صنعت نفت باستان

mel6i · 15/7/23

در دوران هخامنشیان نفت ایران در حوالی شوش استخراج میشده است. از عهد ساسانی ببعد نفت ایران بیشتر از منابع باکو استخراج میشده و به مناطق مختلف صادر میشده است. نفت چراغ و قیر و روغن سیاه برای مالیدن بر روی دمل و نفت خام برای مالیدن بر روی شترها جهت جلوگیری از انگلهای پوستی از محصولات نفت بوده اند که در دوران باستان و میانه صادر میشده اند. از اوایل قرن نوزدهم حکومت قاجار ارتباط خود را با مناطق آسیای میانه از دست داد و در ۱۸۰۶ روسها منطقه را اشغال کردند و پس از جنگ اول ایران و روس طبق معاهده گلستان باکو از ایران جدا شد و منابع نفت آن بدست روسیه افتاد. در اوایل قرن بیستم میلادی زمین شناسان اروپایی با خواندن تواریخ تخمین میزدند که نفت زیادی در خوزستان باشد و این باعث بسته شدن قرارداد دارسی و شروع تولید نفت در قرن بیستم شد.وزارت نفت ایران نظارت بر تولید و فروش محصولات نفتی را از طریق چهار شرکت برعهده دارد. شرکت ملی نفت ایران تولید نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی را برعهده دارد. شرکت ملی گاز ایران توزیع و انتقال گاز . شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران که مدیریت بر پالایش و فروش محصولات آن در داخل کشور را برعهده دارد.

mel6i · 17/7/23

گفته هرودوت، چاهی از نفت در هفت کیلومتری روستای اردریکا در نزدیکی شوش وجود داشته که در زمان هخامنشیان از آن نفت و قیر استخراج میشده است.
در قرن نهم میلادی برخی از خیابانهای بغداد توسط قیری که از تقطیر نفت خام باکو تهیه می‌شد آسفالت شده بودند.همچنین محمد زکریای رازی در کتاب الاسرار خود دو روش برای تهیه نفت چراغ که آنرا نفط الابیض می‌نامد توسط تقطیر را شرح می‌دهد که ظاهرا از میدان نفتی باکو استخراج شده به شهرری حمل میگشته است.
چاههای نفت برادران نوبل در بالاخانه در ۱۸۹۱
مارکو پولو که در ۱۲۷۳ میلادی به ایران سفر کرده است پس از بازدید از باکو میگوید نفت از میدانهای آن در حال استخراج بوده و محصولات آن با صدها کشتی و شتر به اقصی نقاط دنیا حمل می‌شده است.
امین احمد رازی در کتاب هفت اقلیم ذکر میکند که در ۱۶۰۱میلادی نزدیک به ۵۰۰ چاه نفت در باکو وجود داشته است که هم نفت سفید و هم نفت سیاه از آنها استخراج می شده است. انگلبرت کمپفر، جهانگرد آلمانی در سال ۱۶۸۳ از میدان‌های بالاخانه، بینه‌دی و سوراخانی در شبه‌جزیره آبشرون بازدید کرد. وی تولید و انتقال نفت از شبه جزیره آبشرون به ایران، آسیای مرکزی و قفقاز شمالی را با رسم تصاویر مستند کرده است.
مجله هارپر در ۱۸۸۷ مینویسد.مقاله هارپر ۱۸۸۷ درمورد تاریخ نفت ایران حمل و نقل نفت باکو در قدیمباکو، مقر کنونی صنعت نفت روسیه، اما در زمان های قدیم بخشی از ایران، به خاطر آتش های مقدسش مشهور است و می دانیم که تا دوره فتح اسلامی، آتش پرستان به زیارتگاه های آن زیارت می کردند. هندوها تا به امروز به بازدید از این چشمه های نفت ادامه می دهند..
ویکی پدیا

mel6i · 17/7/23

در ۱۵۹۳ میلادی در بالاخانه باکو چاه نفتی به عمق ۳۵ متر توسط ممدنور اوغلو حفر شد که ظاهرا اولین چاه نفت جهان است. این در دوران صفویه است که باکو جزو ایران بوده‌استدر سال ۱۸۰۶ میلادی روسیه باکو را اشغال کرد و عملا تولید نفت را در دست گرفت پس از قرارداد گلستان در سال ۱۸۱۳ میلادی ایران باکو را رسما از دست داد و روسیه در سال ۱۸۳۷ میلادی اقدام به تاسیس پالایشگاه در منطقه بالاخانه باکو کرد. و بطور جدی مشغول استخراج و پالایش نفت شد در اواخر قرن نوزدهم میلادی تولید نفت باکو توسط شرکت نفت برانوبل باکو بزرگترین تولید کننده نفت جهان شد. باکو در ۱۹۰۰ میلادی (شش سال قبل از انقلاب مشروطه ایران) بیش از ۲۰۰ میلیون بشکه نفت تولید کرد. در حدود جنگ دوم جهانی ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۵ نزدیک به ۵۰۰ میلیون بشکه در سال تولید کرد و در سال ۲۰۱۰ میلادی ۱۱۲۰ میلیون بشکه در یکسال تولید کرد. نفت باکو که تا زمان قاجاریه متعلق به ایران بود امروز منبع اصلی ثروت جمهوری آذربایجان است.
شوروی با اینکه نفت باکو را در اختیار داشت. پس از پایان جنگ دوم جهانی قوای خود را از ایران خارج نکرد تا اینکه در ۱۵ فروردین ۱۳۲۵ (برابر با ۴ آوریل ۱۹۴۶) از احمد قوام نخست‌وزیر وقت ایران امتیاز بهره برداری از مناطق دیگری در شمال ایران را گرفت! حزب توده ایران تظاهراتی را در پشتیبانی از شوروی برگزار کرد. احسان طبری در مقاله‌ای، گفت: «اگر ایران برای شرکت نفت ایران و انگلیس در جنوب امتیاز قائل است، درست خواهد بود که برای شوروی هم در شمال چنین امتیازی را در نظر بگیرد و این کار، حفظ موازنه منفی است»

mel6i · 19/7/23

نفت جنوب
ژاک دو مرگان فرانسوی در ۱۸۹۱ میلادی از قصر شیرین و کند دیدار میکرد که متوجه نفت خام بر روی زمین شد . او اینرا در نشریه گزارش سالانه معادن در سال ۱۸۹۲ درج کرد. جورج لمپر از همراهان دو مرگان این گزارش را به دایی همسرش ادوارد کوته که از دنبال کنندگان نفت بوده نشان میدهد و او آنرا به آنتوان کتابچی نشان میدهد این باعث میشود کتابچی شروع به جستجو برای یافتن سرمایه گذار کند.
ویلیام ناکس دارسی در ۱۹۰۰ توافق‌نامه‌ای با هنری دراموند ولف و آنتوان کتابچی خان برای اکتشاف نفت در ایران امضا میکند. مذاکره آن‌ها با مظفرالدین شاه قاجار، در سال ۱۹۰۱ منجر به قرارداد دارسی میشود که بموجب آن مبلغ ۲۰ هزار پوند برای کار اکتشاف در یک میلیون و ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع پرداخت شده و بمدت ۶۰ سال دولت ایران ۱۶٪ از سود سالانه را دریافت میکند.
تیم دارسی، به سرپرستی جرج رینولدز، به ایران آمده و تا سال ۱۹۰۳ با صرف ۵۰۰ هزار پوند نتیجه‌ای نگرفتند. با اتمام منابع مالی حفاری متوقف گردید. تا اینکه دارسی شرکت نفت برمه را در سهام سندیکا شریک کرده ۱۰۰ هزار پوند بدست آورد و اکتشاف در منطقه‌ شاردین بدون نتیجه ادامه پیدا کرد. تا اینکه دریافتند سادات قیری از خانواده‌های شوشتر چشمه‌های طبیعی نفت را در دره خرسان در شرق شوشتر (قیلارستان یا قیرلارستان یا مسجدسلیمان امروزی) استفاده برای استحصال قیر استفاده میکنند و در واقع منابع نفت برخلاف نظر ژاک دو مرگان در منطقه دیگری قرار دارد.
در ۱۹۰۷ دارسی تقاضای خرید یا اجاره زمینهای سادات قیری را داد و این به عقد قرارداد قیری-دارسی و حفر چاه نفت شماره یک منجر شد .

mel6i · 19/7/23

امتیاز دارسی
در سال ۱۹۰۱م/۱۲۸۰ش امتیاز بهره‌برداری از نفت ایران به یک انگلیسی بنام دارسی واگذار شد. در ۱۹۰۸م/ ۱۲۸۷ش در مسجدسلیمان یکی از چاه‌ها به نفت رسید . پس از آن صاحبان امتیاز با قاطعیت بیشتری عملیات اکتشافی خود را ادامه دادند و با کشفیات جدید نفت سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌تری شد.
دولت انگلستان درصدد برآمد به‌طور مستقیم‌ در پروژه مشارکت نماید و سهام دارسی را بخرد. این هدف تا جنگ جهانی اول حاصل و پس از آن دولت انگلستان مالک منابع نفتی ایران در جنوب و غرب شد.
نفت ایران در جنگ اول جهانی در تأمین سوخت ناوگان دریایی انگلستان نقش مهمی داشت. با توجه به ثروت عظیمی که از کشف و صدور نفت ایران عاید انگلیس می‌شد محافل ایرانی پی بردند که قرارداد دارسی نمی‌تواند حقوق اقتصادی ایران را تأمین نماید.از طرف دیگر کشورها و شرکت‌های نفتی دیگر درصدد بودند سهمی از این نفت به دست آورند.
شرکت‌های نفتی آمریکایی از اواخر دوره قاجار فعالیت‌هایشان را آغاز کرده بودند. شوروی نیز خواهان نفوذ و بخصوص امتیاز نفت شمال بود . در دهه اول سلطنت رضاشاه، افکار عمومی داخلی و خارجی درصدد کاستن از تسلط انگلیس بر منابع نفت بودند. تا اینکه رضاشاه درصدد برآمد قرارداد دارسی را لغو کند. با مذاکرات سال ۱۳۱۲ش/ ۱۹۳۳ م قرارداد دارسی با تغییرات جزئی تمدید شد که از دید مخالفان، تنها یک مانور سـ*ـیاسی – اقتصادی تلقی شد.

mel6i · 19/7/23

آشنایی با نفت
آشنایی انسان با نفت و بکار گیری از آن به عنوان یکی از انرژی های مهم به استناد مدارک باستانی به قرون بسیار قدیم باز می گردد و ایرانیان در این زمینه پیشقدم بودند.
به گزارش نبض نفت هرچند حدود یکصد سال از کشف "طلای سیاه" خاورمیانه گذشته است اما طبق اسناد تاریخی تولد نفت ایران از این زمان ها عقب تر است .
به رغم آنکه اکتشاف نفت به سال ۱۷۴۵ میلادی در فرانسه و اولین حفاری چاه استخراج نفت به سال ۱۸۵۹ در پنسیلوانیا ثبت شده است، منابع تاریخی گواه برآن است که اقوام متمدن دوران باستان، به‌ویژه آریایی ها در حدود چهارهزار و پانصدسال پیش در فلات ایران با برخی از مواد نفتی که از دریاچه قیر به‌دست می‌آمد، آشنایی داشتند.
آنان از "قیر" به طور خاص به‌عنوان مادهٔ غیرقابل نفوذ برای عایق‌کاری استفاده می‌کردند به طوری که در تاریخ آمده است که رومی‌ها از مواد قیری برای غیرقابل نفوذکردن بدنهٔ کشتی‌ها و همچنین برای روشنایی و گرم‌کردن استفاده می کردند.
حتی در داستان‌ها آمده است که "حضرت نوح نبی" نیز در ساخت کشتی نجات خود آن را با "قیر" پوشاند تا آب به درونش نفوذ نکند.
اما مهم ترین و شاید اولین استفاده ای که از نفت و گازدرعصر باستان می شد، ایجاد آتش بود. این ماده انرژی زا بدون شک نخستین نیازهای انسان یعنی تهیه مواد غذایی، تامین نور و دفاع در برابر حیوانات درنده را تامین می کرد.
براساس تحقیقات صورت گرفته حفظ "آتش جاویدان" آتشکده های ایران باستان از گزنده باد و باران، جز با منابع گاز و نفت قادر به تداوم نبوده اند.
به طوریکه در "مسجد سلیمان" در روزگار باستان آتشکده ای وجود داشت که به واسطه گاز دایما بدون مواد قابل احتراق می سوخت. همچنین در بعد نظامی نیز لشکریان پارسی با قیرهای آتشین و کوزه های آتشزا که با مهمات نفت و قیر ساخته می شد، تجهیز می شدند.
استفاده از معادن قیر لرستان مربوط به دوران هزاره سوم و چهارم ق.م است و طبق اسناد به جا مانده ابزار سازی، ساخت ظروف با قیر، مهرسازی و زیور آلات وغیر از دیگر کاربردهای این ماده در ایران باستان بوده است و با گذشت زمان این ماده کاربردهای مذهبی، نظامی، معماری و پزشکی یافت.
علاوه برآن استفاده از نفت در آب بندی و عایق کاری و ساخت بناهای مهم از جمله دلایل جاودانگی معماری ایرانی بوده است به طوری که در دوران امپراطوری هخامنشی از ملاط قیر برای استحکام بخشی و نفوذ ناپذیری سدها استفاده می شد.
در همین حال نفت و مشتقات آن مانند پارافین، موم، قیر وغیره در پزشکی نیز کاربردهای فراوانی داشته است.
یکی دیگر از کاربردهای مواد نفتی ساخت مهرها ی قیری بود آنچنانکه تعداد قابل توجهی از مهرهای ایلامی موجود است که حاوی اطلاعات ارزشمند اجتماعی، سـ*ـیاسی، مذهبی، اقتصادی و فرهنگی است.
در عین حال قیر به دلیل فساد ناپذیری و دیرپا بودن در ساخت تابوت و تزینات مجسمه سازی استفاده بسیار داشت و در ساخت آلات موسقی آن عهد نقش مهمی را ایفا می کرد.
قیر خوزستان که اصطلاحا به "ماماتن" معروف بوده است در دوران هخامنشیان استفاده می شد. هنرمندان شوش باستان به وسیله مخلوط کردن قیر با کالبیت در حرارت بالا ماده ای به دست می آوردند که شباهت زیادی به سنگ داشته و از آن برای ساخت اشیا ء گوناگون استفاده می شده است.
ظروف قیری موجود در موزه ایران باستان موید این است که کاربرد غیر و آثار ساخته شده با آن در مناطقی مانند ایران، بین النهرین و مصر کاربرد فراوان داشته است.
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهشی تاریخی در این زمینه بوجود آمد بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد.
براین اساس با توجه به پیشینه روشن نقش نفت در ادوار پیشین خاورمیانه می توان چنین برداشت کرد که ابراز علاقمندی شرکت های فرانسوی و انگلیسی برای سرمایه گذاری روی طلای سیاه ایران در یکصد سال پیش ناشی از مطالعات دقیق و رصد حساب شده این ثروت عظیم مدفون درخاک سرزمین تاریخی فلات ایران بوده است.

mel6i · 20/7/23

در بیان پیشینه ی مظاهر طبیعی و رخنمون ها و همچنین توصیف کاربردهای نفت و گاز در ایران و بین النهرین باستان، در منابع و مآخذ متعددی به این کاربردها و فن آوری بومی بهره برداری از چاه های قیر و روغن در سرزمین باستانی ایران به روزگار هخامنشی و به استناد تاریخ هرودوت اشاره شده، اما کمتر مآخذی، نشانی دقیق و امانت دارانه ای از این منبع(تاریخ هرودوت) را ارائه نموده است.
نشریه الکترونیک جهان گردش به نقل از خوزتوریسم- به همین دلیل شاید مناسب باشد این رفرنس باستانی، یک بار بصورت دقیق و با نشانی کامل مطرح و بازخوانی گردد.

گزارش هرودوت از وجود چشمه های نفت یا به تعبیر هرودوت؛ “چاه های قیر و نمک و روغن” در سرزمینی که امروزه بنام خوزستان می شناسیم، واجد یک گزارش کوتاه، اما بسیار مهم نیز هست.گزارشی از فناوری بومی ایرانیان برای بهره برداری از این چاه های ارزشمند، آنهم در حدود ۴۲۵سال قبل از میلاد مسیح!
چنانچه می دانیم؛ هرودوت(۴۸۴ تا ۴۲۵ق م) نویسنده و جغرافی دان یونانی بود که به عنوان اولین مورخ تاریخ در جهان شناخته می ‌شود.هرودوت در اواخر عمرش، اثر بزرگ خود در قالب تاریخ، که شامل ۹کتاب بود را منتشر کرد.مجموعه ای که ضمن پرداختن به اتفاقات و پادشاهان یونانی و جنگ های ایران و یونان، زندگی و زمانه ی چهار پادشاه ماد و هخامنشی؛ کمبوجیه، کوروش، داریوش و خشایارشاه را معرفی و توصیف کرده است.

mel6i · 20/7/23

نکته ی مرتبط با بحث گزارش از وجود رخنمون ها و همچنین فناوری بومی استخراج و بهره برداری از چاه های نفت و قیر طبیعی، در کتاب ششم از مجموعه تاریخ هرودوت با عنوان “کتاب اراتو”هست و هرودوت در گزارش سرنوشت گروهی از اسیران رومی در ایران چنین آورده است؛
؛؛…ارتریایی هایی که اسیر گرفته بودند را به شوش بردند.شاه داریوش پیش از دستگیری اینان به شدت از ایشان در خشم بود، زیرابه ناحق و بی دلیل به او جمله کرده بودند، اما وقتی آنان را بیچاره و اسیر در برابر خود دید، تنها مجازات که درباره آنان روا داشت این بود که آنها را در یکی از اراضی خودش در سی سیا به نام اردریکا که دویست و ده استاد با شوش و چهل استاد با چاه هایی که سه محصول مختلف دارند اسکان دهند.
از این چاه ها؛ قیر، نمک و روغن به دست می آید و روش کار نیز چنین است؛ مایع درون چاه را به کمک نوعی تلمبه الاکلنگی که به جای سطل، نیمه یک مشک را به آن آویخته اند بیرون می کشند و در حوضچه ای می ریزند که سپس به جای دیگری سرازیر می کند که سه شکل مختلف به خود می گیرد.قیر و نمک بیرنگ سفت و منجمد می شوند و روغن که ایرانیان آنرا رادیناس rhadinace می گویند، رنگ سیاه و بوی نامطبوعی دارد.

mel6i · 20/7/23

داریوش ارتریایی ها را در همین جا
اسکان داد که تا زمان من هنوز در آنچا به سر می بردند و زبان قدیم خود را حفظ کرده اند؛؛(هرودوت۱۳۸۹ص۷۲۹)
منظور هرودوت از “ارترایی ها” یونانیانی است که در شهری به همین نام در جنوب یونان زندگی می کردند.اولین اشاره به ارتریا توسط هومر در کتاب”ایلیاد”هست که اریتریا را به عنوان یکی از شهرهای یونانی که کشتی ها را به جنگ تروا فرستاده بود، فهرست کرد.در قرن هشتم قبل از میلاد، ارتریا و همسایه و رقیب نزدیکش، کالکیس، هر دو شهرهای تجاری قدرتمند و پررونقی بودند.
اریتریا جزایر آندروس، تنوس و سیئوس در دریای اژه را تحت کنترل داشت.آنها همچنین قلمرویی در بوئوتیا در سرزمین اصلی یونان داشتند.اریتریا نیز در استعمار یونان نقش داشت و مستعمرات پیتکوسای و کومائه را در ایتالیا به همراه کالسیس تأسیس کرد.
“اردریکا” نیز گرچه شباهت واژگانی با “اندیکا” در شمال خوزستان دارد، اما بواسطه بعد مسافتی که از شوش برایش اعلام شده، یعنی ۴۰استاد نمی تواند آنجا باشد.هر استادstad حدود ۱۷۸متر است و بدین ترتیب اردریکا باید در حدود ۳۷کیلومتری شوش باشد و با نگاهی به نقشه می تواند نزدیک اندیمشک و “دژپل” یا دزفول کنونی باشد.

اگر بپذیریم که اعداد و ارقام ارائه شده توسط هرودوت تقریبی باشد و در کنار آن به میادین نفتی با رخنمون های قدیمی همچون لـ*ـب سفید و قلعه نار و رخنمون قیرآب در شمال دزفول توجه کنیم، آنگاه درخواهیم یافت که چشمه های نفت خوزستان در مناطق مختلف آن از میدان نفتون مسجدسلیمان تا قلعه نار اندیمشک گسترده بوده اند.
نکته دیگر در گزارش هرودوت، فناوری بومی است که برای استخراج و بهره برداری از نفت و قیر از چشمه های طبیعی توصیف شده است.فرازآوری نفت با تکنولوژی ساده ای که تداعی کننده تلمبه های کله اسبی امروز در صنعت نفت است، به سادگی و در عین حال؛ زیبایی توصیف شده و پس از آن تفکیک نفت و قیر و نمک از آب فرازآوری شده، بنوعی تداعی کننده ی همان فرایندی است که در تفکیک گرهای نفتی wellhead separatorsدر واحدهای عملیاتی نفت انجام می شود.

mel6i · 20/7/23

پس از تفکیک این فازهای سه گانه، کاربردهای قابل تصور برای هرکدام نیز از درمانی و پزشکی تا معماری و مذهبی و امور نظامی و کشتی سازی و صنایع دستی و… گسترده بوده اند و شواهد و نمونه های آن در منابع و مآخذ دیگر به کرات گفته شده.است.
گزارشی که هرودوت از وجود چاه ها و چشمه های نفت و قیر و همچنین فناوری بومی استخراج و فرازآوری و تفکیک و بهره برداری از آن به ما ارائه می دهند، نشانگر این نکته است که این موضوع بعنوان یک فن و بیزینس و فرایند تولیدی در این بخش از ایران هخامنشی وجود داشته و فعال بوده و استفاده از اسرای رومی بعنوان نیروی انسانی یا به تعبیر امروزه کارگران این بخش، گویای دیرینه گی آشنایی و استفاده از نفت و مشتقات نفتی، حداقل از روزگار هخامنشی تا کنون است، کما اینکه ما شواهد باستانشناسی از روزگار پیشاهخامنشی و ایلام باستانی در این زمینه نیز در اختیار داریم.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

مدیر آزمایشی تالار تاریخ

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین