راهنمای کامل نگهداری گیاهان آپارتمانی از مبتدی تا حرفه‌ای

~ASAL~ · 20/5/23

سبک زندگی ما به نحوی تغییر کرده که بیشتر اوقات خود را در خانه و در فضای بسته می‌گذرانیم و رابـ*ـطه‌ی کمی با طبیعت داریم. به همین دلیل با نگه داشتن چند گلدان در خانه و محل کار سعی می‌کنیم به طبیعت نزدیک‌تر شویم. علاوه بر این، نگهداری از گیاهان آپارتمانی، یک سرگرمی لـ*ـذت‌بخش و جذاب است. گیاهان آپارتمانی می‌توانند فضای خانه و محیط‌های بسته را از آلودگی‌ها تصفیه کنند و زیبایی خیره‌کننده‌ای به دکوراسیون آن بدهند. اگر از علاقه‌مندان به گیاهان آپارتمانی هستید، با کمک این راهنما به بهترین شکل از گلدان‌های خود مراقبت کنید.

برای اینکه در نگهداری از گیاهان آپارتمانی موفق باشید، باید دقیقا بدانید که محیط داخلی چطور بر رشد گیاهان تأثیر می‌گذارد و چطور مراقبت و پرورش آن‌ها، با گیاهان فضای باز تفاوت دارد.

فاکتورهای تأثیرگذار در رشد گیاهان آپارتمانی

رشد گیاهان آپارتمانی تحت تأثیر نور، دمای هوا، رطوبت، آب، کود و خاک است.

در ادامه به این فاکتورها و نقش آن‌ها در نگهداری از گیاهان آپارتمانی می‌پردازیم.

۱. نور
از تمام فاکتورهای تأثیرگذار بر رشد گیاهان، نور مناسب، مهم‌ترین عامل است. گیاهان برای غذاسازی و زنده ماندن به نور نیاز دارند. نور محیط را با واحدی به نام Footcandle یا به اختصار ft-c مشخص می‌کنند. یک واحد از این معیار برابر است با مقدار نوری که توسط یک شمع روی یک سطح سفید در فاصله‌ی یک فوتی در یک اتاق کاملا تاریک ایجاد می‌شود. در فضای باز، مقدار نور در یک روز آفتابی بین ۱۰ هزار ft-c در یک فضای باز و آفتاب‌گیر تا ۲۵۰ ft-c یا کمتر در سایه‌ی یک درختان بزرگ متغیر است.

اگر بتوانید مقدار نور هر نقطه از فضای خانه را اندازه بگیرید می‌توانید جای مناسبی برای گلدان‌ها پیدا کنید. برای این کار می‌توانید از دستگاه‌های نورسنج استفاده کنید.

با سنجش نور می‌توانید محیط را به چهار دسته تقسیم کنید؛

مناطق کم‌نور: ۱۵ تا ۷۵ فوت‌کندل
مناطق با نور متوسط: ۷۵ تا ۲۰۰ فوت‌کندل
مناطق پرنور: بیش از ۲۰۰ فوت‌کندل بدون تابش مستقیم آفتاب
مناطق آفتاب‌گیر: حداقل ۴ ساعت در روز تابش مستقیم آفتاب

~ASAL~ · 20/5/23

البته در فضای داخل خانه، مقدار نور یک محیط در طول روز متغیر است و تحت تأثیر عوامل متعددی است. از جمله درختانی که در فضای باز وجود دارند و ممکن است سایه ایجاد کنند، رنگ دیوارها که نور را بازتاب می‌دهد، طول مدت روز، ساعت روز، فصل‌های مختلف، جنس پرده‌ها و…

وقتی قصد دارید برای خانه یک گل آپارتمانی بخرید، ابتدا محلی را که قرار است گلدان را در آن نگهداری کنید مشخص کنید و میزان نوری را که دریافت می‌کند در نظر بگیرید. گیاهان مختلف، نیازهای متفاوتی دارند. بنابراین اگر بخشی از خانه‌ی شما نور کمی دارد و دوست دارید آنجا گلدان نگهداری کنید، باید دنبال گیاهانی بگردید که به نور کم نیاز دارند.

اگر از گیاهی خوشتان آمده و به نور زیاد نیاز دارد اما خانه‌ی شما کم‌نور است، می‌توانید از نورهای مصنوعی برای افزایش نور گیاه استفاده کنید.

گیاهی که به اندازه‌ی کافی نور دریافت نکند، نشانه‌های زیر را دارد؛

گیاه رشد نمی‌کند.
میان‌گره‌ها (فاصله بین برگ‌ها) در رویش‌های جدید بسیار بیشتر از فاصله‌ی برگ‌ها در قسمت‌های قدیمی گیاه است.
برگ‌های جدید کوچکتر از برگ‌های قدیمی هستند.
رنگ برگ در برگ‌های جدید نسبت به شاخ و برگ‌های قدیمی سبز روشن‌تر است.
برگ‌های قدیمی‌تر از بین می‌روند.
۲. دمای هوا
دمای هوا دومین فاکتور مهم و تأثیرگذار در رشد گیاه است. گیاهان آپارتمانی در دمای بین ۱۵ تا ۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد معمولا رشد خوبی دارند چون بیشتر گیاهان آپارتمانی متعلق به نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دنیا هستند. دما و نور هر دو در فرایند فتوسنتز و تنفس گیاهان نقش دارند و با هم در ارتباطند.

همیشه مراقب باشید که گیاهان دچار تغییرات دمایی ناگهانی نشوند. بهتر است دمای هوای محیط کمتر از ۱۵ درجه نشود چون بیشتر گیاهان آپارتمانی گرما را می‌توانند تحمل کنند اما در برابر سرما بسیار آسیب‌پذیر هستند. زرد شدن برگ‌ها و ریزش برگ‌ها یکی از نشانه‌های کم بودن دمای محیط است.

البته تمام گیاهان آپارتمانی، از لحاظ دمای مطلوب و ضروری با هم تفاوت دارند. اما در مجموع بهترین دما برای گیاهان آپارتمانی بین ۲۱ تا ۲۷ درجه در طول روز و و ۱۸ تا ۲۱ درجه در طول شب است.

~ASAL~ · 20/5/23

رطوبت نسبی
رطوبت نسبی مقدار رطوبتی است که در هوای محیط وجود دارد. برای گیاهان آپارتمانی و فضای بسته، رطوبت نسبی اگر کمتر از ۲۰ درصد باشد، کم است اگر بین ۴۰ تا ۵۰ درصد باشد متوسط است و اگر بیشتر از ۵۰ درصد باشد، میزان رطوبت بالا است. رطوبت هوا یکی دیگر از فاکتورهای مهم در رشد گیاهان است ولی خیلی راحت فراموش می‌شود. در گلخانه‌ها رطوبت نسبی هوا ۵۰ درصد و بیشتر است. وقتی گیاهان آپارتمانی را از گلخانه به خانه می‌آورید به خاطر کاهش رطوبت تا ۱۰ الی ۲۰ درصد، بیشتر گیاهان دچار کم‌آبی می‌شوند.

از آنجایی که بیشتر گیاهان آپارتمانی، بومی نواحی گرمسیری و مرطوب هستند، برای اینکه گیاهان را کم کم به رطوبت هوای خانه عادت دهید، این چند کار را انجام دهید؛

گیاهان را نزدیک به هم قرار دهید تا رطوبت نسبی فضای اطراف آن‌ها افزایش پیدا کند.
یک ظرف کم‌عمق را با آب و سنگ آتش‌فشانی پر کنید و در محیط قرار دهید تا آب آن به مرور زمان تبخیر شود و رطوبت محیط را افزایش دهد.
از دستگاه بخور استفاده کنید.
با اسپری‌ در اطراف گلدان‌ها آب بپاشید. البته برای اینکه رطوبت محیط تأمین شود و تغییری در سطح رطوبت نسبی محیط ایجاد شود، لازم است در طول روز چندین بار این کار را انجام دهید.
گل‌ها و برگ‌های گیاهانی که دارای کرک هستند نباید غبارپاشی شوند. ماندن رطوبت روی برگ‌ها می‌تواند باعث ایجاد قارچ در برگ گیاهان شود.

~ASAL~ · 20/5/23

۴. آب

آب مایه‌ی حیات است و گیاهان هم برای رشد به آب نیاز دارند. برای آب دادن به گیاهان آپارتمانی باید دو ویژگی آب را در نظر بگیرید. یکی کمیت آب و دیگری کیفیت آب.

مقدار آب
دانستن مقدار آب لازم برای هر گیاه، یکی از مهم‌ترین مهارت‌ها در پرورش و نگهداری از گیاهان آپارتمانی است. آب دادن بیش از حد به گیاهان آپارتمانی باعث آسیب رسیدن به ریشه‌ها می‌شود و کم آب دادن به آن‌ها هم مانع رشدشان شده و باعث رشد نامنظم و غیرمطلوب آن‌ها می‌شود. تعداد دفعاتی که به یک گیاه آب می‌دهید به میزان نیاز گیاه و محیطی که در آن قرار دارد بستگی دارد. برای اینکه بدانید باید به گل‌ها چقدر و چند بار در هفته آب بدهید، نکات زیر را در نظر بگیرید؛

نوع گیاه: همه‌ی گیاهان، نیاز مشابهی در مقدار آب‌دهی ندارند. به همین دلیل باید درباره‌ی گیاهی که می‌خرید تحقیق کنید و نیاز هر کدام را به آب بررسی کنید. بعضی از گیاهان مثلا کروتون‌ها به آب زیاد نیاز دارند ولی کاکتوس‌ها کم‌آب هستند.
اندازه‌ی گیاه: گیاهان بزرگتر نسبت به گیاهان کوچکتر، به آب بیشتری نیاز دارند.
حجم گلدان: اگر حجم گلدان کم است، ممکن است لازم باشد که به گیاهان در دفعات بیشتری آب بدهید.
رطوبت خاک: مقدار رطوبتی که از قبل در خاک گلدان وجود دارد روی مقدار آب‌دهی به گلدان تأثیر می‌گذارد.
شدت نور: اگر شدت نور زیاد باشد، آب گلدان خیلی زودتر تبخیر می‌شود. به همین دلیل شاید لازم باشد که بیشتر به گلدان آب بدهید.
آب دادن نادرست و ناکافی به گلدان‌ها مشکلات زیادی را برای گیاهان آپارتمانی ایجاد می‌کند. بعد از آب دادن به گلدان‌ها، آبی که در بشقاب زیر گلدان جمع می‌شود را دور بریزید.

~ASAL~ · 20/5/23

کیفیت آب
کیفیت آب برای آبیاری گیاهانی که نسبت به فلورین و کلر حساسیت دارند، اهمیت زیادی دارد. گیاهانی مثل دراسینا و کالاتیا در برابر این مواد شیمیایی حساس هستند. برای حل این مشکل، آبی که قرار است به گلدان‌ها بدهید، چند روز کنار بگذارید تا فلورین و کلر موجود در آن بپرد. گیاهان حساس به این مواد شیمیایی را در اطراف استخرها یا در استخرهای سرپوشیده قرار ندهید. در مجموع، گیاهان آپارتمانی که برگ‌ها بلند و کشیده دارند مثلا گیاه گندمی، بیشتر در برابر فلورین آسیب‌پذیر هستند.

۵. کود
یکی دیگر از فاکتورهای مهم برای رشد گیاه، کود دادن به میزان مناسب است. بسیاری از علاقه‌مندان به گیاهان آپارتمانی معمولا در این زمینه زیاده روی می‌کنند. کود دادن بیش از اندازه، درست مثل آبیاری بیش از حد می‌تواند به گلدان آسیب بزند. قبل از کود دادن به گیاهان آپارتمانی این نکات را در نظر بگیرید؛

نوع گیاه: برخی از انواع گیاهان آپارتمانی به کود بیشتری نیاز دارند مثلا انواع فیکوس. اما بعضی از انواع گیاهان مثلا ساکولنت‌ها برای چندین ماه به کود بسیار کمی نیاز دارند یا اصلا نیازی نیست که به آن‌ها کود اضافه کنید.
حجم خاک: مقدار کود باید متناسب با حجم خاک باشد. طبیعتا وقتی گلدان بزرگتری دارید، باید کود بیشتری پای گیاه بریزید.
نور شدید: وقتی گلدان را در محیطی با نور شدید نگهداری می‌کنید، باید کود بیشتری برای آن در نظر بگیرید.
اگر گیاه سالمی را به‌تازگی خریداری کرده‌اید، معمولا تا مدت‌ها نیازی به کود ندارد. تقریبا تا سه ماه بعد از خرید آن نیازی به کود نیست. البته نشانه‌هایی هم در گیاه ایجاد می‌شود که نیاز خود را به کود اعلام می‌کند. در فصل زمستان که معمولا رشد گیاهان متوقف یا کم می‌شود، باید مقدار کود را کم کنید و در تابستان که دوران رشد گیاه است و رشد آن سرعت می‌گیرد، به کود بیشتری نیاز دارد.

اگر رنگ گیاه به سبز روشن‌تر متمایل شده، هر دو هفته یک بار کود بدهید. اگر رنگ قسمت‌های تازه رشد کرده گیاه سبز تیره است، اما برگ‌ها کوچک هستند و فاصله‌ی بین برگ‌ها بیشتر از قسمت‌های قدیمی گیاه است، مقدار کود را کاهش دهید. علاوه بر این باید به دستورالعمل روی کودهای مخصوص گیاهان آپارتمانی هم دقت کنید.

~ASAL~ · 20/5/23

۶. سازگاری با محیط
سازگاری با محیط به معنای تطبیق پیدا کردن گیاه با شرایط یک محیط جدید است. این مسأله در نگهداری از گیاهان آپارتمانی اهمیت زیادی دارد. در گلخانه‌ها، گل‌های آپارتمانی در محیطی با نور زیاد، کود مناسب، آب‌دهی مناسب، دمای هوای مناسب و محیط مرطوب قرار دارند که برای رشد گیاه بسیار مناسب است. محیط‌هایی مثل خانه‌ها و دفاتر کار معمولا نور کمتری دارند، رطوبت آن‌ها از گلخانه‌ها بسیار کمتر است در نتیجه باعث می‌شود بعد از انتقال از گلخانه به خانه، گیاهان دچار شوک و استرس شوند. هر چقدر تفاوت محیط گلخانه و خانه بیشتر باشد، استرس بیشتری در گیاه ایجاد می‌شود و تأثیرات منفی بیشتری روی رشد آن می‌گذارد.

سازگاری با محیط معمولا باید توسط فروشندگان ایجاد شود. در واقع آن‌ها باید با انتقال گیاهان آپارتمانی از گلخانه به محیط‌هایی شبیه خانه، به مرور زمان امکان سازگاری گیاه با محیط جدید را فراهم کنند. اما به دلیل تغییراتی که در گیاه ایجاد می‌شود، شاید برای ارائه در بازار مناسب نباشند. به همین دلیل باید مدتی بگذرد و گیاهان سازگار شده معمولا قیمت بیشتری دارند.

برای اینکه گیاه تازه خریداری شده را به محیط جدید عادت دهید، ابتدا به مدت ۳ تا ۴ هفته آن را در محیطی که بیشتری نور را دارد نگهداری کنید و بعد به مکان جدید منتقل کنید. ایوان‌ها و بالکن‌ها البته اگر در فصل گرم سال باشید، برای این منظور مناسب هستند. گیاهان را زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید.

رایج‌ترین نشانه‌ی تغییر محیط گیاه در فضاهای دربسته، ریختن برگ‌ها است. اگر ریختن برگ‌ها شدید نباشد و به مرور زمان کمتر شود، جای نگرانی نیست و گیاه در حال سازگار شدن با محیط جدید است. فراموش نکنید که هر بار گلدان را در محیط جابه‌جا کنید به نحوی که تغییرات محیطی زیادی را تجربه کند، ممکن است لازم باشد که این دوره‌ی سازگاری را بگذراند.

نشانه‌های گیاهی که با محیط سازگار نشده است

برگ‌هایی به رنگ سبز روشن یا مایل به زرد
کوچک شدن برگ‌ها
پیچ خوردن بخشی از برگ‌ها
برگ‌های ضخیم
برگ‌هایی با فاصله نزدیک
ساقه‌ی ضخیم
حرکت برگ‌ها به سمت بالا

~ASAL~ · 20/5/23

نکاتی درباره‌ی خرید گل‌های آپارتمانی
فقط گیاهانی را بخرید که سالم باشند و رنگ برگ‌های آن‌ها سبز متوسط تا تیره باشد؛ مگر اینکه خود گیاه برگ‌های رنگ روشن داشته باشد.

اگر گیاهی دارای برگ‌های زرد، قهوه‌ای، لکه دار و ظاهر غیرطبیعی است، آن را خریداری نکنید. گیاهانی که در گلخانه چنین شرایطی دارند، به‌ندرت در خانه دوام می‌آورند.

زیر برگ‌های گیاه را بررسی کنید تا نشانه‌ای از وجود آفات و حشرات در آن نباشد.

انتخاب گلدان

گلدان زیبا می‌تواند زیبایی گل‌های آپارتمانی را دو چندان کند و جذابیت بیشتری به دکوراسیون خانه‌ بدهد. اما غیر از ظاهر زیبا باید نکات دیگری را هم موقع خرید گلدان مد نظر قرار دهید. گلدانی بخرید که شرایط زیر را داشته باشد؛

متناسب با نیازهای گیاه و میزان رشد آن باشد.
متناسب با شرایط محیط باشد.
استحکام قابل توجهی داشته باشد چون ریشه‌ی بعضی از گیاهان می‌تواند به‌راحتی به گلدان آسیب بزند.
زهکشی مناسبی داشته باشد.
وزن آن مناسب و حمل و نقل کردن آن راحت باشد.
مدل، شکل ظاهری و ابعاد گلدان را باید با توجه به الگوی رشد گیاه انتخاب کنید. برای گیاهانی که رشد کمی دارند، گلدان‌های کوچک مناسب است اما اگر رشد گیاهی زیاد باشد، گلدان کوچک باعث می‌شود که مجبور باشید مرتب گلدان آن را عوض کنید. برخی گیاهان ریشه‌های رونده رو به پایین دارند. برای این گیاهان، گلدان‌های بلند انتخاب خوبی است.

گلدان‌های سفالی معمولا انتخاب خوبی برای کاشت گیاه است چون سطح گلدان هم اجازه‌ی تنفس به خاک را می‌دهد. در این گلدان‌ها، آب با سرعت بیشتری تبخیر می‌شود در نتیجه شاید به آبیاری بیشتری نیاز پیدا کنند. گلدان‌های سفالی لعاب‌دار امکان جابه‌جایی هوا ندارند ولی طرح و رنگ آن‌ها متنوع است.

گلدان‌های پلاستیکی ارزان‌تر و سبک‌تر هستند و در برابر شکستن هم مقاومت خوبی دارند. انتقال هوا و بخار شدن آب داخل گلدان در این نوع گلدان‌ها کمتر است.

~ASAL~ · 20/5/23

هرس کردن و تعویض گلدان

یکی از سؤالاتی که معمولا مطرح می‌شود این است که بهترین زمان برای هرس گیاه چه زمانی است؟ بهترین پاسخ برای این سؤال این است که باید برای هرس کردن، چرخه‌ی طبیعی رشد گیاه را به عنوان راهنما در نظر بگیرید. مثلا وقتی رشد گیاه سریع‌ شده و می‌خواهید اندازه‌ی آن را در حدی حفظ کنید، آن را مرتب و به مقدار کم هرس کنید. با هرس کردن تعداد شاخه‌های منشعب شده از ساقه‌ی اصلی گیاه بیشتر می‌شود و گیاهان آپارتمانی شما پرتر به نظر می‌رسند.

در فصل زمستانی یا زمانی که رشد گیاه کند شده، نیازی به هرس کردن آن نیست. وقتی یک گیاه بزرگتر از گلدان شده، می‌توانید هرس کردن ریشه‌ها را هم انجام دهید.

برای عوض کردن گلدان هم توجه کنید که وقتی می‌خواهید از یک گلدان دوباره استفاده کنید، آن را به خوبی بشویید تا کمپوست‌های قدیمی، مواد شیمیایی و… از آن پاک شود. تصمیم‌گیری برای تعویض گلدان، به ظاهر و رشد گیاه بستگی دارد. اگر قسمت بالایی گیاه نسبت به گلدان خیلی بزرگتر شده، وقت عوض کردن گلدان است.

از بین بردن آفات

یکی از نکات مهم در نگهداری از گیاهان آپارتمانی، مقابله با آفات است. گیاهان کمی هستند که برای همیشه در برابر آفات ایمن بمانند. وقتی گیاهان در شرایط استرس‌زا قرار بگیرند مثلا نور کم داشته باشند یا آب زیادی به آن‌ها بدهید، عوامل بیماری‌زا که از خاک حاصل می‌شود، معمولا باعث آسیب رسیدن به گیاه می‌شود. علاوه بر قارچ که ناشی از رطوبت بیش از اندازه است، آفت‌های دیگری هم ممکن است گریبان گیاهان آپارتمانی را بگیرد. در ادامه چند نوع از آن‌ها را معرفی می‌کنیم؛

شپشک (Scale)
شپشک‌ها بسته به نوع، رنگ‌های متفاوتی دارند و طول آن‌ها بین ۳ تا ۸ میلی‌متر متغیر است. این آفت، آب موجود در برگ‌ها و ساقه‌های گیاه را می‌مکد. این آفت معمولا به راحتی قابل تشخیص نیست و زمانی می‌توانید آلودگی به این آفات را پیدا کنید که تعداد زیادی از این حشرات به گیاه حمله کرده باشند.

شپشک آردی (Mealybug)
این حشره ۵ تا ۸ میلی‌متری است. روی بدن این حشره با کرک‌های سفید پوشید شده است. به همین دلیل ظاهری سفیدرنگ و پنبه‌ای دارد. این حشرات معمولا روی ساقه‌های تازه دیده می‌شوند. این حشره هم آب داخل ساقه را می‌مکد.

شته
شته‌ها هم حشراتی مکنده هستند. رنگ شته‌های گیاهان آپارتمانی معمولا سبز است ولی ممکن است به رنگ‌های صورتی، آبی، قهوه‌ای، زرد یا سیاه هم دیده شوند. شته‌ها معمولا بال ندارند ولی وقتی در تعداد زیادی جایی دیده شوند، انواع بال‌دار هم در آن‌ها پیدا می‌شود.

کنه‌ی تارعنکبوتی
این حشره به سختی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود. این حشرات از قسمت داخلی برگ‌های جوان گیاه تغذیه می‌کنند. قسمت‌هایی از گیاه که تحت تأثیر آفت قرار بگیرد معمولا به رنگ طوسی یا زرد تغییر رنگ می‌دهد. این نوح حشره در محیط‌های خشک و بسیار گرم، گسترش بیشتری دارد.

~ASAL~ · 20/5/23

برای حل مشکل آفات چکار کنیم؟
بهترین راه، پیشگیری است. از ابتدا گیاهان را به دقت بررسی کنید و گیاهان بدون آفت را بخرید.
اگر مقدار آفات کم و قابل‌کنترل است، آن‌ها را با گوش پاک‌کن آغشته به الکل پاک کنید.
اگر این امکان وجود دارد، گلدان‌ها را به فضای باز منتقل کنید تا در فضای باز، شکارگران طبیعی این آفات، آن‌ها را از بین ببرد.
از صابون‌های آفت‌کش استفاده کنید. برای این منظور، ۲ قاشق چای‌خوری از صابون‌های آفت‌کش را در یک گالن آب بریزید و روی برگ‌ها و ساقه‌ها را به‌آرامی و با دستمال نرم، از این محلول بزنید.
اگر گلدان شما بیش از حد قابل کنترل تحت تأثیر آفات قرار گرفته، حل کردن این مشکل راحت نیست. باید بخش‌های آسیب‌دیده‌ی گیاه را از بین ببرید یا به کلی از آن گیاه صرف نظر کنید.
سخن آخر
نگهداری از گیاهان آپارتمانی کار سختی نیست اگر این کار را با عشق و علاقه انجام دهید. اگر از ابتدا گیاه سالمی خریداری کنید، معمولا به‌ندرت مشکلی برای آن ایجاد می‌شود. قبل از خرید هر گیاه، شرایط نگهداری آن را بررسی کنید و اگر متناسب با سبک زندگی یا محل زندگی شما است، اقدام به خریدن گیاه کنید. در این صورت، معمولا برای نگهداری از گیاهان آپارتمانی به مشکل برنمی‌خورید و بدون دردسر می‌توانید گلخانه‌ای زیبا با گل‌های متنوع در گوشه‌ای از خانه‌ی خود ایجاد کنید.

منبع: ویکی پدیا و الی گشت و سایر سایت‌ها و پی‌دی‌اف کتاب‌های جانوران‌وگیاهان

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

مدیر آزمایشی طبیعت و جانداران

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین