نماد گل نیلوفر در فرهنگ و هنر ایران باستان

[inszli8]

نام گل نیلوفر در زبان سانکسریت پادما (padma) ،در زبان چینی لی‌ین‌هوا (lien-hua)، به زبان ژاپنی رنگه (Range) و در انگلیسی لوتوس (lotus) است.گل نیلوفر یکی از شاخص‌ترین نمادهای گیاهی و باستانی است و از جمله نمادهایی است که از تمدن مصر و فنقیه وارد دنیای باستان شرق از جمله ایران شده است. ایرانیان گل نیلوفر را نماد خورشید، کمال، زیبایی و باروری می‌دانند. نماد آناهیتا ایزد بانوی آب‌های روان است، که با آیین مهر پیوند نزدیک دارد. در نگاره‌های تـ*ـخت جمشید تا طاق بستان دیده شده است. با توجه به این مسئله، هدف ما از این تحقیق بررسی نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در دنیای ایران باستان و دستاوردهای آن بوده است. روش تحقیق مورد استفاده بصورت کتابخانه‌ای بوده است. در این مقاله به مواردی چون : نماد گل نیلوفر، جشن گل نیلوفر، دستاوردهای هنری گل نیلوفر و … پرداخته شده است و سعی بر این داشته ایم که، به اهمیت نقش و جایگاه گل نیلوفر در دنیای ایران باستان بپردازیم تا بر همگان آشکار شود. واژگان کلیدی : نماد، گل نیلوفر، ایران باستان مقدمه: سرزمین ایران سابقه و تمدن درخشنده‌ای در دنیای باستان دارد .پایهٔ زندگی هر جامعه بر فرهنگ و تمدن کهن آن سرزمین استوار است و با شناختن آن، از زندگی اجدادمان آگاهی بیشتری بدست می‌آوریم و با فرهنگ و اعتقادات آنان بیشتر آشنا می‌شویم و به اصل خود پی ببریم. نمادها در زندگی اجدادی یک ملت نقش بسیار مهمی داشته اند. نماد یکی از نشان‌هایی است که نشانگر اندیشه، شیء، مفهوم، چگونگی و جزء اینها می‌تواند باشد. در سراسر تاریخ پر فراز و نشیب، هنر بزرگترین سرمایه هر دوره بوده است. گل نیلوفر نماد دنیای ایران باستان است که در مذهب و هنر نقش پررنگی داشته است. هنر هر ملت نمایانگر ذوق هنری و سلیقه و فرهنگ هر ملت است و گل نیلوفر نماد هنر و ذوق هنری ایران باستان می‌باشد. اعتقادات مذهبی یک جامعه قدمت دیرینه‌ای در فرهنگ و سنت آن جامعه دارد، گل نیلوفر در اعتقادات ادیانی چون زرتشت و مهرپرستی رخنه کرده است و از لحاظ مذهب نماینده انسان به کمال رسیده می‌باشد. علت علاقه ما در انتخاب این موضوع این تحقیق بدلیل این است که، گل نیلوفر در هنر، مذهب، جشن‌ها و اعتقادات مردم نقش بسزایی داشته و بسیار مورد اهمیت مردم جامعه ایران باستان است. این تحقیق نکات قابل توجهی را در مورد گل نیلوفر مورد بررسی قرار داده است. نیلپر = نیوپل = نیلوفر = نیلوفرک از سانکسریت تیره نیلوفریان نزدیک به آلاله است. نام گل نیلوفر در زبان سانسکریت پادما(Padma) ،در زبان چینی لی‌ین‌هوا(lien-hua)، به زبان ژاپنی رنگه (Range) و در انگلیسی لوتوس (lotus) است.گل نیلوفر یکی از شاخص‌ترین نمادهای گیاهی و باستانی است و از جمله نمادهایی است که از تمدن مصر و فنقیه وارد دنیای باستان شرق از جمله ایران شده است. ایرانیان گل نیلوفر را نماد خورشید، کمال، کمال زیبایی، باروری می‌دانند. نیلوفر یعنی شکفتن معنوی زیرا ریشه هایش در لجن است و با این حال به سمت بالا و رو به آسمان می‌روید. در نگاره‌های تـ*ـخت جمشید تا طاق بستان دیده شده، نماد صلح و شادی است و از آنجا که این گل با آب در ارتباط است نماد آناهیتا ایزد بانوی آب‌های روان است که با آئین مهر پیوندی نزدیک دارد. گل نیلوفر از نظر باورهای مردمی با خورشید و احیانا میترا در پیوند بوده است که در زمان شکوفایی سالانه گل نیلوفر و زمان شکوفایی روزانه آن با خورشید هماهنگ است و هر روز با طلوع خورشید شکوفا می‌شود و آغاز تابستان که از 6 تیر ماه بوده آغاز سال نو بحساب می‌آمده است که در آن روز جشن نیلوفر برگزار می‌شده است. نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در ایران باستان: گل نیلوفر بصورت نمادهای مختلف در زندگی جامعهٔ ایران باستان بکار می‌رفته است. (( … نیلوفر یعنی زمین عالم هستی، در آب‌های امکانات بی پایان می‌شکفد؛ ماتریس شمسی؛ با طلوع خورشید باز و با غروب آن بسته می‌شود، که مظهر تجدید حیات شمسی است، بنابراین مظهر همهٔ روشنفکری‌ها، آفرینش، باروری، تجدید حیات و بی مرگی است. کمال زیبایی نیز به شمار می‌رود… نیلوفر، نماد کمال است زیرا برگ‌ها، گل‌ها و میوه اش دایره‌ای شکلند. نیلوفر یعنی شکفتن معنوی زیرا ریشه هایش در لجن است و به سمت بالا می‌روید، از آب‌های تیره خارج می‌شود، و گل‌ها زیر خورشید و روشنایی آسمان رشد می‌کنند. ریشه اش مظهر ماندگاری، ساقه اش بند ناف که انسان را به اصلش پیوند می‌دهد، گلش پرتوهای خورشید؛ غلاف دانه، باروری آفرینش است… نیلوفر نماد انسان فوق العاده یا تولد الهی است زیرا بدون هیچ ناپاکی از آب‌های گل آلود خارج می‌شود. ایزدان از نیلوفر بیرون می‌آیند یعنی جهان از عنصر آبی بوجود آمده است، نیلوفر مظهر خروج خورشید از آب‌های آشفتگی آغازین است، در نقش قمری – شمسی، نیلوفر دوجنسی، قائم به ذات پاک و کبرزایی است. شعلهٔ برخاسته از نیلوفر هم مظهر مکاشفهٔ الهی است و هم وحدت قوای دوگانه آب و آتش، ماه و خورشید، نر و ماده – هم گل و هم برگ نیلوفر منشأ نگهداری مرحلهٔ خاصی از هستی است… )) ( کوپر، 1386 : 371 – 370 ). درنتیجه گل نیلوفر نماد و مظهر ارکان مهم زندگی جامعه ایران باستان بوده است. خاستگاه گل نیلوفر عبارت بود از:(( نیلوفر / Lotus / به سانکسریت پادما Padma، به چینی لی ین – هوآ Lien – hua ؛ به ژاپنی رنگه Renge. نام گونه‌های مختلف سوسن آبی، که در مصر باستان و در بسیاری از بخش‌های آسیا مورد پرستش بوده و جنبهٔ مقدس آن در آغاز، از محیط آبی آن ناشی می‌شد، زیرا آب نماد باستانی اقیانوس کهن بود که کیهان از آن آفریده شد. نیلوفر، که بر روی سطح آب در حرکت بود، به مثال به زاهدان آن به شمار می‌رفت. هم در اسطوره و هنر مصری و هم هندی، گلبرگ‌های آن در حال شکفتگی، یک خدای آفریننده را نشان می‌دهد. از آنجا که در سپیده دم، باز و در هنگام غروب بسته می‌شود، به خورشید شباهت دارد که خود منبع الهی جیات است. رع، خورشید – خدا و آفرینندهٔ مصری، به صورت کودکی مصور شده که بر روی گل آرمیده است یا، سر او از گل نیلوفر بیرون می‌آید و آن، در آغاز حرکت روزانهٔ خود از طریق آسمان است. نیلوفر به وسیلهٔ نفرتوم Nefertum، خدای مربوط به رع، که عمدتا در ممفیس مورد پرستش بود، تجسم یافت. نفرتوم تاجی از نیلوفر برسر دارد که دو پر بر فراز آن است. هاثور، آسمان الهه، در یکی از جنبه‌های خود، نیز مربوط به رع بود و گاهی نیلوفری در دست داشت. سرستون‌های معابد مصری را به گونه‌ای می‌آراستند که نیلوفر را بر روی آن‌ها بصورت غنچه، گاه گشوده و به شکل زنگ، حجاری می‌کردند. نیلوفر نشانهٔ مصر علیا بود.)) ( هال، 1389 : 309 ). از این قسم چنین بر می‌آید که، نیلوفر در هنر، مذهب و تمدن مصر اهمیت بسیار زیادی داشته است. گل نیلوفر نماد گیاهی و باستانی ایران باستان است که از تمدن‌های دیگر وارد ایران شده است. (( در سدهٔ هشتم قبل از میلاد، تصویر نیلوفر به فنقیه و از آنجا به آشور و ایران انتقال یافت و در این سرزمین‌ها، گاهی جانشین درخت مقدس می‌شد. الهه‌های فنیقی به عنوان قدرت آفرینندهٔ خود، گل نیلوفر در دست دارند. این گل، غالبا” در تزئینات دورهٔ ساسانی به چشم می‌خورد. ( سدهٔ سوم – هفتم میلادی ). )) ( هال، 1389 : 310 ). چنین تصور می‌رود که، گل نیلوفر از تمدن فنقیه وارد تمدن ایران شده و جایگاه خود را حفظ کرده است. جشن نیلوفر در ایران باستان: در ایران باستان جشن‌ها و آیین‌های مختلف برگزار می‌شده است. (( …تیرماه روز ششم آن خرداد است و عیدی است که جشن نیلوفر نام دارد و این عید مستحدث است … )) ( بیرونی، 1363 : 334 ). بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که، جشن نیلوفر جشن تازه بوده است و سابقه تاریخی در ایران باستان ندارد. در هنگام برگزاری جشن نیلوفر، آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شده است. (( … این روز شست و شو و تبرک و تقدیس آب معمول بوده و شاید بر اثر اهمال در حساب و شمار روز و ماه با جشن تیرگان قرابتی داشته و یا به احتمال مقدمهٔ جشن تیرگان بوده باشد. )) ( رضی، 1358 : 379 ). جشن نیلوفر با جشن تیرگان در ارتباط بوده است. جشن‌هایی که در ایران باستان برگزار می‌شدند همگی هدفی را دنبال می‌کردند. (( مطابق معمول، هدف از برگزاری این همه جشن‌ها و گردهم آیی‌ها، نزدیکی افراد یک جامعه و نزدیکی و موانست آنان و تمرکز نیرو و اتحاد و اتفاق و رفع گرفتاری‌ها و کمک و یاری به هم بوده است. این اهداف اجتماعی و انسانی که مورد تأیید دین و جنبه‌ای کاملا مذهبی داشت… )) ( رضی، 1358 : 62 ). نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در معماری ایران باستان: در ایران باستان معماری و هنر نقش بسزایی داشته است و از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. (( یکی از مشهورترین کاربردهای نیلوفر در هنر و معماری ایران باستان، زیرستون‌های نیلوفرین در ستون‌های عظیم تـ*ـخت جمشید است. ( تصاویر شماره 2 و 1 ) حضور این لوتوس واژگون به عینیت به رویت ما می‌گذارد… مهم‌تر این که آیا حقیقتا معماران و طراحان تـ*ـخت جمشید در برپا کردن این ستون‌ها، نیلوفر را بنا و به وجه نمادین آن در اسطوره‌های ایرانی … مورد استفاده قرار می‌دادند؟ البته همچنان که ذکر کردیم، نیلوفر در هنر و معماری هخامنشی تنها در زیر ستون کاربرد ندارد، بلکه در پیکره‌های حجاری شده بر بنای آپادانا در دست یکی از شاهان هخامنشی نیلوفری می‌بینیم که دقیقا جایگاه اسطوره‌ای این گل و تقدس آن اشاره دارد. ( تصویر شماره 3 ) … و البته مصادیقی چنین، این معنا را به خوبی و سادگی اثبات می‌کند که معماران و طراحان ایرانی دقیقا” به جایگاه و ارزش نیلوفر واقف بوده اند اما به نظر می‌رسد حضور نیلوفر در زیر ستون‌ها و سرستون‌ها نیازمند تأمل افزون تری باشند زیرا، نشانه‌هایی بیانگر آنند که چنین اسلوی پیش از شاهان هخامنشی در مصر و بین النهرین مورد استفاده بوده است … )) ( بلخاری قهی، 1384 : 97 – 95 ). به همین جهت گل نیلوفر از نظر هنری و تقدس در معماری هخامنشیان نقش و جایگاه مهمی داشته است. گل نیلوفر در حجاری‌ها و معماری‌های ایران باستان هم خود را نمایان کرده است. (( در حجاری‌های تاق بستان کرمانشاه هم گل نیلوفر مربوط به زمان ساسانیان دیده می‌شود … استفادهٔ نمادین از نیلوفر آبی در نقش برجسته‌های تـ*ـخت جمشید و در نیلوفرهای واژگون و سرستون‌ها و باید ستون‌ها نشان از اهمیت آئینی و مقدس این گل را در عصر هخامنشی دارد … )) ( گلابچی، زینالی فرد، 1391 : 175 ). از این توضیحات می‌توان دریافت که، گل نیلوفر در معماری و حجاری‌های ایران باستان بخصوص در دوره‌های ساسانی و هخامنشی خود را جای داده است. نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در مذهب ایران باستان: مهرپرستان که در آن زمان تعداد زیادی از افراد جوامع ایران باستان را تشکیل می‌دادند، اعتقادات خاصی در خصوص تولد مهر ( میترا ) داشتند. (( گل و گیاه نیلوفر، از نمادهای مشهور مهری است که با آب سر و کار دارد و روی سطح آب می‌روید. که مادر مهر از تخمه‌ای که در آب است آبستن می‌شود و میترا را می‌زاید… هم چنین گوهر تن زرتشت به میانجی آب و گیاه به او راه یافت… بدیهی است گیاهی که در خور نگهداری سوشیانس ( = مهر ) در دریاچه باشد. همان گل آبی نیلوفر است… از سویی با آب، از دیگر سو با خورشید در رابـ*ـطه است : دربارهٔ نیلوفر گویند که با آفتاب سر بیرون می‌آورد و باز با آفتاب فرو می‌رود…)) ( رضی، 1371: 96 ). بنابر نوشته این پاراگراف گل نیلوفر با آیین مهر ارتباط تنگاتنگی دارد. گل نیلوفر در اعتقادات زرتشتیان هم نقش بسزایی داشته است. (( … مادر مهر در دریاچه هامون به شنا می‌پردازد و در حین شنا، نطفه مقدس مهر در رحم او قرار گرفته و مهر چون نیلوفری بر سطح آب متولد می‌شود این نمونه تولد یکی از مشهورترین نمونه‌های زایش در آیین زرتشت است که در مورد خود او سه منجی آخرالزمان این مذهب ( هوشیدر، هوشیدرماه و سوشیانس ) رخ می‌دهد همچنین در آئین، تنها گیاهی که لایق و سزاوار نگهداری فر زرتشت فرزندانش و مهر در دریاچه کیانسه است همان گل نیلوفر آبی است … )) (بلخاری قهی، 1384 :80 ). می‌توان نتیجه گرفت که گل نیلوفر در اعتقادات مذهبی زرتشتیان و مهرپرستی مشترک است. آثار متعددی وجود دراد که نشان دهندهٔ تولد مهر ( میترا ) در آب است. (( … در برخی از آثار نشان داده می‌شود که مهر در آب متولد شده است و مجسمه‌هایی که در این زمینه موجود است مهر را با مادرش که پیکر برهنه‌ای دارد نشان می‌دهند. مهر در آب متولد می‌شود و روی یک گل نیلوفر قرار می‌گیرد …( تصویر شماره 10) )) ( بلخاری قهی، 1384 : 91 ). پس بنا بر متن بالا فرضیه تولد مهر در آب و از گل نیلوفر اثبات می‌شود. گل نیلوفر به جزء اینکه در اعتقادات مذهبی ایران باستان نقش داشته، خود را در مکان‌های مذهبی هم جای داده است. (( درتاق بستان، بیرون کرمانشاه با چشمه و برم کوچک زیبایی که جلو آن است و همیشه در کنار یادمان‌های مهری دیده می‌شود، پیکر مهر با پرتو خورشید دور سرا و بر سنگ تراشیده شد که روی گل نیلوفر ایستاده است. در نقوشی چند از مهرابه‌ها، زایش و بیرون آمدن مهر از درون گل نیلوفر نشان داده شده است. )) (رضی، 1371 : 100 ). این مطلب نشان دهندهٔ اهمیت زیاد گل نیلوفر در مذهب مهرپرستی است که، حتی در مکان‌های مذهبی مهرپرستی نقوش گل نیلوفر دیده می‌شود. نتیجه گیری: همانگونه که قبلا گفته شد موضوع این تحقیق بررسی نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در ایران باستان است. ما در این تحقیق سعی بر این داشته ایم که، با نقش و جایگاه نماد گل نیلوفر در تمدن ایران باستان و دستاوردهای آن آشنا شویم. دریافتیم که : نماد گل نیلوفر از تمدن فنقیه وارد ایرا تمدن ایران شده و جایگاه خود را حفظ کرده است و البته خاستگاه آن تمدن مصر باستان می‌باشد. جزء ارکان و نماد مهم زندگی جامعه ایران باستان شده است. در ایران باستان جشن‌های متعددی برگزار می‌شده است که، هدف از برگزاری این جشن‌ها اتحاد و نزدیکی افراد در اجتماع بوده است و به ظاهر جشنی به نام نیلوفر برگزار می‌شده است که با جشن تیرگان در ارتباط بوده است. نماد گل نیلوفر از نظر تقدس در هنر و معماری تمدن هخامنشی و تزئینات ساسانی نقش و جایگاه خاصی داشته است و در همه جای هنر ایران باستان حضور داشته است. از نظر تقدس مذهبی گل نیلوفر پیوند میان دین زرتشت و مهرپرستی است و حتی در اعتقادات و مکان‌های مذهبی ایران باستان به وفور نماد گل نیلوفر دیده می‌شود. منابع: بلخاری قهی، حسن، ( 1384 )، اسرارمکنون یک گل، چاپ اول، تهران، حسن افرا بیرونی، ابوریحان، ( 1363 )، آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، چاپ سیم، تهران، امیرکبیر شاهیجانی، محمد، ( 1386 )، هخامنشی تمدن و هنر، چاپ اول، شیراز، تـ*ـخت جمشید رضی، هاشم، ( 1371 )، آئین مهر، چاپ اول، تهران، بهجت ، ( 1358 )، گاه شماری و جشن‌های ایران باستان، چاپ اول، تهران، فروهر کوپر، جی.سی، ( 1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، چاپ دوم، تهران، فرهنگ نشر نو گلابچی، محمود و زینالی فرید، آیدا، ( 1391 )، معماری آرکی تایپی، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران گیرشمن، رمان، ( 1370 )، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره وشی، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، ( 1371 )، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی هال، جیمز، ( 1389 )، فرهنگ نگاره‌ای نماد در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ چهارم، تهران، فرهنگ معاصر

نماد گل نیلوفر در فرهنگ و هنر ایران باستان

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

بهترین انجمن رمان نویسی ایران | رمان ۹۸

forum.roman98.com

رمان ۹۸ | دانلود رمان

نودهشتیا,بزرگترین مرجع تایپ رمان, دانلود رمان جدید,دانلود رمان عاشقانه, رمان خارجی, رمان ایرانی, دانلود رمان بدون سانسور,دانلود رمان اربابی,

roman98.com