خواستگاه رجعت از دیدگاه مخالفین و نقد و بررسی آن

~ROYA~ · 4/3/21

نویسنده : گلی، جواد و زمانی، علی

مقدمه
مخالفان شیعه به دلیل عقیده به رجعت، پیروان اهل بیت (علیهم السلام) را مورد حملات شدید قرار داده و به کفر و غلوّ متهم کرده اند. در این مقاله در صدد هستیم با موشکافی مفهوم رجعت، بررسی دقیق خاستگاه و ابعاد مختلف آن و ادله دو طرف (منکران و معتقدان به رجعت) حقیقت مطلب را روشن کنیم و علل و ادله منکران این مساله اعتقادی را مورد نقد و بررسی قرار دهیم.

خاستگاه رجعت
برخی از مخالفین معتقدند که رجعت، مذهب قومی از عرب در زمان جاهلیت بوده که پس از اسلام برخی فرقه های مسلمین از جمله شیعه نیز آن را پذیرفته است.(1) برخی دیگر بر این باورند که اولین بار اعتقاد به رجعت را عبد الله بن سباء فقط برای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله قائل شد، سپس در آغاز قرن دوم جابر جعفی از او تاثیر گرفت و رجعت امام علی علیه السلام را نیز مطرح نمود ولی برای آن زمانی را تعیین ننمود. تا اینکه در قرن سوم، امامیه معتقد به رجعت دشمنان اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله شدند و زمان آن را هنگام ظهور امام مهدی تعیین نمودند.(2) و سرانجام گروهی دیگر اعتقاد به رجعت در میان شیعه را متأثر از یهود و نصاری می دانند.(3)

رجعت در لغت و در اصطلاح
رجعت در لغت از ماده رجع و به معنای بازگشتن یا بازگردانیدن است.(4) و در اصطلاح به معنای بازگشت برخی از مردگان به دنیا بعد از ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و قبل از قیامت است.(5) کسانی که پس از مردن به این جهان باز می گردند بر دو دسته هستند: یا از ایمان بالا برخوردارند و از مؤمنان محض هستند و یا افرادی در نهایت درجه فساد و بدی و از منافقان و مشرکان محض هستند. جناب سید مرتضی علیه الرحمه در این باره می فرماید: «عقیده شیعه امامیه چنین است که خدای متعال به هنگام ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف گروهی از شیعیان را که پیش از قیام آن حضرت از دنیا رفته اند به دنیا باز می گرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی آن حضرت به درک حکومت آن وجود مقدس نایل آیند و نیز برخی از دشمنان حضرتش را زنده می کند تا از ایشان انتقام گیرد. بدین ترتیب که آشکاری حق و بلندی مرتبت پیروان حق را بنگرند و اندوهگین شوند.»

نکته دیگری که در رجعت باید به آن توجه نمود آن است که خدای متعال، پیامبر اکرم و ائمه معصومین علیهم السلام را نیز پس از قیام جهانی حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، یکی پس از دیگری برای ادامه حکومت عدل زنده می نماید تا مردم جهان طعم شیرین زندگی در سایه حکومت الهی را بچشند.

بحث در باب رجعت از سه بُعدِ:

1ـ امکان رجعت

2ـ رجعت در امت های گذشته

3ـ وقوع رجعت بعد از ظهور امام زمان علیه السلام

~ROYA~ · 4/3/21

قابل طرح می باشد و برای روشن شدن نقطه اختلاف دیدگاه شیعه و اهل سنت، این سه بعد را مورد بررسی قرار می دهیم.

امکان رجعت از دیدگاه شیعه

دیدگاه شیعه را در باره ی امکان رجعت از منظر عقل و آیات و روایات می توان در قالب چند نکته مطرح نمود:

نکته اول: زنده شدن مردگان و بازگشت مجدد آن ها به این دنیا از منظر عقل بدون اشکال می باشد و آیات و روایات و تاریخ نیز آن را رد نکرده است(6)؛ همچنان که سید مرتضی در این باره می گوید: «در میان مسلمانان و موحدان در باب امکان رجعت و قدرت داشتن خداوند متعال بر انجام آن هیچ گونه اختلافی وجود ندارد؛ زیرا خداوند بعد از می راندن موجودات قادر بر زنده کردن دوباره آن ها می باشد؛ از این رو هرگاه خداوند بخواهد می تواند دوباره آن ها را به این دنیا برگرداند.»(7)

نکته دوم: ادله نقلی دلالت بر تحقق رجعت دارد و وقوع آن، دلیل قطعی بر امکان آن خواهد بود.(8)

نکته سوم: برخی معتقدند که: هنگامی مرگ موجود زنده فرا می رسد که آن موجود به کمال رسیده و همه ی قابلیت هایش به فعلیت رسیده باشد و لازمه رجعت، بازگشت دوباره او به حالت قابلیت و استعداد است، و چنین چیزی از دیدگاه عقل، امری محال می باشد، مگر این که آیه ای از قرآن یا روایتی معتبر بر وقوع چنین امری خبر دهد؛ همچنان که ادلّه نقلی وقوع آن را در گذشته اثبات کرده؛ ولی در باره ی وقوع آن در آینده خبر قطعی از قرآن و روایات معتبر وجود ندارد.(9)

علامه طباطبایی بر این ادعا چند اشکال را مطرح کرده است:

اول: چیزی که عقلاً محال ذاتی است استثنا بردار نمی باشد، تا با خبر دادن آیات و روایات معتبر، ممکن شود. مثلاً اگر کسی خبر دهد که عدد یک نصف عدد دو نیست، اگر بتوانیم باید در راستگویی این خبر دهنده شک کنیم، و اگر نتوانستیم ناگزیر کلامش را به گونه ای توجیه می کنیم، تا از محال بودن خارج شود.(10)

دوم: اگر چه چیزی که قابلیت هایش به فعلیت رسیده، دیگر محال است دوباره به حالت قبل برگردد، ولی مسئله رجعت این گونه نمی باشد، و فرض مورد نظر او در باره ی رجعت با فرضی که مورد نظر ما می باشد متفاوت است؛ فرض او درباره ی کسی است که عمر طبیعی خود را سپری کرده و به مرگ طبیعی از دنیا رفته باشد، که برگشتن او به دنیا مستلزم آن امر محال است، و اما کسی که به واسطه ی عملی غیر طبیعی همانند قتل و یا مرض از دنیا رفته است، بازگشت چنین شخصی مستلزم هیچ امر محالی نمی باشد؛ زیرا ممکن است که بعد از مرگ مستعد کمالی شود و دوباره به دنیا برمی گردد تا آن کمال را به دست آورد و یا ممکن است اصل استعداد چنین شخصی مشروط به زندگی در عالم برزخ باشد تا آن استعداد را به دست آورده و با بازگشت دوباره به دنیا آن را به فعلیت برساند و دارای آن کمال گردد، که در هر یک از این دو فرض مسأله رجعت، مستلزم هیچ امر محالی نیست.(11)

~ROYA~ · 4/3/21

امکان رجعت از دیدگاه اهل سنت

فخر رازی در ذیل آیه ی 243 سوره بقره (12) مسئله امکان رجعت و وقوع آن را در گذشته پذیرفته و بر ضرورت پذیرش آن تأکید می ورزد. و دلیل امکان رجعت را وقوع آن در گذشته و خبر دادن قرآن از آن می داند و قائل شده است که هنگامی که خبر دهنده ای صادق( خداوند) بر وقوع پدیده ای که عقلاً ممکن است خبر دهد، ضروری است که ما به آن یقین پیدا کنیم.(13)

ناصرالدین غفاری نیز اصل امکان رجعت را رد نمی کند کما این که وقوع آن را در ادیان گذشته می پذیرد، آن چه را که رد کرده برخی از ویژگی هایی است که در روایات ما آمده است.(14)

رجعت در امت های پیشین

در قرآن کریم در چند مورد به بازگشت پس از مرگ عده ای در ادیان قبل اشاره شده است و با توجه به آیات قرآن، بسیاری از علمای اهل سنت و شیعه وقوع آن را در میان اقوام گذشته پذیرفته اند.که به چند مورد اشاره می کنیم:

آیه اول داستان عزیز:

«یا همانند کسی که از کنار یک روستای ویران شده عبور کرد، در حالی که سقف های آن فروریخته بـود، و مـردم آن مرده و استخوان ها پوسیده و پراکنده شده بود، با خود گفت: چگونه خدا، این ها را پـس از مـرگ زنـده مـی کند. در این هنگام، خدا او را یکصدسال می راند، سپس برانگیخت، و به او گـفت: (نوایی شنید) چه قدر درنگ کردی.گفت: یک روز یا پاره ای از روز، به او گفت: نه بلکه یـکصدسال درنگ کردی. پس نگاه کن به خوردنی و آشامیدنی خود که همراه داشتی، هیچ گونه فرسودگی در آن رخ نداده، ولی به الاغ خود نگاه کن که چگونه فرسوده و از هم گسیخته شده... که ما تو را نشانه ای برای مردم قرار دهیم اکنون به استخوان های پوسیده و از هم گسیخته الاغ خـود نـگـاه کـن، تا چگونه آن ها را فرآورده استوار می سازیم، سپس گوشت بر آن می پوشانیم. پس هـنـگامی که این حقایق بر او آشکار گردید، گفت: هرآینه می دانم خداوند بر همه کاری توانایی دارد.» (15)

آیه دوم هفتاد هزار خانوار فراری از طاعون

«آیا ندیده ای ـ یعنی ندانسته ای ـ گروهی را که از ترس مرگ از خانه های خود بیرون شدند ـ و به بـهـانه بیماری طاعون از شرکت در جهاد خودداری نمودند ـ خداوند فرمان مرگ آنان را صـادر نـمـود، سـپـس ـ بر اثر دعای پیغمبری عظیم الشان ـ آنان را زنده نمود. خداوند نسبت به بندگان خود بخشاینده است گرچه بیشتر مردم سپاس نمی دارند.»(16)

مرحوم کلینی و عیاشی با نقل روایت از امام صادق علیه السلام آیه فوق را مربوط به داستان هفتاد هزار خانوار فراری از طاعون می دانند که دچار مرگ ناگهانی شدند، و سپس با دعای حزقیل نبی ـ سومین وصی حضرت موسی ـ زنده شدند. (17)

بسیاری از علمای اهل سنت نیز از جمله طبری، فخر رازی، آلوسی، زمخشری و... دلالت آیه فوق بر وقوع رجعت را در گذشته پذیرفته اند.

~ROYA~ · 4/3/21

آیه سوم ماجرای هفتاد نفر اصحاب موسی علیه السلام

«به یاد بیاورید هنگامی را که به موسی گفتید: ایمان نمی آوریم، تا خدا را بالعیان ببینیم... پس صاعقه شـمـا را فراگرفت در حالی که نظاره می کردید. آن گاه شما را پس از مرگتان برانگیختیم باشد تا سپاس گزار باشید.»(18)

مفسرین در تفسیر این آیه چنین گفته اند که قوم بنی اسرائیل صریحاً به موسی گفتند: تا خدا را بالعیان و با همین چشم نبینیم هرگز ایمان نخواهیم آورد؛ لذا خدای متعال برای آن که به آنان بفهماند که شما حتی طاقت دیدن برخی از مخلوقات خداوند را ندارید، چه رسد به این که خدای متعال را مشاهده نمایید، صاعقه ای بر آنان فرود آورد که در اثر آن، همه از پای درآمده و بی جان گشتند. حضرت موسی علیه السلام برای آن که بهانه را از ماجراجویان بنی اسرائیل بگیرد، از خدا تقاضای بازگشت آن ها را به زندگی کرد و این تقاضای او پذیرفته و آنان دوباره زنده شدند.(19)

آیه چهارم داستان زنده شدن قتیل بنی اسرائیل

«بـه یـاد آورید هنگامی که فردی را کشتید و گنـ*ـاه کشتن او را به گردن یکدیگر می افکندید، ولی خداوند آن چه را پنهان می ساختید آشکار می سازد. پس فرمان دادیم (تا گاوی را کشته) و قسمتی از آن را به کشته بزنید تا (با اذن خدا) زنده گردد. این چنین است که خداوند مردگان را زنده می کند، و دلائل خود را برای شما آشکار می سازد، باشد تا اندیشه کنید.»(20)

طبق تفاسیر فردی از بنی اسرائیل کشته می شود و قاتل او مشخص نمی گردد، به گونه ای که در میان قبایل بنی اسرائیل نزاع در می گیرد و هر قبیله ای خود را از آن تبرئه می کند؛ لذا نزد حضرت موسی علیه السلام می آیند تا بین آنها داوری نماید؛ از جانب خداوند فرمان می رسد که گاوی را ذبح نموده و قسمتی از آن را به بدن مرده بزنند و این چنین به اذن خداوند او زنده شده و قاتل خود را معرفی می نماید.(21)

ادله وقوع رجعت

آیات قرآن

آیات متعددی از قرآن بر وقوع رجعت در آینده دلالت می کند که به برخی از آیاتی که دلالت روشن تری دارد اشاره می شود:

آیه اول

«وَ یوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِمَّنْ یکذِّبُ بِآیاتِنا»(22)؛ روزی که از هر گروهی دسته ای را بر می انگیزیم، از کسانی که آیات ما را مورد تکذیب قرار می دادند.

بسیاری از مفسرین معتقدند که از ظاهر آیه استفاده می شود که حشر در آن روز، غیر از حشر در روز قیامت است، زیرا حشر در روز قیامت اختصاص به یک گروه از هر امت ندارد، بلکه تمامی امت ها در آن محشور می شوند و به حکم آیه«وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً»(23) حتی یک نفر هم از قلم نمی افتد، در حالی که طبق آیه مور بحث از هر امتی فوجی محشور می شود.(24)

~ROYA~ · 4/3/21

علامه طباطبایی برای تأیید مدعای خود از دو آیه بعد این سوره استفاده کرده و معتقد است که قرار گرفتن این آیه و دو آیه بعدش بعد از داستان بیرون شدن دابه از زمین علامت آن است که این حشر قبل از قیامت واقع می شود، قیامتی که در چند آیه بعد اوصاف وقایع آن روز را بیان می کند، و معنا ندارد که قبل از شروع به بیان اصل قیامت و وقایع آن، یکی از وقایع آن را جلوتر ذکر کند، چون ترتیب وقوعی اقتضاء می کند که اگر حشر فوجی از هر امت هم جزو وقایع قیامت باشد آن را بعد از مساله نفخ صور ذکر فرماید، ولی این طور ذکر نکرد، بلکه قبل از نفخ صور مساله حشر فوج از هر امتی را آورده، پس معلوم می شود این حشر جزو وقایع قیامت نیست.(25)

آیه دوم

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یأْتِکمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکمْ»(26)؛ شما پنداشته اید قبل از آن که آن چه در امت های گذشته واقع شده در شما نیز واقع شود، داخل بهشت شوید.

اگر این آیه را در کنار سخنی از پیامبر صلی الله علیه آله وسلم که شیعه و سنی آن را نقل کرده است، قرار دهیم، بحث وقوع رجعت روشن تر می شود و سخن پیامبر صلی الله علیه آله وسلم این است که فرمود: «به آن خدایی که جانم به دست اوست، که شما مسلمانان با هر سنتی که در امت های گذشته جریان داشته روبرو خواهید شد، و آن چه در آن امت ها جریان یافته مو به مو در این امت جریان خواهد یافت، به طوری که نه شما از آن سنت ها منحرف می شوید، و نه آن سنت ها که در بنی اسرائیل بود شما را نادیده می گیرد.»(27)

طبق مضمون آیه و روایت فوق که مورد پذیرش مخالفین رجعت نیز می باشد آن چه که برای امت های گذشته اتفاق افتاده است، برای امت اسلامی نیز رخ خواهد داد، که از جمله آن اتفاقات وقایع مسأله رجعت و زنده شدن مردگانی است که در زمان ابراهیم و موسی و عیسی و عزیر و ارمیا و غیر ایشان اتفاق افتاده و باید در این امت نیز رخ دهد.(28)

آیه سوم

«قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَینِ وَ أَحْییتَنَا اثْنَتَینِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ»(29)؛

در روز قیامت کافران گویند: خداوندا، دو بار ما را می راندی و دو بار زنده نمودی، پس اینک به گناهان خویش گردن نهادیم، آیا برای بیرون شدن از این گرفتاری راه چاره ای هست.

برخی از مفسرین با شاهد قرار دادن حدیثی از امام صادق علیه السلام که در ذیل این آیه فرموده: «ذَلِک فِی الرَّجْعَةِ»(30) این آیه را به بحث رجعت مرتبط می دانند(31) برخی دیگر نیز با استفاده از آیات دیگر قرآن بر این باورند که إماته و میراندن در جایی است که حیاتی از قبل وجود داشته باشد، از این رو در جایی که حیات سابقی وجود ندارد، موات صدق می کند نه اماته، بنابراین قول کسانی که با تمسک به آیه «کیفَ تَکفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکمْ ثُمَّ یمِیتُکمْ ثُمَّ یحْییکمْ ثُمَّ إِلَیهِ تُرْجَعُون »(32)، اماته اولی را همان حالت نطفه بودن و اماته دوم را مرگ پس ازحیات دنیوی و حیات دوم را حیات اخروی تفسیر نموده اند، صحیح نیست؛ زیرا در این آیه تعبیر «اموات» به کار رفته که با هرگونه حالت فقد حیات موافق است، ولی اماته در صورتی است که از چیزی سلب حیات شده باشد. به عـلاوه، لازمه این فرض این است که انسان سه موت و سه حیات را سپری نماید: موت به معنای فقد حیات پیش از دمیدن روح، موت پس از حیات دنیوی و موت پس از حیات برزخی است.

~ROYA~ · 4/3/21

برخی نیز حیات دوم را در قبر دانسته اند در حالی که بازگشت در رجعت و نیز حیات برزخی در قبر و به طور مطلق پیش از روز رستاخیز برای همه کس نیست، بلکه صرفاً برای مؤمنان محض یا کافران محض است و بـیـشـتر مردم طبق آیه «کیفَ تَکفُرُونَ بِاللَّهِ وَ کنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکمْ ثُمَّ یمِیتُکمْ ثُمَّ یحْییکمْ ثُمَّ إِلَیهِ تُرْجَعُون »(33) پس از حیات دنیوی، می میرند و برای روز رستاخیز زنده می شوند. و آیه «أَ فَما نَحْنُ بِمَیتِینَ * إِلاَّ مَوْتَتَنَا الْأُولی »(34) نیز مؤید این مطلب است که مومنان در بهشت می گویند: مگر نیست که ما دیگر نخواهیم مرد، جز یک مردن نخستین که بر ما گذشت.(35)

روایات اهل بیت علیهم السلام

روایات بسیار زیادی از ائمه اهل بیت علیهم السلام در باب رجعت به دست ما رسیده است، که درباره موضوعات مختلف رجعت سخن گفته اند. از جمع بندی همه ی این روایات ـ که برخی تا ششصد روایت را در کتب روایی خود ذکر نموده اند ـ به این نتیجه می رسیم که روایات مربوط به اصل رجعت متواتر است، به حدی که مخالفین مسأله رجعت از همان اول این مسأله را از مسلمات و مختصات شیعه دانسته اند(36) و علامه مجلسی در ذیل روایات باب رجعت می گوید: با توجه به روایات فراوان این باب و همچنین اجماع شیعه در تمام زمان ها، به نظر می رسد که برای کسانی که به گفتار ائمه اطهار علیهم السلام ایمان دارند، جای شک و تردید باقی نمی ماند که مسأله رجعت، حق است، زیرا روایات وارده در این بـاب از ائمه اطهار علیهم السلام در حد تواتر است و نزدیک به دویست روایت وارد شده است که در این امر صـراحت دارند و این روایات را بیش از چهل نفر از بزرگان علما و محدثین عالی قدر... در بیش از پنجاه کـتـاب مـعـتـبـر روایـت کرده اند.(37)

ما در اینجا به چند روایت آشاره می کنیم:

از امـام صادق علیه السلام، درباره ی آیه «وَ یوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً»(نمل/83) سوال شد، فرمود: مردم درباره ی آن، چـه مـی گـویند؟ گفتند: می گویند درباره قیامت است. فرمود: آیا در روز قیامت از هر گروهی دسـتـه ای برانگیخته می شوند و بقیه وانهاده می شوند. نه، چنین نیست، این آیه مربوط به رجعت است، اما آیه قیامت آیه وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَدا(کهف/47) است.(38)

امام رضا علیه السلام فرمود: «در رجعت، مؤمنانی که قبلاً به مرگ طبیعی از دنیا رفته اند، شهید می شوند و کسانی که قبلاً شهید شده اند به مرگ طبیعی از دنیا می روند.»(39)

از امام صادق نقل شده است که فرمود: «رجعت برای همگان و به صورت عمومی نمی باشد بلکه مختص مؤمنان خالص و کافران خالص می باشد.»(40)

در زیارت جامعه کبیره دوم (مفاتیح الجنان) نیز می خوانیم: «خداوند مرا از کسانی قرار دهد که پیرو آثار شما هستند و در راه شما قدم بر می دارند، و به هدایت شما هدایت می شوند و در گروه شما محشور می شوند و در رجعت شما بازمی گردند و در دولت شـمـا بـه دولت می رسند...»(41)

~ROYA~ · 4/3/21

ریشه های ادعای غیر اسلامی بودن خاستگاه رجعت

1.شبهاتی درباره ی مخالفت عقیده رجعت با تعالیم اسلامی

مهم ترین این شبهات عبارت هستند از:

شبهه اول: عقیده بازگشت به دنیا پس از مرگ، برای مجازات بدکاران و پاداش دادن به نیکوکاران با طبع دنیا ناسازگار است. خداوند متعال در این زمینه می فرماید: «شما پاداش خود را به طور کامل در روز قیامت خواهید گرفت آن ها که از آتش (دوزخ) دور شده و به بهشت وارد شوند نجات یافته و رستگار شده اند و زندگی دنیا، چیزی جز سرمایه فریب نیست.»(42) بنابراین طبق بیان قرآن، دنیا مکانی برای جزای اعمال انسان ها نیست و خداوند روز قیامت را برای آن قرار داده است.(43)

نقد: کلمه «ُوَفَّوْنَ» در آیه به معنای پرداختن به طور کامل است و معنای آیه این است که «جزای کامل شما، در قیامت داده می شود.»(44)

فخر رازی مفسر بزرگ اهل سنت این معنا را این گونه شرح می دهد:

«اجر و پاداش کامل فقط در روز قیامت به مکلف می رسد زیرا هر منفعتی که در دنیا به مکلف می رسد به علت این که همراه با غم و ترس از پایان یافتن آن است، ناقص است؛ اما پاداشی که در روز قیامت به مکلف می رسد لـ*ـذت و سرور و سعادت و امنیت خالص می باشد بنابراین پاداش کامل در جهان آخرت به مکلف می رسد. در مجازات نیز همین مطلب صدق می کند زیرا رنج در دنیا نیز خالص نیست زیرا همراه با مقداری راحتی و تخفیف است بنابراین رنج خالص فقط در عالم آخرت وجود دارد.»(45)

بنابراین این آیه منافات با رجعت ندارد زیرا از نظر شیعه رجعت برخی از مردگان به دنیا برای این نیست که آن ها پاداش یا مجازات کامل خود را در دنیا دریافت کنند، بلکه غرض از رجعت، نشان دادن شکوه اسلام و عزّت مؤمنان و ذلّت کافران و رسیدن افراد رجعت کننده به درجاتی از ثواب و عذاب است و شیعه معتقد است پس از رجعت، قیامت برپا شده و ثواب و عذاب کامل مربوط به قیامت است.

شبهه دوم: عقیده رجعت موجب تضعیف ایمان به روز قیامت است و هدف کسانی که عقیده رجعت را در میان مسلمانان بدعت گذاشتند از بین بردن اعتقاد مسلمانان به قیامت است.(46)

نقد: عقیده رجعت نه تنها منافاتی با اعتقاد به آخرت ندارد بلکه موجب تقویت ایمان به آخرت می گردد و این مطلب نه تنها مورد اعتقاد شیعه است بلکه بزرگان اهل سنت هم به آن تصریح کرده اند.

~ROYA~ · 4/3/21

فخر رازی که از دانشمندان بزرگ اهل سنت است پس از این که در تفسیر آیه: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ...»(47) ماجرای مردن هزاران نفر از قوم بنی اسراییل و زنده شدن و بازگشت آن ها به دنیا را مطرح کرده می گوید:

« قوم عرب منکر معاد بودند. اما آن ها در موارد بسیاری به نظرات یهودیان تمسک می کردند. خداوند متعال با نزول این آیه یهودیان را متوجه این واقعه (رجعت مردگان) که از آن آگاه بودند کرد و آن ها هم قوم عرب منکر معاد را از این واقعه آگاه کردند و بدیهی است که منکران معاد با دانستن این واقعه دست از انکار بردارند و به معاد معتقد گردند و این گونه از عذاب رهایی یافته و مستحق ثواب گردند بنابراین ذکر این ماجرا (که به رجعت مردگان اشاره دارد) احسان خداوند متعال در حق منکران معاد است.»(48)

2. عدم وجود دلیل معتبر بر رجعت در منابع اسلامی

یکی از شبهاتی که در رد عقیده رجعت و ادعای خاستگاه غیر اسلامی برای آن مطرح شده است ادعای عدم وجود دلیل معتبر بر وقوع رجعت است.(49)

نقد: همان طور که قبلاً اشاره شد اعتقاد به رجعت دارای ادله قوی می باشد با قطع نظر از ادله شیعه برای اثبات رجعت حتی با مراجعه به کتاب های معتبر حدیثی اهل سنت هم می توان برای وقوع رجعت در امت اسلامی دلیل آورد زیرا بر طبق احادیث بسیاری که راویان اهل سنت نقل کرده اند هر واقعه ای که در قوم بنی اسراییل واقع شده است در امت اسلامی هم واقع خواهد شد. (که در قبل توضیح داده شد)

3. احادیث انکارکننده عقیده رجعت

در حدیثی آمده است عاصم بن ضمره ـ از اصحاب امام علی علیه السلام ـ به امام حسن علیه السلام گفت: شیعیان می پندارند علی رجعت می کند. امام حسن علیه السلام فرمود: این دروغگویان دروغ می گویند اگر ما به این مطلب معتقد بودیم میراث او را تقسیم نمی کردیم و زنانش پس از او ازدواج نمی کردند.(50)

در این حدیث امام حسن علیه السلام ادعای رجعت امیرالمومنین علی علیه السلام را رد کرده است بنابراین اعتقاد شیعه به رجعت نزد اهل بیت علیهم السلام هم مردود است.

نقد:

اولاً بر فرض این که این حدیث صحیح باشد ناظر به قول کسانی است که می گفتند امام علی علیه السلام نمرده بلکه غایب شده و روزی رجعت می کند و امام حسن علیه السلام با بیان خود، عقیده این گروه را رد می کند و شاهد بر این مطلب این است که امام حسن علیه السلام فرمود: اگر سخنان آن گروه حقیقت داشت ما اموال امام علی علیه السلام را به عنوان ارث تقسیم نمی کردیم و زنانش بعد از او ازدواج نمی کردند.

این مطلب با مراجعه به کتاب های کهن تاریخی به اثبات می رسد. در گزارش نوبختی درباره عقاید منسوب به این فرقه چنین آمده است:

«پس از شهادت علی علیه السلام کسانی که معتقد به امامت او بودند به سه گروه تقسیم شدند. گروهی از آن ها گفتند: علی کشته نشده و نمرده و نمی میرد و کشته نشود تا این که عرب ها را با دست خود براند و زمین را که از ستم و بیداد پر شده پر از عدل کند. اینان نخستین گروه در اسلام بودند که پس از پیغمبر، معتقد به توقف بر امامت علی شدند.»(51)

~ROYA~ · 4/3/21

بنابراین امام حسن علیه السلام با سخن فوق، این دسته را که منکر شهادت امام علی علیه السلام بودند و در نتیجه به امامت ایشان ( امام حسن علیه السلام) اذعان نکردند دروغگو خوانده و عقاید آن ها را رد کرده است نه این که در صدد انکار عقیده رجعت باشد زیرا این عقیده، متضمن رجعت امام علی علیه السلام پس از شهادت ایشان و قبل از وقوع قیامت است و شهادت آن حضرت را می پذیرد.

ثانیاً بر فرض که این حدیث در صدد رد عقیده رجعت که مورد اعتقاد شیعه است، باشد نمی توان آن را پذیرفت زیرا طبق بیانات ائمه معصومین هر حدیثی که مخالف با قرآن باشد یا مخالف با سنت پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم باشد ائمه معصوم آن را بیان نکرده اند(52) و باید آن را جعلی دانست.

4. ادعای منشاء یهودی داشتن مذهب شیعه

برخی از نویسندگان اهل سنت رجعت را عقیده ای مربوط به یهودیان دانسته و شیعه را به دلیل اعتقاد به آن دارای خاستگاه یهودی معرفی کرده اند.(53)

آن ها معتقد هستند که فردی یمنی به نام «عبدالله بن سبا» که یهودی بود در زمان خلافت عثمان ظاهراً اسلام آورد. او به منظور آشوب گری و فتنه انگیزی به شهرهای مختلف مسلمانان سفر کرد و در بین آن ها عقاید خاصی از جمله رجعت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را تبلیغ می کرد. او می گفت: تعجب است که کسی بپندارد عیسی رجعت می کند اما رجعت محمد را انکار کند.(54)

طبق این نقل تاریخی عقیده به رجعت در اسلام وجود نداشته و عبدالله بن سبا یهودی این عقیده را در اسلام بدعت نهاد و مذهب شیعه و عقیده رجعت همگی از بدعت های او می باشد.

نقد:

الف) نخستین بار این نقل تاریخی در کتاب تاریخ طبری ( متولد 310 هجری قمری) آمده است و همان گونه که علامه عسگری (در کتاب عبدالله بن سباء) با تحقیقات ارزشمند خود اثبات کرده نویسندگان دیگر این نقل تاریخی را از کتاب طبری گرفته و در کتاب های خود نگاشته اند اما طبری خودش، ماجرای عبدالله بن سباء و تبلیغ رجعت توسط او را از فردی به نام سیف بن عمر نقل می کند. با مراجعه به کتاب های اهل سنت که درباره راویان اظهار نظر کرده اند از عدم اعتبار سیف بن عمر و دروغگو بودن او آگاه می شویم. (55)

ب) بر فرض محال که چنین نقل تاریخی در مورد عبدالله بن سبا و طرح عقیده رجعت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم توسط او صحیح باشد باز نمی توان باطل بودن عقیده شیعه به رجعت را به این دلیل اثبات کرد زیرا اعتقاد شیعه به رجعت به دلیل پیروی از عبدالله بن سباء یهودی نیست بلکه شیعه به پیروی از قرآن و اهل بیت عیهم السلام عقیده به رجعت دارد.

پ اعتقاد شیعه به رجعت با اعتقاد مطرح شده از سوی ابن سبا بسیار متفاوت است. با مراجعه به کتاب های تاریخی درمی یابیم که عبدالله بن سباء مدعی بود علی علیه السلام همان خداست و مردگان را زنده می کند او و پیروانش مدعی شدند که علی علیه السلام همان امام قائمی است که خروج خواهد کرد، زنده است و نمی میرد.(56) اما شیعه بر طبق آیات قرآن و احادیث فراوانی که نقل شده معتقد به رجعت به دنیا پس از مرگ است در حالی که ابن سبا به کلی منکر شهادت امام علی علیه السلام بود.

~ROYA~ · 4/3/21

5. احادیث جعلی درباره رجعت

گروهی که به وادی غلوّ افتادند احادیثی را درباره وقایع پس از رجعت جعل کردند که مخالف با آموزه های اسلامی بود. وجود این احادیث در میان احادیث رجعت موجب شد که برخی به جای این که این گونه احادیث جعلی را رد کنند، اصل رجعت را که موافق با قرآن و احادیث صحیح فراوان است مورد خدشه و انکار قرار دهند. در اینجا به یکی از این احادیث اشاره می کنیم:

در این حدیث یونس بن ظبیان از امام صادق علیه السلام این گونه روایت می کند:

امام حسین علیه السلام متصدی حسابرسی اعمال انسان ها قبل از روز قیامت است و در روز قیامت فقط فرستادن افراد به بهشت و جهنم انجام می شود.

بر طبق این حدیث جعلی، در روز قیامت، حسابرسی اعمال انسان ها انجام نمی گیرد بلکه حسابرسی اعمال در همین دنیا و قبل از قیامت است و این با مفاد بسیاری از آیات قرآن و احادیث پیشوایان اسلام منافات دارد.

با مراجعه به کتاب های رجال (که شرح حال راویان حدیث در آن ها آمده است) متوجه این نکته می شویم که یونس بن ظبیان از کسانی است که بزرگان شیعه مانند فضل بن شاذان او را از دروغ گویان مشهور شمرده اند و نجاشی نیز او و احادیث منقول از او را نامعتبر می داند ابن غضائری هم او را دروغ گو، جاعل حدیث و اهل غلوّ شمرده است.(57)

پی نوشت ها:

1) ابن اثیر، النهایۀ فی غریب الحدیث و الأثر، نرم افزار المکتبۀ الشاملۀ.، ج 2، ص924

2) آلوسی بغدای، تفسیر روح المعانی،نرم افزار المکتبۀ الشاملۀ، ج20، ص27

3) ناصر الدین غفاری، اصول مذهب الشیعۀ الامامیۀ الاثنی عشریۀ، نرم افزار المکتبۀ الشاملۀ.، ج2، ص 914

4) ابن منظور، لسان العرب، نرم افزار المکتبۀ الشاملۀ، ج8 ص114

5) سید مرتضی، رسائل شریف مرتضی، نرم افزار مکتبه اهل بیت، ج1،ص 125

6) آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، 1378،ج4، ص504

7) سید مرتضی،همان، ج3، ص135

8) آیت الله جوادی آملی، همان،4، ص505

9) محمد باقر موسوی همدانی،ترجمه المیزان،نرم افزار جامع التفاسیر، ج 2، ص: 160

10) محمد باقر موسوی همدانی، همان، ج 2، ص: 160

11) محمد باقر موسوی همدانی، همان، ج 2، ص: 161-160

12) سوره البقره، آیه 243

13) فخر رازی، مفاتیح الغیب، نرم افزار مکتبۀ الشاملۀ،ج 3، ص 396

14) ناصر بن عبد الله بن علی القفاری، همان،ج2،ص910

15) سوره بقره، آیه 259

16) سوره بقره، آیه 243

17) علامه طباطبایی،المیزان فی تفسیر القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر، ج 2، ص: 282

18) سوره بقره، آیه 56-55

19) ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر، ج 1، ص: 258

20) سوره بقره، آیه 72-73

21) ناصر مکارم شیرازی،همان، نرم افزار جامع التفاسیر، ج 1، ص: 302

22) سوره نمل، آیه 83

23) سوره کهف، آیه 47

24) علامه طباطبایی، همان، ج 15، ص: 397، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، ج 1، ص: 295، تفسیر جوامع الجامع، ج 3، ص: 203،تفسیر نمونه، ج 15، ص: 549، تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص: 265،روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج 3، ص: 335،مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص: 367، نرم افزار جامع التفاسیر.

25) علامه طباطبایی، همان، ج 15، ص: 397

26) سوره بقره، آیه 214

27) بحارالأنوار ج: 13 ص: 180

28) علامه طباطبایی، همان، ج 2، ص: 108

29) سوره مومن، آیه 11

30) بحارالأنوار ج: 53 ص: 56

31) البرهان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص: 749، تفسیر الصافی، ج 4، ص: 336

32) بقره، آیه28

33) بقره آیه 28

34) الصافات، 37: 58 و 59

35) محمد هادی معرفت، مقاله « رجعت در اندیشه شیعی»

36) علامه طباطبایی، همان، ج 2، ص: 107

37) بحارالأنوار ج: 53 ص: 12

38) بحارالأنوار ج: 53 ص: 51

39) بحارالأنوار ج: 53 ص: 66

40) بحارالأنوار ج: 53 ص: 39.

41) بحارالأنوار ج: 53 ص: 92.

42) آل عمران، آیة: 185

43) ناصر القفاری، همان، ج2، ص913

44) علامه محمد حسین طباطبایی، همان، ج 4، ص: 84،

45) فخر رازی، همان،( جامع التفاسیرنور)، ج 9، ص: 45

46) ناصر القفاری، همان، ج2، ص913

47) سوره بقره، آیه 243

48) فخر رازی، همان، ج 6، ص: 49

49) ناصر القفاری، همان،ج2، ص910

50) احمد بن حنبل،مسند أحمد، مکتبه الشامله، ج3، ص285

51) الحسن بن موسی النوبختی، فرق الشیعة، ص21-22بیروت الناشر دار الأضواء 1404هـ ـ 1984م

52) شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، نرم افزار جامع احادیث شیعه، ج 27، ص111

53) احمد امین، فجر الاسلام، ص 276، القاهره: المکتبه العصریه للکتابه و النشر

54) طبری، تاریخ طبری، مکتبۀ الشاملۀ،ج2، ص647

55) ابن حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، مکتب هی الشامل هی،ج4، ص259-260

56) سعد بن عبدالله اشعری قمی، المقالات و الفرق، ص22-23تصحیح محمد جواد مشکور

57) علامه حلی، رجال، ص266 ( نرم افزار جامع احادیث شیعه)

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین