حیوانات استان سیستان و بلوچستان،گاندو

~ShaHRiyAr~ · 30/8/21

سیستان و بلوچستان با اكوسیستم متنوع در پهنه خشكی و آبی از تنوع زیستی قابل توجه و پدیده های منحصر بفردی برخوردار است، علاوه بر تنوع در پوشش گیاهی، حیات جانوری آن نیز غنای بسیار متنوعی دارد به طوری كه بسیاری از گونه های جانوری فقط در این استان یافت می شود.
یك میلیون و 489 هزار و 590 هكتار معادل 9/7 درصد (هفت و 9 دهم درصد) از كل مساحت سیستان و بلوچستان منطقه حفاظت شده و تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.
گونه های جانوری و گیاهی استان در 13 منطقه شامل پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده، آثار طبیعی ملی و مناطق شكار ممنوع شامل مناطق حفاظت شده گاندو، جنگلی شیله، جنگلی بیرك و جنگلی پوزك، مناطق شكار ممنوع بزمان، بلبل آب نصرت آباد، مك سرخ و پزم و پناهگاه حیات وحش هامون و آثار طبیعی ملی تفتان، پیرگل خاش، سرو زربین سنگان و گل فشان تنگ كنارك زیست می كنند.
بر اساس آخرین بررسی های صورت گرفته، تاكنون بیش از 85 گونه پستاندار، 102 گونه خزنده، بیش از 360 گونه پرنده آبزی و غیرآبزی و پنج گونه دو زیست در مناطق حفاظت شده خشكی و آبی سیستان و بلوچستان شناسایی شد.
جنگل حرا، بسـ*ـترهای علفی، سواحل شن و ماسه ای، رودخانه ها و تالاب ها از مهم ترین زیستگاه های گونه های جانوری سیستان و بلوچستان است.
تمساح پوزه كوتاه و سنجاب بلوچی از جمله گونه های جانوری سیستان و بلوچستان است كه به گفته كارشناسان در دیگر نقاط كشور نمی توان آثاری از زیست آنها مشاهده كرد.
در بین پستانداران علاوه بر خرس سیاه و سنجاب بلوچی همچنین كل، بز، قوچ، میش، جبیر، آهو، گربه وحشی و كاراكال را نیز در مناطق مختلف سیستان و بلوچستان زیست می كنند.
در بین پرندگان نیز دراج، هوبره، زاغ بور، گیلانشاه خالدار، پلیكان خاكستری باكلان و انواع پرندگان شكاری از جمله بحری، بالابان، هما، عقاب طلایی و عقاب ماهیگیر در این استان قابل مشاهده برای علاقه مندان به محیط زیست است.یکی از حیوانات معروف این استان گاندو است که به آن میپردازیم

ظاهر و مشخصات گاندو
گاندوها بازمانده‌هایی از راسته کروکودیل‌هایی هستند که در دوره زمین‌شناسی مزوزوئیک یعنی ۲۲۵ تا ۲۶۵ میلیون سال قبل زندگی می‌کردند و از ۶۵ میلیون سال قبل تاکنون تقریبا هیچ تغییر ظاهری نداشته‌اند. توله‌های گاندو طولی برابر ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر و رنگ زیتونی با نوارهای تیره روی دمشان دارند و تمساح‌های بالغ‌تر رنگ قهوه‌ای روشن با نشان‌هایی تیره و پراکنده‌ در طول بدنشان دارند. این تمساح دارای پوزه‌ای پهن با ۱۹ دندان در فک بالایی و ۱۵ دندان در فک پایینی است و پاهایی کوتاه دارد.

گاندو یعنی چه؟
در زبان بلوچی «گاندو» معنی «راه رونده روی شکم» است و نام اصلی این حیوان «تمساح پوزه کوتاه مردابی» و نام علمی این حیوان «Crocodylus palustris» است. این حیوان در مناطقی مثل رودخانه‌ «باهوکلات» و رودخانه‌ «سرباز» و محدوده‌های آبی چابهار و سراوان زندگی می‌کند. به عبارت دیگر، جنوب استان سیستان و بلوچستان تنها نواحی زیستی گاندو در ایران محسوب می‌شود

ظاهر و مشخصات گاندو:
گاندوها بازمانده‌هایی از راسته کروکودیل‌هایی هستند که در دوره زمین‌شناسی مزوزوئیک یعنی ۲۲۵ تا ۲۶۵ میلیون سال قبل زندگی می‌کردند و از ۶۵ میلیون سال قبل تاکنون تقریبا هیچ تغییر ظاهری نداشته‌اند. توله‌های گاندو طولی برابر ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر و رنگ زیتونی با نوارهای تیره روی دمشان دارند و تمساح‌های بالغ‌تر رنگ قهوه‌ای روشن با نشان‌هایی تیره و پراکنده‌ در طول بدنشان دارند. این تمساح دارای پوزه‌ای پهن با ۱۹ دندان در فک بالایی و ۱۵ دندان در فک پایینی است و پاهایی کوتاه دارد.
.
آیا گاندو خطرناک است؟
گاندو حیوانی بسیار باهوش،‌ زیرک و خیلی ترسو است؛ برای همین کمی سخت می‌توان آن‌ها را بیرون از آب مشاهده کرد. این خزنده از فاصله ۵۰۰ متری صدا را از پشت سر خود می‌‌شنود و به سرعت در آب پنهان می‌‌شود. هرچند گاندو‌ها در شرایط عادی کاملا اجتماعی هستند و در صورت نبود خطر به‌راحتی در کنار انسان‌ها رفت‌و‌آمد می‌کنند. برخلاف چهره وحشتناک، آن‌ها حیوانات کاملا آرامی هستند. در طی ۱۰ سال گذشته فقط ۲ مورد حادثه مبنی بر آسیب انسانی از طرف این حیوان در ایران گزارش شده است.

این آسیب‌ها شامل حمله‌ خفیف در حد گاز گرفتن دست و پا بوده است که با توجه به تعداد بسیار کم این آسیب‌ها، احتمال این می‌رود تمساح در تشخیص شکار خود اشتباه کرده باشد. در کل وجود گاندو در برکه‌ها و رودخانه‌ها تهدیدی برای مردم محلی نیست؛ به‌طوری که حتی بچه‌ها در این برکه‌ها به‌راحتی شنا کرده و زنان به شستن ظرف و لباس مشغول هستند. گاندوها تنها گونه‌ای از تمساح‌ها هستند که در ایران یافت می‌شوند،‌ برای همین این حیوانات تبدیل به یک جاذبه گردشگری خاص در کشور شده‌اند.

طبق آخرین سرشماری در حدود ۴۰۰ گاندو در سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند و تقریبا در تمام گودال‌های‌ بزرگ آب، که مردم محلی به نام «هوتک» می‌گویند، می‌توان گاندوها را پیدا کرد. البته این حیوان به‌جز در جنوب‌شرق ایران در کشورهای نپال، پاکستان، هند، بنگلادش، سریلانکا و بخش‌هایی از چین نیز وجود دارد که بیشترین تعداد آن بعد از هند، در سریلانکا گزارش شده است.

گاندو و خطر انقراض
در طول سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳ بسیاری از گاندوها به‌دلیل بحران‌ خشک‌سالی جان خود را از دست دادند. خشک شدن برکه‌ها و آبگیرها منجر به مرگ تعدادی از این جانوران ارزشمند شد، به‌طوری که ماموران محیط‌زیست مجبور به انتقال تعدادی از این تمساح‌ها به مکان‌ مناسب‌تری برای زندگی شدند. استان سیستان و بلوچستان به‌طور متوسط هر ۳۰ سال یک‌بار دوره‌های خشک‌سالی را پشت سر گذاشته است. بروز یک دوره طولانی خشک‌سالی ۶ ساله از سال ۱۳۷۹ در زیستگاه‌های منطقه و خشک شدن بخش‌های زیادی از رودخانه سرباز و باهوکلات نسل این‌گونه کم‌یاب در ایران را در معرض انقراض گذاشته است. این‌گونه جانوری از لحاظ ارزش و تعداد کم در آخرین طبقه‌بندی جانوران دنیا در سال ۲۰۰۵ جزو گونه‌های آسیب‌پذیر دسته‌بندی شدند. در کل دنیا تنها ۲۴۰۰ عدد از تمساح‌های پوزه کوتاه باقی ‌مانده‌اند.

از دلایل دیگر انقراض آن‌ها می‌توان به بروز سیلاب‌های سنگین در محل زندگی آن‌ها و خورده شدن نوزادان گاندو توسط تمساح‌های بالغ‌تر اشاره کرد. همچنین تغییر در ترکیب آب‌شیرین رودخانه‌ سرباز به خاطر نشت انواع آلودگی‌های شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، روغن موتور یا مواد شوینده هم بر آینده این تمساح‌ها تاثیر منفی گذاشته است. همچنین برخی از گاندوها در حین رد شدن از جاده‌ها به خاطر برخورد با خودروها کشته می‌شود، هرچند تعداد این حوادث تاثیر زیادی بر آمار کلی مرگ‌و‌میر گاندو‌ها ندارد.

گاندو در سیستان و بلوچستان
گاندوها در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند و تابه‌حال گزارشی مبنی بر زندگی آن‌ها در آب‌شور به دست نیامده است. به همین خاطر برای دیدن این جیوانات باید به آبگیرهای منطقه بلوچستان در استان سیستان‌ و‌ بلوچستان سفر کرد. برای دیدن گونه‌های اهلی‌تر گاندو باید وارد جاده سرباز به چابهار شد. در کیلومتر ۲۰ جاده جکیگور به‌سمت چابهار در روستای «درگس» می‌توان این حیوانات زیبا را در ایستگاه «ریکوکش» دید.

این ایستگاه در سال ۱۳۸۹ به‌منظور حفاظت از گاندوها در مقابل تهدیدات خشک‌سالی در وسعتی برابر با ۱۰ هکتار تاسیس شد. در حال حاضر حدود ۳۰ تمساح پوزه کوتاه در این ایستگاه زندگی می‌کنند. همچنین در منطقه‌ حفاظت شده‌ روستای «باهوکلات» این تمساح‌ها تحت حفاظت هستند، برای همین به‌راحتی ‌می‌توان آن‌ها را دید. در واقع تمامی زیستگاه‌های گاندوها در ایران از سال ۱۳۴۹ به مناطق حفاظت‌شده تبدیل شده‌اند و از سال ۱۳۶۱ منطقه باکوهلات به اسم این تمساح یعنی گاندو تغییر نام داده است. تنها روستای باهوکلات با نام قدیمی آن خوانده می‌شود و این روستا از زمان تغییر نام، به منطقه‌ای حفاظت شده برای گاندوها تبدیل شده است.