هنر نمدمالی و کلاه‌دوزی

[M O B I N A]

نمد که به اصطلاح نسج نابافته است، با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت درست می‌شود. ساختن نمد بر اساس دو خاصیت پشم است، یکی خاصیت جعدیابی و دیگری پوسته‌ای شدن. وقتی که پشم در حرارت مرطوب مجعد شده و الیاف آن در هم روند پوسته‌ها نمی‌گذارد الیاف دوباره از هم باز شوند این بهم پیچیدگی، نسج نامنظمی درست می‌کند که اگر ترکیبات نمدسازی (مانند قلیاها و یا خاک نمد) را به آن بیافزایند محکمتر می‌شود. کارهای دستی، یعنی نمادمالی، پیوستگی الیاف را تسریع می‌کند.
در اینکه نمد برای نخستین بار در کجا درست شده هیچگونه اطلاعی نداریم جز اینکه از دورهٔ نوسنگی مردمی که با پشم گوسفند سر و کار داشتند نمد را می‌شناختند.
اسناد و مدارک چینی ۲۳۰۰ پیش از میلاد دربارهٔ پادری، زره و سپر نمدی صحبت می‌کند. در گورهای عصر مفرغ، در آلمان نمدهایی پیدا شده که تاریخ آن به ۱۴۰۰ پیش از میلاد می‌رسد. نویسندگان کلاسیک، از هُمِر به این طرف، درباره نمد سخن گفته‌اند و آن را بطور عمده به ایران نسبت داده‌اند. در گور سکاهای سدهٔ پنجم پیش از مسیح که در قسمتهای مستور از برف و یخ روسیهٔ مرکزی پیدا شده اشیاء نمدی زیاد چون پرده، قالی، عرقچین، اسب و پتو به دست آمده است. قبایل ترک که از این نواحی مهاجرت کرده‌اند و چادرنشینان ایرانی نیز تا به امروز استادان مسلم هنر نمدسازی هستند. نه تنها کینک نمدی با کلاه و آستین یکپارچه درست می‌کنند، بلکه در تزئین و آرایش نمد با نقشه‌هایی که از پشم رنگ شده درست شده و دور خود نمد به کار می‌برند استادند. روشی که این چادرنشینان به کار می‌بردند ساده بوده و تا امروز هم پایدار مانده است.

کلاه مالی

پشم را اغلب با کرک بز مخلوط کرده، آن را با قلیا شسته، چربی‌اش را می‌گیرند، سپس آب می‌کشند و پس از خشک شدن آن را با شانهٔ پشم، شانه می‌کنند و یا با کمان (حلاجی) می‌زنند. پشم زده شده را به شکل دایره‌ای که دو برابر اندازهٔ کلاه است در آورده، و آن را انگاره می‌نامند، وقتی، کلفتی آن یکسان شد آن را روی تاوه (توده) گذاشته و زیر آن آتش ذغال چوب قرار داده و به ملایمت گرم کرده و از هم باز (واز) می‌کنند. گاز/ (قصّار - نمدمال یا کلاه‌مال) این انگاره را با آب صابون که توی ظرف گلی در نزدیک او قرار دارد پف و نم می‌زند. وقتی که پشم و آب صابون گرم می‌شود، آن را با دست خود نخست به ملایمت و سپس به سفتی فشار داده و دوباره رها می‌کند. به محض اینکه نمد شکل گرفت بالشتک پنبه‌ای همواری وسط انگاره می‌گذارد که اندازهٔ آن تقریباً به اندازهٔ قطر کلاه است. سپس یک انگارهٔ دیگر که از پشم زده شده است و اندازه آن
کوچکتر از انگارهٔ اولی است روی بالشتک گذاشته و بعد نمد رویی را روی زیری می‌کشد و دو تکه را به هم وصل می‌کند یا به اصطلاح لـ*ـب می‌گیرد، و سپس تمام آن را در آب صابون فرو می‌کند پس از اینکه کمی آن را به آرامی چلاند روی یک تکه قماش پنبه‌ای گذاشته و هر دو را نورد می‌دهد، یعنی انگاره و پارچه کلاه مالی را تبدیل به یک لوله می‌کند، و بدین ترتیب از تداخل نمدها جلوگیری می‌کند این چونه را توی کاسهٔ آب صابون گرم گذارده و با دو دست و یک پا مالش می‌دهد.
این عمل نمدمالی در حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد که پس از آن.
نمدمال به دقت آن را از هم باز کرده وسط انگاره را پاره کرده و سوراخ آن را گشادتر می‌کند. بالشتک را بیرون آورده، و قسمت باز شده را به شکل گوشه در می‌آورد. گاهگاهی نمد را قالب می‌زند - گوشه را کامل می‌کند، و دوباره آن را توی کاسه آب گرم می‌گذارد که مشته شود (جمع شود). تا اینکه شکل کلاه با تراکم مورد نظر بدست آید. ضمن عمل وصله‌های نازکی با کمی انگارهٔ پشمی اضافه کرده و آن را می‌مالد. اگر نمدمال در ده کوچکی کار کند بی‌درنگ این نمد خام را تبدیل به یک کلاه می‌کند ولی در شهرهای بزرگتر این کار متخصص، یعنی کلاه‌دوز است. کار کلاه‌دوز را در زیر شرح خواهیم داد.
قالیهای نمدی بزرگ، کف‌پوش چادرها، کپنک و پتو‌های نمدی را به همین شکل درست می‌کنند، جز اینکه انگاره‌های بزرگ را روی زمین پهن کرده و آب صابون روی آن می‌پاشند، و بعد نمدمال برای درگیر شدن پشمها به یکدیگر (پشم گرفتن) روی آن راه می‌رود و اغلب چند نفر نمدمال با پای برهنه و در کنار هم روی نمد بزرگ کار می‌کنند. انگاره‌ای را که کمی فشرده شده توی کرباس یا حصیر لوله کرده در جوی طویلی فرو کرده و از زیر آن را گرم می‌کنند. در خراسان آب جوش روی لوله می‌ریزند. چند نفر مرد روی این لوله راه می‌روند یعنی پوک می‌کشند و در حالی که به چوبی که بلندی تا کمر آنها می‌رسد تکیه داده‌اند آن را با پای خود می‌گردانند.
نمد کف‌پوشها و قالیهای بزرگ چند ساعت طول می‌کشد تا اینکه خوب به هم فشرده شود. بیشتر چادرنشینان دوست دارند قالی نمدی آنها گل داشته باشد. قبل از نمدمالی پشم را رنگ می‌کنند اولین مرحله نمدمالی را با یک رنگ انجام می‌دهند، لوله را باز کرده و طبق نقشه تزئینی که دارند پشمهای رنگی مختلف در توی آن می‌گذارند و اغلب طرح روی نمد با طرح پشت آن فرق دارد، و بعد نمدمالی را ادامه می‌دهند. گل و آرایش جزو قسمت پیوسته نمد می‌شود. پس از نمدمالی، صابون و خاک نمدمالی (سنگ قبطی) را می‌شویند، نمد را خشک می‌کنند و اگر برای کفپوش چادرها به کار رود، با پیه و چربی حیوانات آن را چرب می‌کنند که آب به خود نکشد.

کلاهدوز

به گونه‌ای که در آثار برجستهٔ شوش و تـ*ـخت جمشید دیده می‌شود کلاههای نمدی همیشه در ایران متداول بوده است. و اینهم قابل توجیه است زیرا در برابر تغییر درجه حرارت هوای سرد و یخ زده زمستان و آفتاب سوزان تابستان کلاه محافظ خوبی است. کلاهدوز مادهٔ اولیه یعنی نمد را از نمدمال خریده و آن را روی قالبهایی که اندازه‌هایشان فرق می‌کند می‌کشد، و نخست با تیغ تیزی که در دست دارد هر نوع پشم اضافی که بیرون مانده است می‌تراشد.
سپس با شانهٔ ظریفی پشمهای روی نمد را شانه کرده و با سنگ پا آن را پرداخت می‌کند. آنگاه کلاهدوز کلاهی را که روی قالب است به داخل ساج (کاسه‌ای) که آب صابون داغ دارد و همانند ساج نمدمال فرو برده، رویهٔ آن را به چوبک (چوبه) می‌مالد سپس آن را با سنگ (مهره) پرداخت می‌کند. در حقیقت هر دوی این عملیات ادامهٔ کار نمدمال است. وقتی که رویهٔ نمد به اندازهٔ کافی صاف شد، لبهٔ آن را به جلو می‌کشد، و یا به طوری که در مورد کلاههای قشقایی معروف است، دو جای آن را روی هم خم کرده و با قیچی به اندازه می‌برد، سپس کلاه را شسته و خشک می‌کند و در محلولی از آب کتیرای رقیق فرو می‌برد. سرانجام به هنگام خشک کردن یک بار دیگر رویهٔ آن را با سنگ پرداخت می‌کنند که جلا یافته و براق شود.
#هنریاب

هنر نمدمالی و کلاه‌دوزی

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

بهترین انجمن رمان نویسی ایران | رمان ۹۸

forum.roman98.com

رمان ۹۸ | دانلود رمان

نودهشتیا,بزرگترین مرجع تایپ رمان, دانلود رمان جدید,دانلود رمان عاشقانه, رمان خارجی, رمان ایرانی, دانلود رمان بدون سانسور,دانلود رمان اربابی,

roman98.com