تاریخچه ی صنایع دستی در ایران

*SADAT* · 18/9/18

تاریخچه صنایع دستی و تمدن در ایران دارای سابقه دیرینه ای است. قدیمی ترین مرحله زندگی بشر در ایران بر طبق آثار بر جای مانده به «عصر حجر میانه» بر می گردد.
مدارک موجود در «غارهوتو» یا همان «غار کمربند» که در نزدیکی بهشهر فعلی است، نشان می دهد که حدود 6000 سال قبل از میلاد کشت غلات در ایران مرسوم بوده و محصولات به وسیله داسی که از سنگ چخماق ساخته شده بود و لبه دندانه داری داشته است، درو می شده اند.
همچنین دکتر گیرشمن اشاره می کند که در عصر حجر میانه افرادی که در کوهستان های بختیاری می زیسته اند، شیوه های ساخت «ظروف سفالین » را می دانسته اند.
با فرارسیدن «عصر مفرغ» که حدود 2700 سال قبل از میلاد بوده است، دگرگونی زیادی در دست ساخته های ایرانی ایجاد شده است. در دوره زمانی 1200 سال پیش از میلاد نیز آهن به جای مفرغ مورد استفاده قرار گرفت. دکتر اشمید به مجموعه ای از فرآورده های دو تا سه هزار سال قبل از میلاد دست یافته که نشان می دهد ایرانیان آن زمان در «فلزکاری» و ساخت مصنوعات دیگر مثل هاون، مجسمه و ... مهارت داشته اند.

تاریخچه صنایع دستی ایران در دوره قاجار
در دوران قاجار به علت مسائل سـ*ـیاسی از جمله قراردادهایی که با انگلیس و روسیه منعقد شد و نیز واردات برخی کالاها، به صنایع دستی توجه کافی نشد.

تاریخچه صنایع دستی ایران در دوره پهلوی
در دوران پهلوی نیز صنایع دستی بیشتر در ارتباط با اقشار خاص از جامعه مطرح می شد. پس از انقلاب توجه به ابعاد کاربردی صنایع دستی بیشتر دیده شده است و در هر حال صنایع دستی در ایران دارای قدمت و تنوع بسیار زیادی است.

مروا77 · 10/8/19

صنایع دستی ایران
به عنوان یکی از قطب‌های اصلی صنایع دستی جهان - به همراه چین و هند دارای سابقه‌ی درخشان و پرپیشینه‌ای است. بی تردید استعداد و نیروی خلاقه و ابتکار ایرانیان و علاقه‌ی آنان به هنر و خلق آثار هنری، یکی از عوامل قوام و دوام صنایع دستی بوده است؛

به طوری که صاحب نظران معتقدند که ایرانیان با شناخت زیبایی‌ها موفق به خلق آثار هنری می شوند و یا لااقل با درک آن، دوستدار و مشوق هنرمندان در ارایه‌ی آثار هنری هستند؛ چرا که ایرانیان هنردوست از دیرباز این نکته‌ی حساس را دریافت کرده بودند که کار یک صنعتگر هنرمند تنها یک کار بدنی و فیزیکی نیست، بلکه او همانند یک ادیب و شاعر احساسات و افکارش را در آثار خود منعکس میکند و به آنها عینیت می‌بخشد

به هر حال فرهنگ ایران همچون فرهنگ‌های دیگری که در خاور نزدیک کهن هویت نیرومند فردی داشته است، دارای تمدنی بسیار پیچیده و پر تنوع است که برای بررسی و شناخت آن رجوع به تاریخ و به ویژه کشفیات باستان‌شناسی انجام شده در نقاط مختلف کشور، اجتناب ناپذیر است. زیرا مطالعه درباره‌ی صنایع دستی و پیشه‌‌های محدود و منطقه‌ای ایران را باید از زمان‌های بسیار دور و حتی قبل از تاریخ آغاز کرد و روند تکاملی آن را به ترتیب گذشت زمان مورد بررسی قرار داد و از این طریق به منشأ اولیه‌ی صنایعی که امروزه نیز در قسمت‌های مختلف ایران رایج است دسترسی پیدا کرد.

مروا77 · 10/8/19

بیش از هر چیز باید توجه داشت که دانستن وضع کلی تاریخ کشور و نگرشی به حفریات باستان شناسی انجام شده میتواند پایه و اساس اطلاعات ما درباره‌ی صنایع دستی باشد و بدیهی است تاریخ صنایع، چیزی منتزع از تاریخ تمدن نیست و ضرورتا میبایست بررسی صنایع، هنرها و پیشه‌های ایرانی را از زمان پیدایش تمدن و شیوه‌های زندگی مردم آغاز کرد. کما اینکه به اعتقاد اکثر محققان خاستگاه فنون کشاورزی.فلز کاری سفالگری و مبانی اندیشه‌های دینی و فلسفی، خط، علم اعداد، نجوم و ریاضی، خاورمیانه و خصوصا فلات ایران بوده است.
قدیمی‌ترین مرحله‌ی زندگی بشر در ایران، تا جایی که آثار مکتوب و بازیافته‌های تاریخی میتواند در پی بردن به آن مدد رسانمان باشد، تمدن مخصوص و مشخص «عصر حجر میانه» یا مزولیتیک (Mesolithic) است که حدود ۱۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ سال با آن فاصله داریم و مدارک مربوط به آن توسط کارلتون س. کُن (Charlton S. Coon) در غار مسکونی "هوتو" یا "کمربند" در نزدیک بهشهر فعلی و در گوشه‌ی جنوب شرقی دریایی مازندران به دست آمده و مربط به دوران زندگی انسان در کنار دریاست و حکایتگر این است که حدود ۶۰۰۰ سال ق.م. کشت غلات، مخصوصاً گندم و جو، در ایران مرسوم بوده و محصولات زراعی به وسیله‌ی داسی که از سنگ چخماق ساخته شده و لبه‌ی دندانه دار و مضرس داشته، درو می‌شده است. در همین زمان، دامداری و استفاده از گوشت و شیر بز و گوسفند رایج بوده و افزون بر این، پشم گوسفندان به مصرف رشتن و بافتن می‌رسیده. ضمن آنکه مردم با تهیه‌ی نوعی سفال ناهموار و کم‌پخت و نیز تهیه‌ی انواع ابزارهای سنگی و استخوانی به منظور شکار آشنایی داشته اند.

مروا77 · 10/8/19

«رُمَن گیرشمن» ضمن تحقیقات و تألیفات خود به وجود اشخاصی اشاره میکند که در عصر حجر میانه در کوهستان‌های بختیاری می‌زیسته و شیوه‌های ساخت ظروف سفالین را می‌دانسته اند. او اظهار میکند که سازندگان ظروف سفالین، آنها را درکنار همان آتشی که برای پخت گوشت شکار و یا طبخ غذا برپا میکردند، می پختند.

در عصر فلز، با وجودی که به تدریج ساخت آلات و ادوات ریختگی برونزی و مسی رواج یافت، معهذا هنوز استعمال ابزارهای سنگی بر انواع مشابه آن غلبه داشت و تهیه و استفاده از ظروف سفالین نقاشی شده معمولی بود و بافت انواع منسوجات ظریف و نیز طلاکاری و ساخت اشیای زرین رونق و رواجی در خور داشت.

با فرارسیدن عصر مفرغ که حدود ۲۷۰۰ سال ق.م. دگرگونی چشمگیری در تمدن سراسر آسیای غربی به وجود آورد، به موازات پیشرفت‌های فنی که نصیبدست ساخته‌های ایرانیان شد، کیفیت زندگی مردم نیز به دلیل برخورداریشان از مصنوعاتی که زندگی راحت‌تری را ممکن می ساخت، افزایش یافت. در همین دوره مهره‌های زینتی توسط استادکاران ساخته میشد، ابزارهای سنگی در شمار مصنوعات کارگاهی درآمده و ظروف سفالین به وسیله‌ی چرخ‌های کوچک مخصوصی که با دست گردانده میشد، تولید و طبق اصول و قواعدی منظم در کوره‌های سربسته چیده می شد و حرارت می‌دید تا به خوبی پخته شود.

مروا77 · 11/8/19

نزدیک به ۱۲۰۰ سال ق.م. آهن به جای مفرغ برای ساختن اسلحه و ابزارها و تا حدودی.زینت الاتبه کار گرفته شد و بناهای آجری مرتفعی در نقاط مختلف نظیر «استرآباد» و روی سکوهاى بلند برپا گشت. یافته‌های باستان شناسی که حاصل حفاری‌های انجام شده در ایران است، از جمله دلایل دیگری است که می تواند تکمیل کننده‌ی اطلاعات ما نسبت به پیشینه‌ی هنرها و صنایع دستی ایران در دوران کهن، من جمله قبل از تاریخ مدون ایران باشد.
نخستین اکتشاف بزرگ در باب صنعت پیش از تاریخ ایران به وسیله‌ی «ج. دومرگان » در شوش انجام شد که اشیای مکشوفه هم دارای تنوع زیادی است و هم از کثرت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. در این اکتشاف، اشیایی به دست آمده که متعلق به اوایل دوره‌ی مس است و تبر، سوزن، اسکنه و آینه‌های مسین که از درون مقابر به دست آمده نشان دهنده‌ی استفاده‌ی مردم این دوره از فلز مس است. در این دوره همچنین پارچه‌هایی که با الیاف مختلف بافته شده، به دست آمده؛ ولی به نظر میرسد که بزرگترین صنعت ایرانیان در این دورهسفالگری بوده، برای آنکه تولید سفال‌هایی با چرخ و به شکل آبخوری، کاسه‌های غذاخوری، دیگ‌های پخت غذا و گلدانها و ظروف با لعاب قرمز صیقلی رواج داشته است. افزون براین، طی حفریات شوش، گردنبندی نیز به دست آمده که از گوش ماهی و سنگ‌های مختلف ساخته شده، به انضمام انگشترهایی با نگین گوش ماهی و مهره‌هایی که اکثراً سنگی و به شکل حیوانات با دکمه‌های مسطحی است که در وسط یا روی دسته‌ی کوچک آنها سوراخی تعبیه شده است.

مروا77 · 11/8/19

ساخته‌های فلزی و نقش مصنوعات سفالی به چشم می‌خورد. در حفریات انجام شده در دو کیلومتری جنوب غربی تـ*ـخت جمشید، سفالهایی به دست آمده که نقاشی و تزیین شده و تقریباً به نازکی ظروف چینی امروزی است و بهترین دلیل ترقی و تکامل صنعت سفال سازی در دوره‌‌ای است که ظروف به آن تعلق دارد. همچنین از "تپه‌ی گیان" در نزدیکی نهاوند سفالهایی به رنگ قرمز و زرد به اضافه‌ی خنجرهای فلزی حکاکی شده‌ای به دست آمده که متعلق به ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ ق.م. است.

گیرشمن در حفریاتی که در "تپه‌ی سیلک" داشته، موفق به کشف اشیایی مربوط به ۲۷۰۰ الی ۲۸۰۰ ق.م. که شامل انواع سفالینه‌های دست ساز و تولید شده با چرخ سفالگری است، شده که از طریق شباهت آنها با اشیای به دست آمده از سایر نقاط میتوان تمدن یا تمدن‌هایی شبیه و نزدیک به آنها را در مناطق دیگر کشور حدس زد.

«اریک اشمید» که هنگام حفاری اطراف دامغان امیدوار به کشف هکاتوم پیلوس یا شهر صد دروازه (نزدیک دامغان فعلی) بود. اگرچه موفق به کشف بقایای شهر موردنظرش نشد، ولی به مجموعه‌ای از مهمترین آثار صنعتگران 2000 تا 3000 سال ق.م. دست یافت. سفال‌های به دست آمده توسط اشمید شامل کوزه‌های بزرگ در اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه‌ای روشن و کرم است و اکثرا به وسیله‌ی چرخ ساخته شده و گویای ظهور فن لعاب دادن سفال در ایران پنج هزار سال قبل است

مروا77 · 11/8/19

همچنین کشفیات اشمید حکایتگر آشنایی مردم آن دوره با فلز مس است و بیشتر دست ساخته‌های مسین شامل سنجاق‌های مسی، خنجر، گرز، دستبند و امثال آنهاست. گفتنی است که ضمناً کشف اشیای طلایی و نقره‌ای به ویژه زینت آلات زرین، فنجان، مجسمه‌های حیوانات مختلف از نقره و مانند آن گویای، دسترسی و استفاده‌ی مردم آن دوره به فلزات گران‌بها است و شواهد دیگری در دست است که نشان می‌دهد ایرانیان آن زمان در فلزکاری، ساخت مصنوعات مختلف مانند هاون، مجسمه، انواع تسبیح و غیره از سنگ‌های مختلف مهارت به سزایی داشته اند.

اشمید طی حفاری‌هایی که در سال ۱۳۱۳ ه.ش. در نزدیکی تهران انجام داد نیز به کشف آثاری مشابه آنچه در دامغان یافته بود، توفیق یافت؛ با این تفاوت که سفال‌های مکشوفه در حفاری اخیرالذکر اکثرا دارای نقوشی هندسی به رنگ سیاه و سطحی صیقل یافته است و با گِل آن، گیاهی مانند کاه مخلوط است.
در پی کاوش‌هایی که در سال 1947 میلادی (1325 ه.ش.) در زیویه -در نزدیکی سقز- به عمل آمده، گنجینه‌ای از اشیای زرین و مفرغی و محصولات تهیه شده از عاج به دست آمده که به حدود قرن هفتم ق.م. یعنی آغاز دوره‌ی حکومت مادها تعلق دارد. همچنین در کاوشهای حسنلو -در ۸۵ کیلومتری جنوب ارومیه- جام طلایی که بر سطحش صحنه‌های اساطیری حکاکی شده و به قرون 8 تا 14 ق.م. تعلق دارد، به دست آمده است. بدون تردید جام مارلیک و دیگر آثار فلزی کشف شده از چراغعلی تپه (مارلیک تپه) -واقع در ۱۴۴ کیلومتری جاده‌ی رودبار به رشت- را که توسط گروه باستان شناسی ایرانی به سرپرستی پروفسور عزت الله نگهبان به دست آمده، میتوان نشانه‌ای بارز از مهارت فلزکاران ایرانی در حدود دوره‌ی حکومت مادھا و حتی کمی پیش تر از آن در ایران دانست، ضمن آنکه براساس مدارک و اسناد موجود و نیز آثار مکشوفه میتوان سفالگری دوره‌ی مادها را نیز هنری شاخص و دستبافی آن دوره را نیز "هنر - صنعتی" مهم تلقی کرد.
ابزارهای مفرغی حکاکی شده‌ی لرستان، انواع سلاح ها، ابزارها و وسایل کشاورزی، وسایل تزیین، اشیای آیینی، انواع دهانه و مالبند و دیگر ابزارهای مخصوص اسب و گردونه، توتمها و بتها، سنجاق‌های مفرغی با سری درشت و مزین به شکل سر و شاخ چهار پایان و امثالهم از هنرهای سنتی وصنایع دستی شاخص ایرانیان در هزاره‌ی اول قبل از میلاد است که بر اساس قراین موجود احتمالاً توسط نخستین مادهای تازه وارد به ایران به وجود آمده است.

reyhaneZ · 13/1/24

صنایع دستی ایران تاریخچه‌ای طولانی دارد

صنایع دستی روایتگر تاریخ تمدن‌ها و پیشرفت جوامع است. از نظر تولید محصولات صنایع دستی، کشور ایران جزو سه کشور برتر دنیا قرار دارد. تاریخ و فرهنگ غنی ایران باعث شده است که هنرهای صنایع دستی ایرانی از تنوع بالایی برخوردار باشند که برخی از آن‌ها چندین هزار سال قدمت دارند. در این مطلب تاریخچه صنایع دستی ایران را با هم مرور می‌کنیم.

شروع صنایع دستی در ایران با سفالگری

قدمت چند چندهزارساله سفالگری در تمام جهان بر کسی پوشیده نیست؛ اما هنوز به درستی مشخص نیست که قدمت این هنر دقیقا به چه زمانی برمی‌گردد و چگونه شروع شده است. می‌دانیم که از آغاز محصولات سفالگری از ترکیب آب و خاک رس ساخته می‌شدند و پیش از این‌که هنر شیشه‌گری ابداع شود، بسیاری از نیازهای مردم با سفالگری تامین می‌شد.

بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی تصور می‌شود که اولین تمدن‌هایی که به سفالگری پرداخته‌اند، کشورهای چین، ژاپن و ایران هستند. سفالگری در ایران در کنار کشاورزی و دامپروری یکی از مشاغل اصلی مردم بوده است. روند ساخت ظروف سفالی در آن زمان با ایجاد یک گلوله گلی و با شکل‌دهی به آن شروع می‌شد.

تاریخچه صنایع دستی ایران در دوران ساسانی

صنایع دستی ایرانی از ابتدا در تمام بخش‌های ایران رواج پیدا کرده بود و امروز هم صنعتگران در تمام استان‌ها به تولید محصولات این هنرها مشغول هستند. با مطالعه تاریخچه صنایع دستی ایران متوجه می‌شویم که این هنرها به اندازه قابل توجهی تحت تاثیر هنر یونانی بوده‌اند و در دوره اشکانی به هویت ایرانی مستقل خود دست پیدا کرده‌اند. در دوره ساسانیان نیز هنر و معماری ایرانی به اوج خود رسیده بود و صنعتگران صنایع دستی فلزکاری را آغاز کردند و این هنر را به کمال رساندند.

reyhaneZ · 13/1/24

از آن دوران نمونه‌های فراوانی از ظروف فلزی در طرح‌های گوناگون در شمال ایران کشف شده است. در دوران ساسانی باید به ریخته گری نیز اشاره کرد که از آن برای ساخت بشقاب، کاسه، فنجان و … استفاده می‌شد. آثار ریخته گری گاهی اوقات به شکل پرندگان و حیوانات طراحی می‌شدند. ظروف طلا یا نقره تزئین شده برخی از آثار مربوط به ریخته گری در دوره ساسانی هستند.

صنایع دستی ایران در دوران سلجوقی

بدون تردید می‌توان گفت که عصر فلز ایران در دوران سلجوقی به اوج رسید. در این دوره انواع ظروف و محصولات فلزی با متریال‌های مس و نقره ساخته می‌شدند. روش‌های ساخت فلزکاران در آن زمان به حکاکی و مشبک‌سازی محدود بود. همچنین دوره سلجوقیان زمان ظهور روش‌های نوآورانه نیز بود و برای فلزکاری از فلزاتی استفاده می‌شد که آلیاژ برخی از فلزها مانند نقره و مس بودند.

دوران صفویه؛ سال‌های طلایی نساجی در ایران

صنایع دستی نساجی ایرانی در دوران صفویه به اوج خود رسید. فرش‌بافی در دوران صوفیه به جایگاهی رسیده بود که تاجران خارجی نیز به دنبال خرید فرش‌های ایرانی بودند. زیباترین و معروف‌ترین فرش ایران در آن زمان، فرش اردیبل بود که در حال حاضر از آن در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود. همچنین در عصر صفویه صادرات فرش شروع شد. یکی از مهم‌ترین واردکنند‌ه‌های فرش ایرانی در آن زمان، کشور لهستان بود.

در ادامه به برخی از مراکز قالیبافی ایران در دوره صفویه اشاره می‌کنیم:

تبریز
همدان
کاشان
کرمان
اصفهان
هرات

reyhaneZ · 13/1/24

پایان دوره صفویه و افت تولید صنایع دستی در ایران

پس از به پایان رسیدن دوره صفویه و شروع دوران افشاریه و زندیه، تولید صنایع دستی در ایران افت کرد. صفویه در رشد و تکامل صنایع دستی ایرانی دوره بسیار مهمی به شمار می‌آید و حتی نقاشی‌ و تصویرگری ایرانی در دوره زندیه نیز تکراری بود از تکنیک‌های هنری که در اواخر دوران صفویه رواج داشت.

رونق کاشی‌‌ کاری و بازیابی قالی‌‌بافی در ایران دوره قاجاریه

انواع هنرها در تاریخچه صنایع دستی ایران

صنایع دستی ایران در تمام استان‌ها رواج داشته‌ و دارند. البته برخی از هنرها در برخی از استان‌ها رواج بیشتری دارند. برای مثال می‌توانیم از سفالگری در همدان و فیروزه کوبی در اصفهان یاد کنیم. در ادامه برخی از انواع صنایع دستی ایرانی را معرفی می‌کنیم.

هنر نساجی

مردم در دوران باستان با طراحی و ساخت محصولات نوآورانه، برای بهبود گذران زندگی تلاش می‌کردند. با این حال ایرانیان از آغاز با تلفیق هنر و صنعت محصولاتی را می‌ساختند که در دنیا کم‌نظیر بودند. صنعتگر ایرانی برای رفع مایحتاج خود، دنیایی از نقش و رنگ خلق می‌کرد. نساجی جایگاه بسیار مهمی در تاریخجه صنایع دستی ایران دارد؛ زیرا که این هنر نشان‌دهنده تلاش ایرانیان برای بهبود زندگی و ارتقا هنر ایرانی بوده است.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

کاربر فعال انجمن

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

مدیر آزمایشی تالار هنر

مدیر آزمایشی تالار هنر

مدیر آزمایشی تالار هنر

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین