آیا ادعای ساخت کروناویروس در آزمایشگاه درست است؟

MacTavish · 20/7/20

ادعای ساخت کروناویروس در آزمایشگاه و توسط دانشمندان، نظریه‌ای بوده که از زمان گزارش اولین موارد ابتلا به کووید ۱۹، به صورت گسترده مطرح شده است؛ اما آیا چنین ادعایی می‌تواند درست باشد؟

شایعه ساخت کروناویروس جدید توسط انسان ادعایی بوده که از ماه‌های پیش شایعات مربوط به آن در شبکه‌های اجتماعی بین کاربران دست به دست شده است. با این حال در ادامه با ما همراه باشید تا نگاهی دقیق‌تر به صحت این ادعا بیاندازیم.

در حالی که عموم متخصصان و دانشمندان جهان از زمان شروع پاندمی کرونا در تلاش برای آگاهی‌رسانی در مورد اخبار درست مرتبط با این بیماری مرگبار دستگاه تنفسی هستند، ادعای مصنوعی بودن بیماری کووید ۱۹ و ساخته شدن ویروس کرونا در آزمایشگاه توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کرده است.

دانشمندان بسیار زیادی که این بیماری و ذرات ویروسی آن را به دقت مورد بررسی قرار داده‌اند، همگی به این توافق رسیده‌اند که کووید ۱۹ با ویروسی طبیعی به نام “SARS-CoV-2” به وجود می‌آید. ویروسی که بدون دخالت انسان تکامل پیدا کرده و به احتمال قوی، برای اولین بار در خفاش‌ها ظاهر شده است.

اما ما کاربران عادی چگونه باید مطمئن شویم که ادعای ساخت کروناویروس توسط انسان‌ها اشتباه است؛ محققان می‌گویند که کلید اصلی درک این موضوع، در اطلاعات ژنتیکی ویروس، تاریخ تکاملی آن و همچنین زیست شناسی شاخه‌ای از خفاش‌ها که به نوعی تولید کننده این ویروس هستند، قرار دارد.

بررسی نظریه ساخت کروناویروس به دست انسان
دانشمندان تخمین می‌زنند که ۶۰ درصد تمامی بیماری‌های مسری و ۷۵ درصد هر نوع بیماری جدیدی که در انسان‌ها ظاهر می‌شوند، منشا حیوانی دارند؛ ویروس SARS-CoV-2 هم تازه‌ترین ورژن از خانواده ویروس‌های کرونا بوده که تاکنون شش مورد دیگر از آن‌ها در انسان‌ها ظاهر شده‌اند و زنجیره انتقال همگی آن‌ها هم از حیوانات مختلفی مثل خفاش، موش و یا حیوانات خانگی شروع شده است.

آیا ادعای ساخت کروناویروس در آزمایشگاه درست است؟

به علاوه گفته شده که خفاش‌ها عامل به وجود آمدن عفونت‌های ویروسی ابولا، هاری، نیپاه و هندرا هستند و بیماری ویروس ماربورگ و شاخه A بیماری آنفولانزا هم به این جانداران ارتباط دارند. ترتیب توالی خصوصیات ژنتیکی یا همان ژنوم ویروس SARS-CoV-2 هم تا به امروز هزاران بار توسط دانشمندان سراسر جهان مشخص شده و با عموم جامعه علمی و علاقه‌مندان به اشتراک گذاشته شده است؛ بنابراین اگر نشانه‌هایی هرچند جزئی از ساخت کروناویروس به دست انسان وجود داشت، دانشمندان تا امروز به آن‌ها دست پیدا می‌کردند و اخبار چنین کشفی هم مطمئنا علنی می‌شد.

به بیان دیگر اگر ژنوم این ویروس از طریق تکنیک‌های مهندسی ژنتیک دست‌کاری شده بود، شواهد چنین اقدامی در کد دی ان ای مورد نظر کشف می‌شد؛ شواهدی مانند استفاده از رشته‌های ویروسی قدیمی به عنوان زیرساخت SARS-CoV-2 و یا اضافه کردن و حذف کردن مشخصه‌ها و عناصر ژنتیکی خاص از ژنوم ویروس، برای به وجود آوردن عملکردی مخصوص در ذرات بیماری‌زا که تشخیص آن‌ها کار چندان سختی هم نیست.

با این حال دانشمندان اعلام کرده‌اند که چنین شواهدی تاکنون کشف نشده است؛ محققان می‌گویند که هر تکنیک به کار رفته برای انجام فعالیت‌های مهندسی ژنتیک آثار مخصوص خود را به جا می‌گذارد و احتمال به جا نماندن چنین آثاری با دست‌کاری ژنوم ویروس بسیار پایین خواهد بود.

تکامل ویروسی
گفته شده که معماری ژنتیکی ویروس SARS-CoV-2 همانند ویژگی‌های سایر انواع کروناویروس‌هایی بوده که در خفاش‌ها و پانگولین‌ها دیده شده است. تفاوت‌های دیده شده بین ژنوم انواع مختلف ویروس‌های مورد نظر کاملا طبیعی بوده و نشان دهنده تکامل و تغییر عادی است که هر شاخه ویروس دچار آن می‌شود. با این تفاسیر می‌توان دید که ویروس عامل ایجاد کووید ۱۹ هم دچار چنین تغییرات تکاملی شده و ادعای ساخت کروناویروس جدید در آزمایشگاه درست نیست.

اما نکته جالب‌توجه و در عین حال ناراحت کننده در مورد تکامل ویروس کووید ۱۹ وجود پروتئین‌های میخی شکلی بوده که در سطح خارجی ذرات ویروسی قرار دارند؛ این پروتئین‌ها توانایی ویژه‌ای برای چسبیدن به پروتئین‌هایی به نام “ACE2” در سلول‌های انسانی دارند و چنین مسئله‌ای باعث می‌شود تا ویروس کرونای جدید هم توانایی خاصی در آلوده کردن انواع سلول‌های انسانی و قربانی کردن تعداد زیادی از انسان‌ها داشته باشد.

با این وجود دیده شده که دیگر ویروس‌های کرونا هم ویژگی‌هایی مشابه دارند و می‌توان از این موضوع نتیجه‌گیری کرد که تکامل ویروسی مسئول پدیدار شدن پروتئین‌های میخی، فرآیندی طبیعی است.

کرونا و خفاش‌ها
جالب است بدانیم که انواع مختلف ویروس‌های کرونا و گونه جانوری خفاش، برای مدت‌ها در نوعی رقابت با هم قرار داشته‌اند؛ ویروس‌های مورد نظر در هر مرحله به نوعی تکامل پیدا می‌کنند تا سیستم ایمنی بدن این جانداران را به شکلی جدید مورد حمله قرار دهند و از طرف دیگر هم خفاش‌ها پا به پای این مسئله پیش رفته و دائما در حال تطابق پیدا کردن با ویروس‌های جدید هستند.

هر ویروس کرونا به اشکال مختلف تکامل پیدا می‌کند، اما اکثر این شاخه‌های ویروسی توسط سیستم دفاعی بدن خفاش‌ها از بین می‌روند. با این حال برخی ویروس‌ها هم جان سالم به در می‌برند و با انتقال به سایر خفاش‌ها، بین این گونه جانوری اپیدمی می‌شوند.

برخی دانشمندان معتقدند که ویروس کووید ۱۹ در اصل از یک ویروس خفاشی شناخته شده دیگر به نام “RaTG13” به وجود آمده و ویروس مورد نظر هم در موسسه ویروس شناسی ووهان چین توسط دانشمندان چینی کشف شده است. همان‌طور که می‌دانیم ووهان چین مرکز شیوع بیماری کرونا بود و گفته شده که ژنوم SARS-CoV-2 و RaTG13 تقریبا ۹۶ درصد با هم تطابق دارند.

شاید در نگاه اول تطابق ۹۶ درصدی زیاد به نظر برسد، اما در دنیای تکامل ویروسی ۴ درصد تفاوت بسیار زیاد خواهد بود؛ برخی تحقیقات نشان می‌دهند که جد ویروسی تولید کننده SARS-CoV-2 و RaTG13 یکی بوده و می‌توان از این مسئله نتیجه گرفت که کووید ۱۹ از ویروس تحت نظر موسسه ویروس شناسی ووهان به وجود نیامده است.

آلوده شدن انسان‌ها
عده‌ای از دانشمندان با رد ادعای ساخت کروناویروس جدید در آزمایشگاه، این احتمال را مطرح می‌کنند که SARS-CoV-2 از ویروسی ابتدایی‌تر و ضعیف‌تر تکامل پیدا کرده و با پدیدار شدن قابلیت آلوده کردن انسان‌ها در آن و راه پیدا کردن ذرات ویروسی تکامل یافته به زنجیره انتقال انسانی، پاندمی کووید ۱۹ به وجود آمده است.

بنا بر این نظریه، احتمال می‌رود که ویروس تکامل یافته از طریق یک حیوان دیگر مانند پانگولین‌، از خفاش‌ها به انسان‌ منتقل شده باشد. همچنین، ممکن است که شکل بی‌خطر و ضعیفی از ویروس کووید ۱۹ در ابتدا از خفاش به انسان منتقل شده و سپس، ویروس مورد نظر با تکامل پیدا کردن در میزبان انسانی، به حالت خطرناک و همه‌گیر کنونی رسیده است.

یکی از اصلی‌ترین مکانیسم‌هایی که باعث پدیدار شدن ویروس‌های کرونای جدید در دنیای حیوانات می‌شود، ترکیب و ادغام ژنوم‌های مخصوص ویروس‌های اولیه بوده و شواهد تازه هم نشان می‌دهند که چنین مکانیسمی در ساخت کروناویروس SARS-CoV-2 به صورت طبیعی دخیل بوده است. به نظر می‌رسد که از زمان شروع پاندمی کووید ۱۹، ویروس مورد نظر در انسان‌ها، در دو شاخه مجزا در حال تکامل پیدا کردن بوده و از این طریق، رفته‌رفته کارایی آن برای آلوده کردن افراد بالا رفته است.

پروسه طبیعی مورد نظر «رفت و برگشت انتخابی» (selective sweep) نام دارد و از این طریق، تفاوت‌های ژنتیکی ویروس‌ها به شکل چشم‌گیری کاهش میابند؛ از طرف دیگر بررسی دانشمندان و تعیین ترتیب توالی ژنوم ویروس‌های تهیه شده از بدن افراد آلوده متعدد نشان داده که تنوع و تفاوت چندانی در بین ژنوم‌ها وجود ندارد.

شواهد دیگر در رد ادعای ساخت کروناویروس در آزمایشگاه
دانشمندان مسئول بررسی وضعیتی پروسه رفت و برگشت انتخابی در ویروس SARS-CoV-2 نشان داده‌اند که به احتمال قوی جد این ویروس برای مدت زیادی در خفاش به صورت اپیدمی بوده و پس از تکامل پیدا کردن و فراهم شدن مقدمات آلوده کردن انسان‌ها در ویروس، ذرات آلوده از خفاش به سایر حیوانات و انسان‌ها منتقل شده است.

در عین حال نکته جالب این بوده که یک مورد از هر پنج گونه مختلف پستانداران ساکن سیاره زمین خفاش هستند. بسیاری از این جانداران در مناطق خاصی از سیاره زندگی می‌کنند و بخشی از جمعیت خفاش‌ها هم مهاجر هستند. به همین دلیل تنوع گونه و گسترش جانداران در سراسر سیاره باعث می‌شود تا پیدا کردن گروه اولیه خفاش‌هایی که ویروس SARS-CoV-2 را به وجود آورده‌اند، سخت باشد.

بازار خیس ووهان

بر اساس برخی شواهد به دست آمده، عده‌ای از دانشمندان به این موضوع اشاره می‌کنند که اولین موارد ابتلا به کووید ۱۹ به بازار فروش حیوانات زنده ووهان چین مربوط نمی‌شوند. از ابتدای شیوع بیماری کرونا گفته شده بود که فروش حیوانات عجیب و غریب در این بازار باعث سرایت کووید ۱۹ به انسان‌ها شده، اما در صورت صحت نداشتن این مسئله، باز هم نمیتوان گفت که ادعای ساخت کروناویروس در آزمایشگاه درست است.

شرایط بازار مورد نظر به گونه‌ای بوده که افراد و غرقه‌های داخل آن به فاصله بسیار کمی از هم قرار دارند و خریداران هم در محیط نسبتا بسته آن در معرض آلودگی به بیماری‌های مسری گوناگون قرار دارند. با این وجود احتمال می‌رود که اولین فرد مبتلا در مکانی خارج از این بازار به ویروس آلوده شده و پس از مدتی کووید ۱۹ را به فضای بسته بازار آورده باشد.

خطرات آینده
از طرف دیگر این احتمال هم وجود دارد که یکی از دانشمندان موسسه ویروس شناسی ووهان به صورت تصادفی به SARS-CoV-2 آلوده شده و بیماری مورد نظر را از محیط زندگی خفاش‌ها به زنجیره انتقال انسانی آورده باشد. با این حال در چنین نظریه‌ای هم فرآیند آلودگی به صورت طبیعی بوده و ادعای ساخت کروناویروس جدید در محیط آزمایشگاهی رد می‌شود.

دانشمندان می‌گویند که تنها از طریق تحقیقات علمی دقیق و گسترده می‌توان به نادانسته‌های تکامل طبیعی ویروس‌های حیوانی پی برد و از آنجایی که روز به روز تعامل و ارتباط بشریت با دنیای حیوانات مختلف گسترده‌تر می‌شود، بررسی شرایط این نوع بیماری‌های مسری بسیار مهم است.

پولی هیز (Polly Hayes)، استاد دانشگاه وست مینستر در این رابـ*ـطه می‌گوید که کووید ۱۹ اولین بیماری مسری موجود با منشا حیوانی نبوده و مطمئنا آخرین آن‌ها هم نخواهد؛ بنابراین بهتر است که به جای شایعه‌پراکنی و توجه به اطلاعات نامعتبر در مورد تئوری‌های توطئه دست‌کاری ژنتیکی ویروس کووید ۱۹، روی موضوع مهم‌تر درک این نوع ویروس‌ها تمرکز کنیم و خود را برای توقف پاندمی کرونا و پیشگیری از پاندمی‌های آینده آماده سازیم.

انجمن رمان نویسی