فن‌بیان گویندگی-واکه‌ها

^~SARA~^ · 4/3/21

انواع صداهای زبان
زبان ما به‌صورت کلی دو نوع صدا تولید می‌کند:

اگر هنگام تولید صدا، راه بازدم به‌طور کامل باز باشد، صوت تولیدشده صدادار است. به این حروف صدادار، Vowel، مصوت یا واکه می‌گویند.
اگر هنگام خروج بازدم هنگام عبور از دهان یا بینی، با انسداد کامل یا ناقص مواجه شود، صدای تولیدشده را تجزیه کرده و پس از حذف واکه، مانده آواها را Consonant ، حرف بی‌صدا یا صامت می‌نامند.

واکه‌ها
در زبان فارسی ۶ واکه‌ی اصلی در دودسته‌ی کوتاه و کشیده داریم. «اَ، اِ، اُ» را واکه‌های اصلی کوتاه و «آ، ایی، او» را واکه‌های اصلی بلند می‌نامیم. دو واکه‌ی فرعی نیز داریم که یکی «ow» (در موز) و دیگری «ey» (در نی) هستند.

علائم فونتیک زبان فارسی
در تمرین‌های بیان معمولاً برای واکه‌ها از علائمی استفاده می‌شود تا بتوانید از روی آن‌ها تمرین کنید. اگر با این علائم آشنا نباشید، احتمال اشتباه شما در خواندن الگوی تمرینات زیاد می‌شود.

علامت	حرف
e	اِ (اِلهام)
i	ایی (شیر)
o	اُ (اُمید)
u	او (زور)
a	اَ (اَبر)
â	آ (آب)

واکه ‌ها، عصاره کلام
واکه‌ها عصاره‌ی کلام هستند به‌نحوی‌که تفاوت لهجه و گفتار تا حد زیادی ریشه در شکل تلفظ واکه‌ها دارد. تلفظ واکه مانند نواختن فلوت است. وقتی فلوت می‌نوازید اگر لـ*ـب‌ها درست قرار نگیرند، صدای تولیدشده صدای کاملی نخواهد بود. واکه‌ها نیز همین‌گونه اند. کافی است که لـ*ـب‌ها را در فرم قرار دهید اما صدای [â] را تولید کنید تا ببینید چه صدایی شنیده خواهد شد. دانستن شیوه‌ی تولید واکه‌ها و تلاش برای اصلاح تولید آن‌ها، جزء اولین تمرین‌های بیان است. کسانی که می‌خواهند لهجه‌ی خود را تغییر دهند، ضروری است که مطالعه‌ی دقیقی بر شیوه‌ی تولید واکه‌ها داشته باشند.

شیوه تولید

شیوه تولید هنگام تولید این واکه، بخش جلوی زبان به‌طرف سخت‌کام بالا می‌رود و درجایی قرار می‌گیرد که راه عبور بازدم بدون هرگونه سایش باز باشد. نوک زبان معمولاً پشت دندان‌های پایین قرار می‌گیرد و بخش میانی کناره‌های زبان به اطراف کام، روی دیواره داخلی دندان‌های بالا می‌چسبد. فاصله دندان‌های بالا و پایین از هم حدود دو سه میلی‌متر است. نرم‌کام بالا کشیده می‌شود و راه عبور هوا از بینی را می‌بندد. در غیر این صورت تمام یا بخشی از صدای تولیدشده از بینی خارج خواهد شد و به همان اندازه صدا تودماغی خواهد شد. هم‌زمان گوشه‌های لـ*ـب اندکی به اطراف کشیده می‌شود.

شیوه تولید [e]

شیوه تولید [e]انـ*ـدام‌های سازنده این واکه بخش پیشین زبان و سخت‌کام هستند. فاصله‌ی زبان و سخت‌کام هنگام تولید این واکه حدود دو برابر فاصله لازم برای تولید است. فاصله دندان‌ها نیز بیش‌تر است. نوک زبان در پشت دندان‌های پایین قرار می‌گیرد. کناره‌های زبان از دندان‌های کناری بالا فاصله‌دارند. هنگام تولید این واکه و سایر واکه‌ها، به‌مانند تولید ، باید نرم‌کام بالا برود تا راه عبور هوا از بینی بسته شود. لـ*ـب‌ها به شکل نیم گسترده (مانند تصویر) درمی‌آیند و گوشه‌های آن‌ها کمی به سمت عقب کشیده می‌شود.

شیوه تولید [a]

شیوه تولید [a]در این واکه فاصله‌ی جلوی زبان تا سخت‌کام حدود دو برابر اندازه‌ای است که برای ساخت [e] موردنیاز است. برجستگی زبان تا حدودی به هم فشرده می‌شود. کناره‌های زبان با دیواره داخلی دندان‌های پایین تماس پیدا می‌کند. نوک زبان اندکی عقب کشیده شده، پشت دندان‌های پایین قرار می‌گیرد. لـ*ـب بالا دندان‌های بالا را می‌پوشاند ولی نوک دندان‌های پایین دیده می‌شود. گوشه لـ*ـب‌ها به سمت عقب می‌رود و نرم‌کام، راه ورود هوا به بینی را می‌بندد.

شیوه تولید

شیوه تولید هنگام ساخت این واکه عقب زبان به سمت نرم‌کام بالا می‌رود و در فاصله‌ای می‌ایستد که هوا بدون سایش عبور کند. نوک و جلوی زبان آزاد است اما به علت بالا رفتن عقب زبان، قسمت جلویی زبان نیز به عقب کشیده می‌شود. لـ*ـب‌ها نیز مطابق شکل، کامل در هم جمع می‌شوند؛ اما باید راه عبور هوا بدون هرگونه سایشی باز باشد.

شیوه تولید [o]

شیوه تولید [o]هنگام تولید این واکه عقب زبان به‌طرف نرم‌کام کشیده می‌شود و در فاصله‌ای قرار می‌گیرد که حدوداً دو برابر فاصله موردنیاز برای تولید است. جلوی زبان کمی به عقب کشیده می‌شود ولی نوک آن آزاد است. لـ*ـب‌ها نیز بیش‌تر ازآنچه برای تولید موردنیاز است از هم باز می‌شوند، اما به سمت جمع شدن متمایل‌اند.

شیوه تولید [â]

شیوه تولید [â]هنگام تولید این واکه در بخش عقب زبان یک برآمدگی کوچک ایجاد می‌شود. مسافت بین عقب زبان و نرم‌کام حدود دو برابر فاصله‌ای است که برای تولید واکه [o] نیاز است. جلوی زبان آزاد است و کناره‌های آن بر دیواره داخلی دندان‌های پایین مماس هستند. لـ*ـب‌ها اندکی جلوآمده و بیضی‌شکل می‌شوند و حدود دو سانتی‌متر از هم فاصله‌دارند.

با این توضیحات حالا می‌توانید تصحیح شیوه تولید واکه‌ها در گفتار خود را آغاز کنید. برای تصحیح موارد متفاوت، وقت بگذارید. تصحیح واکه‌ها تمرین خاصی ندارد. فقط کافی است جلوی آینه بنشینید و با دقت موارد متفاوت را تصحیح کنید. حتماً برای این کار وقت بگذارید چون اگر تولید شش واکه اصلی تصحیح نشوند، گفتار همواره با لهجه‌ یا لحنی خاص همراه خواهد بود.

منبع: آکادمی گویندگان