جن؛ حقیقت و ویژگی‏ها

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

مقدّمه

از جمله موجوداتی که در منابع دینی از آنها نام برده شده، و در سرنوشت انسان‌ها به نوعی تأثیر‌گذارند، جنیان هستند. ابلیس نیز از همین طایفه است. از این‌رو، اطلاع از حقیقت و اوصاف و نحوه حیات و سرنوشت این موجودات و چگونگی ارتباط آنها با آدمی، همیشه برای بشر جذاب بوده است. دراین نوشتار برآنیم که به طور فشرده- وبا تکیه بر منابع مهم و معتبر- به مهم‏ترین مباحث مرتبط با این موجودات بپردازیم.

مفهوم شناسی جن

جن در لغت به معنای پوشیده و پنهانِ از حواس است. (راغب اصفهانی، 1387: 203) معادل واژۀ جن در فارسی، پری و دیو است. (دهخدا، 1349، 5: 7861). چنان که در تفاسیر و ترجمه‌های فارسی کهنِ قرآن نیز، واژۀ پری را معادل جن گرفته‏اند. (رازی، 1369،10: 352).

جمع کلمه جن، «جِنَّة» است.(راغب اصفهانی، همان:6) «جِنَّة» در قرآن نیز بکار رفته است.(صافات: 158؛ ناس: 6). اما کلمه «اجنّه» که در تعابیر عمومی به عنوان عقد جمع این واژه به کار می‌رود، نادرست است؛ زیرا «اَجِنّه» جمع جنین است، چنان که در قرآن کریم آمده است: (وَ إِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فىِ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُم).(نجم: 32) برخی نیز «جانّ» را اسم جمع «جن» دانسته‏اند. (ابن‏منظور، 1308، 2: 389). عده‌ای شیاطین را جنیان سرکش، و«جانّ» را جن‌های ضعیف دانسته‌اند.(دینوری، 1343، 2: 109). عطا، از ابن عباس نقل می‌کند که جان همان ابلیس است. (رازی، 1420، 19: 138) و راغب آن را نوعی از جن می‌داند (راغب، همان: 106). ابن عباس در روایت دیگری «جان» را پدر جن- یعنی نخستین فرد از جن- می‏داند، همان طور که آدم ابوالبشر نخستین فرد از نوع انسان است. (قمی، 1367، 1: 322). برخی نیز «ابلیس» را پدر جن ‌دانسته‏اند (طوسی، بی‏تا، 1: 152).

برخی معتقدند کلمه جن گاهی بر یک مفهوم وسیع‌تر اطلاق می‌شود که انواع موجودات ناپیدا را نیز شامل می‌گردد؛ اعم از آن‌ها که دارای عقل و درک باشند یا نباشند، و حتی گروهی از حیوانات که با چشم دیده می‌شوند و معمولاً در لانه‌ها پنهانند، نیز در این معنای وسیع داخلند. (مکارم شیرازی، بی‏تا، 25: 156). شاهد این سخن را روایتی از پیامبر اکرم9 گرفته‏اند که فرمود: «خداوند، جن را بر پنج صنف آفریده است: 1. صنفی مانند باد در هوا (ناپیدا هستند)؛ 2. صنفی به صورت مارها؛ 3.صنفی به صورت عقرب‌ها؛ 4. صنفی به صورت حشرات زمین؛ 5. و صنفی از آن‌ها مانند انسان‌ها که دارای حساب و عقاب‏اند. (مجلسی، 1403،60: 26). در جای دیگر پیامبر9 فرمود: «جنیان سه نوع اند: یک نوع دارای پروبال هستند که همواره در هوا پرواز می‌کنند و انقباض و انبساط دارند. نوع دوم به صورت حیواناتی مانند عقرب، سگ، گربه و غیره در می آیند. و غیر اینها نوع سوم اند که دارای تکلیف می باشند.» (همان،60: 114).

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

کلمۀ جن با مشتقاتش در قرآن زیاد به کار رفته است: 22 بار کلمه « الجن»، 7 بار کلمه «جان» که دو بار مربوط به عصای موسی7 و پنج بار در مقابل انسان، و 10 بار کلمه «جِنّه». (عبدالباقی، 1364: 179). همچنین سوره‏ای با نام جن در قرآن آمده و مشخصاتی برای جنّیان بیان کرده است. برخی از این مشخصات عبارتند از: دارای علم و ادراک و مسئولیت (جن:1)، گروهی مومن صالح و گروهی کافر (جن:11و14)، دارای حشر و نشر و معاد (جن:15-16)، قدرت نفوذ در آسمانها و خبر گیری و استراق سمع (جن: 8-9)، ارتباط با برخی انسانها (جن:6)، خضوع برخی از آنها در برابر قرآن و ایمان به معاد (جن:1و13و15).

برخی منظور از جن در پاره‌ای از روایات را «میکرب» ‌دانسته‏اند؛ چون از چشم آدمی پنهان است، و همان‏گونه که خلقت جن از آتش است، میکرب‌ها هم در ادوار متعدد آفرینش، از آدمی به دورۀ آتش نزدیک‌ترند. (جدیدی، 1378: 145).

وجود جن
به اعتقاد برخی، اگر چه نتوانیم با دلایل علمی و فلسفی وجود جن را اثبات کنیم، اما چون قرآن، رسول خدا9 و امامان: از وجود آن خبر داده‌اند، ما باید آن را قبول کنیم، و هر کس آن را انکار کند، یکی از ضروریات اسلام را انکار کرده است. (قرشی، 1377، 11: 378). برخی نیز اعتقاد به وجود جن را مورد اجماع مذاهب و فرق اسلامی دانسته‌اند. (ابن‏تیمیه، 1381: 24: 123). دمیری می‌گوید دربارۀ وجود جن آن قدر حدیث، شعر و اخبار عرب وجود دارد که انکار آن به منزلۀ انکار یک حقیقت متواتر است. (دمیری، 1426، 1: 672). برخی از اشاعره، انکار وجود جن را به فلاسفه، قدریه و معتزلیانِ نخستین نسبت داده‌اند، اما از هیچ کس نامی نبرده‌اند. (بغدادی، بی‏تا: 328). شهرستانی، نظّام بصری را منکر وجود جن معرفی کرده است. (شهرستانی، 1387، 1: 58). اشعری هم بدون ذکر نام افراد معیّنی گفته است که برخی معتقدند در دنیا جن و شیطانی وجود ندارد. (اشعری، 1400: 441). ابن خلدون دربارۀ عقیده به وجود جن، با احتیاط سخن گفته است. وی آیات راجع به وحی، فرشتگان، روح و جن را از آن رو که مراد و دلالت حقیقی آنها پوشیده است، از متشابهات دانسته است. (ابن‏خلدون، 1421،1: 602).

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

حقیقت جن
در مورد حقیقت جن میان عالمان اختلاف فراوانی است. میرداماد می‌گوید: «به اعتقاد حکمای اسلام جن نه جسم است و نه جسمانی، بلکه موجودی مجرد و مخالف با ماهیت نفوس بشری است که به پیکری آتشی و هوایی تعلق می گیرد، و قدرت بر تصرف در این عالم را دارد (میرداماد، 1374: 403)، امّا صدرالمتألهین دو وجود برای جن قائل است: وجودی در عالم حس، و وجودی در جهان غیب و مثال. ایشان معتقد است چون این موجودات دارای بدنی لطیف مانند هوا هستند به جهت کمی تراکم قابل رویت نیستند، اما در صورتی که متراکم شوند مانند ابر، مرئی می‏شوند. وجود آنها در عالم حس نیز بدان جهت است که هیچ جسمی که آن را نوعی از لطافت و اعتدال باشد نیست جز آن که آن را روحی در خور آن و نفسی که از مبدأ فعّال بر آن اضافه شده است می‌باشد. (ملاصدرا، 1384: 229 ). فارابی در پاسخ به سؤالی دربارۀ ماهیت جن گفته است: جن، نوعی در مقابل انسان است، انسان «زندۀ متفکر میرا» است و جنّ «زنده غیر متفکر غیر میرا»؛ فرشته نیز «زنده متفکر غیر میرا» و حیوان «زنده غیر متفکر میرا» است. آن گاه در جواب این ایراد که بر اساس آیۀ اول سورۀ جنّ، آن‌ها موجوداتی شنوا و گویایند، گفته است این آیه ناقض غیر ناطق بودن جنّ نیست. (فارابی، 1371: 80). دَمیری جنّ را جسم هوایی، که عقل و فهم دارد و قادر است کارهای سخت انجام دهد، معرفی کرده است. (دمیری، همان:663). برخی نیز گفته‏اند جن نوعی از مخلوقات خداوند متعال است که بالطبع از حواس ما پنهان بوده و مانند انسان شعور و اراده داشته و مکلف است و در بینشان مطیع، عاصی، مؤمن و مشرک وجود دارد و در آخرت نیز مبعوث می‌شوند (قرشی، بی‏تا، 2: 62)

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

متکلمان جن‌ها را مثل ملائک و شیطان اجسام لطیفی می‌دانند که حیات عرضی دارند. (لاهیجی،1372: 336) ولی فلاسفه و معتزلیانِ نخستین، این دیدگاه را رد کرده و معتقدند اگر آنها اجسام لطیف مانند هوا باشند، قادر بر انجام کاری نخواهند بود و با کمترین عاملی ترکیب آنها تباه خواهد شد و اگر اجسام کثیف باشند، لازم است ما آنها را مشاهده نماییم، در غیر این صورت جایز خواهد بود که در برابر دیدگان ما کوه‏هایی وجود داشته باشد، ولی ما آنها را نبینیم. (طوسی، 1405: 230) از معتزله نیز نقل شده است که ملائکه، جن و شیاطین، حقایق مختلفی نیستند، بلکه همگی حقیقت واحد‌ند و تفاوت میان آنان در عوارض و افعال است؛ یعنی ملائکه فقط کار خیر انجام می‌دهند، شیاطین فقط شر از آن‌ها صادر می‌شود، و جن گاهی کار خیر و گاهی شر انجام می‌دهد.(همان) به باور برخی از مفسران، طایفه «جن» از جنس ملائکه‏اند؛ بدین معنا که ملائکه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند، وآن گروهی که از چشم‏ها پنهانند به اسم «جن» نامیده می‌شوند(طوسی، بی‏تا،7: 57). اینان معتقدند که دلیلی بر تفاوت جوهری بین جن و ملائکه وجود ندارد (همان:151) مطابق آیه کریمه (وَ جَعَلُواْ بَیْنَهُ وَ بَینْ‏َ الجْنَّةِ نَسَبًا وَ لَقَدْ عَلِمَتِ الجْنَّةُ إِنهَّمْ لَمُحْضَرُونَ) (صافات:158) مشرکان بین خدا و بین جنیان نسبت فرزندی قائل بودند، در حالی که آیات دیگر تصریح می‌کند که مشرکان ملائکه را دختران خدا توصیف می‌کردند: (فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّکَ الْبَنَاتُ وَ لَهُمُ الْبَنُون)(صافات:149) و (أَلَکُمُ الذَّکَرُ وَ لَهُ الْأُنثى)(نجم:21) از اینجا به دست می‌آید که میان جن و ملائکه سنخیت وجود دارد. بر این اساس گفته شده است که ابلیس جزو ملائکه و جن- هر دو- می‌باشد.(آلوسی، 1415،12: 14) در نقد این دیدگاه گفته شده است: آیه 158 صافات به نوعی در صدد توبیخ انتساب خدایان مشرکان به خداست، و این تنها با فرضی معقول است که «الجنّه» به جن- و نه ملائکه- تفسیر شود؛ چرا که در میان جن، کافر و مسلمان وجود دارد و جنیان کافر در قیامت به کیفر خودشان خواهند رسید، اما ملائکه از این گمان مصون‌اند (طباطبائی، بی‏تا،17: 173). طنطاوی هم نظری را نقل کرده که بنابر آن جنیان، نفوس بشری شرور و گناهکار پس از مرگ هستند. (طنطاوی، 1350، 24: 276).

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

طبق نص صریح قرآن جن از آتش آفریده شده است: (وَ الجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ السَّمُوم)(حجر:27) راغب، سموم را باد داغی می‌داند که تأثیری همچون سم دارد.(راغب، همان:250) عده‌ای نیز معتقدند سموم باد بسیار داغی است که هم زبانه دارد و هم سوزندگی، و وجه این نامگذاری را آن دانسته‌اند که به سبب ظرافت و لطافتش، در منفذهای زیر پوست (مسامّ) نفوذ می‌کند. (رازی، 1420،19: 139) در آیه‏ای دیگر از قرآن می‏خوانیم:(وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّار)(الرحمن:15) مفسران «مارج» را شعلۀ خاص بدون دود(طبرسی، 1372،9: 305)، آتش مشتعل متحرک(سیدقطب، 1412،6: 3451) که دائم در جنبش است و جابجا می‌شود(همو،1350،24: 17)، آتش آمیخته با هوا همانگونه که آدمی خاک آمیخته با آب است.(آلوسی، همان،14: 105) اما برخی برخلاف این تفسیرها گفته‌اند مارج نام پدر، و مارجه نام مادرِ نخستین جنیان، و آن دو از سموم آفریده شده‌اند.(نسفی،1350: 8).
رؤیت جن
در مورد رؤیت جن توسط انسان دیدگاه‏های مختلفی مطرح است. زمخشری با استناد به آیۀ (إنّه یریکم هو و قبیله من حیث لا ترونهم)(اعراف:27) معتقد است که دیدن جن ممتنع است و کسی که ادعای دیدن کند دروغ گفته است.(زمخشری، 1403، 2: 74) این در حالی است که مفاد آیۀ شریفه، ندیدن جنیان است نه ممتنع بودن آن.(لاهیجی، 1373،2: 17) از شافعی است که هر کس (به استثنای پیامبر9) مدعی رؤیت جن باشد شهادتش باطل است.(ابن حزم، 1403،5: 12) به نظر برخی، جنیان فقط در روزگار پیامبران دیده می‌شدند تا این امر معجزه و دلیلی بر صدق رسالت آنان باشد.(قرطبی، 1405،7: 186؛ مجلسی، 1403،60: 156) اما برخی دیگر به چنین اختصاصی قائل نیستند.(نراقی، 1245، 3: 126) بر اساس برخی روایات، پیامبر9 و ائمه: آن‌ها را می‌دیدند.(ابن‏شهرآشوب، بی‏تا،1: 47) به عقیدۀ ابن‏عباس جنّیان در فاصله زمانی بین حضرت عیسی7 و پیامبر اکرم9 به استراق سمع و گرفتن اخبار غیبی و القای آن به کاهنان می‌پرداختند، ولی با بعثت پیامبر این توانایی را از دست دادند. وی از این واقعه نتیجه گرفته که پیامبر9 جنیّان را ندیده است.(حنبل، بی‏تا،1: 252) ملاصدرا رویت جن را ممکن دانسته و در تحلیل آن گفته است «ممکن است علت ظهور صورت پنهانی (جنّ) در برخی اوقات آن باشد که آنان بدن‌های لطیفی دارند که در لطافت و نرمی متوسط بوده و پذیرای جدایی و گرد آمدن است و چون گرد آمده و متکاثف شد، قوام آن ستبر شده و مشاهده می‌گردد و چون جدا گشت قوامش نازک و جسمش لطیف گشته و از دیدگان پنهان می‌گردد مانند هوا که چون تکاثف یافته و به صورت ابر درآمد مشاهده می‌گردد و چون به لطافت خود بازگشت دیده نمی‌گردد».(ملاصدرا، 1384: 301).

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

خوراک جنیان
در مورد خوراک جنیان در روایتی آمده است که بوی استخوان و ارواث حیوانات غذایشان می‌باشد.(مجلسی، همان،60: 82) برخی گفته‏اند خوراک ایشان هوای آمیخته به بوی طعام است. محی‏الدین عربی می‌گوید: «یکی از صاحبان مکاشفه به من گفت جنیان را دیده است که بر استخوانی فرود می‌آمدند و آن را بو می‌کرده و باز می‌گشتند.»(ابن‏عربی، بی‏تا،1: 132) اما برخی معتقدند که جنیان چون روحانی هستند نه می‌خورند و نه می‌آشامند.(طبرسی، همان،1: 192).

جنیان مذکّر و مؤنّث
از برخی آیات استفاده می‌شود که در جن‌ها مرد و زن وجود دارد. این مطلب از ظاهر آیۀ (وَ مِن کُلّ‏ِ شىَ‏ْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَینْ‏ِ لَعَلَّکمُ‏ْ تَذَکَّرُون)(ذاریات:49) به دست می‌آید؛ زیرا جملۀ «کلّ شیء» جنیان را هم شامل می‌شود، چنان که مفاد آیۀ (وَ أَنَّهُ کاَنَ رِجَالٌ مِّنَ الْانسِ یَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِّنَ الجِنّ‏ِ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا)(جن:6) از طرفی آیه کریمه: (إِلَّا إِبْلِیسَ کاَنَ مِنَ الْجِنّ‏ِ ... و ذرّیّته)(کهف:50) ابلیس را از جنیان می‌داند که دارای ذریّه است.

Z.a.H.r.A☆ · 21/12/21

زندگی اجتماعی جنیان
از قرآن استفاده می‌شود که جنیان زندگی اجتماعی دارند؛ آنجا که می‌فرماید: «و گروهى از جن را نزد تو روانه کردیم تا قرآن را بشنوند، چون به حضرتش رسیدند گفتند: گوش فرا دهید. چون به پایان آمد، همانند بیم‏دهندگانى نزد قوم خود بازگشتند».(احقاف: 29) بازگشت جن به طرف قوم خود، نشان دهنده این است که آنان زندگی دسته جمعی دارند.
میزان توانایی جنیان
در مورد توانایی جن، قرآن اشاره‌ای به قدرت فوق‌العادۀ برخی از آنها دارد که مسَخّر حضرت سلیمان7 بودند و برای او کارهای زیادی که نیاز به توانایی خاصی داشت انجام می‌دادند. چنانکه در سورة سبأ آمده است: (وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ وَ أَسَلْنا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعیرِ یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحاریبَ وَ تَماثیلَ وَ جِفانٍ کَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِیاتٍ اعْمَلُوا آلَ‏داوُدَ شُکْراً وَ قَلیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُورُ)؛گروهى از دیوها به فرمان پروردگار، برای سلیمان کار مى‏کردند... براى وى هر چه مى‏خواست از بناهاى بلند و تندیس‏ها و کاسه‏هایى چون حوض و دیگهاى بزرگ و ثابت مى‏ساختند.(سبأ:12-13) و در جای دیگر توانایی آوردن تاج و تـ*ـخت ملکه سبا از یمن به بیت‏المقدس در زمانی خیلی کوتاه را بیان می‏کند: (قالَ عِفْریتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِکَ وَ إِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمینٌ)؛ عفریتى از میان جن‌ها گفت: من، قبل از آن که از جایت برخیزى، آن را نزد تو حاضر مى‏کنم، که من بر این کار هم توانایم و هم امین. (نمل:39) مفسران در تفسیر این آیه، برای «عفریت» سه معنا ذکر کرده‏اند: خبیث مارد (بد طینت سرکش)، قوی (نیرومند) و داهیه (زیرک و باهوش).(طوسی، بی‏تا،8: 96؛ رازی، 1420،24: 556) گفته شده است: جن و شیطان با سرعتی ما فوق سرعت نور که اسمش را سرعت نمی‌شود گذاشت، می‌توانند از نقطه‌ای از عالم به نقطه‌ای دیگر بروند (مطهری، 1368،8: 170) برخی دیگر معتقدند: جن اگر چه از نظر قدرت فکری ضعیف است، ولی قدرت علاقه‌مند او زیاد است و او می‌تواند بار سنگینی را در کمترین زمان جابه‌جا کند.(جوادی‏آملی، 1378،1، 151).

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

جن؛ حقیقت و ویژگی‏ها

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

Z.a.H.r.A☆

مدیر تالار ماورا

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

مدیر تالار ماورا

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین