بررسی تاریخچه شهرنشینی در دنیا نشان می دهد که ایران دارای قدمتی طولانی در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل از ساسانیان ، شهرنشینی با تشکیل حکومت مادها آغاز شد و در دوره سلوکیان ، شهرهای خود فرمان و مستقل ظاهر شدند (اشرف ، 1353) با این حال بیشتر شهرهای دوره باستانی در زمان ساسانیان به وجود آمده اند. طبق مطالعات لکارت بسیاری از شهرهای بزرگ ایران یا در دوره ساسانیان بنا شده اند (مانند قزوین ، نیشابور ، اردبیل و تبریز) ، یا اینکه در این دوران گسترش و رونق یافته اند ، که شهرهایی چون شیراز ، کرمانشاه ، یزد و کرمان را شامل می‌شود (در کوش ، 1364).
پس از فتح ایران به وسیله مسلمین ، طرز تفکر و عقاید اسلامی در فرهنگ شهرنشینی و نحوه ارتباط روستا با شهر رسوخ کرد. ایجاد مسجد به عنوان مهمترین ساختمان شهر و شباهتهای فرهنگی، اقتصادی شهر و روستا (با توجه به عقاید اسلامی) دو خصیصه بارز شهرهای اسلامی است. به طور کلی در دوران اسلامی به دلیل وسعت نفوذ آن در مناطق مختلف و گسترش بارز مبادلات ، شهرنشینی رونق فراوان یافت (در کوش ، 1364) . با تهاجم مغولان شهرنشینی در ایران رو به زوال رفت و تنها در دوران غازان خان رونق نسبی به شهرها بازگشت. در دوران صفویه نیز شهرنشینی در ایران رونق یافت و اعتقادات مذهبی حکام بر کالبد شهر نیز تأثیر گذاشت (حبیبی ، 1375) .
در دوران معاصر نیز به تبعیت از الگوهای شهرنشینی و شهرسازی غربی و به دنبال نفوذ اتومبیل به داخل شهرها، اقدامات عمرانی بسیاری در شهرها صورت گرفت ، که عمده این اقدامات درون‌زا نبوده‌اند.
توزیع جغرافیائی جمعیت شهری
توزیع شهرها و به تبع آن تمرکز جمعیت نقاط شهری در نقاط مختلف کشور ما یکسان نیست. مناطق شمالی ، غربی و جنوب غربی کشور علاوه بر برخورداری از آب و هوای خوب و موقعیت جغرافیایی خاص ، مهد نخستین کانونهای یکجانشین و تمدن شهری بوده و همواره از نقاط پرجمعیت کشور محسوب می‌شده‌اند و در حال حاضر نیز بیشترین نسبت از جمعیت کشور را دارا می‌باشند. (زنجانی ، 1369) .
به دلیل موقعیت خاص جغرافیائی ، میزان بارندگی در ایران با طول جغرافیایی ارتباط مشخصی دارد. شدت باران از غرب به شرق کاهش می‌یابد و نصف‌النهار 52 درجه تفکیک کننده آب و هوای گرم و خشک شرقی از آب و هوای معتدل و مرطوب غربی می باشد. همچنین بهبود وضعیت اقلیمی از عرض جغرافیایی پایین به بالا موجب شده است که درصد قابل توجهی از جمعیت شهری کشور در عرض جغرافیایی 35 تا 40 درجه استقرار یابند (زنجانی ، 1369).
نسبت شهرنشینی
طی 40 سال گذشته ، نسبت شهرنشینی در ایران از 31 درصد در سال 1335 به 61 درصد یعنی دو برابر در سال 1375 افزایش یافت و این روند همچنان ادامه دارد. افزایش نسبت شهرنشینی ناشی از دو عامل تبدیل سکونتگاههای روستایی به شهر از یک سوء و مهاجرت روستائیان به شهرها از سوی دیگر می باشد. اقتصاد تک محصولی متکی به نفت و اختلاط اقتصاد ایران با اقتصاد سرمایه داری جهانی به ویژه از زمان سلطنت پهلوی دوم و به تبع آن پیشرفت فنون موجب آزاد شدن بخش قابل توجهی از نیروی کار در روستاها شد و لذا روستاییان برای کسب معاش روانه شهرها شدند که پیامد آن شهرنشینی شتابان و مواجه شدن شهرهای بزرگ با مشکلات عدیده بوده است. شهرنشینی شتابان در دهه‌های اخیر خاص کشور ایران نیست و در کشورهای همجوار نیز ، که عمدتاً کشورهایی با اقتصاد تک محصولی می باشند ، همین اتفاق افتاده است. مقایسه نسبت شهرنشینی چند کشور در سالهای 1960 و 1992 مؤید این نکته است. براساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد ، نسبت شهرنشینی در ایران در سال 1960 معادل 34 درصد بوده است که در سال 1992 به 58 درصد افزایش یافته است. در میان کشورهای همجوار در سال 1992 ، افغانستان کمترین نسبت شهرنشینی (19 درصد) و کویت بیشترین نسبت شهرنشینی (96 درصد) را دارا بوده اند.
توزیع استانی جمعیت شهرنشین
نسبت شهرنشینی کشور در سال 1365 معادل 54 درصد بوده که در سال 1375 به 61 درصد افزایش یافته است. نسبت شهرنشینی ، به استثنای استان تهران در سایر استانهای کشور افزایش یافته است، اما این نسبت در استان تهران در سال 65 معادل 3/86 درصد بوده است که در سال 75 به 1/84 درصد کاهش یافته است. یکی از دلایل این امر تغییراتی در تقسیمات سـ*ـیاسی استان تهران بوده است (به عنوان مثال شهرستان قم که از نسبت شهرنشینی بالایی برخوردار است به استان قم تبدیل شد). همچنین می توان به مهاجرپذیری روستاهای استان تهران در دهه اخیر اشاره نمود.
استان تهران در سال 1365 بالاترین نسبت شهرنشینی را در سطح کشور دارا بوده است و در سال 1375 ، پس از رقم (1/91 درصد) ، بالاترین نسبت شهرنشینی (1/84 درصد) را دارا می‌باشد.
در سال 1375 ، توزیع نسبت شهرنشینی در استانهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد، به طوری که بین حداقل نسبت شهرنشینی (2/39 درصد برای استان کهکیلویه و بویراحمد) و حداکثر آن (1/91 درصد برای استان قم) ، 9/51 درصد فاصله وجود دارد.
در برخی از استانها نسبت شهرنشینی فاصله قابل توجهی با متوسط کل کشور دارد که بعضاً بیشتر یا کمتر از میزان متوسط می‌باشد. پس از استانهای قم و تهران ، نسبت شهرنشینی در استانهای یزد (1/75 درصد) ، اصفهان (3/74 درصد) و سمنان (2/68 درصد) از بالاترین میزان برخوردار است. در ایران استانهایی که یک کلان شهر در آنها واقع شده است (تهران ، اصفهان و غیره) از نسبت شهرنشینی بالایی برخوردارند علاوه بر این ، استانهای واقع در مناطق کویری به دلیل نوع خاص توانهای محیطی و عدم امکان رشد روستاها (عمدتاً به دلیل کمبود آب) ، نسبت شهرنشینی در سطح بالایی قرار دارد (قم ، یزد و سمنان). در مقابل در استانهایی که امکان رشد روستاها وجود داشته است، نسبت شهرنشینی در سطح پایینی قرار گرفته است ، مانند مازندران (2/44 درصد) و گیلان (8/46 درصد) . علاوه بر این ، در استانهای عشایرنشین نیز ، نسبت شهرنشینی در حد پایینی قرار دارد. این نسبت در استان چهارمحال و بختیاری 45 درصد و در استان کهکیلویه و بویراحمد 2/39 درصد می‌باشد (سالنامه آماری کشور ، 1365 و 1375) .
منبع سایت رشد
پس از فتح ایران به وسیله مسلمین ، طرز تفکر و عقاید اسلامی در فرهنگ شهرنشینی و نحوه ارتباط روستا با شهر رسوخ کرد. ایجاد مسجد به عنوان مهمترین ساختمان شهر و شباهتهای فرهنگی، اقتصادی شهر و روستا (با توجه به عقاید اسلامی) دو خصیصه بارز شهرهای اسلامی است. به طور کلی در دوران اسلامی به دلیل وسعت نفوذ آن در مناطق مختلف و گسترش بارز مبادلات ، شهرنشینی رونق فراوان یافت (در کوش ، 1364) . با تهاجم مغولان شهرنشینی در ایران رو به زوال رفت و تنها در دوران غازان خان رونق نسبی به شهرها بازگشت. در دوران صفویه نیز شهرنشینی در ایران رونق یافت و اعتقادات مذهبی حکام بر کالبد شهر نیز تأثیر گذاشت (حبیبی ، 1375) .
در دوران معاصر نیز به تبعیت از الگوهای شهرنشینی و شهرسازی غربی و به دنبال نفوذ اتومبیل به داخل شهرها، اقدامات عمرانی بسیاری در شهرها صورت گرفت ، که عمده این اقدامات درون‌زا نبوده‌اند.
توزیع جغرافیائی جمعیت شهری
توزیع شهرها و به تبع آن تمرکز جمعیت نقاط شهری در نقاط مختلف کشور ما یکسان نیست. مناطق شمالی ، غربی و جنوب غربی کشور علاوه بر برخورداری از آب و هوای خوب و موقعیت جغرافیایی خاص ، مهد نخستین کانونهای یکجانشین و تمدن شهری بوده و همواره از نقاط پرجمعیت کشور محسوب می‌شده‌اند و در حال حاضر نیز بیشترین نسبت از جمعیت کشور را دارا می‌باشند. (زنجانی ، 1369) .
به دلیل موقعیت خاص جغرافیائی ، میزان بارندگی در ایران با طول جغرافیایی ارتباط مشخصی دارد. شدت باران از غرب به شرق کاهش می‌یابد و نصف‌النهار 52 درجه تفکیک کننده آب و هوای گرم و خشک شرقی از آب و هوای معتدل و مرطوب غربی می باشد. همچنین بهبود وضعیت اقلیمی از عرض جغرافیایی پایین به بالا موجب شده است که درصد قابل توجهی از جمعیت شهری کشور در عرض جغرافیایی 35 تا 40 درجه استقرار یابند (زنجانی ، 1369).
نسبت شهرنشینی
طی 40 سال گذشته ، نسبت شهرنشینی در ایران از 31 درصد در سال 1335 به 61 درصد یعنی دو برابر در سال 1375 افزایش یافت و این روند همچنان ادامه دارد. افزایش نسبت شهرنشینی ناشی از دو عامل تبدیل سکونتگاههای روستایی به شهر از یک سوء و مهاجرت روستائیان به شهرها از سوی دیگر می باشد. اقتصاد تک محصولی متکی به نفت و اختلاط اقتصاد ایران با اقتصاد سرمایه داری جهانی به ویژه از زمان سلطنت پهلوی دوم و به تبع آن پیشرفت فنون موجب آزاد شدن بخش قابل توجهی از نیروی کار در روستاها شد و لذا روستاییان برای کسب معاش روانه شهرها شدند که پیامد آن شهرنشینی شتابان و مواجه شدن شهرهای بزرگ با مشکلات عدیده بوده است. شهرنشینی شتابان در دهه‌های اخیر خاص کشور ایران نیست و در کشورهای همجوار نیز ، که عمدتاً کشورهایی با اقتصاد تک محصولی می باشند ، همین اتفاق افتاده است. مقایسه نسبت شهرنشینی چند کشور در سالهای 1960 و 1992 مؤید این نکته است. براساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد ، نسبت شهرنشینی در ایران در سال 1960 معادل 34 درصد بوده است که در سال 1992 به 58 درصد افزایش یافته است. در میان کشورهای همجوار در سال 1992 ، افغانستان کمترین نسبت شهرنشینی (19 درصد) و کویت بیشترین نسبت شهرنشینی (96 درصد) را دارا بوده اند.
توزیع استانی جمعیت شهرنشین
نسبت شهرنشینی کشور در سال 1365 معادل 54 درصد بوده که در سال 1375 به 61 درصد افزایش یافته است. نسبت شهرنشینی ، به استثنای استان تهران در سایر استانهای کشور افزایش یافته است، اما این نسبت در استان تهران در سال 65 معادل 3/86 درصد بوده است که در سال 75 به 1/84 درصد کاهش یافته است. یکی از دلایل این امر تغییراتی در تقسیمات سـ*ـیاسی استان تهران بوده است (به عنوان مثال شهرستان قم که از نسبت شهرنشینی بالایی برخوردار است به استان قم تبدیل شد). همچنین می توان به مهاجرپذیری روستاهای استان تهران در دهه اخیر اشاره نمود.
استان تهران در سال 1365 بالاترین نسبت شهرنشینی را در سطح کشور دارا بوده است و در سال 1375 ، پس از رقم (1/91 درصد) ، بالاترین نسبت شهرنشینی (1/84 درصد) را دارا می‌باشد.
در سال 1375 ، توزیع نسبت شهرنشینی در استانهای مختلف تفاوت چشمگیری دارد، به طوری که بین حداقل نسبت شهرنشینی (2/39 درصد برای استان کهکیلویه و بویراحمد) و حداکثر آن (1/91 درصد برای استان قم) ، 9/51 درصد فاصله وجود دارد.
در برخی از استانها نسبت شهرنشینی فاصله قابل توجهی با متوسط کل کشور دارد که بعضاً بیشتر یا کمتر از میزان متوسط می‌باشد. پس از استانهای قم و تهران ، نسبت شهرنشینی در استانهای یزد (1/75 درصد) ، اصفهان (3/74 درصد) و سمنان (2/68 درصد) از بالاترین میزان برخوردار است. در ایران استانهایی که یک کلان شهر در آنها واقع شده است (تهران ، اصفهان و غیره) از نسبت شهرنشینی بالایی برخوردارند علاوه بر این ، استانهای واقع در مناطق کویری به دلیل نوع خاص توانهای محیطی و عدم امکان رشد روستاها (عمدتاً به دلیل کمبود آب) ، نسبت شهرنشینی در سطح بالایی قرار دارد (قم ، یزد و سمنان). در مقابل در استانهایی که امکان رشد روستاها وجود داشته است، نسبت شهرنشینی در سطح پایینی قرار گرفته است ، مانند مازندران (2/44 درصد) و گیلان (8/46 درصد) . علاوه بر این ، در استانهای عشایرنشین نیز ، نسبت شهرنشینی در حد پایینی قرار دارد. این نسبت در استان چهارمحال و بختیاری 45 درصد و در استان کهکیلویه و بویراحمد 2/39 درصد می‌باشد (سالنامه آماری کشور ، 1365 و 1375) .
منبع سایت رشد
شهرنشینی در ایران
رمان ۹۸ | دانلود رمان
نودهشتیا,بزرگترین مرجع تایپ رمان, دانلود رمان جدید,دانلود رمان عاشقانه, رمان خارجی, رمان ایرانی, دانلود رمان بدون سانسور,دانلود رمان اربابی,
roman98.com
