تاریخچه ازنا

M O B I N A · 9/1/22

تاریخچه واقعی شهرستان ازنا...معمای گاپله...تپه گورستان گنجه...گاپله چیست؟
درغرب فلات مركزي ايران و دامان پرمهراشترانكوه شهري آرميده كه درگاهنماي پارسي آنرا ازنا ناميده اند .نبود هرگونه پژوهش اين تصور را بوجود آورده است كه ازنا پيشينه اي ندارد. خوشبختانه بايد گفت كه شهرمان ازنا تاريخچه اي پر بار و جالب داشته و هر پژوهنده اي به فراخور كاوش خود معنيي براي ازنا بيان كرده که در نوع خود کاری بس ارزنده است .
معماي ازنا از موضوعاتي بوده كه سالها ذهن شهروندان فرهنگدوست رامشغول ساخته ،تا كنون مطالبي درباره ازنا ارائه شده است كه با بررسي شواهد و قرائن تاريخي اساس محكمي براي آنان نمي توان يافت. اما با مرور كتب تاريخي ايران وبررسي گذشته و بازسازي تحولات سياسي اجتماعي سرزميني كه ازنا در آن قرار گرفته ميتوان فضاي آن زمان را بازآفريني كرده سپس در سایه آن به اظهار نظرو طرح ديدگاه پرداخت كمي فوق العاده منابع و اختلاف و تضادي كه در خصوص گذشته ازنا وجود دارد هر پژوهنده اي را ناگزير مي سازد ميدان حدس و گمان را افزايش دهد .ديدگاهي كه متاسفانه ساده انگارانه بر اساس يك حدس بدون تحقيق مبناي تاريخي شهرمان شده و مسئولان نيزبه آن استناد ميكنند اين است كه منطقه ما در اثر زلزله ويران شده و بعد از نوسازي بدست ارامنه مسكوني گشته، به اين دليل ازنو ناميده شده است!!!. اشكالاتي به اين عقيده وارد است كه چرا ارامنه در نامگذاري از الفاظ ارمني بكار نبرده اند و مناطقی در کشور به این نام وجود دارند که پیشینه ای قدیمی دارند . (1) اما با مروري بر شواهد و قرائن تاريخي احتمالا پيشينه ازنا نه ماننديك شهر يا منطقه بلكه به صورت مجموعه اي ده ـ دژ به دوران باستان و هزاره اول پيش از ميلاد بر ميگردد. خلاصه سخن اينجاست كه : حتي مورخان نتوانسته اند تاريخ دقيقي ازآغاز زندگي بشر بدست آورد .زندگي بشر از ابتدا، وابستگي شديدي به جغرافيا داشته و دارد پس لازم است توضيحي كوتاه درباره جغرافياي منطقه ارائه شود .ازنا دردشتهاي كناري زاگرس آرميده وكوهستانها و دشتهاي زاگرس در زمانهاي قديم ماد ناميده ميشد. مقدار ميانگين بارش ساليانه 400 ميليمتر در اين منطقه شرايط خوبي را براي كشاورزي و دامداري از دوران كهن فراهم ميكرده است. لذا طبق نظر مورخان ،منطقه ماد ازكهنترين مناطقي بوده كه زندگي در آن وجود داشته.از دوران عتيق در دامنه كوهها از جويها براي آبياري استفاده و بشر به صورت يكجا نشين دور هم جمع شده و زندگي ميكردند.وجود دشت هاي پهناور و حاصلخيزكشاورزي در سرزمين ماد با آبهاي جاري از كوه هاي زاگرس باعث كشت فراوان محصولات مي شد (2). حدود ماد از آذربايجان (آتورپاتكانا= نگهبان آتش) و دشت همدان (اكباتانا) و ري (راگا)آغاز و تا منطقه اصفهان (اسپادانا) امتداد ميافت. مركز منطقه ماد هنگمتانه يا اكباتانا به معني محل تجمع بوده است.در آن زمان انسان بسيار ساده زندگي ميكردو روستاها ابتدايي و پراكنده بودند اما درغرب مادوضع ديگري و دولت مقتدر آشور وجود داشت كه در سراسر بين النهرين سلطه افكنده بودلذا به علت وجود دشت هاي ذكر شده و تصاحب مناطق حملات منظمي را به خاك ماد آغاز كرده بودند شيوه جنگي آشوريان بسياررعب آور بود آنان بدون هيچگونه ترحمي بخشي از ساكنان نواحي تسخير شده را كشته و فقط افراد كار آمد را جهت بردگي برهنه كرده با دامها برده و همه چيز را نابود ميكردند. حال به بررسي محل جغرافيايي ازنا مي پردازيم. در اكباتانا جايي به نام ازنا بوده كه اكنون محله اي در شهركنوني همدان است .در حوالي ملاير وسيلاخور روستايي به همين نام,وجود دارد.

M O B I N A · 9/1/22

سپس به شهرستان ازنا در دشت معروف گاپله ميرسيم و به فاصله معين به ازناوله درمنطقه باستاني پارتيكانا (فريدن)برميخوريم و سپس جايي بنام آتشگاه در اصفهان قراردارد. تمام اين مناطق به ترتيب در ديد همديگرهستند و ازهر ازنا، از دوردست ترين نقطه ازناي ديگردر ديد است .دركنار هر ازنا روستاهاي فراوان دشت هاي پهناوركشاورزي و كوههاي بلند قرار دارد.با اندك نگاه به وضعيت ازنا ها سوالاتي مطرح ميگرددكه علل پيدايش ازنا در نقاط معيني از خاك ماد چه بوده است؟ چه رابـ*ـطه ايي بين ازنا ها بوده و چرا در اكباتانا ،‌پرتيكانا و اسپاداناي باستاني ازنا وجود داشته است؟ ازنا بعنوان نقاط مسكوني ده_ دژ چه بودند ؟ ترتيب چينش اين جايگاهها و بررسي موشكافانه اسناد تاريخي باستان و همچنين شواهد موجود تاريخي و بقاياي قلاع مادي كليد معمايي است كه بخشي از سوالات چند ساله و يا شايد مهمترين نكات را در خصوص گذشته و پيشينه ازنا روشن مي كند . نتيجه بسيار جالب توجه و زيبا بود .بنظرمي رسد در دوراني مادها هنگام يورش مهاجمان يا آشوريان يا هنگام ارسال پيامهايي ، در جايگاهي بزرگ در قله كوه آتش مي افروختند تا ساكنان مناطق همجوار و دور از خطر پيش آمده آگاه گردند ،سپس جايگاهي ديگر كه به همين ترتيب و درفاصله بسيار دورترقرار داشت نورو دودحاصله را ديده و آن هم بلافاصله درجايگاه خود آتش مي افروخت تا پيامي را كه دريافت كرده به جايگاه بعدي اعلام كند .بدين وسيله پيام از جايگاهي در اكباتانا به جايگاهي در كنار ملايرو به دشت سيلاخور و نيز از آنجا به ازناي گاپله و منطقه پاراتيكانا و از آنجا به اسپادانا مخابره ميشد .بدين ترتيب پيام يا وضعيتي كه,اعلام شده بود درمدت زمان 1 ساعت مسافتي حدود 500 كيلومتر را طي ميكرد. ساكنان مناطق ماد در بين اين جايگاهها با روئيت آتش وضعيت پيش آمده يا پيام را درك نموده از هجوم دشمن آگاه مي شدند. بيشترساكنان دهكده هاي خود را ترك گفته ،‌خانواده و دامها را به قلل سخت كوهها برده مخفي شده و مهاجمان پس از مدتي وارد منطقه ميشدند و با روستاهاي خالي از سكنه و مزارع بدون حيوانات و … مواجهه شده نه تنها امكانات جنگ در كوهستان را نداشتند بلكه به سبب عدم آشنايي با مناطق كوهستاني جرات تعقيب آنان رانداشتند لذا بدون نتيجه بر مي گشتند و ساكنان نيز پس از مدتي زندگي عادي خود را از سرميگرفتند .وجودگودالهاي بسيار قديمي در,ازنا كه بقاياي آتش و خاكستر در آن بوده و همچنين سنگچين ها و صخره هاي باستاني در ازنا، درقللي كه برمناطق اشراف كامل دارند اين فرضيه را به واقعيت نزديك مي كند كه ازنا در دوران باستان جايگاه آتش بوده است . دلايل اين ادعاو ديگر مستندات تاريخي از اين نوع زياد در دست است كه مي توان به استفاده مكرر آن در زمان هخامنشان اشاره كرد. هنگامي كه ارتش هخامنشي يونان را فتح نمود پيام پيروزي در شب همان روز به پادشاه هخامنشي در سارد رسيد. همچنين آتش افروزي در ازنا هزاران سال بعد جاي خود را به پديده اي بنام چم سوزان داد . چم سوزان كه بعضي در ياد دارند مانند آتش افروختن امري بود كه بعد ها جنبه تعاوني و كشاورزي يافت .با اين فرضيه به نظر مي رسد در دوراني كه مدت و همچنين زمان آن بر ما معلوم نيست ازنا كاملا ويران بوده زيرا در بعضي از زمانه ديگرنيازي به ازنا نبوده است .اين فرضيه به بخشي از ابهامات در خصوص اينكه ارامنه پس از ورود به اين منطقه ، نقش احياكنندة ازنا پس از ويراني در قرن ها بعد را داشته اند و نه موسس پاسخي روشن مي دهد تركيب ازنا اين مطلب را ميرساند كه ازنا از دو قسمت از و نا تشكيل شده ولي در لهجه محلي ازنا را به كسر الف يعني ازنا (EZNA) گفته اند .بايد گفت نا ازنا پسوند محل و مكان مي باشد مانند اسپادانا، پارتيكانا و… اما بخش اول به درستي معلوم نشده و اين احتمال وجود دارد كهEZ در بعضي از لهجه هاي مادي و مهجور صورتي محلي از تلفظ اِز ،آت يا همان آتش بوده است . اميد است اين مطلب مبناي تاريخ گزاري شهر خوبمانازنا گردد .

M O B I N A · 9/1/22

معمای گاپله

گاپله (gapale) نام باستانی سرزمین پهناوری است که در غرب فلات مرکزی ایران واقع شده است .این نام که قدمتی به درازای تاریخ دارد این پرسش را بوجود آورده که این منطقه چرا و چگونه به این نام خوانده شده است ؟ برای یافتن پاسخ لازم است کتاب کهن تاریخ را به دقت ورق زده تا گذشته ایران را در دوران باستان بررسی کنیم . زیرا پیشینه گاپله جدای از تاریخ ایران نمی باشد . محدوده جغرافیایی گاپله باستانی در غرب فلات مرکزی ایران واقع شده و از خوانسار و گلپایگان شروع گردیده و خمین ،ازنا ، شمال بروجرد تا نزدیکی ملایر و جوکار را شامل شده ، بخشهایی از شازند و اراک را فرا گرفته و تا نزدیکی دشتهای ساوه امتداد می یافته است . گرچه اکنون این منطقه به عللی از جمله قرار گرفتن در میان چند استان به مرور زمان کم وسعت شده وبه شهرستانهای ازنا ـ شازند و خمین محدود گردیده اما هنوز آداب و رسوم، لهجه ، نژاد و فرهنگ آنان به قوت خود باقی مانده است . تاریخچه گاپله به قبل از ورود اسلام به این منطقه بر میگردد. منطقه ای بسیار قدیمی و باستانی در ایران نامی آرییایی و پارسی دارد که شواهد نشان میدهد که این نام قبل از مادها وجود داشته و در در زمان هخامنشیان ، اشکانی و ساسانی حفظ گردیده و بعد از اسلام به صورت معرب جاپلق به دست ما رسیده است . ماد سرزمینی باستانی در هزاران سال پیش در کوهپایه های زاگرس واقع و تا مناطق مرکزی ایران امتداد می یافته و دارای جامعه ای توسعه نیافته بود . حدود ماد از آذربایجان (آتورپاتکانا) تا پارس گسترش داشته و جامعه ای پراکنده و عشیره ای در آن ساکن بوده اند[1]. مطاق بررسی های بعما آمده از قرن هفتم قبل از میلاد تمام نامهای مادی دارای ریشه آریایی بوده که نشان از مهاجرت آرییایی ها به ماد از قرن ها قبل می داده است[2]. زبان ایرانی (آریازنتو)دارای ریشه هندواروپایی بود که توسط قبایل آسیایی میانه بویژه آریایی های مهاجر که به سوار کاری و دامداری اشتغال داشتند به این سرزمین آورده شده بود[3]. پیشرفت زبان ایرانی ملاک بسیار خوبی برای تاریخگذاری در دوران باستان از شرق به طرف غرب ماد که زبانی غیر ایرانی داشته اند بوده است [4]. در پژوهش قبلی گفتیم در غرب ماد قوم بسیار جنگجو و خونریز آشور بودند که دائماً مناطق اطراف را جهت بدست آوردن ثروت قتل و غارت میکردند . آشوریان یک خصیصه خوب داشته که از شرح جنگها ، لشکرکشی ها،پیروزی ها و نام مناطق تحت اشغال خود کتیبه هایی تهیه و در پی کاخ پادشاهان خود قرار داده تا در روزگار ویرانی ساختمان ، پادشاه بعدی هنگام بازسازی ، کتیبه ها را یافته و یاد آنان همیشه باقی بماند . بدینسان لوح های آنان حفظ میگردید . باستان شناسان اروپایی در کاوشهای خود کتیبه ای فراوانی از آنان یافتند که شرح جنگها و لشکرکشی آشوریان گفته شده و نام مناطق باستانی تسخیر شده در هزاره اول قبل از میلاد ذکر شده بود . نتیجه بسیار جالب توجه بود . در یکی از کتیبه ها به خط میخی باستانی چنین آمده است .(... و سارگون دوم پادشاه آشور به سمت اُرارتو حرکت کرده که در آن هنگام شورش بزرگی در یکی از ایالات ماد که به تازگی فرمانبردار شده بود بوقوع پیوست ، سپس لشکریان علیه شورشیان اقدام کرده و به سمت شرق ماد پیشروی کرده ، سپاهیان آشور در جنگ توانستند قلعه ای را در گاپله (Bit gapaЇa = جایگاه گاپله ای ها) تصرف کرده تعدادی اسیر و دامهای زنده گرفتند[5] . این منطقه باستانی گاپله و قدیمی ترین کتیبه بوده که در حدود 3000 سال پیش از آن نام می برد ، اسم آن در سالنامه های آشوری ذکر گردیده و تاریخ آن به 850 قبل از میلاد بر میگردد!. این کتیبه که سند بسیار معتبر و ارزشمندی از دوران باستان برای پیشینه گاپله بوده ، نشان میدهد که آشوریان نیز در آنزمان گاپله را به همین نام میخوانده اند ، حال سوال اینجاست که چرا آشوریان گاپله را به همین صورت ذکر کرده اند ؟

M O B I N A · 9/1/22

جواب معما این است که در مناطق شرقی ماد ( شامل منطقه گاپله) به دلیل عقب ماندگی اجتماعی و زندگی عشیره ای نام مناطق ریشه واضح ایرانی داشته و به اسم قبایل و بزرگان نامگذاری می شده است [6]. لذا بنا به استناد مناطق ذکر شده ، کتیبه های بدست آمده و نقش جغرافیای این منطقه شامل دشت های حاصلخیز و تاثیر آب و هوا در جذب اقوام مهاجر ، به گمان زیاد گاپله نام تیره یا دسته ای از قبیله پارتاکنیان و آریزنتیان از اقوام مهاجر بوده است[7] .که پس از ورود به اینجا نام خود را روی این منطقه گذاشته بعلت داشتن زمینهای آبرفتی و حاصلخیز به کشاورزی حرفه ای مشغول شده و جایگاه و محل زندگی گاپله ای ها گردیده است . این گمان که شاید نام اوستایی گائوپرثوه(gao persove) ،گاپرثه، گاپهله و گاپله از یک ریشه بوده و بمعنی گاوداران و کشاورزان [8]که کنایه از امر قوی کشاورزی در دشت گاپله در زمان باستان بوده باشد موئد این مطلب است .با این تفاسیر شهر معروف و باستانی گابایی (gabai) ، گابین یا گابه که از زمان هخامنشیان تا ساسانیان برجا بوده و پاره ای آنرا نزدیک اصفهان گفته اند در این منطقه قرار داشته است[9]، که برای مسئولان فرهنگی ازنا و لرستان جای دفاع دارد . کوتاه سخن اینکه با قدمت و فرهنگ منطقه ازنا و گاپله چرا ما شهروندان پیگیر وضعیت فرهنگمان نبوده آنوقت ملتمسانه توقع توسعه ویشرفت از دیگران داریم !!! لذا پژوهش انجام گرفته تقدیم به همشهریان و افتخاری ارزنده برای منطقه گاپله و ازنا می باشد که نام آن بطور مستند هزاران سال بدون تغییر حفظ گردیده است و کمترین موردی از اینگونه مناطق تغییرنیافته در ایران موجود میباشد . و تذکری برای مسئولین بویژه مسئولان لرستان باشد که به روشهای مختلف هویت تاریخی و فرهنگی ازنا و گاپله را نادیده می انگارند. امید است همشهریان عزیز جهت هرچه بهتر درخشیدن این منطقه کوشا بوده و همانطور که گذشتگان مایه افتخار ما بودند ، باعث سربلندی آیندگان این شهر و منطقه باشیم .%

نکته:

عدم پژوهش کافی و نقد و بررسی گذشته تاریخی شهرستان ازنا و بخش گاپله به اشتباه این تصور را بوجود آورده این منطقه فاقد پیشینه تاریخی می باشد!!! در حالیکه بنا به پژوهش های بعمل آمده در بعضی مقاطع تاریخی از غنای بیشتری برخوردار است. و این نویدی برای همه دوستداران، علاقه مندان یا کسانی که به نوعی ریشه در اینجا دارند باشد که اولا مطالب و ناگفته هایی از دوران های مختلف تاریخی اعم از سلوکی ، عرب ، قیام ابومسلم خراسانی و بابک خرمدین، مغولها و ترکان ، اتابکان لر، صفویه ، افشاریه و زندیه ( بصورت مختصر یا مفصل) در منطقه جاپلق و ازنا موجود است ولی متاسفانه وقت و حوصله کافی نیاز بوده که می بایست از منابع مختلف و گوناگون تاریخی استخراج گردند آنچه که نیز بدست آمده خلاصه ای از اهم مطالب بوده که نزدیک به 2 سال ( نیمه وقت) زمان صرف و به طور مقدماتی و شناخت اجمالی جمع آوری گردیده است.
#جاده

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

تاریخچه ازنا

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

M O B I N A

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

سرپرست بخش فرهنگ و ادب

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین