هنر ریسیدن پشم، پنبه و کتان

[M O B I N A]

عمل بالا در سه مرحله انجام می‌گیرد: کشیدن الیاف یا خامه از کیسه یا دستهٔ الیاف و یا چوله و آنها را کم و بیش موازی هم کردن، - تابیدن خامه و تبدیل آن به نخ و پیچیدن نخ به شکل گلوله و یا روی ماسوره. در ایران دو روش برای ریسیدن هست یکی ریسیدن با دوک دستی یا دوک جَلَک (پیل - پیلی - پره) و دیگری ریسیدن با چرخ نخریسی، هر دوی این روشها به کار برده می‌شود و تمایز مشخصی بین آنها نیست. چوپانان و چادرنشینان با دوک دستی کار می‌کنند و کسانی که خانه و کاشانه پابرجا و ثابتی دارند معمولاً با چرخ نخریسی.
دوک‌ریس، خامه را از کیسه‌ای که روی شانه وی آویزان است و یا زیر بازوی خود گرفته بیرون می‌کشد. حتی بعضی از دوک‌ریسها خامه را از توی آستین گشاد خود بیرون آورده و یا مقداری خامه دور دست خود پیچیده دارند. دوکی که برای پشم و پنبه به کار می‌برند معمولاً از نوع دوک‌هایی است که معلق است. شامل میلهٔ چوبی یا آهنی نوک تیز به نام میل یا چُل و یا چول یا کول است و در بالای آن شکاف یا قلابی به نام چل‌گیره (دنده) دارد و برای اینکه بهتر بچرخد لنگر (دوک سره) به آن اضافه کرده‌اند که عبارت از یکی دو قطعه چوب و یا دو جفت ابزار چوبی یا آهنی به نام شاخ (فق) است که روی میلهٔ آهنی نصب شده است.

برخی از دوک‌ریسها دوکهای چوبی خراطی شده به کار می‌برند که قسمت فوقانی آن یعنی نزدیک قلاب، بزرگ و سنگین است و کار لنگر را انجام می‌دهد. دوک‌ریس، خامه را به قسمت انتهایی دوک می‌پیچد و آن را با یک تکان می‌چرخاند و وقتی که آویزان و در حال چرخیدن است خامهٔ بیشتر می‌کشد و همین کار ادامه دارد تا دوک به زمین برسد سپس آن را بلند کرده ریسمان (نخ - قاتمه) را دور لنگر به شکل گلوله (گوروپ) و یا دور میخ دوک می‌پیچد. چون شستن پنبه‌ای که خامه آن را به شکل Z ریسیده باشند و آسانتر و بهتر است، در بیشتر نقاط ایران عادت شده است که خامهٔ پنبه را به آن صورت می‌ریسند حتی پشم هم که جهت ریسیدن آن زیاد مهم نیست به شکل Z ریسیده می‌شود.
ریسیدن کتان همیشه از چوله انجام می‌شود و دوک چوبی آن از نوع معلق نیست بلکه باید آن را در دست گرفت. دوک‌ریس دسته دوک را گرفته آن را می‌چرخاند و در همان زمان با دست دیگرش خامه را از چوله تا آنجایی که طول بازویش اجازه می‌دهد می‌کشد و دوک را می‌چرخاند. سپس، با یک چرخش ناگهانی، نخ را از قلاب انتهایی دوک جدا کرده و الیاف را دور میلهٔ دوک می‌پیچد از آنجایی که تابیدن طبیعی کتان خیس شده همیشه به جهت S می‌باشد در نواحی کتان خیز ریسیدن همهٔ الیاف به صورت S متداول است. کسانی که چرخ نخریسی به کار می‌برند می‌گویند کار با آن سریعتر انجام می‌شود و نخ را بطور یکنواخت درست می‌کند و با همان دستگاه، می‌توان قرقره را پیچید و نخ را دولا کرد.

دو ستون چوبی به نام پایهٔ بزرگ که بین آنها پره (پال) قرار دارد، یک طرف پایهٔ چرخ است، چرخ داراى دو گروه پره است که به تیر (کُنده) نصب شده و دو زه (وصل پره) دارد که یکی از آنها روی قسمتهای آزاد پره قلاب شده و بدین ترتیب محیط چرخ را تشکیل می‌دهد، و دیگری آن را سفت می‌کند. کلانه (تیر وصول) که دستهٔ چرخ روی آن قرار گرفته است به کُنده وصل شده دو تیر (وصله) افقی پایهٔ چرخ اصلی را به پایهٔ دوک وصل می‌کنند و این پایه خود از دو پایهٔ کوچکتر ترکیب یافته است. که هر کدام از آن پایه‌ها دارای بالشتکی به نام گوشه (سوه) است که دوک را نگاه می‌دارد؛ گوشهٔ دوک، از چرم ضخیمی که با پیه آغشته شده ساخته شده است. در نایین اردستان گوشه‌ها از تخم هندوانه سوراخ شده که توی شکاف پایه قرار دارد ساخته شده است
این تخم هندوانه چندین روز دوام دارد و پس از آن به آسانی آن را عوض می‌کنند. دوک از آهن یا از چوب ساخته شده و توی گوشه‌ها (سوه) حرکت می‌کند و با ریسمانی که به چرخ اصلی بسته شده می‌چرخد. برای ریسیدن با چرخ دوک‌ریس در حدود ۳۷ سانتیمتر خامه را برداشته و ته آن را دور قلاب دنده پیچیده و با یک دست دستهٔ آن را می‌چرخانند و با دست دیگر خامه را به بلندی دست و تا آنجا که می‌توانند از دوک دور نگه می‌دارند. وقتی که بازو شل شود نخ ریسیده شدهٔ تازه به دوک برمی‌گردد و دور قسمت جلویی دوک می‌پیچد.
وقتی که دوک پر شد نخ ریسیده را باید انتقال داد در اینجا نخ را دور بد*کاره گرد می‌پیچند و اگر چرخ را به جهت مخالف بچرخانند الیاف از دوک جدا می‌شود. الیاف ریسیده شده را از روی آن به شکل کلاف بیرون می‌آورند. وقتی کلاف برای کشبافی به کار برده شود آن را به صورت گل (گلوله) می‌پیچند. اگر برای بافتن پارچه بخواهند از آن استفاده کنند آن را دور ماسوره می‌پیچند. در اینجا کلاف را روی قرقره می‌گذارند، این قرقره را بد*کاره‌گرد می‌نامند، میلهٔ بد*کاره‌گرد را در داخل گل‌مُچ (گل رس خشک شده) می‌گذارند ماسوره‌ای روی سر دوک گذاشته و الیاف را از کلاف روی ماسوره می‌پیچند. خانه هایی که بیش از دو چرخ نخ‌ریسی دارند ماسوره‌ای روی سر چرخ نخریسی دوم گذاشته و نخ را مستقیماً از چرخ نخریسی روی ماسوره می‌پیچند.
#هنریاب

هنر ریسیدن پشم، پنبه و کتان

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

بهترین انجمن رمان نویسی ایران | رمان ۹۸

forum.roman98.com

رمان ۹۸ | دانلود رمان

نودهشتیا,بزرگترین مرجع تایپ رمان, دانلود رمان جدید,دانلود رمان عاشقانه, رمان خارجی, رمان ایرانی, دانلود رمان بدون سانسور,دانلود رمان اربابی,

roman98.com