شهرسازی چیست؟ همه چیز درباره شهرسازی

*KhatKhati* · 8/8/20

رشته شهرسازی

مقدمه

توسعه شهرنشینی و رشد شهرها و شهرگرایی در سده اخیر، روز به روز به مسایل شهری ابعاد جدیدتری بخشیده است. امروزه مراقبت و هدایت توسعه شهری و ساماندهی مناطق پیرامون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است.
طی دهه های 1335- 1375 تعداد شهرهای ایران سه برابر شده و پیش بینی می شود که در سال 1400 شمسی این تعداد باز هم دو برابر گردد. تداوم این روند در آینده، مراقبت و هدایت توسعه های شهری را در دستور کار قرار داده و بر تربیت نیروی انسانی آگاه و کارآ در سطوح مختلف شهرسازی تأکید می کند.
با توجه به این واقعیات، حرفه شهرسازی در مقطع کارشناسی به عنوان تخصصی میان رشته ای با تمام زمینه های علمی پایه ای و اصلی شهرسازی در تحصیلات دانشگاهی معنا می یابد. در این مقطع تقویت مهارت های فنی و کاربردی و همچنین آماده سازی زمینه برای دوره تحصصی کارشناسی ارشد شهرسازی و تربیت نیروی انسانی کارا در سطوح مختلف اجرایی کشور در دستور کار قرار می گیرد.
آموزش در دوره کارشناسی شهرسازی زمینه ای مناسب برای ساماندهی و هدایت توسعه و حفاظت و بهره وری از منابع موجود و بالقوه محیطی در نقاط شهری را فراهم می آورد. تأسیس این دوره ضمن تحول و ارتقاء کیفی آموزش تخصصی دوره های کارشناسی ارشد ناپیوسته شهرسازی، دگرگونی کیفی در آموزش دوره های دکتری شهرسازی را نیز فراهم کرده و مایه توسعه فنی و علمی شهرسازی در جهت همگامی با رشد و تحول کشور خواهد گردید.
کارشناسی شهرسازی عبارت از مجموعه آگاهی علمی، فنی در سطح آموزش هیا عمومی حرفه شهرسازی است. دانش آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونتگاه های شهری و یا در حال شهری شدن را در چارچوب آموزش های خود دارا بوده و آمادگی لازم را در تهیه طرح های شهری با گروههای تخصصی خواهند داشت. این فارغ التحصیلان همچنین با کسب آگاهی ها و مهارت های علمی- فنی، در تهیه طرح های شهری همکاری فعال داشته و شرایط لازم و پایه ای را برای ورود به دوره های تحصیلات تکمیلی شهرسازی واجد خواهند بود.

دوره کارشناسی شهر سازی در پی تحقیق بخشیدن به موارد زیر است:

1) گسترش دانش و مهارت شهرسازی به منظور تربیت نیروی انسانی آگاه و کارآ که بتواند در خدمت رشد و تحول همه جانبه کشور قرار گرفته و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار شهری براساس طرحهای مصوب را بر عهده گیرد.
2) تربیت کارشناسانی که بتوانند رابـ ـطه مناسب بین برنامه های اجتماعی- اقتصادی و توسعه ای را در اجرای طرحهای شهری فراهم آورند و بر اجرای طرحها و برنامه های توسعه نظارت نموده و در ارتقاء کیفیت و کارآیی محیط های شهری موثر افتند.
3) زمینه های علمی و فنی دوره های تخصصی شهرسازی را تقویت کرده و کارشناسی ارشد گرایش برنامه ریزی شهری و طراحی شهری را به سوی حرفه ای تر شدن سوق دهند.

سطوح رشته

ردیف نام دانشگاه کاردانی کارشناسی ارشد دکترا
1 آزاد- مشهد
*

2 ارومیه
*

3 امام خمینی قزوین
*

4 بابلسر
*

5 هنر تهران
*

6 یزد
*

درسهای رشته

ردیف نام درس ردیف نام درس
1 آشنایی با برنامه‌ریزی و طراحی محیط 2 آشنایی با مبانی معماری و ساختمان
3 آشنایی با مصالح و ساخت 4 آشنایی با منظرسازی شهری
5 آمار و روش‌های کمی در شهرسازی 6 اقتصاد شهری
7 انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن 8 بلایا و سکونتگاه‌های انسانی
9 بوم‌شناسی طبیعی و انسانی 10 تاریخ اسلام
11 تاریخ و فرهنگ شهرنشینی جهان 12 تربیت بدنی 2
13 جامعه شناسی شهری 14 جغرافیای شهری
15 حقوق و قوانین شهری 16 درآمدی بر شهرشناسی
17 درک و بیان محیط شهری 18 روش تحقیق در شهرسازی
19 زبان تخصصی 20 زبان خارجی
21 سمینار شهرسازی 22 شناخت فضاهای شهری ایران
23 طراحی و کاربرد نظام اطلاعات 24 طرح نهائی
25 علم و هنر شهرسازی 26 فارسی
27 مبانی اقتصاد 28 مبانی جامعه‌شناسی
29 مبانی جغرافیا 30 مبانی مهندسی تاسیسات شهری
31 مبانی مهندسی شبکه حمل و نقل 32 مبانی و روشهای برنامه ریزی مسکن
33 مبانی و روشهای برنامه‌ریزی شهری 34 مبانی و روشهای طراحی شهری
35 متون اسلامی (آموزش زبان عربی) 36 مدیریت و سازمان اجرایی شهری
37 معارف اسلامی 2 38 کاربرد رایانه در شهرسازی
39 کاربرد ریاضیات در شهرسازی 40 کاربرد نقشه‌برداری در شهرسازی
41 کاربرد هندسه در شهرسازی 42 کارگاه آماده‌سازی زمین
43 کارگاه برداشت کالبدی 44 کارگاه برنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین)
45 کارگاه برنامه‌ریزی مسکن 46 کارگاه بیان تصویری 1
47 کارگاه بیان تصویری 2 48 کارگاه طراحی شهری
49 کارگاه طرحهای اجرایی 50 کارگاه مطالعات شهری
51 کارگاه مهندسی تاسیسات شهری 52 کارگاه مهندسی شبکه حل و نقل

صنعت و بازار کار

شهر سازی در عین تخصصی بودن، دارای خصلت میان رشته‌ای است و با زمینه‌های گوناگون در سطوح روستائی، شهری و منطقه‌ای از یکسو و سطوح فنی و انسانی و محیطی از دیگر سو در ارتباط می‌باشد.
کارشناسان شهرسازی می‌توانند در فرایند ساماندهی و بهبود فضاهای زیستی و محیط‌های زندگی نقش مؤثر داشته، با ارائه طرح‌های مختلف در مدیریت طرح و برنامه‌ریزی و اجرای این فضاها مشارکت نمایند.
این کارشناسان نسبت به آموخته‌های خود قادر به تهیه طرح و برنامه برای مناطق شهری و روستائی بوده، عملا در فرایند شهرسازی نقش و وظیفه حرفه‌ای خویش را ایفا خواهند کرد.
کارشناسان شهرسازی با توجه به آموخته‌های خود می‌توانند در نها‌دهای مختلف شهرسازی مانند دفاتر شهرسازی و فنی شهرداری‌ها ، دفاتر فنی وزارت کشور، ادارات کل مسکن و شهرسازی، دادگستری، دفاتر فنی جهاد کشاورزی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ، دفاتر مهندسین مشاور شهرسازی و سایر نهادهای مربوط با اجرای طرح‌های شهری کشور به کار بپردازند.
دانش آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونتگاه های شهری و یا در حال شهری شدن را در چهار چوب آموخته‌های خود دارا هستند و آمادگی لازم را در تهیه طرح‌های شهری با گروههای تخصصی خواهند داشت.
این رشته ارتباط نزدیک با برخی از رشته‌های مهندسی بخصوص رشته‌های معماری، عمران، مکانیک (تاسیسات) و همچنین علوم اجتماعی، روانشناسی، جامعه شناسی، اقتصاد و... دارد.

انجمن رمان‌نویسی[/URL[URL='Https://roman98.com']رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

طی دهه های اخیر از سوی اندیشمندان علوم جامعه شناسی،اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارائه شده است و جامعه‌شناسان از جمله مارکس شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می دانند که تقسیم کار اجتماعی نیز در آنجا صورت گرفته است. جغرافی دانان ، شهر را منظره‌ای مصنوعی از خیابانها، ساختمانها، دستگاهها و بناهایی می دانند که زندگی شهری را امکان‌پذیر می‌سازد.

مورخان شهر را با توجه به قدمت آن تعریف می کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می شود که معیشت غالب ساکنان آن بر پایه کشاورزی نباشد. جمعیت شناسان نیز تعداد جمعیت یک نقطه را، ملاک شهری بودن آن نقطه می دانند. بر این اساس ملاک تشخیص شهر در کشور آلمان ،ایالات متحده و مکزیک 500/2 نفر، در ایرلند 500/1 نفر مشخص کننده شهری و یا روستایی بودن یک نقطه است.

در کشور ما ، جایی که به طور رسمی شهر شناخته شده است، طی سرشماریهای 1335 الی 1375 متفاوت بوده است. در سرشماری سال 1335 ، شهر به جایی اطلاق شده که جمعیت آن معادل 000/5 نفر بوده است. در سرشماری سالهای 1345 و 1355 شهر به جایی اطلاق شده که 000/5 نفر جمعیت داشته باشد، علاوه بر این کلیه مراکز شهرستانها (بدون در نظر گرفتن جمعیت آنها) شهر محسوب شده اند.

در سرشماری سال 1365 دارا بودن جمعیت 000/5 نفر از تعریف حذف شده است و شهر به جایی اطلاق شده است که در زمان سرشماری دارای شهرداری باشد (سالنامه آماری 1365). این تغییر با توجه به تعریف شهر در قانون جدید تقسیمات کشوری ایجاد شد که در آن کلیه نقاط دارای شهرداری در زمان تصویب قانون را شهر دانسته و ایجاد شهرداری در نقطه ای دیگر را در آینده موکول به داشتن حداقل 000/10 نفر جمعیت نموده است.
در سرشماری سال 1375 نیز این تعریف، یعنی دارا بودن شهرداری، ملاک تفکیک شهر از روستا شده است.

ساختار شهرها (اجزای اصلی شهرها)

معمولاً شهرها از چهار نوع فضای اصلی پوشیده شده‌اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهرها به این فضاها اختصاص یافته است، که عبارتند از :
فضاهای مسکونی، فضاهای سواره و پیاده، فضاهای سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهای خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکمهای متوسط شهری، 50، 25، 15، 10 درصد سطح زمین میباشد.

مسکن
شبکه معابر شهر
فضای سبز شهر
فضاهای خدماتی شهر

آرمانشهر

یکی از آرزوهای دیرینه بشر، دستیابی به آن نوع شیوه زیست بوده است که زندگی او را با بهروزی و کامیابی قرین سازد. اندیشه آرمانشهری آن بخشی از اندیشه است که در طول تاریخ راههای تحقق این آرزو را بررسی کرده است.
در تاریخ اندیشه افلاطون بنیانگذار این اندیشه بود. در دوران رنسانس، سرتامس مور انگلیسی، اندیشه آرمانشهری را در مسیر جدیدی قرار داد و پس از مور نیز اندیشمندان غربی، این اندیشه را پروراندند و از آن به عنوان معیاری برای سنجش بهره بردند.
در ایران اندیشه آرمانشهری از روزگاران قدیم به صورت اساطیری آغاز شد و در دوران اسلامی در عرصه‌های دین، حکمت و ادب خودنمایی کرد.

انجمن رمان‌نویسی
رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

بررسی تاریخچه شهرنشینی در دنیا نشان می دهد که ایران دارای قدمتی طولانی در تاریخ شهرنشینی جهان است. با وجود اینکه قبل از ساسانیان ،شهرنشینی با تشکیل حکومت سلوکیان، شهرهای خود فرمان و مستقل ظاهر شدند با این حال بیشتر شهرهای دوره باستانی در زمان ساسانیان به وجود آمده اند. طبق مطالعات نیشابور، اردبیل و تبریز، یا اینکه در این دوران گسترش و رونق یافته اند ، که شهرهایی چون شیراز کرمانشاه، یزد و کرمان را شامل می‌شود.

پس از فتح ایران به وسیله مسلمین، طرز تفکر و عقاید اسلامی در فرهنگ شهرنشینی و نحوه ارتباط روستا با شهر رسوخ کرد. ایجاد مسجد به عنوان مهمترین ساختمان شهر و شباهتهای فرهنگی، اقتصادی شهر و روستا (با توجه به عقاید اسلامی) دو خصیصه بارز شهرهای اسلامی است. به طور کلی در دوران اسلامی به دلیل وسعت نفوذ آن در مناطق مختلف و گسترش بارز مبادلات، شهرنشینی رونق فراوان یافت.

با تهاجم صفویه نیز شهرنشینی در ایران رونق یافت و اعتقادات مذهبی حکام بر کالبد شهر نیز تأثیر گذاشت.
در دوران معاصر نیز به تبعیت از الگوهای شهرنشینی و شهرسازی غربی و به دنبال نفوذ اتومبیل به داخل شهرها، اقدامات عمرانی بسیاری در شهرها صورت گرفت، که عمده این اقدامات درون‌زا نبوده‌اند.

سبک های شهرسازی در ایران :

پیدایش شهر از آغاز تا به امروز از عوامل متعددی تأثیر پذیرفته است. عواملی چون جهان‌بینی یا نحوه نگرش به جهان، شامل دین و مذهب، اقتصاد یا چگونگی تعریف مادی جهان ، شامل نحوه تولید ، توزیع و مصرف محصولات و رابـ ـطه آن با ساخت کالبدی و عامل محیط یا اقلیم یا چگونگی تعریف زیست محیطی جهان، شامل آب و هوا، ناهمواریها و به طور کلی عناصر محیط زیست طبیعی تأثیرات قابل توجهی بر کالبد شهرها داشتند.

سیمای کالبدی بسیاری از شهرهای قدیمی ایران، چه در دوران قبل از اسلام و یا پس از آن، ارتباط مستقیمی با نحوه نگرش به جهان دارد. به عنوان نمونه می توان از شکل دایره‌ای و یا مربع برخی از شهرها در دوران قبل از اسلام و مرکزیت مساجد جامع از دوران پس از اسلام یاد کرد. همچنین باید از پدیده (غارت ـ دفاع) به عنوان یک عامل اقتصادی نام برد که در مکان‌یابی شهرها و ایجاد استحکامات به شیوه‌های مختلف در آنها مؤثر بوده‌اند. درخصوص تأثیر عامل سوم، یعنی (محیط یا اقلیم) پژوهشگران بسیاری از جهان، شکل‌گیری تمدنهای نخستین را ناشی از این عامل می دانند و معتقدند که بدون وجود این عامل، شکل‌گیری شهرها ممکن نبوده و نمی باشد. علیرغم پیشرفت تکنولوژی در ایجاد شرایط زیستی، مصنوعی هنوز هم کلام آخر را در سازماندهی فضایی این عامل می‌گوید.

با توجه به تأثیر عوامل سه گانه مذکور در کالبد شهرها، تغییر در نحوه نگرش به جهان، تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی و میزان امنیت و حتی تغییرات محیطی می تواند منجر به تغییراتی در کالبد شهرها شود. بر این اساس، از هنگامی که اولین شهر ایرانی یعنی هگمتانه شکل گرفت، تا زمان حاضر، شیوه‌ها و سبکهای مختلفی بر شهر و شهرسازی مسلط بوده که در یک تقسیم‌بندی کلی می توان این سبکها را در سه دوره زمانی قبل از اسلام، پس از اسلام و سبکهای خراسانی، رازی، آذری و مکتب اصفهان بر شهرسازی ایران حاکم بوده است. در دوران معاصر نیز سبک تهران قابل بررسی است، که البته بنا به دلایل متعدد، عمدتاً در تهران باقی مانده و به شهرهای دیگر کشور سرایت نکرده است.

هر یک از سبکهای فوق الذکر در عصر یک یا چند حکومت به وجود آمد و تداوم یافت، لذا حتی‌المقدور این سبکها به تفکیک حکومتهای هم عصر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

سبکهای شهرسازی در ایران قبل از اسلام
سبکهای شهرسازی در ایران دوران اسلامی
الگوی تهران

جایگاه شهرهای ایران در مقایسه با شهرهای خاورمیانه
براساس گزارشهای سازمان ملل متحد (1997) ، ایران در میان کشورهای خاورمیانه تنها کشوری است که جمعیت پنج شهر آن بیش از یک میلیون نفر است.
برخی از کشورهای خاورمیانه مانند لبنان ، فلسطین ، امارات متحده عربی ، قطر ، بحرین و چند کشور دیگر ، فاقد شهری با جمعیت بالای یک میلیون نفر می باشند. در برخی از کشورها مانند افعانستان ، عراق و آذربایجان ، تنها جمعیت پایتخت آنها بیش از یک میلیون نفر است ، اما کشورهایی مانند پاکستان ، ترکیه و سوریه علاوه بر پایتخت ، دارای شهر یا شهرهایی با جمعیت بیش از یک میلیون نفر می باشند. در میان پایتختهای کشورهای ایران (تهران) ، افغانستان (کابل) ، پاکستان (اسلام آباد) ، ترکیه (آنکارا) ، عراق (بغداد) ، سوریه (دمشق) و آذربایجان (باکو) ، که جمعیت آنها در سال 1997 بیش از یک میلیون نفر بوده است ، جمعیت شهر تهران در حدود حداقل دو برابر جمعیت پایتختهای سایر کشورها گزارش شده است (سازمان ملل متحد ، 1997).
علاوه بر این در مقایسه شهرهای دوم و سوم کشورهای همجوار با ایران ، مشهد ، به استثنای شهر لاهور ، پر جمعیت‌تر از سایر شهرها از جمله فیض‌آباد (پاکستان) ، آدنا (ترکیه) و آلپو (سوریه) می‌باشد.
بنابراین ، می توان گفت که از نظر تعداد و جمعیت شهرهای بیش از یک میلیون نفر جمعیت ، شهرهای ایران در رتبه‌های بالاتری قرار می‌گیرند. یکی از دلایل اصلی این امر ، قدمت شهرنشینی در پهنه این سرزمین است که موجب شده شهرهایی مانند اصفهان ، شیراز و تبریز به دفعات به عنوان پایتختهای ایالتی و یا حکومتی انتخاب شوند و این امر در رشد این شهرها بی‌تأثیر نبوده است. البته در دهه‌های اخیر ، ادغام اقتصاد ایران با اقتصاد سرمایه داری جهانی و رشد برون‌زا و به تبع آن مهاجرت بی‌رویه روستائیان به شهرها به ویژه کلان شهرهای کشور به دلیل نخست افزوده شده است.

انجمن رمان‌نویسی
رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

عملکرد شهرها

از زمان پیدایش شهرها، عوامل متعددی در ایجاد شهرها مؤثر بوده‌اند. شرایط مناسب نظامی، عامل بازرگانی و عامل حکومتی و اداری، از جمله عواملی بوده که در دوره‌های زمانی مختلف، به شکل متفاوتی زمینه ایجاد شهرها را فراهم نموده‌اند. در ایران ایجاد شهرها در نزدیکی چشمه‌سارها و با فاصله مناسب از رودخانه‌ها (عامل جغرافیایی)، تکیه و تأکید بر نیایشگاههای شهر و سپردن موقعیت برتر بدان (چغازنبیل و قم (عامل دینی)، ایجاد استحکامات پدافندی مشترکی چون دیوارـ مرو، و در سده‌های اخیر ایجاد شهر بوشهر (عامل نظامی)، ایجاد شهرهای متعدد در مسیر اصلی و فرعی جاده ابریشم (عامل بازرگانی) و ایجاد و یا توسعه شهرهایی با هدف سیـ**اسی و انتخاب پایتخت (پاسارگاد و تهران)، مؤید عوامل فوق‌الذکر است.

در سده های اخیر، برخی از عوامل فوق الذکر، از جمله عامل نظامی، اهمیت کمتری یافته است و در مقابل، عوامل و نقشهای جدیدی چون معدن موجب ایجاد شهرها شده اند. برخی از شهرهای ایران به دلیل توسعه صنعت و صرفاً برای پاسخگویی به اشتغال یک یا چند کارخانه صنعتی و یا استخراج معدن به وجود آمده و یا توسعه یافته‌اند.
دلایلی که موجب ایجاد شهرها شده اند بعضاً نقش شهرها را نیز مشخص نموده اند. دانشمندان رشته های مختلف به ویژه، جغرافی دانان، در ارزیابی نقش شهرها، عمدتاً به نوع اشتغال اشاره می‌کنند، به این مفهوم که اگر در یک شهر، در بخش و یا زیربخشهای اقتصادی به نسبت معینی اشتغال وجود داشته باشد، نقش شهر نیز در همان زمینه تعریف می شود.

نقش راهها در ایجاد شهر
توسعه طرق ارتباطی ، به ویژه راههای آهن ، موجب تکوین شهرها می‌شود و متقابلاً وجود شهر نیز تحت تأثیر توسعه راههای ارتباطی است. توسعه راه‌آهن و نقطه تقاطع آنها ، موجب ایجاد ایستگاههای بزرگی گردید که نقش آنها جمع‌آوری و توزیع کالاهای بازرگانی انبوهی بود که از نقاط مختلف به آن نقطه می‌رسید و همین ایستگاهها ، با داشتن انبار تجهیزات و کالا به تدریج نقش شهر چهارراهی به خود گرفتند.

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

تراکم در شهرها

تراکم عبارت است از نسبت تعداد جمعیت به میزان معینی از زمین که معمولاً در شهرها به هکتار بیان می‌شود. یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری، رسیدن به وضعیتی است که انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی و به نحوه مطلوب در دسترس شهروندان قرار گیرد و آنان با کمترین مشکل به انواع امکانات شهری دسترسی داشته باشند. حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت می‌گیرد. تراکم بیش از حد جمعیت در بخشی از شهر این تعادل را از بین می‌برد. علاوه بر این ایجاد سروصدا و نارساییهای روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره‌خانه، بزهکاری و جنایت، امکان مخاطرات بهداشتی و مواردی از این قبیل از تبعات آن است. در مقابل، تراکم بسیار پائین نیز مشکلاتی از قبیل بالا رفتن هزینه خدمات‌رسانی در زمینه‌های شبکه معابر، تأسیسات زیربنایی (آب ، برق ، گاز و تلفن) و خدمات بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره می‌شود. بنابراین رسیدن به تراکم معقول، منطقی و نظارت بر آن در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است.

تراکم مسکونی را می‌توان به دو نوع خالص و ناخالص تقسیم نمود. گرچه بین برنامه‌ریزان شهری کشورهای مختلف بر سر تعریف تراکم مسکونی خالص و ناخالص، اتفاق نظر وجود ندارد، ولی توصیف قابل قبول این است که منظور از تراکم مسکونی خالص، نسبت تعداد جمعیت به اراضیی است که صرفاً به خاطر سکونت در نظر گرفته شده باشد و مقصود از تراکم مسکونی ناخالص، نسبت تعداد جمعیت به کل اراضیی است که به مصرف واحدهای مسکونی و نیازمندیهای وابسته به آن رسیده است.
تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای ایران از طیف وسیعی برخوردار است، به طوری که کم تراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای 25 هزار نفر، خرمشهر (با تراکم ناخالص 8/5 نفر در هکتار) و اقلید (6/6 نفر در هکتار) می باشند. در مقابل پرتراکم‌ترین شهرهای ایران در میان شهرهای با جمعیت بالای 25 هزار نفر، بندر ترکمن (509 نفر در هکتار)، زرقان (8/559 نفر در هکتار) و گوهردشت (با 113/1 نفر در هکتار) می باشند.

گرچه میان کم‌تراکم‌ترین و پر تراکم‌ترین شهر ایران فاصله زیادی وجود دارد اما تراکم در تعداد قابل توجهی از شهرهای ایران کمتر از 100 نفر در هکتار می باشد و به متوسط تراکم ناخالص مسکونی در شهرهای بالای 25 هزار نفر ایران (4/54 نفر در هکتار) نزدیک است. تراکم ناخالص مسکونی در 87 درصد شهرهای ایران کمتر از 100 نفر می باشد که از این میان تراکم 50 درصد شهرها کمتر از 50 نفر در هکتار و 37 درصد شهرها بین 50 الی 100 نفر در هکتار است. همچنین می توان گفت که تراکم در شهرهای بزرگ بیشتر از تراکم در شهرهای کوچک و عمدتاً بین 50 الی 100 نفر در هکتار است. به عنوان مثال، تراکم ناخالص مسکونی در مراکز استانها به ویژه کلان شهرهای کشور، در همین سطح قرار دارد. تراکم ناخالص مسکونی در شهر تهران 74 نفر در هکتار، اصفهان نیز 4/52 نفر در هکتار می‌باشد.

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

سبکهای شهرسازی در ایران دوران اسلامی

جهان بینی اسلامی، شهرهای دوران اسلامی را از شهرهای ماقبل آن (پارتی) متفاوت و متمایز کرده است. شهروند شهردوران اسلامی ، همچون روستایی و یا ایلیاتی معتقد به جهان‌بینی اسلامی، فرمانبردار احکام اسلامی، امام ، خلیفه و یا نمایندگان آنان است، بنابراین شهر دارای زندگی مستقل و خاص با مقررات و امتیازات متفاوت نبود و از این لحاظ تفاوتی بین شهر و ده (جز تفاوتهای ناشی از جمعیت ، استقرار دیوانها ، جامع و غیره) وجود نداشت و نقش دینی دوران اسلامی بر اهداف نظامی‌ـ اقتصادی حکومتهای مستقر در آن شهر اولویت داشت.
فارغ از سبکهای مختلف ، سه عنصر مسجد، بازار و محله ، مشخصه شهر دوران اسلامی می باشد که به اختصار مورد بررسی قرار می گیرند :
مسجد : دولت اسلامی در شهر متولد می شود و با توجه به اینکه تشکیل این دولت برای اولین بار در « مسجد » صورت گرفت ، بنابراین وجود مسجد جامع به یکی از مشخصات اصلی شهر دوره اسلامی تبدیل می گردید. این امر تا آن حد اهمیت دارد که در دوران اولیه دولت اسلامی و قبل از تشکیل حکومتهای محلی ، سکونتگاهی به مقام شهر می رسید، که صاحب جامع باشد. مسجد جامع علاوه بر نقش دینی ، نقشهای سیـاس*ـی و اجتماعی بسیار قوی می یافت.
دولت اسلامی از مفاهیم آرمانی برادری ، برابری و نفی هرگونه تمایزات اجتماعی آغاز نمود و به سازمانی قاهر و مملو از تمایزات اجتماعی تبدیل شد. این تغییر و تحول نمود کالبدی نیز داشت و در مسجد ، بازار و محله بروز کرد.
تطور نمود کالبدی مسجد را در چهار دوره می‌توان بررسی کرد :
دوره اول :‌ مدت کوتاهی از صدر اسلام را شامل می شود که مسجد ساده و بی‌پیرایه بود و الگوی آن مسجدالنبی است. در این دوره مسجد در پر رفت و آمدترین نقطه شکل گرفت و با مصالحی مانند مصالح ساختمانهای پیرامون ساخته شد.
دوره دوم : عمدتاً حکومت بنی‌امیه را شامل می‌شود، در عین آنکه مسجد در رابـ ـطه کامل با قدرت اسلامی قرار داشت ولی در کنار خود دارالاماره را به عنوان مقر حکومت دارا بود و جامع در ارتباط مستقیم با شارع عام و بازار استقرار می یافت. در این دوره شهر جایی بود که دارای جامع باشد.
دوره سوم : خلافت عباسیان و تشکیل امپراتوری اسلامی را شامل می‌شود. در این دوره مسجد به طور کامل از دارالاماره جدا شد و مفاهیم فضایی کهندژ ، شارستان و ربض از نو زاده شدند. جامع به عنوان مکان اصلی اجتماعات مردمی، به کلی خود را از حکومت جدا کرد و از شکل ساده و بی‌پیرایه دوره اول و تا حدودی دوره دوم ، خارج شد ، با این حال هنوز شهر به جایی گفته می‌شد که دارای جامع باشد.
دوره چهارم : به ظهور حکومتهای قدرتمند محلی در دل امپراتوری اسلامی باز می گردد. در این دوره، در شکل و توزیع مساجد تغییرات بنیادین آشکار گردید. مسجد به مکانی به منظور خودنمایی حکومتها و با ظاهری پرشکوه و معماریهای یادمانی تبدیل شد. در این دوره، مدارس زیادی در جوار مساجد احداث گردید و هر سکونتگاهی با داشتن جامع لزوماً شهر به شمار نمی‌آمد.
بازار : ایجاد بازار و میدان در کشورهای مفتوحه توسط دولت اسلامی نقش اساسی به این دو عنصر در سازماندهی شهر دوره اسلامی داد به گونه‌ای که با تقریبی نزدیک به یقین می‌توان از بازار و میدان به عنوان عناصر اصلی شهر دوره اسلامی یاد کرد. بازار نیز مانند مسجد از شکل ساده شروع شده و به تدریج پیچیدگی فضایی و انتظام کامل می‌یافت. در واقع بازار نیز به عنصری برای خودنمایی حکومتهای محلی و منطقه‌ای تبدیل گردید. بازار در دوره اسلامی مانند دوره ساسانی در میان شهر قرار گرفت و از میدان اصلی شهر (مقر حکومتی) به سوی باروی شهر امتداد پیدا کرد با این تفاوت که بازار به دور مسجد و مدرسه می‌چرخید.
راسته‌های مختلف بازار با توجه به عملکردشان در نزدیکی و یا با فاصله‌ای از مسجد قرار می‌گرفتند بدین‌ترتیب : نخست بازار مهر و تسبیح فروشان، سپس بازار کتابفروشان و صحافان ، بازار پارچه فروشان و غیره تا بازار دباغان و رنگرزان ، که به علت آلودگی ، از مسجد فاصله زیادی داشتند.
محله : علی‌رغم اینکه در بدو تشکیل دولت اسلامی ایجاد قشربندی اجتماعی بر مبنای قوم، قبیله ، نژاد نفی می‌گردید ، اما در زمان تشکیل امپراتوری اسلامی، این محله‌بندیها گسترش می‌یافت که مبنای آن برخلاف دوران ساسانی نه براساس نظام کاستی و طبقاتی بلکه براساس تفاوتهای قومی ، قبیله ای بود. در این دوره محلات در تضاد و تقابل با یکدیگر بودند و ارتباط محله با سازمان اجتماعی عشیره‌ای خود (جامعه شهری، روستایی و ایلاتی) بسیار بیشتر از رابـ ـطه آن با محلات مجاورش بود. هر یک از محلات مسجد، بازارچه ، مدرسه ، آب انبار، قنات و حمام خاص خود را داشت.
با توجه به وجود مشخصات مشترک مذکور در شهرهای اسلامی سبکهای مختلف شهرسازی در دوران اسلامی عبارتند از:

سبک شهرسازی خراسانی (قرن یکم تا قرن چهارم هـ .ق.)
سبک شهرسازی رازی (قرن چهارم تا قرن هفتم هـ .ق.)
سبک شهرسازی آذری (قرن هفتم تا قرن یازدهم هـ .ق.)
مکتب شهرسازی اصفهان (قرن یازدهم تا شروع قرن سیزدهم هـ .ق.)
سبک شهرسازی تهران (اوایل قرن سیزدهم تا سال 1299 هـ .ش.)

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

مکتب شهرسازی اصفهان

مکتب اصفهان (قرن یازدهم تا شروع قرن سیزدهم هـ .ق.)
با انقراض حکومت مغولان ، رشد مذهب شیعه نخست با نهضت سربداران شروع شد و سپس با استقرار دولت صفوی به بار نشست. حکومت صفوی با تکیه بر مفاهیم عرفانی از سویی، و تکیه بر تعابیر و تفاسیر شریعت از نقطه نظر مذهب شیعه از سویی دیگر، موفق شد تا پایگاه اجتماعی بسیار گسترده‌ای را در پهنه‌ای وسیع به دست آورد و بدین‌سان متمرکزترین دولت ایرانی دوره اسلامی را بعد از دولت قاهر ساسانی شکل دهد.
دولت صفوی بنا به سنتهای کهن ، سازماندهی ، راه‌اندازی و ایجاد تأسیسات و تجهیزات زیرساختی را بر عهده گرفت و رشد این تأسیسات ، رونق شهرگرایی و شهرنشینی را نیز به دنبال داشت. در این دوره مفهوم شهر مجدداً ابداع شد و شهر ترکیبی بود از فعالیتهای کشاورزی ، صنعتی و بازرگانی ، در عین حال مقر دیوانی و حضور دولت نیز به شمار می‌آمد.
در این دوره ، جمع‌بندی ماهرانه از هنر، معماری و شهرسازی روزگاران کهن به گونه‌ای بود که خود سبک جدیدی را در این عرصه‌ها سبب گردید (حبیبی ، 1374).
سبک اصفهان ، تحقق آرمانشهر دولت صفوی ، شهر ـ قدرت ، شهر ـ نمایش ، شهر ـ بازار، شهرـ سرمایه و شهر ـ ایوان بود. علاوه بر اینها ، شهر در مکتب اصفهان با منطقه تحت نفوذ ارتباط مستقیم و دو سویه داشت ، لذا شهر ـ منطقه نیز بود.
ویژگیهای کالبدی شهرهای مکتب اصفهان را می‌توان به اختصار به صورت زیر بیان کرد :
یک محور جدید و وسیع شهری (چهارباغ) که تا این زمان در شهرسازی و شهر ایرانی سابقه نداشت طراحی شد.
میدانی وسیع و گسترده با تعریفی روشن و صریح در شهرها ایجاد شد که در اطراف آن گرمابه ، مسجد و مدرسه ، خانقاه و مسجد ، آب انبار و بازارچه و امثال آن ، وجود داشت.
برای اولین بار منطقه‌بندی شهری معنا پیدا کرد.
مجموعه‌های شهری جدید در کنار شهرهای کهن به عنوان یک دستورالعمل در همه جا به کار گرفته شد و بدین طریق مهر و نشان مکتب اصفهان را بر شهرهای موجود وارد کرد.
هر مجموعه زیستی (شهر و یا روستا) از این پس دارای یک میدان و یا مرکز ثقل شد و عناصر اصلی حکومتی و دیوانی ، دینی و اقتصادی در کنار آن قرار گرفتند.
طراحی مجموعه شهری و نه بنای منفرد معماری بنیان نهاده شد.
شهرسازی مکتب اصفهان ویژگیهای دیگری را نیز همچون سلسله مراتب فضایی ، تعادل و توازن ، فضای انسانی و مردم‌وار، فقدان نقطه گریز ، وحدت در عین کثرت و کثرت در عین وحدت و ویژگیهایی از این قبیل را دارا بود. (حبیبی ، 1374)

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

سبک شهرسازی تهران

دو دسته از عوامل درونی و برونی موجب ظهور سبک و یا نهضت « بازگشت » در دوران قاجار شد. مهمترین عامل درونی ، تمایل دولت قاجار برای منسوب کردن خود به حکومت مقتدر صفوی و حکومتهای پیش از آن بود. عامل بیرونی نیز مواردی ، چون تمایل دولت قاجار برای تعریف هویتی تازه از ایران در رابـ ـطه با جهان جدید، تلاش افرادی همچون قائم مقام فراهانی و میرزاتقی‌خان امیرکبیر برای ایجاد سازمان دیوانی جدید و آموزش افرادی دگراندیش را شامل می‌شد.

این گونه تعریف هویت سبب گردید که تحولی کلی و شاید محتوایی از نیمه‌های قرن سیزدهم هـ‌.ق. آغاز شود. نهضت بازگشت جای خود را آرام آرام به ساده‌گویی و بی‌پیرایه نوشتن داد و این تحول به سایر عرصه‌ها نیز سرایت کرد. دولت قاجار بر آن بود که آرمانشهر خود را طوری بر پا دارد که به دو دسته عوامل درونی و برونی مؤثر در نهضت بازگشت پاسخ مناسب دهد. شهر جدید تأویلی با مفاهیم زمانی و مکانی جدید در مکتب اصفهان بود (حبیبی ، 1378).
نطفه سبک تهران در زمان تشکیل دولت قاجار بسته شد ولی برای دستیابی به مفهوم واقعی نیازمند دو واقعه مهم تاریخی بود، یکی اقدامات اصلاح طلبانه میرزاتقی‌خان امیرکبیر در زمینه ایجاد سازمان دیوانی جدید، و دیگری حضور معلمین و مهندسین اروپایی در مدرسه دارالفنون به عنوان اولین مدرسه عالی.
سبک تهران ، همچون مکتب اصفهان، از مداخلات سنگین در بافت کهن شهری خودداری می‌ورزید و از طریق جابه جایی شهر، جا به جاییهای اجتماعی را نیز سبب شد. مرکز شهر از سبزه‌میدان و میدان ارگ به میدان توپخانه انتقال یافت.
محله در سبک تهران، مانند مکتب اصفهان ، محل تظاهرات قومی ـ قبیله‌ای نبود و از این پس نماد تمایزات اجتماعی (محله فرادستان و فرودستان) به شمار می‌آمد.
میدان نیز در مفهوم ، ساخت ، سازمان و عملکرد ، به گونه‌ای دیگر سامان یافت. میادین توپخانه ، ارگ ، بهارستان و امین‌السلطان ، هر کدام تبلور کالبدی و نشانه‌ای از این دگرگونی بودند. در این میادین، برخلاف میادین سبک اصفهان ب، به جای مسجد و مدرسه ، کاخ حکومتی و بازار، عناصری چون عمارات تلگرافی ، پستخانه ، بانک ، عمارت بلدیه و نظمیه استقرار پیدا کرد.
بازار با یک رقیب جدی مواجه شد و عملکردهای جدیدی چون تماشاخانه ، سینما و هتل، چهره شهر را دگرگون کرد و مفهوم شهر اروپایی را به گونه‌ای صوری جایگزین آن نمود.
خیابان ، نه مانند خیابان مکتب اصفهان ، صرفاً نقش تفرجگاهی، و نه مانند دوره‌های بعد از خود صرفاً جنبه ترافیکی داشت ، بلکه به عنوان فضای شهری زنده و پویا خود را یافت.
در این سبک ، تقابل دو مفهوم جدید و کهن ، نو و سنتی، فرنگی و بومی ، اولین تأثیرات فضایی ـ کالبدی خود را بروز داد و خیابانها و میادین با عناصر جدید اطرافشان محل اقشار اجتماعی متجدد و به اصطلاح فرنگی مآب ، و بازار ، بازارچه و مراکز محلات محل تردد اکثریت جامعه ، که هنوز بر مبنای روابط کهن زیست و تولید ، زندگی می‌کردند، بود. سبک تهران برخلاف مکتب اصفهان ، بنا به دلایل متعدد نتوانست دامنه دگرگونیهای خود را به همه شهرهای ایران بگستراند. سبک تهران نه در انقطاع بلکه در تداوم مکتب اصفهان محسوب می‌شد و سبکی بود که جامعه کهن شهر را از نو آراست (حبیبی ، 1378) .

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

شهرسازی چیست؟
متخصص شهرسازی نیز کسی است که با مطالعه و بررسی روابط اجتماعی، اقتصادی، سیـاس*ـی و فرهنگی حاکم در شهر، برنامه ایبسامان و مطبوع برای یک شهر ارایه دهد. برنامه ای که تصویرگر سیمای شهر در آیندهاست.

شهرسازی یعنی مطالعه طرح ریزی و توسعه شهرها بادرنظرگرفتن احتیاجات اجتماعی واقتصادی باتوجه به حداقل رساندن مشکلات شهری وپاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری.شهرسازی یک کارگروهی و یک کوشش دسته جمعی باشرکت متخصصین علومی است که به نحوی در زمینه مسائل شهری می توانند به مطالعه بپردازندو درجهت بهبود، توسعه وبه طورکلی وضع آینده آنهابه تعیین برنامه مبادرت کنند.

در واقع ، « شهر سازی » را می توان جزو فعالیت ها و علومی به شمار آورد که با زندگی روزمره و لحظه ای انسان ها ارتباط دارد و آثار آن در نحوه « سکونت» و « کار و فعالیت » و « گذراندن اوقات فراغت » شهروندان ملموس و آشکار است
.
از این روست که « شهرسازی » را می توان دانشی تلقی کرد که تلاش دارد رابـ ـطه ای متعادل بین « انسان » ، « فعالیت » و « فضا – مکان » ایجاد نماید . تحقق این تلاش ، بدون « برنامه ریزی » میسر نیست .

بر همین مبنا ، همان طور که در برنامه ریزی ، ابعاد مختلف زندگی و جوامع انسانی با بهره گیری از دستاوردهای علومی چون اقتصاد ، جامعه شناسی ، مردم شناسی ، بوم شناسی ، اقلیم شناسی و . . . مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد ، در شهرسازی ، نیز تمامی این ابعاد ، باید مد نظر قرار داده شود تا با شناسایی و تحلیل واقعیت های موجود ، تمهیدات ایجاد بسـ*ـتر مناسب زندگی برای ساکنان شهرها فراهم آید .
ما واقعیتی بیرونی تحت عنوان شهرسازی نداریم،
یعنی؛ هیچ دستگاه، واحدیا نهاد اجتماعی توان طراحی و ساخت پدیده ای به بزرگی شهر را ندارد. بنابراین کلمهی شهرسازی از نظر مفهومی، معنا ندارد! و ما معادل آن را نیز در زبان های خارجینداریم و به جای آن از عنوان های برنامه ریزی شهری و طراحی شهری استفاده می کنیم. چرا که شهر را می توان برنامه ریزی یا بخش هایی از آن را طراحی کرد. یعنی، مدلفیزیکی آن را ایجاد کرد.
اما کسی نمی تواند مسئولیت ساخت پدیده ی پیچیده ای مثل شهر را بر عهده بگیرد. به همین دلیل عنوان شهرسازی درست نیست و در شورای عالی برنامهریزی وزارت علوم نیز نام این رشته برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. در شهرسازی و برنامه ریزی شهری هفت محور اصلی وجود دارد :

-برنامه ریزی شهری
-برنامهریزی منطقهای و ناحیهای
-برنامه ریزی حمل ونقل
-برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی
-برنامه ریزی شبکه های زیرساختی
-برنامه ریزی محیط زیست
-طراحی شهری

شهرسازی در کتب لاتین به مفاهیم مختلفی تعریف شده است از جمله فن و مهارت ساخت شهر، تهیه نقشه شهر، تدبیر کردن در امور شهر و ساخت محیط شهر می‌باشد همچنین شهرسازی به عنوان طرح آگاهانه کالبدی است.

«کبیل شهرسازی را دانش سامان دادن کاربری زمین، تامین محل ساختمانها و مسیر جاده‌های ارتباطی با حداکثر عملی بودن و راحتی و دسترسی تعریف کرده است. لینچ : شهرسازی را توزیع نظام کلی فضایی فعالیتها و عناصر در یک منطقه یا زمین دانسته است. چیپین : انجام تلاش منظم و سیستماتیک در جهت پیش بینی گرایشهای اجتماعی و اقتصادی یک جامعه و هماهنگ کردن محیط فیزیکی با ‌آنرا شهرسازی بحساب آورده است. همچنین وی در تعریفی دیگر شهرسازی را چیزی جز انجام کاربری زمین ندانسته است» برخی دیگر از صاحب نظران، شهرسازی را نوعی برنامه‌ریزی فیزیکی دانسته‌اند که جهت ارائه طرح و برنامه ریزی فیزیکی آینده، نگرش به حال و گذشته نیز لازم است و در تمام زمینه‌ها فرآیند حال و گذشته باید نگریسته شود. هر برنامه‌ریزی چون آینده مورد نظری را در پیش دارد پس باید هدف مشخصی را نیز دنبال کند و راهها و گامهای رسیدن به اهداف آینده باید مدنظر قرار گیرد.

بطور کلی دانش شهرسازی و بقولی دیگر هنر شهرسازی که در واقع آنرا می‌توان تلفیقی از علم و هنر دانست به دو قسمت تقسیم می‌شود.
قسمت اول تحت عنوان برنامه‌ریزی شهری و بخش دوم تحت عنوان طراحی شهری است. بدین صورت که هر دو بخش لازم و ملزوم یکدیگر بوده و تقدم و تاخر آنها باید رعایت شود. انجام و ارائه هرگونه طرح فیزیکی یا طرح شهری باید پس از مرحله برنامه‌ریزی شهری انجام شود و بدون برنامه‌ریزی در خصوص شهر امکان طراحی وجود ندارد.

از آنجا که شهرسازی بطور مستقل وجود ندارد با پیوند و ارتباط دادن با علوم پیرامونی امکان فعالیت می‌یابد، شهرسازی در رده علوم میان رشته‌ای تعریف شده است. با مثال ساده‌ای می‌توان مطلب فوق را روشن ساخت. رفع مشکل و نارسایی یک چهارراه در شهری صرفاً تکیه کردن بر مشکل کالبدی و فیزیکی چهارراه نمی‌تواند باشد عواملی که مشکل تردد را در چهارراه بوجود می‌آورد می‌توان به صورت زیر برشمرد.

الف : عدم رعایت قوانین و ضوابط راهنمایی و رانندگی، این مطلب ممکن است به دو دلیل بوقوع به پیوندد، از طرفی قوانین راهنمایی و رانندگی دچار اشکال هستند و نارسائیهای مقرراتی وجود دارد و از سوی دیگر مردم به هر علتی حاضر به رعایت قانون نیستند. ب : چراغهای راهنمایی خوب عمل نمی‌کنند و بعضاً با سیستم وسائط نقلیه هماهنگ نیست.

ج : مشکلات کالبدی و فیزیکی از جمله کاربریهای نامناسب، عرض نامناسب شبکه در چهارراه وجود دارد.

در یک مسئله شهری همانطور که اشاره گردید مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و ... وجود دارد که امکان تردد مناسب در چهارراه را دچار مشکل کرده است.
نتیجه اینکه مسائل و مشکلات شهری و از جمله برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی نگرش صرف و واحدی نسبت به کالبد و فیزیک شهر ندارد بلکه در امر برنامه‌ریزی نگرش نسبت به پارامترهای اقتصادی، طبیعی و جغرافیایی، تاریخ، محیط زیست، فنی و سویل، کالبدی و فیزیکی، جامعه‌شناسی می‌باشد. لذا شهرسازی را جزء علوم کاربردی و نیز علم میان رشته‌ای تعریف کرده‌اند.
گدس و صاحبنظران دیگری از جمله مکلوین و چادویک حل مسائل شهرسازی را صرفاً به صورت سیستماتیک میسر دانستند. در مسیر و نگرش موضوعات، بارزترین روش تحقیق و مطالعه فرآیند است در فرآیند بطور کلی سه مرحله شناخت، تجزیه و تحلیل و برنامه‌ریزی با ارائه طرح فیزیکی جای دارد که فرآیند اگر به صورت مفصل مورد توجه باشد در واقع مراحل هفت گانه زیر را می‌توان در آن جستجو نمود».
شناخت ـ مسئله یابی ـ حصول ـ تدوین اهداف در راستای حل مسائل مرحله قبل ـ تدوین و ارائه راه‌حلهای عملیاتی و ممکن جهت نیل به اهداف کلی ـ ارزیابی اهداف عملیاتی یا راه حلهای مرحله قبل با توجه به معیارهای هماهنگ با موضوع ـ انتخاب راه حل بهینه ـ اجرای راه حل بهینه.

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

*KhatKhati* · 8/8/20

میدان شهری

میدان های شهری برای شهروندان تبلور زندگی جمعی آنهاست

میدان های شهری باید پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها در مقیاسی بالاتر از حد محلات باشند. میدان شهری باید بتواند تجمع و کنش بین شهروندان را بارور سازد.

میدان به محدوده ای ساکن، جمع پذیر ، یکپارچه و دارای زندگی جمعی برای شهروندان گفته می شود. یکی از عناصر اصلی شالوده شهر، به ویژه در شهرهای کهن، میدان های شهری هستند. بسیاری از میدان ها به عنوان سازمان دهنده کالبدی و فضایی عناصر پیرامون خود عمل می کنند(میدان نقش جهان) ولی بسیاری دیگر از میدان ها در شهرهای امروزی تنها نقش ترافیکی داشته و در شبکه حمل و نقل شهری مورد مطالعه قرار می گیرند. این میدان ها که به طور عموم در محل تقاطع شبکه راه ها پدید می آید، در ابتدا جنبه ارتباط دهنده ترافیکی داشته و در صورت سازمان دهی با شکل هندسی و کالبدی منظم، می تواند به عنوان مفصل سازمان دهنده عناصر کالبدی و فضایی پیرامون خود نیز عمل نماید. برخی از میدان های کهن شهری مانند میدان نقش جهان واجد این خصلت بوده اند. بسیاری از میدان های شهری، امروزه به عنوان فضای باز عمومی در شهر مورد استفاده قرار می گیرند(اهمیت نقش پیاده) در چنین حالتی لازم است تدابیر و امکانات لازم مانند فضای سبز، فضای نشیمن، فضای برگزاری مراسم، سرویس عمومی و ... در آن پیش بینی شود.

یک تعریف از میدان به ما می گوید که: میدان از تجمع خانه ها، دور تا دور یک فضای باز به وجود می آید در تعریف دیگری داریم؛ میدان به عنوان فضای باز شهری در قلب یک منطقه شهری متراکم جای می گیرد، دارای کف سازی بوده و با ساختمان های متراکم محصور شده و خیابان هایی آن را احاطه کرده است و در ارتباط نزدیک با آن واقع می شوند. عناصری در میدان قرار می گیرند که مردم را به طرف خود جذب کنند و ارتباط و تماس بین آنها را تسهیل می کند. تراکم جمعیت در میدان و گره شهری در زیبایی فضا موثر است و فضا را از سردی و بی روحی نجات می دهد.

میدان به عنوان یکی از اثرگذارترین فضاهای شهری در ذهن شهروندان است تا حدی که به طور معمول ساکنان یک شهر، مناطق مختلف شهرشان را توسط میدان های آن از هم باز می شناسند و ساده ترین راه نشان دادن نشانی به یک غریبه را راهنمایی وی از طریق میدان به عنوان نقطه شاخص شهری می دانند.

در طول تاریخ بیشتر میدان ها در کنار کارکرد و نقش ارتباطی، زمینه و فضایی برای انجام برخی از فعالیت های مهم اجتماعی و شهری بودند. همه انواع میدان ها از ویژگی کارکردی و کالبدی یکسان برخوردار نبودند بلکه برخی از آنها مانند میدان های عمومی، برخی از میدان های تجاری و بسیاری از میدان ها یا میدان محله ای به عنوان یک فضای مهم شهری، بسیاری از فعالیت ها و فضاهای مهم را در خود جای می دادند. بنابر این همواره نوعی همجواری و

پیوند بین فضاهای مهم شهری و این گونه میدان ها وجود داشت.

میدان یکی از فضاهای باز شهری است که به طور معمول در محل تقاطع چند راه قرار دارد. میدان ها کارکردهای متفاوتی از جمله ارتباطی، اجتماعی، تجاری، ورزشی، نظامی و یا ترکیبی از چند کارکرد مزبور دارند. میدان ها در شهرسازی به معنای مکان فعالیت آگاهانه جمعی و منسجم ورای ساختن چند خانه منفرد می باشند. چنانچه در هند و مصر در سه هزار سال پیش از میلاد و در یونان نیز پانصد سال پیش از میلاد به صورت آگاهانه به وجود آمده اند.

به تعبیری دیگر، نقش میدان به عنوان فضای عمومی شهر و محله از همان آغاز از مصر باستان تا به امروز، جمع کردن بناها و عناصر شهری و محله ای بوده است و در واقع گردآمدن حول یک فضاست که آن را میدان نامیده اند بدین اعتبار میدان ها نخستین و ارزنده ترین فضاهای شهری هستند. هنگامی که از «آگورا»، «فروم»، «پیاتزا»، «پلازا» و میدان سخن به میان می آوریم، از فضای شهری صحبت می کنیم که دارای فضایی باز و به نسبت وسیع و معین است که کارکردهای متفاوتی از ارتباطی، اجتماعی، تجاری، ورزشی و یا ترکیبی از دو یا چند کارکرد مزبور دارد و به طور خلاصه مکانی برای مراودات اجتماعی، تجمع شهروندان و ارتباطات متقابل بین آنها است.

انجمن رمان‌نویسی

رمان۹۸

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

مدیر بازنشسته رمان ۹۸

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین