داستان جت ، قسمت آخر؛ موتور پیشرفت خاموش نمی‌شود

MacTavish · 18/4/20

موتور جت که امروزه وسایل نقلیه پرنده، زمینی و حتی دریایی را به حرکت در‌ می‌آورد، تاریخچه جالبی دارد که در این نوشتار قصد اشاره به آن و سازندگانشان را داریم.

و در نهایت به چهارمین و آخرین قسمت از داستان جت رسیدیم. در سه قسمت پیشین از شکل گیری ایده جت در قرن یکم میلادی تا اولین طرح‌ها در اواخر قرن ۱۸ و اوایل ۱۹ سخن گفتیم تا اینکه به اولین‌ تلاش‌ها برای ساخت موتور جت رسیدیم که حاصل آن ساخت نخستین موتور جت دنیا در سال ۱۹۳۰ توسط فرانک وایتل انگلیسی بود.

Horten Ho 229 H.IX V1

طی سه قسمت قبل اولین‌ موتورها و هواگردهای جت‌ را طور کاملا دقیق به ترتیب زمانی معرفی کرده و تا پایان سال ۱۹۴۴ پیش رفتیم. اگر خاطرتان باشد تا آن‌ جا گفتیم که در ماه دسامبر ۱۹۴۴،آلمان نازی یک هواپیمای انقلابی دیگر که موتور جت داشت را به پرواز در آورد. این هواپیما هورتون Ho 229 H.IX V1 نام داشت و از دو موتور جت Jumo 004B استفاده می‌کرد؛ هرچند سازندگان ترجیح می‌دادند از موتورهای BMW 003 استفاده کنند که این امر مقدور نشد. Ho 229 هواپیمایی با پیکربندی بال پرنده بود و پایدار کننده عمودی نداشت. این پرنده اولین هواپیمای بال پرنده با موتور جت است، اما اولین هواپیمای بال پرنده نیست. پیشتر در سال ۱۹۴۲آمریکایی‌ها اولین هواپیمای بال پرنده تاریخ را به پرواز در آوردند و ایده اولیه آن نیز متعلق به جک نورثراپ معروف، موسس کمپانی هوافضای نورثراپ، است.

KDN Gorgon

و اما در اولین ماه سال بعد، یعنی ژوئن ۱۹۴۵، آمریکایی‌ها یک پهپاد هدف تمرینی دیگر به نام KDN Gorgon را آزمایش کردند که موتور توربوجت J32 ساخت جنرال الکتریک نیروی رانشش را تامین می‌کرد. این پهپاد خود بر اساس موشک هوا به هوای Gorgon IIIB ساخته شده بود که یک موتور جت مشابه داشت. J32 موتوری کوچک و بر اساس J30 ساخته شده بود.

در ۱۱ فوریه ۱۹۴۵ بار دیگر آمریکایی‌ها یک هواپیما با دو پیشران متفاوت را به پرواز در آوردند. این هواپیما که XP-81 نام داشت، توسط کمپانی آمریکایی Consolidated Vultee ساخته شده بود. در ابتدا قرار بود XP-81 یک موتور توربوپراپ برای پرواز در سرعت کم و یک موتور توربوجت برای پرواز با سرعت بالا (برای مثال هنگام درگیری با دشمن یا گریز) داشته باشد. اما از آن‌جا که موتور توربوپراپ آمریکایی‌ها همچنان کامل نبود، این هواپیما در اولین پروازش بجای موتور توربوپراپ، از موتور پیستونی V-1650-7 Merlin ساخت رولز رویس که به جنگنده افسانه‌ای P-51D ماستنگ نیرو می‌داد استفاده کرد. موتور توربوجت این هواپیما نیز J33 بود. این جنگنده در حد هواپیمای آزمایشی باقی ماند و با ساخت تنها ۲ فروند، هیچگاه وارد خدمت نشد.

Bell XP-83

در تاریخ ۲۲۵ فوریه ۱۹۴۵ کمپانی بل یک جت دیگر به نام XP-83 را آزمایش کرد. این جنگنده دو موتور جت J33 داشت، اما به دلیل اینکه فاقد توان کافی بود، وارد خدمت نشد و تولید آن در حد ۲ فروند پیش نمونه آزمایشی باقی ماند.

Curtiss XF15C

۲۷ فوریه ۱۹۴۵ نیز نوبت کمپانی آمریکایی Curtiss بود تا هواپیمای ترکیبی خود به نام XF15C را برای اولین بار به پرواز در آورد. این هواپیما یک موتور پیستونی در کنار یک موتور توربوجت J36 داشت. J36 در اصل همان موتور گابلین بود تحت لیسانس دی هاویلند توسط کمپانی آمریکایی Allis-Chalmers تولید می‌شد. از XF15C نیز تنها ۳ فروند ساخته و هیچگا وارد خدمت نشد. این هواپیما روی کاغذ سریع‌ترین هواپیمای نیروی دریایی آمریکا تا آن تاریخ تلقی می‌شد.

McDonnell FH Phantom

و اما در تاریخ ۲۶ ژانویه ۱۹۴۵ آمریکایی‌ها یک جنگنده دیگر به نام FH Phantom را برای اولین بار به پرواز در آوردند. این هواپیما که توسط کمپانی آمریکایی مک‌دانل ساخته شده بود، دو موتور جت J30 داشت. این هواپیما درست یک سال پس از پایان جنگ جهانی دوم، در ۱۹۴۶ وارد خدمت شد. کمپانی مک‌دانل بعدها به افتخار FH فانتوم، جنگنده افسانه‌ای و پرافتخار F-4 را نیز فانتوم ۲ نامگذاری کرد.

Sukhoi Su-5

در تاریخ ۶ آوریل ۱۹۴۵ نیز کمپانی سوخوی از اتحاد جماهیر شوروی یک جنگنده به نام Su-5 (که با نام I-107 نیز شناخته می‌شد) را به پرواز در آورد که یک موتور پیستونی و یک موتور ترموجت در انتهای خود برای افزایش سرعت داشت. این موتور می‌توانست تنها برای ۱۰ دقیقه کار کرده و سرعت هواپیما را صد کیلومتر بر ساعت بیشتر کند. پروژه این جنگنده پس از ساخت یک فروند لغو شد.

General Electric T31

در ماه می ۱۹۴۵ نیز کمپانی آمریکایی جنرال الکتریک اولین موتور توربوپراپ این کشور موسوم به T31 را آزمایش کرد. این موتور نیز تماما توسط خود آمریکایی‌ها طراحی و تولید شده بود. در پروازهای بعدی XP-81، در اواخر سال ۱۹۴۵ موتور T31 دیگر جایگزین موتور پیستونی V-1650-7 Merlin شده بود. ناگفته نماند توربوپراپ متشقی از جت است و اولین موتور توربوپراپ دنیا که Cs-1 نام داشت، در آگوست ۱۹۴۰ توسط یک مهندس مکانیک مجارستانی به نام گرگوری یندراسیک آزمایش شد.

MXY-7 Ohka Model 22

در ماه‌های پایانی جنگ، به تاریخ ژوئن ۱۹۴۵، ژاپنی‌ها یک هواپیمای انتحاری با موتور ترموجت به نام MXY-7 Ohka Model 22 را آزمایش کرد. موتور ترموجت این هواپیما که Tsu-11 نام داشت، بر اساس موتور ترموجت هواپیمای ایتالیایی Caproni Campini N.1 ساخته شده بود. MXY-7 یک سرجنگی ۶۰۰ کیلوگرمی داشت و از هواپیمای مادر رها می‌شد. سپس موتور خود را روشن و پس از پیمودن مسافت لازم، خلبان به سمت هدف شیرجه و خود را به آن می‌کوبید. این هواپیمای انتحاری به طور گسترده علیه نیروی دریایی آمریکا استفاده شد، با این حال به دلیل تاکتیک های دفاعی موثر آمریکایی‌ها، حمله‌های ناوگان Ohka تاثیر چندانی نداشت.

Nakajima J9Y Kikka

و اما به آخرین جت آزمایش شده تا قبل از پایان جنگ جهانی دوم می‌رسیم که ساخت سرزمین آفتاب تابان بود. اولین جت ساخت ژاپن جنگنده رهگیر و هواپیمای تهاجمی J9Y کیکا ساخت ناکاجیما بود که اولین پروازش را در تاریخ ۷ آگوست ۱۹۴۵، درست ۸ روز قبل از تسلیم شدن ژاپن به آمریکا و ۲۶ روز قبل از پایان جنگ جهانی دوم انجام داد. این هواپیما بر اساس جنگنده جت آلمانی مسراشمیت Me 262 ساخته شده بود دو موتور توربوجت Ne-20 داشت که توسط کمپانی ژاپنی ایشیکاواجیما و بر اساس موتور توربوجت آلمانی BMW 003 (که به Me 262 نیرو می‌دادند) ساخته شده بود. تنها ۱۰ فروند کیکا ساخته و هرگز فرصتی برای عملیاتی شدن نیافت.

عکسی زیبا و چشم گیر از سه جنگنده ناونشین که به مرور زمان جایگزین یکدیگر در نیروی دریایی آمریکا شدند. دورترین جنگنده F2H Banshee نام دارد که جایگزین FH Phantom شد، در وسط F3H Demon دیده می‌شود که جای بنشی را گرفت و در نهایت F-4 Phantom II افسانه‌ای را داریم که جایگزین دیمن شد. این تصویر به خوبی پیشرفت و تکامل را نشان می‌دهد.

و اما پرونده هواپیماهای جت ساخته شده تا پایان جنگ جهانی دوم در اینجا بسته می‌شود. کشورهای آلمان و انگلیس و سپس آمریکا آن زمان درگیر تب جت شده و پیوسته هواپیماهای جدید با موتورهای متفاوت می‌ساختند. تبی که منجر به پیشرفتی شگرفت و پدید آوردن انقلابی بزرگ در صنعت هوانوردی شد. و اما پس از جنگ جهانی دوم نیز فرانسه و شوروی نیز وارد باشگاه جت شدند و هواپیماهایی با موتورهای پیشرفته توربوجت ساختند.

Meteor F.1 Trent

پس از آن آمریکا و انگلیس چند هواپیمای جت دیگر را نیز به پرواز در آورده، آزمایش و وارد خدمت کردند. به عنوان مثال، درست ۱۸ روز پس از پایان جنگ جهانی دوم، یک نمونه تغییر یافته از جنگنده انگلیسی Meteor F.1 که Trent نام گرفت، در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۱۹۴۵ با موتور RB.50 Trent پرواز و اولین هواپیما توربوپراپ دنیا شد. اگر خاطرتان باشد RB.50 Trent اولین موتور توربوپراپ انگلیس و دومین موتور توربوپراپ در دنیا بود.

PTV-N-2 Gorgon IV

و یا آمریکایی‌ها در سال ۱۹۴۷ با به پرواز در آوردن موشک هوا به سطح و پهپاد هدف PTV-N-2 Gorgon IV که موتور رم جت داشت، گام مهمی در این زمینه برداشته و اولین پهپاد و موشک دارای موتور رم جت را ساختند. آن‌ها تلاش در این زمینه را ادامه داده و در سال ۱۹۵۱ دو پهپاد دیگر با موتور رم جت که بالای ۴ ماخ سرعت داستند را آزمایش کرده و با موفقیت به آسمان فرستادند.

D-21

این دو پهپاد بسـ*ـتری برای ساخت پهپاد جاسوسی فراصوت D-21 شد که در سال ۱۹۶۴ به پرواز در آمد و بر فراز شوروی و چین عملیات انجام داد. همچنین در اواخر دهه ۱۹۵۰ دو موشک پدافندی به نام‌های RIM-8 Talos (برای نیروی دریایی) و CIM-10 Bomarc (برای نیروی زمینی) را وارد خدمت کردند که اولین موشک‌های پدافندی تاریخ مجهز به موتور رم جت هستند.

و اما شوروی چه کرد؟

Yakovlev Yak-15

در ۲۴ آورین ۱۹۴۶، اتحاد جماهیر شوروی اولین هواپیماهای جت خود به نام‌های میگ-۹ و یاک-۱۵ را به پرواز در آورد. چندی بعد در ماه سپتامبر همان سال نیز لاوچین لا-۱۵۰ به عنوان سومین جت شوروی پرواز کرد. شوروی در زمان جنگ نیز سعی بر ساخت موتور توربوجت داشت، اما به دلیل پیچیده بودن طراحی و فرایند ساخت، از انجام این کار ناتوان بود.

RD-10

تا اینکه پس از پایان جنگ، مسکو به گنجینه‌ای بی‌پایان از دانش و فناوری‌ نازی‌ها و همچنین دانشمندان آن‌ها دست یافت که شوروی را چندین سال به جلو برد. موتور جت از جمله مواردی بود که از آلمان به شوروی رسید. جنگنده میگ-۹ یک موتور جت RD-20 داشت که کاملا از روی BMW 003 کپی شده بود. موتورهای RD-10 که به لا-۱۵۰ و یاک-۱۵ نیرو می‌دادند نیز از روی Jumo 004 کپی شده بودند.

Mikoyan-Gurevich MiG-9 در بالا و Lavochkin La-150 در پایین

البته یک نکته جالب توجه این است که هواپیمای یاکولف یاک-۱۵ پیش از هواپیمای میکویان میگ-۹ آماده شد، اما به دلایل سـ*ـیاسی اجازه پرواز نیافتد. تا اینکه در روز ۲۴ آوریل پس از شیر یا خط، ابتدا میگ-۹ پرواز و سپس یاک-۱۵ به آسمان رفت. درنهایت هر ۲ هواپیما با نقش هایی متفاوت وارد خدمت در نیروی هوایی شوروی شدند. هواپیمای ساخت لاوچین نیز نتوانست موفقیتی بدست آورد و پروژه لا-۱۵۰ لغو شد.

Sukhoi Su-9

در تاریخ ۱۳ نوامبر ۱۹۴۶ نیز بار دیگر شوروی یک جنگنده جت به نام سوخوی Su-9 را به پرواز در آورد که کاملا از روی مسراشمیت Me 262 آلمانی کپی شده بود و موتورهای RD-10 داشت. در همان زمان الکساندر یاکولف به دیدن استالین رفت و به وی گفت Su-9 تنها یک کپی از Me 262 است که این موضوع باعث لغو پروژه Su-9 شد.

میگ-۱۵

ورود شوروی به دنیای جت با کمک آلمان و البته انگلیس ممکن شد. آلمان پای شوروی را به دنیای جت باز کرد، اما انگلیس به آن جهش داد و به شوروی کمک کرد در ساخت موتور جت پیشرفت کند. موتورهای RD-20 رانش زیادی تولید نمی‌کردند و مشکلاتی همچون اعتماد پذیری کم و کنترل پذیری سختی داشتند. آلمانی‌ها نتوانستند موتوری بسازند که بیش از ۱۱۳۰ کیلوگرم رانش تولید کند، درحالی که RB.41 Nene انگلیسی ساخت رولز رویس می‌توانست ۲۲۷۰ کیلوگرم رانش تولید کند. شوروی موتورهای ساخت Rolls-Royce به ویژه RB.41 Nene را از انگلیس دریافت و در جنگنده معروف خود یعنی میگ-۱۵ استفاده کرده بود. پس از آن نیز با کپی سازی از روی آن‌ها موتور RD-45 را ساخت و در میگ-۱۵ و بمب افکن ایلوشین Il-28 بکار برد. دلیل اصلی پیشرفت شوروی در زمینه جت به کپی سازی از روی موتورهای Rolls-Royce بازمی گردد.

فرانسه

SO.6000 Triton

در ۱۱ نوامبر ۱۹۴۶ فرانسه نیز اولین هواپیمای جت خود به نام SO.6000 Triton را به پرواز در آورد. پروژه ساخت این هواپیما از سال ۱۹۴۳ آغاز و در ابتدا قرار بود موتور توربوجت فرانسوی داشته باشد، اما این امر ممکن نشد و تریتن در نهایت با موتور Jumo 004 آلمانی پرواز کرد. در پیش نمونه دوم از موتور انگلیسی RB.41 Nene استفاده شد. پیش نمونه‌های بعدی نیز موتور Nene Mk.101 را داشتند که تحت لیسانس رولز رویس توسط کمپانی فرانسوی Hispano-Suiza ساخته شد.

سوئد

Saab 21R

کشور سوئد از جمله سازندگان انگشت شمار جنگنده و موتور جت است. کمپانی قدیمی ساب (SAAB) در این کشور افتخار ساخت اولین هواپیمای جت سوئدی‌ها را دارد. اولین جت سوئدی‌ها Saab 21R نام دارد که نخستین پروازش را دهم مارچ ۱۹۴۷ انجام داد. این هواپیما یک موتور جت RM1 داشت که در اصل موتور گابلین بود که تحت لیسانس دی هاویلند در سوئد توسط ولوو ساخته می‌شد. البته ساب ۲۱ آر حاصل تغییر در هواپیمای ساب ۲۱ بود که موتور پیستونی آن با موتور جت جایگزین و Saab 21R نام گذاری شد.

Saab J-29 Tunnan

J-29 تونان (Tunnan) نخستین هواپیمای جت سوئدی بود که از ابتدای کار به صورت هواپیمای جت طراحی و توسط ساب ساخته شد. این هواپیما نخستین پروازش را در ۱ سپتامبر ۱۹۴۸ انجام داد و یک موتور توربوجت RM2B داشت. موتور این جنگنده توسط بخش هوافضای کمپانی سوئدی ولوو و بر اساس موتور توربوجت انگلیسی گوست (Ghost) تحت لیسانس دی هاویلند ساخته شد.

داستان جت در دنیای واقعی تمامی ندارد

تجلیل از دکتر هانس فون اوهایون (چپ) و سر فرانک وایتل (راست)

تلاش‌های صورت گرفته در توسط این کشورها پایه‌ای برای ساخت موتورهای جدیدتر و هواپیماهای توانمندتر شد. پیشرفت‌ها و موتورهای نوینی که هواگردهای امروزی را نیرو می‌بخشند طی یک شب حاصل نشده و نتیجه چندین دهه مطالعه، تلاش و آزمایش هستند. پیشرفت به همین جا ختم نمی‌شود و در آینده نیز شاهد فناوری‌های جدید در عرصه جت خواهیم بود. جا دارد همگی از سِر فرانک وایتل انگلیسی و دکتر فون اوهایون آلمانی بابت اختراع موتور جت تشکر کنیم و امیدوار باشیم در آرامش ابدی به سر برند.

و اما این پایانی بر مجموعه چهار قسمتی داستان جت است. امیدواریم از خواندن این مقالات لـ*ـذت برده باشید.

انجمن رمان نویسی