شب ادراری در کودکان

bawhar · 2/8/18

مقدمه
در صورتی که کودکی بطور مکرر حداقل 2 بار در هفته و به مدت حداقل 3 ماه پیاپی بدون استفاده از داروهای ادرارآور و یا بدون داشتن بیماریهای زمینه‌ای ماننددیابت و صرع و بیماریهای سیستم اعصاب بسـ*ـتر خود را خیس کند، و سن کودک بالای 5 سال باشد، می‌توان او را به عنوان کودک دچار شب ادراری مورد بررسی قرار داد. بطور کلی شب ادراری در 10 تا 15 درصد کودکان حدود 6 ساله موجود است اما هر چه سـن بالاتـر می‌رود تعدادی از کودکان خودبخود بهبودی پیدا می‌کنند.
بطوری که در سن 10 سالگی حدود 5 درصد از کودکان و در 15 سالگی تنها 1 درصد کودکان شب ادراری دارند. باید توجه داشت که شب ادراری در پسرها 2 تا 3 برابر دخترهاست. شب ادراری کودکان مشکلی است که برای کودکان و خانواده آنها از زمانهای دور موجود بوده است. شرح خیس کردن کودکان در نوشته‌های 1550 سال قبل از میلاد هم دیده می‌شود.
روند تکامل عصبی و حس کردن ادرار
در سن شیرخوارگی ادرار کردن طفل کاملا رفلکسی و بی‌اختیار است. در این سن ، پر شدن مثانه باعث علاقه‌مند گیرنده‌هایی در نخاع ایجاد شود و منجر به انقباض مثانه و تخلیه آن گردد. با بزرگتر شدن کودک و مغز کنترل بیشتری روی اعمـال مثانه پیدا می‌کند.
در نتیجه طفل قادر می‌شود که مدت بیشتری ادرار را در مثانه نگاه دارد. معمولا تا سه سالگی اکثر اطفال به خوبی قادرند ادرارشان را در روز کنترل کنند اما توانایی کنترل ادرار در شب ، اکثرا دیرتر حاصل می‌شود. در سن 4 تا 5 سالگی مراکز عصبی مغز قادرند انقباضات مثانه را در خواب هم کنترل کنند به علاوه تا این سن ظرفیت مثانه کودک هم زیاد شده و می‌تواند حجم بیشتری ادرار را نگاهداری کند. البته این روند تکامل در جوامع گوناگون سرعت یکسانی ندارد. در یک جامعه هم در طبقات مختلف می‌تواند متفاوت باشد و حتی در دخترها معمولا این کنترل زودتر از پسر بچه‌ها بوجود می‌آید.
علل شب ادراری
در بیش از 80 درصد از موارد ، کودک مبتلا به شب ادراری هیچ بیماری و یا عیب و نقص عضوی و بدنی ندارد و در کمتر از 20 درصد موارد ممکن است بیماریهایی مانند: دیابـت ، عفونت ادراری ، بیماریهای مادرزادی کلیه ، نوعی کم‌خونی و عیوب نخاع و بیماریهای سیستم اعصاب ، علت شب ادراری باشد. خیس کردن در هنگام خواب اتفاق می‌افتد و کودک شما هیچگونه دخالتی در آن ندارد لذا تنبیه و تحقیر طفل در نزد خودتان یا دیگران و یا مسخره کردن وی ، نه تنها هیچگونه تاثیری در بهبودی آن ندارد بلکه با ایجاد فشار روحی وضع کودک را به مراتب بدتر می‌کند.

ثابت شده است عوامل ارثی و سوابق والدین نیز در بروز شب ادراری موثر است. اما باید توجه داشت همانطور که زمان راه افتادن و حرف زدن بچه‌ها با همدیگر متفاوت است، روند بالارفتن ظرفیت مثانه و زمان قدرت کنترل مثانه نیز در کودکان ممکن است باهم متفاوت باشد. مسائل روحی و عاطفی از مهمترین علل شب ادراری هستند. این مورد بخصوص در نزد کودکانی دیده می‌شود که قبلا کنترل ادرار داشته‌اند اما اکنون دچار شب ادراری شده‌اند. از جمله عوامل روحی که می‌تواند سبب شب ادراری گردد می‌توان از موارد زیر نام برد:

تولد یک نوزاد در خانواده که موجب می‌شود توجه پدر و مادر به نوزاد معطوف گردد و به کودک بزرگتر کمتر مورد توجه قرار گیرد.
جدایی پدر و مادر
اختلافات و کشمکشهای درون خانواده
جابجایی خانواده
مسافرت یا فوت یکی از والدین
تحقیر و تنبیه بیش از حد بزرگترها نسبت به کودک
ایجــاد ترس و هیجــان و اضطــراب شدید در کودک با شنیدن و یا دیدن مناظر ، فیلمها و یا بازیهای ترسناک کامپیوتری.

از دیگر عوامل بسیار مهم در شب ادراری که به تازگی و در سالهای اخیر بسیار اهمیت پیدا کرده است، آلرژی و حساسیت کودک به غذاها و بخصوص شیر گاو است. لذا باید دقیقا توجه داشت که در چه شبهایی و با مصرف چه مواد و یا غذاهایی این شب ادراری تشدید می‌شود تا از مصرف آنها پرهیز گردد. قبلا تصور می‌شد که کودکان مبتلا به شب ادراری خواب عمیق‌تری دارند و یا شب ادراری ناشی از اختلال در خواب و بیدار شدن کودک است. اما به تازگی نشان داده شده است که بین خواب کودکان مبتلا به شب ادراری و سایر کودکان تفاوتی وجود ندارد و خیس کردن در هر مرحله از خواب (چه در مرحله خواب عمیق و چه در مراحل خواب سطحی) ممکن است اتفاق بیافتد.
درمان

از بین بردن تمامی فاکتورها و مسائل عاطفی و روحی که منجر به اضطراب و مشکلات عصبی در کودک می‌شود.
استفاده از تشکچه‌های زنگ‌دار که در صورت تماس با اولین قطره ادرار زنگ آن به صدا درمی‌آید و موجب بیداری کودک می‌شود. استفاده از این دستگاه باعث می‌شود که ظرف چند هفته یک رفلکس شرطی در کودک ایجاد شود بطوری که حتی پرشدن مثانه نیز می‌تواند بتدریج باعث بیدار شدن کودک گردد.
در روز باید مایعات زیادی استفاده گردد و به کودک آموزش داد تا حتی‌الامکان در طول روز ادرارکردن را به تاخیر اندازد تا حجم مثانه بیشتر شده و در طول شب دیرتر پر گردد، بدیهی است ار غروب آفتاب به بعد لازم است مصرف مایعات و غذاها و میوه‌های آبدار به حداقل برسد و کودک حتما قبل از خوابیدن ادرار کند.
تشویق طفل هم در انجام این تمرینات و رعایت دقیق درمانهای دارویی و غیردارویی بسیار مؤثر است. حتی می‌توان کودک را به ازای هر چند شب که خیس نمی‌کند تشویق نمود و در صورت عدم خیس کردن برای مدت طولانی برای وی جایزه‌ای نیز خرید.
درمانهای دارویی که از جمله آنها ایمی‌پیرامین است. ایمی‌پیرامین دارویی است که در درمان تعدادی از ناراحتیهای روحی و افسردگی بکار می‌رود لذا ممکن است شما از مصرف آن اکراه داشته باشید. اما باید توجه داشته باشید تاثیر این دارو جدا از خاصیت ضد افسردگی آن است و از طریق تاثیر بر اعصاب مثانه عمل می‌کند. لذا می‌توانید بدون دغدغه آنرا مصرف نمایید چرا که این دارو عوارضی برای کودک شما ندارد.

در 25 تا 40 درصد کودکان به دنبال مصرف این دارو بهبودی حاصل می‌شود اما از آنجائی که پس از قطع دارو ممکن است شب ادراری مجددا عود نماید، لازم است این دارو حداقل برای سه ماه مصرف شود و قطع آن نیز تدریجی باشد. از داروهای دیگر می‌توان از قرص اکسی‌بوتینین نام برد که در موارد خاصی می‌تواند مفید باشد.
درمانهای روانپزشکی بیشتر در مورد کودکانی بکار می‌رود که از مسائل روحی و روانی زیادی رنج می‌برند.

آینده بحث
اگر چه شب ادراری سبب ناراحتی خانواده و خود کودک می‌گردد اما خوشبختانه در اکثر بچه‌ها بهبودپذیر است و حتی بدون درمان نیز این عارضه ممکن است برطرف گردد. اما از آنجائی که شب ادراری ممکن است علامت بسیاری از بیماریهای مهم و جدی در کودک باشد،‌ درمانهای توصیه شده برای کودک خود را هیچگاه جهت دیگران تجویز نکنید چون برای اثبات وجود و یا عدم وجود این بیماریها ، بررسی و معاینه کودکان مبتلا به شب ادراری توسط پزشک حاذق ضروری است.