آشنایی با سوغات مردم همدان

~MOHADESE~ · 29/6/23

سوغات همدان چیست؟
از مشهورترین صنایع دستی و سوغات همدان می‌توان به خوراکی‌های خوشمزه‌ای چون کماج، برساق، انگشت‌پیچ، حلوا زرده، نان چای، گز آردی و شیره انگور و همچنین سفال لالجین، مرواربافی و گلیم نهاوند اشاره کرد.

هگمتانه عصر باستان و همدان امروزی، به واسطه جاذبه‌های دیدنی فراوانی چون غار علی‌صدر، گنجنامه، آرامگاه بو علی ‌سینا و مقبره باباطاهر بی پوشش، نظر گردشگران بسیاری را به خود جلب می‌کند؛ منطقه‌ای با قدمت کهن که تاریخ، تمدن، فرهنگ و هنر این سرزمین را یک‌جا در خود جای داده است و روزگاری به‌عنوان پایتخت ایران‌زمین، از آن یاد می‌شد.

تنوع سوغات در همدان هر سلیقه‌ای را راضی خواهد کرد و دست پر به خانه باز می‌گرداند. در این نوشتار، با بخشی از مهم‌ترین و معروف‌ترین سوغات خوراکی و صنایع دستی استان همدان آشنا خواهید شد.

سوغات همدان خوراکی
کماج همدان
نان کماج در مناطق مختلف و به شیوه‌‌های متفاوتی طبخ می‌شود؛ اما نان کماج همدان با نمونه‌های مشابه فرق می‌کند. در واقع، وقتی صحبت از سوغات خوراکی همدان به میان می‌آید، کماج، اولین گزینه‌ای است که به ذهن بسیاری از افراد می‌رسد.

کماج همدان به دو شیوه ساده و مغزدار تهیه و به‌عنوان صبحانه یا عصرانه مصرف می‌شود. خمیر این نوع نان سنتی و پرطرف‌دار، از ترکیب آرد، شکر، ماست یا شیر، کره، تخم‌مرغ، گلاب و هل به دست می‌آید. مغز نان کماج نیز می‌تواند، مخلوطی از گردوی خرد شده، شکر و پودر دارچین باشد. فن پخت نان شیرینی كماج همدان در ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی، در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.

~MOHADESE~ · 29/6/23

نان شیرمال همدان
همدانی‌ها نوعی شیرمال مخصوص به خود دارند که به‌نوعی، شیرینی مجلسی آن‌ها نیز به حساب می‌آید و برای پذیرایی از مهمانان خود، از آن استفاده می‌کنند. شیرمال همدانی از ترکیب آرد، شیر، پودر شکر، زرده تخم‌مرغ، روغن مایع، بیکینگ پودر و هل آماده می‌شود و معمولا، اهالی همدان کنار شیر داغ آن را سرو می‌کنند.

نان شیرمال همدانی با وجود تشابه ساختاری با دیگر نان‌های شیرمال، طرفداران بسیاری دارد و به‌عنوان سوغاتی مخصوص و محبوب همدان، به فروش می‌رسد.

انگشت پیچ
انگشت پیچ نوعی خوراکی شیرین و منحصربه‌فرد همدانی به حساب می‌آید که از لحاظ مواد تشکیل دهنده و طعم، شبیه گز اصفهان، از مشهورترین سوغات اصفهان، به نظر می‌رسد؛ اما از نظر بافت، مایعی غلیظ، روان و بدون مغز است. این شیرینی، بیش از یک قرن قدمت دارد و از قدیمی‌ترین سوغات همدان به شمار می‌رود.

سفیده تخم‌مرغ، شکر، آب، گلاب، هل یا دارچین و گز انگبین (ماده‌ حاصل از بوته گز) مواد اصلی انگشت‌پیچ را تشکیل می‌دهند. مواد مذکور را تا حدی با یکدیگر مخلوط می‌کنند تا سفید و سفت شود و حالتی چون عسل به خود بگیرد؛ از این جهت، برخی به انگشت‌پیچ، عسل سفید نیز می‌گویند.

~MOHADESE~ · 29/6/23

انگشت‌پیچ خواص بسیاری دارد و به‌دلیل شیرین و مغذی بودن، خصوصا در ماه رمضان، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این خوراکی منحصربه‌فرد، معمولا به رنگ سفید است؛ اما در شیوه جدید و به جهت تنوع، گاهی به‌صورت زعفرانی نیز تهیه می‌شود.

انگشت‌پیچ، چنانچه از نامش پیدا است، خوردنی را گویند که هنگام استفاده، به دور انگشت پیچیده می‌شود؛ در واقع، قدیمی‌ها برخی از خوراکی‌های غلیظ و کش‌دار چون عسل، شیره یا دوشاب را با انگشت بر دهان می‌گذاشتند و از این جهت، نام انگشت‌پیچ را بر برخی از خوردنی‌ها چون حلوای انگشت‌پیچ و شیرینی انگشت‌پیچ گذاشتند.

شیره انگور
شهر ملایر در همدان، به‌عنوان پایتخت جهانی انگور شناخته می‌شود. انواع خاصی از انگور با عناوین «فخری» و «گزنه‌ای» در آنجا وجود دارد که برای تهیه شیره انگور بسیار مناسب است؛ از این جهت، شیره انگور با کیفیت و خوشمزه، به‌عنوان یکی از بهترین سوغات همدان معرفی می‌شود.

شیره انگور، ارزش غذایی بسیار بالایی دارد و منبع غنی از ویتامین‌های A و B و نیز منیزیم و آهن است؛ از همین روی، در پیشگیری یا درمان برخی از بیماری‌ها چون کم‌خونی ناشی از فقر آهن، بسیار مفید ارزیابی می‌شود. این خوراکی سنتی پرطرف‌دار و مقوی، به‌ویژه برای صبحانه مورد مصرف قرار می‌گیرد تا انرژی تمام روز را تامین کند.

~MOHADESE~ · 29/6/23

دو نوع شیره انگور در همدان تولید می‌شود؛ شیره انگور تیره و رقیق که تقریبا به رنگ قرمز است و برخی آن را با ارده مخلوط می‌کنند و شیره انگور غلیظ و روشن که رنگ و بافتی متفاوت و کرمی دارد.

شیره انگور قرمز که شناخته‌ شده‌تر از نوع دوم است، از آب انگوری به دست می‌آید که با خاک مخصوصی موسوم به «خاک سفید»، زلال و شفاف شده است. این نوع شیره، علاوه بر وعده صبحانه که با کره و نان به مصرف می‌رسد، برای تهیه حلوا، کیک، نان و شربت نیز کاربرد دارد.

شیره انگور روشن‌تر را که در اصطلاح «شیره انگور سفید» می‌نامند، از شیره انگور قرمز تهیه می‌کنند؛ به همین دلیل برای جلوگیری از تغییر رنگ، حتما باید در جای خنک از آن نگهداری کرد. این نوع شیره انگور، طعم خاصی دارد و در همراهی با انواع نان، صبحانه مقوی و خوشمزه‌ای را فراهم می‌آورد.

حلوا زرده
حلوا زرده، دسر محبوب و مقوی همدانی به شمار می‌رود که خواص زیادی دارد و در فهرست میراث ناملموس کشور نیز به ثبت ملی رسیده است. نام این حلوا از زرده تخم‌مرغی می‌آید که در مواد اولیه آن به چشم می‌خورد. برای تهیه حلوا زرده، معمولا آرد را تفت می‌دهند و سپس، با روغن حیوانی یا کره مخلوط می‌کنند تا تغییر رنگ دهد. مخلوط زرده تخم‌مرغ، شکر، گلاب، هل و زعفران را به آرد تفت داده شده می‌افزایند، آن‌قدر هم می‌زنند تا حلوا جمع شود و به روغن بیفتد.

~MOHADESE~ · 29/6/23

در شیوه اصلی تهیه حلوا زرده، آرد یا نشاسته حذف می‌شود؛ زرده و شکر را به‌قدری می‌زنند که به حالت کرمی درآید و سپس داخل کره تفت می‌دهند. مخلوط به قوام لازم که رسید، زعفران، هل و گلاب را نیز به آن می‌افزایند و به‌قدری هم می‌زنند تا حلوا حالت کش‌داری به خود بگیرد. این حلوا نیز چون حلوا کاسه شیرازی، داخل کاسه یا ظرفی گود و به‌شکل سرد و یخچالی سرو می‌شود.

غلظت حلوای زرده سنتی از فرنی بیشتر است و در ظاهر، شاید شما را به یاد شله‌زرد بیندازد. معمولا در ماه رمضان، حتما سر سفره افطار همدانی‌ها، یک کاسه حلوا زرده را نیز خواهید دید؛ حلوایی که برخی، به‌عنوان سوغات نیز از همدان خریداری می‌کنند.

حلوا لوزی
حلوا لوزی، نوعی حلوای سنتی، معروف و خوشمزه همدانی به شمار می‌رود که چنانچه از نامش بر می‌آید، به‌شکل لوزی برش می‌خورد. حلوا لوزی در دو رنگ سفید و زعفرانی تهیه می‌شود و معمولا به‌عنوان دسر یا کنار چای مورد استفاده قرار می‌گیرد. آرد برنج، مغز گردو، سبوس گندم، عسل و زعفران، مواد اولیه حلوا لوزی همدانی را تشکیل می‌دهد.

برساق (نان روغنی همدان)
برساق نوعی نان شیرینی محلی و روغنی است که در برخی از مناطق کشور چون استان‌های کرمانشاه، ایلام، لرستان و همدان طبخ می‌شود. هر منطقه‌ای، برساق را به شیوه خاص خود آماده می‌کند و ازاین‌رو، دستورات متنوعی برای برساق وجود دارد؛ با این حال، شاید مهم‌ترین تفاوت، در شکل ظاهری برساق به نظر برسد. برساق کردها، معمولا دوکی‌شکل (بیضی با گوشه‌های کشیده) است و شیاری در میان دارد که در انتهای پخت، با پودر قند و مغز‌های دلخواه پر می‌شود.

~MOHADESE~ · 29/6/23

خمیر برساقی که به‌ویژه در روستاهای همدان آن را آماده و طبخ می‌کنند، از ترکیب آرد، شکر، تخم‌مرغ، شیر، روغن، زردچوبه و هل به دست می‌آید. همدانی‌ها برخلاف شهرهای کردنشین، این خمیر را با کمک دست یا وردنه به‌شکل گرد درمی‌آورند، در روغن سرخ می‌کنند و سپس سطح آن را با پودر قند یا شکر پوشش می‌دهند.

نوع مغزدار برساق نیز در همدان به چشم می‌خورد که پودر دارچین، پودر هل، شکر، مغز گردو، پسته و بادام را در میان خمیر می‌گذارند و سپس، چانه خمیری مغزدار را در روغن داغ می‌اندازند.

آبنبات قیچی
آبنبات قیچی از جمله شیرینی‌های سنتی و قدیمی همدان به شمار می‌رود که بسیاری از مسافران، آن را به‌عنوان سوغات خریداری می‌کنند. حس نوستالژیکی همراه این شیرینی است که بسیاری از افراد را به خاطرات خوش کودکی پیوند می‌زند.

آبنبات قیچی در واقع، شیرینی ساده و رنگارنگی است که از ترکیب آب، شکر و روغن در معیت اسانس‌ها و مغز‌های مختلف به دست می‌آید و سپس، در قطعات کوچک بند انگشتی، برش یا قیچی می‌خورد. این نوع آبنبات پرطرف‌دار سنتی، در طعم‌های گوناگونی چون زعفرانی، زنجبیلی، هل‌دار، پسته‌ای، دارچینی، نارگیلی، پرتقالی، لیمویی و حتی ساده و بدون طعم، به فروش می‌رسد. گاهی مغزهای مختلف نیز در آبنبات قیچی به چشم می‌خورد که طعم خوش آن را مضاعف می‌سازد.

نان چای همدان
نان چای یا نان چایی، شیرینی خوشمزه‌ای است که اغلب افراد، به‌عنوان سوغات قزوین آن را می‌شناسند؛ اما استان‌های زنجان و همدان نیز سوغات محبوب و مشابهی به همین نام دارند. این نوع شیرینی مجلسی، میزان شکر کمی دارد و از این جهت، به‌عنوان یک شیرینی نسبتا کم‌ضرر، جایگزین قند کنار چای می‌شود؛ از این جهت، نام آن را از گذشته، «نان چای» گذاشته‌اند. نان چای از خوشمزه‌ترین شیرینی‌های سنتی ایرانی برای عید نوروز نیز به شمار می‌آید

~MOHADESE~ · 29/6/23

آرد، ماست، کره و تخم‌مرغ در کنار میزان کمی پودر قند، مواد اولیه نان چایی را تشکیل می‌دهد. این نوع شیرینی سنتی به نام همدان به ثبت ملی رسیده است.

باسلوق یا راحت ‌الحلقوم (باسلوق ملایری)
شیرینی باسلوق همدان با باسلوق‌های مرسوم متفاوت است و این تفاوت، نه‌تنها در شکل ظاهری، بلکه در عطر و طعم باسلق نیز حس می‌شود. در تهیه باسلوق همدانی، از شیره انگور استفاده می‌کنند و از این جهت، رنگ آن تقریبا قهوه‌ای روشن، طبع آن گرم و بسیار مغذی است. از آن‌جایی که شیره انگور، بیشتر در شهر ملایر پخته می‌شود، این نوع باسلوق به باسلوق ملایری شهرت دارد.

اهالی ملایر همدان برای پخت باسلوق مخصوص خود، آب، نشاسته، شیره انگور، شکر و گردو را با هم مخلوط می‌کنند و مدام هم می‌زنند تا به غلظت لازم برسد. گلاب را به مواد می‌افزایند و پس از خنک شدن، باسلوق را برش می‌دهند.

در شیوه دیگر تهیه باسلوق، ابتدا مغز گردو را با کمک سوزن، به نخ می‌کشند. ترکیب آب، شیره انگور، آرد یا نشاسته، گلاب‌، هل و زعفران را روی حرارت می‌گذارند تا غلیظ و کشدار شود. ریسمان گردوها را در مواد باسلوق فرو می‌برند و سپس، آویزان می‌کنند تا خشک شود.

صنل (شیرینی مخصوص نهاوندی)
صنل، نوعی شیرینی کاملا بومی و سنتی و منحصربه‌فرد است که تنها در شهر نهاوند همدان تولید می‌شود. از قدمت و نحوه اختراع خمیر صنل، هیچ اطلاعاتی در دست نیست؛ اما گفته می‌شود که طرز تهیه صنل در نهاوند، نسل به نسل انتقال پیدا کرده است.

~MOHADESE~ · 29/6/23

بنا بر شواهد موجود، ساخت خمیر صنل، از حدود سال ۱۳۲۰ خورشیدی صنعتی شد و به‌عنوان سوغات نهاوند، رسمیت پیدا کرد. نام صنل را به واژه «صندل» مرتبط می‌دانند و وجه تسمیه آن را، در ادویه مخصوصی به نام «پودر چوب صندل» جست‌و‌جو می‌کنند که در مواد اولیه شیرینی به چشم می‌خورد.

آرد بوداده، روغن، بیسکویت، شکر، جوز، زنجبیل و دارچین، مواد اولیه خمیر صنل را تشکیل می‌دهد. به گواه مردم نهاوند، صنل به واسطه وجود ادویه‌های مخصوص، خواص دارویی بسیاری دارد. از جمله خواص آن، می‌توان به تقویت حافظه، کاهش فشار خون، ضدعفونی بدن، ضد التهاب و اسپاسم، ضد نفخ و خاصیت آرام‌بخشی اشاره کرد.

گز همدان
نام گز با شهر اصفهان پیوند خورده است و همگان، گز را شیرینی مخصوص اصفهان می‌دانند؛ اما گز همدان و شهر نهاوند، از قدیمی‌ترین سوغات استان همدان به شمار می‌رود. شهر نهاوند قدمتی چند ۱۰۰ ساله در تولید گز دارد و طعم و مزه گز مرغوب نهاوندی، تا مدت‌ها در ذهن باقی خواهد ماند.

بنا بر گفته‌های موجود، تهیه گز آردی نهاوند، همچنان به شیوه سنتی انجام می‌گیرد و تفاوت آن با نمونه‌های مشابه، در نوع پخت و مرغوبیت مواد مصرفی است. از سوی دیگر، میزان مغز در گز نهاوند، بیش از مناطق دیگر است.

ریش‌سفیدان نهاوندی معتقدند، از آن‌جایی که مواد اولیه گز و انگشت‌پیچ یکسان است، گز آردی نیز ابتدا در نهاوند تولید شد و سپس، به استان‌های اصفهان و یزد راه یافت. در نهاوند، تنها گز آردی تولید می‌‌کنند و به گفته تولیدکنندگان این شیرینی، افزودن آرد علاوه بر جلوگیری از چسبیدن لقمه‌های گز، مانع نفوذ هوا به شیرینی می‌شود.

~MOHADESE~ · 29/6/23

معجون همدانی
معجون همدانی، سوغات خاص استان همدان است که به معجون صبحانه سنتی همدان نیز شهرت دارد. این خوراکی مقوی، با غلظتی چون حلوا، از ترکیب آرد، کنجد، دارچین، زنجبیل، جوزهندی، کاکائو، عرق نعنا، میخک و روغن تهیه می‌شود. توصیه می‌کنند که معجون همدانی را به‌عنوان یک گزینه سالم و پر انرژی، برای صبحانه یا میان‌وعده استفاده کنید.

چای بغدادی
چای بغدادی برخلاف نامی که پیشوند «چای» را به یدک می‌کشد، نوعی سوغات شیرین و خاص همدانی است که خواص دارویی و ضد درد نیز دارد. این محصول شیرین را به‌جای قند و در کنار چای سرو می‌کنند یا با حل کردن در آب، به‌شکل شربت یا دمنوش درمی‌آورند.
وجود ادویه‌هایی چون دارچین، زنجبیل، هل و میخک، علاوه بر عطر و طعم دلپذیر، طبع گرمی به چای بغدادی می‌بخشد و ازاین‌رو، این خوراکی سنتی، به‌ویژه برای روزهای سرد زمستان، بسیار مناسب و انرژی بخش به نظر می‌رسد.

برخی از فروشندگان معتقدند که چای بغدادی علاوه بر فصل زمستان، در تابستان نیز کاربرد دارد و از گرمازدگی پیشگیری خواهد کرد. برای این منظور، آن را آسیاب می‌کنند یا یک شب در آب می‌گذارند تا کاملا حل شود و شربت حاصل را به‌شکل سرد مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، در فصل زمستان، می‌توان چای بغدادی را چون انواع چای و دمنوش داخل قوری انداخت و دم‌کرده مفید آن را به‌صورت گرم نوشید.

ترشی همدان
همدان علاوه بر انواع خوراکی‌های شیرین و خوشمزه، ترشی‌های باکیفیت و متنوعی نیز دارد. بیش از ۱۰۰ نوع ترشی در همدان یافت می‌شود؛ از این جهت و به زعم برخی از افراد، همدان را باید شهر ترشی‌ها نامید.

~MOHADESE~ · 29/6/23

همدانی‌ها تقریبا از همه مواد در دسترس خود ترشی می‌سازند و به‌ویژه در فصل زمستان، از آن استفاده می‌کنند. به گواه اهالی همدانی‌، علاقه آن‌ها به انواع ترشی، ریشه در اقلیم سرد این استان دارد و از گذشته تاکنون، تنوع و مصرف ترشی در همدان، بیش از سایر مناطق بوده است؛ بنابراین، عجیب نیست که ترشی را یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین سوغاتی‌های همدان معرفی کنند.

انواع ترشی از جمله ترشی فلفل، گردو، لوبیا سبز، زیتون، ذرت، سیر، موسیر، به، انبه، قارچ، خیار، انواع کلم، سبزی‌های معطر، خرفه، نخود فرنگی، بادمجان، آجیل، گلپر و حتی میوه‌های مختلفی چون خرمالو و آناناس، در همدان به چشم می‌خورد.

ترشی «شیر شیره» از قدیمی‌ترین ترشی‌های سنتی همدان به شمار می‌رود که با نخ کشیدن انگور و قرار دادن آن در سرکه انگور، حاصل می‌شود. ترشی گردو، نوع دیگری از ترشی‌های خاص همدان است که از گردوهای سبز و کال به دست می‌آید.

ترشی شپله نیز از انواع ترشی‌های منحصربه‌فرد همدانی است که خواص دارویی بسیاری برای آن ذکر می‌کنند. شپله یا هندوانه ابوجهل، گیاهی بوته‌ای است که در غرب کشور و استان‌هایی چون همدان و کرمانشاه می‌روید؛ این گیاه پر خاصیت، به‌ویژه در درمان چربی خون، دردهای مفاصل و بیماری‌های کبدی، بسیار مفید ارزیابی می‌شود.

خشکبار همدان
موقعیت جغرافیایی و آب و هوای همدان، کشت انواع خشکبار را در این استان مقدور کرده است. در این میان، نام و آوازه گردوی تویسرکان را تقریبا همه افراد جامعه شنیده‌اند؛ گردوی با کیفیتی که سوغات اصلی این شهر است و به ادعای برخی از افراد، از مرغوب‌ترین گردوهای قاره آسیا نیز به حساب می‌آید.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

مدیر تالار فرهنگ

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین