دیگر آیات شریفه حکم آزادی زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است در صرف نظر کردن از همسری ایشان و انتخاب دنیا و زینت آن و نتیجه و جزایش نیز آن است که حضرت ایشان را طلاق داده، از مال دنیا (مهریه و) بهره‏مندشان سازد و چنانچه به همسری ایشان باقی بمانند و آخرت را بر زندگی دنیا و زینت آن ترجیح دهند، نتیجه‏اش اجر عظیم نزد خداست، اما نه به‏طور مطلق، بلکه به شرطی که احساس و عمل صالح نیز بکنند؛ یعنی صرف همسری رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله کرامت ویژه نمی‏آورد، بلکه کرامت و احترام به شرط احسان و تقوا حاصل می‏شود؛ از این روست که در آیه شریفه می‏فرماید: «یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ» این آیه برتری زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله را بر سایر زنان، مشروط به تقوا می‏نماید.
علّامه طباطبایی رحمه‏الله در ذیل آیه شریفه می‏فرماید: با اینکه این امور بین زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و سایر زنان مشترک است، لکن در آیه شریفه برابری زنان پیامبر را با سایر زنان نفی نموده و آنگاه از پاره‏ای کارها نهی و به پاره‏ای کارها امر می‏کند؛ امر و نهی‏ای که متفرّع بر برابر نبودن آنان با سایر زنان است... پس، از اینجا می‏فهمیم که آوردن جمله «شما مثل سایر زنان نیستید» برای تأکید است و می‏خواهد این تکالیف را بر آنان تأکید کند؛ یعنی شما چون مثل دیگران نیستید واجب است در امتثال این تکالیف کوشش و رعایت بیشتری بکنید و در دین خدا بیشتر از سایر زنان احتیاط به خرج دهید (همان، ص 481ـ482)؛ در واقع این تکالیف منحصر به زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نبوده، بلکه از آنِ همه زنان با تقواست؛ یعنی همان شرطی که در آیه شریفه برای زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز قید شده است.
البته شارع مقدس با نهی زنان از خضوع در گفتار با نامحرم، آنان را به حصار امن تقوا دعوت نموده است تا خود و جامعه را از مصایب بی‏تقوایی و بی‏پروایی ایمن نگه دارند؛ چراکه نرم سخن گفتن زن، از بی‏حجابی و بدحجابی فیزیکی اغواکننده‏تر است و به همین دلیل، خداوند متعال همسران پیغمبر را به طریق اولی از آن نهی کرده است.
این دستور قرآنی در کنار سایر دستورات دین مبین اسلام در آداب سخن گفتن (دو همجنس و دو محرم) است و در تضاد با آنها نمی‏باشد؛ دستورات قرآن کریم مبتنی بر نیکو سخن گفتن با یکدیگر «وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً» (بقره: 83) و تأکید ضمنی بر آنکه نیکو سخن گفتن با یکدیگر راه را بر دشمن آشکار انسان (شیطان) می‏بندد است: «وَقُل لِّعِبَادِی یَقُولُواْ الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطَانَ یَنزَغُ بَیْنَهُمْ إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِینًا» (اسرا: 53).

M O B I N A · 27/7/23

تأکید بر «قَوْلًا لَّیِّنًا» (طه: 44)، یعنی اینکه زبان نرم داشتن، آن‏گونه که امیرمؤمنان علیه‏السلام می‏فرمایند: «زبانت را به نرم‏گویی و سلام کردن به دیگران عادت ده تا دوستدارانت زیاد شوند و بدخواهانت اندک» (محمدی ری‏شهری، 1377، ج 11، ح 17957) و یا آنکه می‏فرمایند: «کسی که زبانش شیرین باشد، برادرانش زیاد شوند» (همان، ح 17958) و هرکه گفتارش حسَن و نیکو باشد پیروزی در برابر اوست» (همان، ح 17954). همه این دستورات برای پاک کردن زبان از نیش و کنایه و درشتی و ناسزاست؛ اما آنچه که در آیه شریفه از آن نهی شده کلامی است که علاوه بر معنای مدلول لفظ، لحن کلام نیز پیامی جداگانه (عشوه و کرشمه) برای مخاطب داشته باشد، آن‏هم پیام به بی‏تقوایی و لذّت‏جویی.
نکته دقیق در آیه شریفه، آن است که اگر مردی دارای تقوای قلب باشد، حتی کلامی چنین آلوده به دعوت‏های باطل دلش را به هـ*ـوس نمی‏اندازد؛ چراکه آیه شریفه می‏فرماید: «فیطمع الذی فی قلبه مرض»؛ یعنی اگر زنی بی‏تقوایی کند و حجاب در گفتار را رعایت ننماید، تنها مردان بیماردل هستند که در دام شیطان می‏افتند و مردان باتقوا در قلعه ایمان در امانند.
در این مجال، ذکر چند نکته خالی از لطف نیست:
1. تفاوت میان سماع، اسماع و استما. بر اساس قواعد دستوری زبان عرب، میان این سه اصطلاح تفاوت است. «سماع» به معنای شنیدن است حتی بدون قصد. «اسماع» به معنای شنوانیدن است؛ یعنی به گوش دیگری رسانیدن؛ و «استماع» به معنای گوش دادن با قصد و اراده است؛ یعنی طلب شنیدن.
با توجه به معیار اصلی در حیطه مباهات روابط بین زن و مرد نامحرم، می‏توان فروعات احکام و حدود را به دقت به‏دست آورد. اصل تحریمی در این امر حاکم بر روابط لذّت **** و احتمال چنین لذّتی است (لذّت و ریبه). حال چنانچه در حیطه گفتن و شنیدن حلال نیز لذّت و ریبه پا به میان بگذارد آن امر حلال نیز حرام می‏شود؛ البته در صورتی‏که به قصد و اراده باشد؛ مثلاً شنیدن صدای زن نامحرم که به نحو متعارف و بدون خضوع در گفتار است به‏طور مطلق جایز است و حتی اگر صدای زن با ناز و کرشمه باشد و بدون خواست و اراده مرد نامحرم (شنونده) به گوش او برسد، حرام نیست؛ ولی شنوانیدن یا به گوش رساندن (اسماع) صدای نرم و نازک زنانه به گوش مرد نامحرم حرام خواهد بود، همان‏گونه که گوش دادن با قصد و اراده (استماع و نه سماع) مرد نامحرم نسبت به صدای زن که با عشوه سخن می‏گوید نیز حرام است.
در حقیقت، حجاب در گفتار به نحو مؤکّد مخصوص زنان است. زن بر اساس نوع خلقتش از نظر فیزیولوژیک و روحی قابلیت آن را دارد که با آهنگ کلام خود دل مردان نامحرم را به زنانگی جلب نماید؛ البته این توانمندی، آیه و نشانه خداوند است که زنان را انحصارا واجد چنین شاخصه‏ای نموده است؛ یعنی همان گونه که جسم زن لطافت‏ها وظرافت‏های خاصی را داراست، کلام او نیز می‏تواند دارای ظرافت‏های ویژه‏ای در لحن و گفتار شود؛ از این رو است که خداوند متعال زنان مؤمن را به تقوای در گفتار امر می‏فرماید و آنان را از بی‏پروایی در این زمینه بر حذر می‏دارد و به همین سبب امیرمؤمنان علیه‏السلام می‏فرماید: هم‏سخن شدن با زنان، به بلا می‏کشاند و دل‏ها را منحرف می‏سازد (همان، ج 10، ح 16993).

M O B I N A · 27/7/23

به‏طور طبیعی صدای زنان زیر و صدای مردان بم است؛ از آن‏رو که صدای زیر قابلیت‏های ویژه‏ای را داراست، با سودجویی از چنین خصیصه‏ای تجارت موسیقی‏های مبتذل زنانه در دنیای هـ*ـوس‏مدار، بازار گرم و بلکه داغی را به‏دست آورده است. همواره آوازه‏خوانان زن در مجالس لهو و لعب و عیش و عشرت بیش از آوازه‏خوانان مرد محل توجه بوده‏اند. مجموعه کتب «الاغانی اصفهانی» شاهد محکمی بر این مدعا است. امروزه نیز که با استفاده از فنّاوری و ابزار صوتی و تصویری و دیجیتالی، «لهوالحدیث» و صدای شیطان در نغمات مبتذل به سرعت و کثرت منتشر می‏شود، همواره ترانه‏خوانان زن بر مردان اولویت و ترجیح دارند و این همه می‏تواند بر پتانسیل بالای مفسده‏انگیز بودن صدای زیبای زنانه تأکید نماید و دلیلی واضح باشد (و نه دلیل براینکه صدای زن به خودی خود مفسده‏انگیز تلقّی شود).
2. امر صریح خداوند کریم بر سخن «معروف» گفتن. سخن معروف بر اساس لغت و اصطلاح به معانی متعددی می‏تواند دلالت کند که این معانی با یکدیگر قابل جمعند: الف. سخن پسندیده و نیکو؛ مانند قول حسن؛ ب. سخن متعارف؛ یعنی آنچه مورد پذیرش عرف جامعه مؤمنان است؛ ج. سخن معمولی؛ یعنی مجموع الفاظی که به سهولت مدلول معنایی خود را به مخاطب می‏رساند بدون آنکه پیام جنبی دیگری (دعوت به زیبایی زنانه) توسط نحوه ادا نمودن کلمات (لحن) به مخاطب القا شود (آن‏گونه که مردم معمولاً با یکدیگر سخن می‏گویند)؛ در حقیقت قول معروف، «الفاظی پاک است با معنایی پاک و لحنی پاک که حتی طمع مخاطب ناپاک و بیماردل را نیز برجای خود می‏نشاند». دستور قرآن کریم برای حجاب در گفتار تأکیدی است بر ساختن قلعه‏ای از کلامی محکم و متین که بیماردلان را می‏تاراند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا» (احزاب: 70).
4. حجاب در رفتار
مقصود از حجاب در رفتار اعمال و افعالی است که به‏واسطه اعضا و جوارح پدید می‏آیند؛ البته ما به دلیل تأکید ویژه قرآن کریم بر حجاب در نگاه و حجاب در گفتار، این دو بخش را از حجاب در رفتار تفکیک نمودیم تا برجسته و ویژه بودن آنها را بهتر نشان دهیم.
آنچه به حجاب در رفتار تعلّق می‏گیرد، مجموع چند امر و چند نهی الهی است:

M O B I N A · 27/7/23

برخی دیگر از صاحب‏نظران در مقوله حجاب معتقدند: آنچه که در این بخش از آیه شریفه از آن نهی شده است، آشکار شدن هر گونه زینت و زیبایی‏های زنانه است که پنهان است و باید پوشیده بماند و این اعم از صدای النگو و صدای پاشنه کفش است که موجب جلب توجه نامحرم به خود زن یا پای زن می‏شود. از سوی دیگر، زینت پنهان می‏تواند پوشیدن لباس‏ها و زینت‏های خاصی در زیر چادر باشد که با اندک کنار رفتن چادر، آن زینت‏ها آشکار شده و ناقض حجاب می‏گردد؛ با تأکید بر اینکه در خارج از منزل موقعیت‏هایی پیش می‏آید که خانم‏ها قادر به کنترل دقیق چادر (نیم‏دایره) خود نیستند؛ مثلاً به هنگام وزش باد، موقع خرید، به دست گرفتن وسیله‏ای، بـ*ـغل گرفتن کودک، سوار شدن به اتومبیل، زمین خوردن و مانند آنها. در چنین شرایطی عموما خانم‏ها نمی‏توانند به‏خوبی چادر (نیم‏دایره) خود را نگه دارند و زینت‏های پنهان آنها آشکار می‏شود؛ از این‏رو باید در مورد نحوه پوشش در زیر چادر و زینت‏های پنهان در زیر چادر احتیاط‏های متعارف و عقلایی را مدّ نظر داشت تا موجب آشکار شدن زینت‏های پنهان خود نشوند (شجاعی، 1384، ص 171ـ172). برخی دیگر نیز معتقدند: پوشیدن کفش‏هایی که از جهت رنگ، مد و امثال آن زینت محسوب می‏شوند در برابر نامحرم حرام است (اکبری، 1377، ص 33).
استعمال عطر: آنچه مسلّم است این است که عطر زدن برای خانم‏ها نه تنها اشکالی ندارد، بلکه استحباب نیز دارد. بر اساس روایات شریفه عطر زدن از سنّت‏ها و اخلاق انبیاست (محمدی ری شهری، 1377، ج 7، ح 11318ـ11320). بوی خوش، قلب را تقویت می‏کند و حضرت ختمی مرتبت صلی‏الله‏علیه‏و‏آله برای عطر بیشتر از غذا خرج می‏نمودند (همان، ح 11321). ایشان به کسی که می‏خواست استفاده از عطر را کنار بگذارد، فرمودند: عطر را کنار مگذار؛ زیرا فرشتگان بوی خوش مؤمن را می‏بویند؛ بنابراین (حداقل) در روزهای جمعه از بوی خوش استفاده کنید (همان، ح 11328). انس بن مالک می‏گوید: هرگاه عطری به رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله داده می‏شد آن را رد نمی‏کردند (همان، ح 11329).
اما آنچه که زنان مؤمن و مسلمان باید بدان اهتمام داشته باشند، این است که نامحرم بوی عطر آنان را استشمام نکند. آنچه که از آن نهی شده این است که زن هنگام بیرون رفتن از منزل و یا موقعی که با نامحرم در تماس است، طوری عطر بزند که بوی آن به مشام نامحرم نرسد. حضرت رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در این زمینه فرموده‏اند: هر زنی که به خود عطر بزند و از خانه‏اش خارج شود تا وقتی که به خانه‏اش برگردد لعنت و نفرین می‏شود (شجاعی، 1384، ص 173) و در جای دیگر می‏فرمایند: هر زنی که به خود عطر زند و از کنار عدّه‏ای (مرد) بگذرد تا بویش به مشام آنها برسد، زناکار است (محمدی ری‏شهری، 1377، ج 7، ح 11334). این کلام حضرت نه در مقام تشبیه و تمثیل که در بیان واقعیت‏های مجهول و پنهان زندگی بشر است که یا عموما مردم از آن بی‏خبرند و یا خود را به بی‏خبری و تجاهل می‏زنند.

M O B I N A · 27/7/23

این نهی تا بدان‏جا مهم و لازم الاجراست که علی‏رغم ثواب هفتاد برابری نماز با استعمال بوی عطر، حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نهی می‏نمایند از اینکه زنان در نماز جمعه و جماعات از عطریات استفاده نمایند (همان، ح 11335).
همه این موارد یا بسیاری از آنها ناظر به مصادیقی است که در دوره صدر اسلام به صورت جامد یا مایع به عنوان بوی خوش به‏کار می‏رفته است، در حالی که در زمان حاضر آنچه بیشتر مورد استفاده عموم اعم از زنان و مردان و جوانان قرار می‏گیرد، انواع افشانه(اسپری)های معطر و خوشبوکننده است؛ افشانه‏های حالت‏دهنده مو، ضد عرق، خوشبو کننده بدن و... که قابلیّت پخش شدن بوی خوش آنها در فضا بیشتر از عطریات است.
اگر به موارد ذکر شده، صنعت و عطرسازی مدرن را بیفزاییم و بیماری‏های قرن بیستم و بیست و یکم میلادی را نیز به آن اضافه کنیم، حاصل جمع آن چیزی جز ویرانگری‏های پیدا و پنهان نخواهد بود که از آن جمله است عطرهای سکسولیته که اختصاصا برای علاقه‌مند **** ساخته و استفاده می‏شود.
ب. آرام گرفتن در خانه: در آیه شریفه 33 سوره احزاب به زنان با تقوای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله امر می‏شود که در خانه‏های خود قرار آرام گیرند. این فعل امر نیز همانند سایر امرهای دیگر آیات شریفه حجاب جزء دستورات اختصاصی به زنان پیامبر نیست (مانند اقامه نماز، دادن زکات و اطاعت خدا و رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ). علّامه طباطبایی رحمه‏الله در این زمینه می‏فرماید: کلمه «قَرْن» امر از ماده قرء است که به معنای پا برجا شدن است و ممکن است از مادّه قارَ یقارُ به معنای اجتماع و کنایه از ثابت ماندن در خانه‏ها باشد (طباطبایی، 1370، ج 16، ص 483).
در آیه شریفه به خانه‏نشینی زنان با تقوا دستور داده شده است؛ در حقیقت، آنچه از سیره رسول‏الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و ائمه طاهرین علیه‏السلام برمی‏آید محبوس بودن زن در خانه نیست؛ چراکه بر اساس آیات سوره نساء حبس زن در خانه نوعی مجازات بوده که در اسلام به‏طور موقت برای زنان بد*کاره مقرّر شده بود: «وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّیَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلاً» (نساء: 15): و زنانی از شما که مرتکب زنا می‏شوند، چهار شاهد بر آنان بگیرید. اگر چهار شاهد شهادت دادند (به ترتیبی که به تفصیل در سنت بیان شده و فقه متصدی آن است)، آنان را در خانه حبس کنید تا عمرشان به پایان رسد یا خدا راه دیگری بر ایشان معین کند.
مفسّران می‏گویند: مقصود از راه دیگر اشاره بدین است که این حکم موقت است و در آینده حکم دیگری برای آنان خواهد آمد. آیه دوم از سوره نور که حکم زانی و زانیه را بیان کرده است، همان است که این آیه با اشاره آن را وعده داده است (مطهّری، 1353، ص 140ـ141).

M O B I N A · 27/7/23

بر اساس مستندات تاریخی و تبیین صاحب‏نظران و اندیشمندان منصف، از جمله استاد مطهّری رحمه‏الله ، سنّت جاری مسلمانان از زمان رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله همین بوده است که زنان از شرکت در مجالس و مجامع منع نمی‏شدند، ولی همواره اصل حریم رعایت شده است.
علی‏رغم روایات بسیاری که دلالت بر منع یا کراهت حضور زنان مسلمان در مجالس و مجامع عمومی می‏نماید، اما صاحب بصائرالشّیعه که خود محدّث معتبر و متبحّری است، می‏گوید: «از مجموع روایات استفاده می‏شود که برای زنان رواست که برای مجالس عزا یا برای انجام حقوق مردم یا تشییع جنازه بیرون روند و در این مجامع شرکت کنند، همچنان که حضرت فاطمه علیهاالسلام و همچنین زنان ائمه اطهار علیهم‏السلام در مانند این موارد شرکت می‏کردند» (همان، ص 227).
با توجه به مطالب پیشین باید توجه داشت که مقصود از آرام گرفتن زنان در خانه‏ها امر ویژه‏ای است نه امر دایمی، آنچنان که ادامه آیه شریفه با نهی خاص خود این امر را به‏وضوح بیشتری می‏رساند.
ج. پرهیز از تبرّج جاهلی: «وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی» (احزاب: 33): و مانند جاهلیّت پیشین تبرّج نکنید. «برج» یعنی آشکار شدن. صاحب مجمع البیان می‏گوید: تبرّج آن است که زن زیبایی‏های خود را اظهار کند. اصل آن به معنای ظهور است و به عبارتی دیگر، از آن جهت «برج» گویند که ظاهر و هویداست. زمخشری نیز در کشّاف می‏گوید: «بَدا و برز» به معنای ظهور، نظیر تبرّج‏اند. اشتقاق بروج از تبرّج است به جهت ظاهر بودن آنها. در اقرب الموارد گوید: «بَبَرَّجَت الْمرأة» یعنی زن زینت خود را برای نامحرم آشکار کرد. ابن اثیر نیز در نهایه همین قول را پذیرفته است. بر اساس نظرات تفسیری مذکور، معنای آیه شریفه این است که ظاهر نشوید و خودنمایی نکنید مانند خودنمایی «جاهلیت اولی» (قریشی، 1378، ج 1، ص 174).
5. حجاب در قلب
به تصریح قرآن، خداوند نسبت به آنچه که در دل انسان‏ها می‏گذرد آگاه است؛ از آن رو که دل، کتابِ دیده است (محمدی ری‏شهری، 1377، ج 10، حدیث 16902) و قلب خزانه‏دار زبان (همان، ح 16903) و این دل است که شگفت‏انگیزترین عضو وجود انسان است (همان، ح 16912). حجاب قلبی مهم‏ترین و اساسی‏ترین بخش ناپیدای حجاب است.
حضرت مسیح علیه‏السلام می‏فرماید: دل‏های خود را خانه تقوا کنید و دل‏هایتان را مأوای شهوات نسازید (همان، ج 10، ح 17079). خداوند متعال در برتری تقوای دل در امر حجاب می‏فرماید: «وَإِذَا سَأَلُْتمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ» (احزاب: 53): و هنگامی که از همسران پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله (کالایی) چیزی خواستید از پشت حجاب و پرده از ایشان بخواهید که این کارتان برای دل‏های شما، و دل‏های ایشان پاکیزه‏تر است.
علامه طباطبایی رحمه‏الله در ذیل آیه شریفه می‏فرماید:

M O B I N A · 27/7/23

«درخواست متاع ازهمسران حضرت، کنایه از این است که مردم با آنها درباره حوایجی که دارند سؤال کنند؛ یعنی اگر به خاطر حاجتی که برایتان پیش آمده ناگزیر شدید با یکی از همسران آن جناب صحبتی بکنید از پس پرده صحبت کنید برای اینکه وقتی از پشت پرده صحبت کنید دل‏هایتان دچار وسوسه نمی‏شود و در نتیجه، این روش دل‏هایتان را پاک‏تر نگه می‏دارد (طباطبایی، 1370، ج 16، ص 528). این مسئله تأکید بر این نکته است که در معاشرت و گفت‏وگو با زنان حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله رعایت حریم را مضاعف نموده و با زنان ایشان رو در رو سخن نگویید. اهمیت این دستور آنجا روشن می‏شود که بدانیم طبق نصّ صریح قرآن کریم، زنان حضرت، مادران مؤمنان محسوب می‏شوند و ازدواج آنان با مرد دیگری حرام ابدی است و در عین حال، نباید مردان صحابه و سایر مردان مسلمان زمانه رسول‏الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله چهره به چهره با زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به گفت‏وگو و تعامل بپردازند؛ چراکه چنین امری می‏تواند راه شیطان را به دل باز نماید؛ از این‏رو برای آنکه قلب مردان و قلب زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، که در تعامل با مردان مختلف قرار می‏گیرند، پاک بماند باید از پشت پرده و با قرار گرفتن حایل سخن بگویند. نکته حایز اهمیت در این مورد ـ که جزء دستورات ویژه برای زنان حضرت است و نه دستور عمومی برای تمام زنان ـ آن است که خداوند این نحوه پوشش خاص را برای رعایت حجاب در قلب ذکر می‏نماید: «ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ» (احزاب: 53). حضرت پاک ماندن قلب مردان را پیش از قلب زنان یاد می‏کند و چه بسا بتوان از این نکته استفاده نمود که این تقدّم نشان‏دهنده آسیب‏پذیری دل مردان بیش از زنان باشد؛ چراکه زنان حضرت در مأمن و مأوای زوجیّت رسول‏الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در امانند، امّا کسانی که بیش و پیش از ایشان می‏توانند در معرض خطر باشند مردانی هستند که به خانه رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وارد و با زنان ایشان مواجه می‏شوند؛ البته زنان نیز باید دل خود را پاک نگه‏دارند و از این‏رو، این پرده‏پوشی برای پاکی دل آنان نیز هست تا از شرّ وسوسه‏های شیطان که در قلب‏ها ایجاد می‏شود، در امان بمانند: «الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ»(ناس: 5).
ریشه حجاب و عفاف در قلب است؛ یعنی این قلب آدمی است که باید به زیور عبودیّت آراسته و از هوای نفس پیراسته باشد، وگرنه هر قدر هم که سایر ابعاد پوشش را رعایت کند، اگر قلب به تقوای مورد نظر حضرت حق در این زمینه نرسیده باشد، گویی که بی پوشش‏ترین فرد است؛ حتی اگر به ظاهر پوشیده‏ترین فرد باشد «وَلِبَاسُ التَّقْوَیَ ذَلِکَ خَیْرٌ»(اعراف: 26).
جایگاه دل نسبت به بدن همچون جایگاه امام و پیشواست نسبت به مردم. (محمدی ری‏شهری، 1377، ج 10، ح 16907). هرگاه دل انسان پاک شود، بدنش نیز پاک گردد و هرگاه دلش ناپاک شود، بدنش نیز ناپاک گردد و اعمال و رفتارهای ناپسندی از او سر زند (همان، ح 16908). دل پادشاهی است که سپاهیانی دارد؛ هرگاه پادشاه شایسته باشد سپاهیانش نیز شایسته باشند و هرگاه پادشاه فاسد شود سپاهیانش نیز به فساد و تباهی افتند (همان، ح 16911). حضرت مسیح علیه‏السلام می‏فرماید: «دل‏ها اگر شهوات آنها را از هم ندرند و سمع آلوده‏شان نسازد و نعمت و برخورداری آنها را سخت نگرداند بسیار زود ظرف‏های حکمت خواهند شد» (همان، ح 16935).

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین