پیشینه تاریخی کاخ گلستان

M O B I N A · 1/10/22

گر چه تاريخچه كاخ گلستان به زمان شاه عباس صفوي( 988 ه.ق ) بر مي گردد و بخشي از سفرنامه پيترو دلاواله(در سال 1028 ه.ق كه شهر تهران را با چنارستاني كه قصر سلطنتي را احاطه كرده بوده، توصيف نموده است/ سر آغازي بر ارگ سلطنتي) خود مويد اين نكته است، و در سلسله هاي بعد كم يا بيش نيز مورد توجه واقع شده تا اينكه در عهد كريمخان زند ما بين سالهاي 1173 تا 1180 ه.ق نيز اين مجموعه با ساخت ديوانخانه اي دچار تغييرات اساسي گرديده، ولي اهميت واقعي ارگ را مي توان به دوران آقا محمدخان قاجار نسبت داد. وي در اواخر دوران زنديه و پس از مرگ كريمخان( 1193 ه.ق ) از بحران داخلي ايران استفاده نموده، ايلات قاجار را از دشت گرگان كه مركز سكونت آنان بود به دامنه هاي جنوبي البرز يعني ولايات تهران و دامغان سوق داد و سعي كرد كه بتدريج راه خود را به طرف فارس يعني مركز حكومت و قدرت زنديه باز كند.( هر چند كه لرد كرزن در كتاب ايران و قضيه ايران، درباره انتخاب تهران به پايتختي توسط آغامحمد خان و ايجاد مقر سلطنتي در اين شهر نزديكي به املاك و مقر طايفه خويش در گرگان و نزديكي به روس ها و تحت مراقبت داشتن آنها را جزء عوامل اين انتخاب مي شمارد.) آقا محمد خان بعد از غلبه بر لطفعلي خان زند در شعبان 1209 ه.ق به تهران برگشته و در نوروز 1210 ه.ق به نام پادشاه ايران تاجگذاري مي كند.
اين حركت آغامحمد خان به اهميت ارگ سلطنتي بيش از پيش افزوده و در عهد فتحعلي شاه قاجار هم به خاطر تاجگذاري وي در اين شهر( 24 ربيع الاول 1212 ه.ق / 1797 ميلادي در آستانه قرن 19 و همزمان با ناپلئون ) و هم بواسطه خيالات شكو همند اين پادشاه كاخ گلستان توسعه بيشتر و آراستگي بهتري را تجربه كرد. در عهد ناصرالدين شاه قاجار ( تاجگذاري جمعه 21 ذي القعده 1264 ه.ق / كاخ گلستان ) كاخ گلستان بواسطه مدت حكومت وي ( قريب به 49 سال ) و ديدار او بعنوان اولين پادشاه ايران از اروپا در سه سفر خود به سال هاي 1290 ، 1295 و 1306 ه.ق دستخوش تغييرات اساسي و متاثر از اروپا گرديد.

M O B I N A · 1/10/22

اگر چه در دوران سه پادشاه آخر سلسله قاجاريه ( مظفرالدين شاه، محمد علي شاه و احمد شاه قاجار ) تا انقراض اين سلسله (ربيع الثاني 1344 ه.ق / 9 آبان ماه 1304 ه.ش ) ارگ سلطنتي از لحاظ معماري تغييرات خاصي را به خود نديد ولي تاريخ آن با وقايع سياسي فوق العاده موثري مانند انقلاب مشروطه و تبعات ناشي از آن توام و عجين گرديد كه بخشي جدائي ناپذير از حافظه تاريخي ملت ايران را تشكيل مي دهد.
ارگ سلطنتي در سال هاي بعد از انقراض سلسله قاجار و به روي كار آمدن سلسله پهلوي شاهد تاجگذاري پهلوي اول( 4 ارديبهشت 1305 ه.ش ) و پهلوي دوم ( 4 آبان 1346 ه.ش ) و همچنين بعضي از تغييرات و تصرفات در بافت خود بوده است كه ما آنها را ناروا و نا بجا مي دانيم.
با اين اوصاف، كاخ گلستان با قدمتي كه از لحاظ حافظه تاريخي به 442 سال مي رسد يكي از منحصر بفرد ترين مجمو عه هاي تاريخي ايران مي باشد، اين مجموعه با اين قدمت نه تنها بيانگر بخش مهمي از تاريخ هنر اين مرز وبوم است بلكه بواسطه رخدادهاي فوق العاده موثر اتفاق افتاده در آن يا به نوعي مرتبط با آن، به مجموعه اي بي بديل و سندي زنده از مهمترين بخش تاريخ ايران تبديل گشته است .
هر چند كه كاخ گلستان در حال حاضر با وسعتي برابر با 5/4 هكتار( يك دهم وسعت اوليه ) در بخشي از شهر تهران به صورتي عضوي غريب از انـ*ـدام شهري از هم گسيخته واقع شده است و اطراف آن مملو از ساخت و سازهاي جديد و بي هويت با عملكرد هاي نا همگن با اوست وليكن بايد به رها سازي اين مجموعه ارزشمند از معضلات منطقه اي كه در آن واقع است اقدام كرد و مجموعه كاخ گلستان را به تفكري كه در پي ايجاد منطقه و بافت تاريخي كه مشتمل بر موزه ملي، ميدان مشق و .... است پيوند داد.
سال 1384 ه.ق (البته در مورد تاریخ دقیق ساخت آن، نقل قول های متفاوتی وجود دارد) و مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک(سرپرست ضرابخانه) طی مدت حدود پنج سال(90 – 1284 ه.ق با صرف هزینه ای بالغ بر سیصد هزار تومان بنا گردید. در زمان احداث تکیه دولت، در تهران حدود 40 تا 45 باب تکیه وجود داشت که با گذشت زمان بر شمار آنها افزوده شد و به 70 تا 80 تکیه رسید.
در این میان، تکیه دولت به سبب نوع معماری اش، بیش از سایر تکایای قدیم تهران هم چون «تکیه حیاط شاهی و تکیه حاج میزرا آغاسی» توجه مورخان و هنرشناسان ایرانی و غیر ایرانی را به خود جلب کرده بود. در خصوص علل ساخت تکیه دولت در کتاب تاریخچه کاخ گلستان و ابنیه سلطنتی، نوشته یحیی ذکاء آمده است: «معتبرترین و وسیعترین تکیه های تهران که تعزیه های دولتی در آن برگزار می شد، «تکیه حاج میرزا آغاسی و تکیه دولت قدیم بود که تکیه عباس آباد نیز نامیده می شد.» استقبال شدید مردم بخصوص زنان از نمایش های مذهبی، همچنین کوچکی فضای تکیه عباس آباد، کار اجرای شبیه گردانی را مختل می ساخت و اقتضای زمان و اوضاع نیز تکیه بزرگتر و وسیع تری را طالب بود، از این رو ناصرالدین شاه ضمن دادن دستور شروع بنای شمس العماره، فرمانی نیز برای ایجاد تکیه بزرگی در داخل ارگ سلطنتی به دوستعلی خان معیرالممالک صادر کرد. این بنا در ضلع جنوب شرقی باغ گلستان و در جنوب غربی شمس العماره قرار داشت که قبلا در محل آن، انبار دولتی ارگ شهر مستقر بود. در مورد موقعیت دقیق تکیه دولت، تفاوت هایی جزِئی در اسناد برجای مانده موجود است با وجود این موقعیت این بنا در جنوب غربی کاخ گلستان، کنار شمس العماره و روبه روی مسجد شاه سابق را همه تایید کرده اند، اما در خصوص قطعه زمین مورد استفاده برای احداث این بنا، پژوهشگران اظهار نظرهای متفاوتی کرده اند. برخی معتقدند فقط منزل مسکونی امبیرکبیر بعد از مرگش تخریب شده و به این منظور اختصاص یافته است و برخی دیگر نیز نوشته اند منزل امیرکبیر همراه با زندانخانه دولتی و سیاهچال که گرمابه مخروبه ای بود و انبار های قدیمی، محل احداث تکیه دولت بوده است. در کتاب معماران ایران؛ از آغاز دوره اسلامی تا پایان دوره قاجار، با استناد به فهرست استاد یحیی ذکاء( مقاله معماران و استادکاران دوره اسلامی) و همچنین در مقاله آقای عنایت الله شهیدی با عنوان تکیه دولت و بررسی های ناقص و نادرست درباره آن، به نقل از استاد کریم پیرنیا، استاد حسینعلی مهرین به عنوان معمار تکیه دولت ذکر شده است.

M O B I N A · 1/10/22

ساختمان تکیه دولت مدور و آجری باتوجه به اینکه اکنون از این بنای با عظمت اثری برجای نمانده است، با استناد به اطلاعات موجود و همچنین تصویر رنگی این تکیه اثر مرحوم کمال الملک که گویاترین سند معتبر از این بنا است، به معرفی معماری آن می پردازیم: معماری تکیه دولت را، برخی محققان همچون«خانم کارلاسرنا»، «دکتر فووریه» و «لرد کرزن» اقتباسی از آلبرت هال لندن (Albert Hall) یا تماشاخانه ها و آمفی تئاترهای غربی دانسته اند. البته با توجه به اینکه سفر اول ناصرین الدین شاه به اروپا در سال 1290 هجری قمری انجام گرفته و طبق اسناد تکیه دولت طی سال های 90-1284 ه.ق ساخته شده بود، این نظر کمی تامل برانگیز است. سایر پژوهشگران از جمله بهرام بیضائی، مهدی فروغ و یحیی ذکاء نیز معتقدند که ساختمان تکیه دولت بر اساس طرح میدان ها، برخی کاروانسراها و تکایا طراحی و ساخته شده بود. شکل کلی بنای تکیه دولت از بیرون به صورت منشورهشت ضلعی بود که در داخل به یک استوانه کامل با قطر میانی حدود 60 متر تبدیل می شد. این بنا با ارتفاعی حدود بیست و چهارمتر در چهار طبقه( با احتساب سردابها و زیرزمین ) با مساحت تقریبی 3824 متر مربع و گنجایش حدود بیست هزار نفر طراحی شده بود. پی بنا سست بود و بر روی خاک دستی قرار گرفته بود و همین امر از ابتدا مشکلاتی برای مقاومت و ایستایی آن پدید آورد.
تکیه دولت سه ورودی داشت: ورودی اصلی و بزرگ در ضلع شرقی تکیه برای مردان، با دری دو لنگه و سر دری جناغی؛ ورودی ضلع غربی برای زنان، از سمت میدان ارگ با سر در جناغی و شش مناره کوچک در دو طرف که با کاشی معقلی پوشیده شده بود و ورودی سوم، راهرو پر پیچ و خم و تاریکی بود که قسمت شاه نشین تکیه را به ضلع جنوبی کاخ گلستان وصل می کرد و شاه برای ورود به تکیه از آن می گذشت.
تکیه دولت تا پایان دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفت چنانکه می توان تشییع جنازه ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه را نام برد و در محرم 1326ه.ق نیز محمد علی شاه، مطابق رسم همه ساله، به تکیه رفت و در اثر ازدحام جمعیت تلفاتی به بار آمد. آخرین بار که در زمان قاجار نکیه دولت مورد بهره برداری قرار گرفت مربوط به مجلس موسسانی که در 15 آذر 1304 تشکیل شد و احمد شاه خلع و رضا خان را به ریاست حکومت موقت منصوب گردید.
تکیه دولت، پس از مشروطه با نفوذ و تاثیر فرهنگ و هنر غرب بر کشور و پیدایش تئاتر و نمایش جدید در ایران، ارزش و اهمیت پیشین خود را از دست داد. حتی گاهی مراسمی غیر از اجرای تعذیه در آن برگزار شد، چنانچه در سال 1302 و 1304 ه.ش، با مرمت قسمت های برخی تکیه، آن را برای برگزاری «نمایشگاه امتعه وطنی» و «تشکیل مجلس موسسان» در نظر گرفتند. تکیه دولت، عظیم ترین نمایش خانه تاریخ ایران، سالها متروک و نیمه مخروبه بود تا اینکه در 1325 ه.ش برای ساخت بانک ملی شعبه بازار آن را تخریب و بیشتر عرصه آن زیر بنای بانک گردید.

M O B I N A · 1/10/22

اندرون یا عمارت فرح آباد

کاخ گلستان از سمت شمال بـ*ـو*سیله چند در و دالان باریک با حرم خانه که اندرون و فرح آباد نیز نامیده می شد ارتباط داشت. پیش از سلطنت ناصرالدین شاه عمارت اندرون همان ساختمانها و اتاق ها و تالارهای دوران فتحعلی شاه بود و بقول مرحوم معیرالممالک این قسمت از بیوتات سلطنتی گر چه دارای وسعت زیادی نبود ولی طرز ساختمان خوشی داشت .
در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه که درعمارت ارگ سلطنتی تغییرات عمده و مهمی داده میشد بنا بنوشته هدایت در روضه الصفای ناصری تغییرات مهمی در اندرون توسط حاج علیخان حاجب الدوله و به سال 1271 ه.ق ایجاد گردید .
پس از آنکه زنهای حرم سرای ناصرالدین شاه رو به ازدیاد نهاد و رفته رفته جا بر آنان تنگ شد مجبور گردیدند اندرون را دوباره وسعت داده بزرگتر سازند و بهمین منظور در سال 1299 ه.ق و با مباشرت بنائی آقا ابراهیم خان امین السلطان تمام بناهائی را که توسط حاجب الدوله ساخته شده بود را خراب نموده و بر وسعت اندرون اضافه نمودند. پس از آن که ساختمانهای اندرون در دورادور باغچه و حیاط آن بپایان رسید در سال 1303 ه.ق ناصرالدین شاه مصمم گردید که برای خوابگاه خود نیز کاخی به سبک جدید در وسط باغچه بسازد . مباشرت ساختن این کاخ نیز به محمد ابراهیم خان امین السلطان واگذار گردید . ساخت بنای کاخ مدت یکسال تمام طول کشید و در روز یکشنبه 9 رجب 1304 .ه.ق افتتاح گردید . این کاخ بر خلاف عمارن دیگر ساختمانی بودکاملا به سبک اروپائی که از روی کاخ دولمه باغچه سلطان عثمانی ساخته شده و تزئین یافته بود .کل بنا های عمارت اندرون در زمان پهلوی تخریب و به ساختمانهای وزارت دارائی اختصاص یافت . در زمان گذشته تقریبا متصل به ضلع شمال شرقی شمس العماره یک دستگاه عمارت بزرگ وطولانی باغ گلستان را به دوقسمت تقسیم می کرد که آن را عمارت خروجی می نامیدند.این بنا از مشرق به مغرب شامل: اتاق موزه،تالار آینه گلستان، صندوق خانه و رختدارخانه سلطنتی بود. اساس قصر مزبور در زمان آغامحمدخان نهاده شده بود ولی به سال 1216ه.ق در عهد فتحعلی شاه پایان یافت. ناصرالدین شاه پس از مراجعت از سفر فرنگ چون موزه بزرگتری احداث نمود، این بنا را در سال 1296ه.ق منهدم کرده محل آن را تبدیل به دریاچه یا استخر بزرگی نمودند که استخر جلوعمارت بادگیر و شمس العماره و استخر جلو کاخ اصلی را به هم متصل می ساخت. این استخر را در اوایل سلطنت پهلوی اول پر نموده و در حال حاضر به فضای سبز اختصاص یافته است. که نام کاخ گلستان از نام اتاق یا تالار گلستان فتحعلی شاهی که در عمارت خروجی بود، گرفته شده و از طریق اطلاق جز به کل سپس همه کاخ های سلطنتی را با این نام خوانده اند ولی گاهی تالار آینه جدید را نیز تالار گلستان می گویند.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

پیشینه تاریخی کاخ گلستان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین