سینماگران خبرساز سال ۹۸

MacTavish · 21/3/20

در سال ۹۸، سینمای ایران و جهان پر از اتفاقات عجیب و خبرساز بود. از پارو کردن تمام جوایز مهم اسکار توسط فیلم انگل و مرگ آنیس واردای فرانسوی در سینمای جهان گرفته تا استعفای بسیاری از سینماگران و هنرمندان معروف کشور خودمان از جشنواره فجر و یا حتی کناره‌گیری آن‌ها از سینما. در ادامه نگاهی گذرا به چهره‌ها و اتفاقات خبرساز سینمایی در سال ۹۸ خواهیم داشت.

۱. بونگ جون هو / ستاره کره‌ای

هر جور حساب کنید این مرد کره‌ای امسال بیش از همه تماشاگران سینما را شوکه کرد؛ خودش در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته که وقتی "انگل" را می‌ساخته اصلاً تصور نمی‌کرده که در جا‌های دیگر دنیا این‌قدر به آن توجه شود. بونگ جون هو با فیلم "انگل" تقریباً به همه جوایز ممکن در عالم سینما رسید؛ هم نخل طلای جشنواره کن را برد هم اسکار‌های مهمی مثل بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه و حتی اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان. در گلدن گلوب موفق شد که جایزه بهترین فیلم خارجی را بگیرد و در جوایز سزار فرانسه هم درخشید و جایزه بهترین فیلم غیراروپایی را گرفت.

این همه جایزه او را به جایگاه دست‌نیافتنی رساند؛ تا پیش از او فیلمسازانی بوده‌اند که توانسته‌اند جوایز مهم را در یک سال درو کنند، اما هیچ‌کدام این تعداد جایزه را دریافت نکرده‌اند. "انگل" حتی بهترین فیلم بونگ جون هو هم نیست؛ اگرچه واقعاً فیلم فوق‌العاده‌ای است. همه آن‌ها که کارنامه این کارگردان را دنبال کرده‌اند می‌دانند که فیلم‌هایی مثل "خاطرات یک قتل" و "مادر" شاهکار‌های کمتر دیده‌شده کارنامه او هستند، اما او آن‌قدر خوش‌شانس بود که در سال درخشش کوئنتین تارانتینو، سام‌مندز، نوآبامیک و درخشش مارتین اسکورسیزی، همه را غافگیر کند. بونگ جون هو خودش گفته راز موفقیت‌اش در ترکیب ژانرهاست؛ تغییر مدام لحن و ژانر در "انگل" شگفت‌انگیز است اگرچه این فقط یک بحث تخصصی است. آن چیزی که در فیلم او ستایش شده، نمایش جامعه سرمایه‌داری است که ظاهراً طبقه‌ای را نادیده می‌گیرد و این طبقه درون خانه آن‌ها شورش می‌کند.

۲. رضا میرکریمی / استعفا

سرانجام سیدرضا میرکریمی از ریاست جشنواره جهانی فیلم فجر استعفا کرد و غوغای این جشنواره هم خوابید. او که از سال ۹۳ با تفکیک بخش جهانی و بین‌الملل از بخش ملی رئیس آن شده بود در تمام این سال‌ها تلاش کرد رویکرد جشنواره را تغییر دهد؛ اول از همه جشنواره را از حالت خنثی خارج کند و به آن اعتبار دهد. بنابراین همراه گروهی در جشنواره‌های مختلف دنبال فیلم‌های مهم و قابل اعتنا گشت و آثاری را انتخاب کرد که هر کدام اهمیتی در سینمای امروز دنیا داشتند؛ برخی از آن‌ها آثار مهجوری بودند، اما برخی به فیلم‌های شاخصی بدل شدند. با وجود این، گروه‌های مختلف سینمایی و مطبوعات به روش جشنواره جهانی انتقاد داشتند؛ مهم‌ترین انتقاد هم خاموش شدن شعله جشنواره بعد تمام شدن هر دوره‌اش بود. اگرچه کمی بعد حواشی مثل دستمزد‌ها و هزینه‌ها هم به آن اضافه شد. میرکریمی مدت طولانی مقاومت کرد، اما امسال کار را رها کرد تا محمدمهدی عسگرپور جایگزین او شود.

۳. احمدرضا درویش / غوغای اکران

پخش نسخه دتوبله "رستاخیز" در یوتیوب و بعد، توزیع‌اش در شبکه قاچاق فیلم داخل، باعث اعتراض‌ها و واکنش‌هایی شد. چند روز بعد انتشار فیلم، معلوم شد که این اثر از یک کشور حاشیه خلیج فارس در اینترنت پخش شده است، اما همین اتفاق باعث شد تا احمدرضا درویش به برنامه "هفت"‌برود و نقد تندی را به دولت وارد کند. او گفت (نقل به مضمون) که دولت به دلایل موهوم مانع نمایش فیلم شده و با وجود تأیید مقام‌های عالی کشور، از اکران فیلم جلوگیری می‌کند. با وجود اینکه دولت نسبت به ادعا‌های او سکوت کرد، اما سایت‌ها و روزنامه‌ها با انتشار اسنادی مشخص کردند که مخالفت اصلی نه از جانب دولت که از طرف برخی مراجع عظام در قم بوده است. در ضمن معلوم شد که دولت با خرید بخشی از سهم فیلم در این پروژه سهیم شده و تلاش کرده تا خسارت وارده بر سازندگان را جبران کند.

۴. کمال تبریزی / همه چیز برای فروش

اکران فیلم "ما همه با هم هستیم" یک نقطه عطف در تاریخ سینمای ایران بود؛ نه از نظر اهمیت ساختاری یا ویژگی‌های دراماتیک، که از نظر استفاده از این تعداد بازیگر در فیلمی که معلوم نبود درباره چیست و چطور این همه از سینماگران در آن بازی می‌کنند. "ما همه با هم هستیم" فیلمی عادی نبود، تهیه‌کننده‌اش رضا میرکریمی بود. کارگردان‌اش کمال تبریزی و مهران مدیری، محمدرضا گلزار، لیلا حاتمی، هانیه توسلی، پژمان جمشیدی و کلی بازیگر دیگر در آن حضور داشتند. تبلیغات می‌گفت فیلم کمدی است و این همه بازیگر نقش مهمی در درام دارند و طبیعتاً باید فیلم پرفروشی می‌شد، اما هیچ‌کدام محقق نشد، به خصوص که معلوم شد خانه سینما هم نسبت به قرارداد‌های این پروژه حساس شده است. تبریزی که امسال از سفیر ژاپن در ایران نشان امپراتور را دریافت کرد، با این فیلم یک گام به پرتگاه نزدیک شد؛ کدام پرتگاه؟ پرتگاه فراموشی!

۵. شهاب حسینی / شورشی

شهاب حسینی بیشتر سال را در آمریکا گذراند؛ یک تور ویژه همراه با بهروز وثوقی برگزار کرد و با نمایش فیلم‌های قدیمی و مهم کارنامه وثوقی درباره بازیگری در آن‌ها حرف زد. هم‌زمان شرکتی را در آمریکا ثبت کرد تا در آنجا مشغول فیلمسازی شود و حتی عکسی از او منتشر شد کنار رابرت دنیرو تا نشان دهد که آماده انجام کار‌های بزرگ است. او سرسختانه به دفاع از نسخه جدید فیلم "آشغال‌های دوست‌داشتنی" پرداخت و خواهان نمایش نسخه اصل آن شد. اما وقتی در جشنواره به یک فیلمساز مشهور قدیمی (مسعود کیمیایی؟) تاخت و تحریم جشنواره به دست او را نکوهش کرد خبرساز شد، آن‌قدر که خیلی‌ها ترجیح دادند وقتی او نشان شوالیه را از سفیر فرانسه دریافت کرد خبرش را پوشش ندهند. او امسال بیشتر بابت اظهارنظرهایش و نه کارهایش، دیده شد؛ شاید بهت این امید که سال آینده در سینما بدرخشد.

۶. سید محمود رضوی / کناره‌گیری

نیمه اول سال را در سکوت و آرامش سپری کرد؛ بی‌سروصدا و بی‌جنجال، شاید به این دلیل که سخت درگیر ساخت فیلمی درباره لانه جاسوسی بود و همراه یک تیم جوان داشت فیلمنامه آن را سروشکل می‌داد. او امسال می‌خواست درباره ماجرای سفارت آمریکا فیلم بسازد، آن‌هم به همان شیوه محبوب این سال‌ها که با داستان‌های فرعی گره می‌خورد و قصه ادامه پیدا می‌کرد. حتی تغییر ظاهر دیوار‌های سفارت هم به کار او نسبت داده شد. اما کمی بعد معلوم شد که او، دست‌کم امسال فیلمی را نخواهد ساخت و در همین گیرودار بود که او در یک توئیت اعلام کرد که تصمیم گرفته از کار تهیه فیلم کناره‌گیری کند. او هرگز درباره کناره‌گیری‌اش توضیح نداد، اما شاید بازتاب فیلم "ماجرای نیمروز؛ رد خون" و انتقاد‌های حزب‌اللهی‌ها از آن، در این تصمیم نقش داشت.

۷. ابراهیم حاتمی‌کیا / اعتراض مداوم

جشنواره سال‌هاست برای ابراهیم حاتمی‌کیا خوش‌یمن نیست. نه فقط جایزه‌ای برایش به ارمغان نمی‌آورد که محل نزاع و دعوای او با دولتی‌ها و منتقدان هم می‌شود؛ اگر دو سال پیش سن اختتامیه محل اعتراض حاتمی‌کیا به رویکرد برگزارکنندگان و مدیران تلویزیون بود، او امسال در جلسه مطبوعاتی بعد نمایش فیلم "خروج" دست به اعتراض زد. آنچه که در آن جلسه گذشت البته فقط تقصیر حاتمی‌کیا نبود؛ خبرنگاران هم در این اتفاق نقش مهمی داشتند و با سؤالاتی که گاه غیرتخصصی بود زمینه دعوا را مهیا کردند. اما "خرج" در پس این دعوا‌ها دیده نشد؛ فارغ از مباحث کیفی، این فیلم حاتمی‌کیا تنها اثری بود که در آن می‌شد رد اعتراض‌های مردمی را در سال ۹۸ دید، اما دو طرف دعوا و مجادله چنان علیه هم موضع داشتند که این مباحث هرگز دیده نشد. حاتمی‌کیا بعد دعوایش و بعد زد و خورد کلامی با خبرنگارها، سالن را ترک کرد تا این جشنواره هم برای او بدون هیچ عایدی به آخر برسد.

۸. فرامرز قریبیان / خداحافظی با سینما

فرامرز قریبیان امسال دو اظهارنظر عجیب داشت که هر دو هم به فیلم "خروج" برمی‌گشت؛ اول از همه وقتی قرارداد بازی در فیلم حاتمی‌کیا را بست اعلام کرد که این فیلم احتمالاً بهترین اثری خواهد بود که در آن بازی می‌کند. این اظهارات در شرایطی مطرح شد که او بازیگر کلی فیلم درخشان بوده، از "خاک" تا "گوزن‌ها"، از "ردپای گرگ" تا "شهرزیبا". اما او خروج را بهترین کارش دانست. ماجرا در سکوت جلو رفت تا نشست خبری فیلم حاتمی‌کیا که او گفت این آخرین فیلمی است که در آن بازی کرده؛ قریبیان وقتی این جملات را گفت، دل‌شکسته بود، نه از فیلم که از برخورد مدیران. او به همه مدیر‌ها اعتراض کرد که باعث شده‌اند حق ناحق شود و حتی با پسر او هم بدرفتاری کرده‌اند، نتیجه این دلخوری‌ها خداحافظی بازیگر کهنه‌کار از سینما بود تا سینمای ایران از یک بازیگر بزرگ محروم شود.

۹. رابرت دنیرو / دعوا با ترامپ

او مثل رفیق قدیمی‌اش مارتین اسکورسیزی بزرگ‌ترین ناکام امسال بود؛ چهره‌ای که باعث راه‌اندازی پروژه "مرد ایرلندی" شده بود، خودش نقش اصلی را بازی کرده بود و حتی آل‌پاچینو را هم راضی نکرده بود در فیلم بازی کند در هیچ‌کدام از مراسم جوایز سال ۲۰۱۹ قدر ندید. نه فقط برنده نشد که حتی او را نامزد جایزه هم نکردند. دنیرو و بازی‌اش در نقش فرانک شیران در خاطره‌ها ماند، اما او نتوانست موفقیت دوران جوانی را کنار اساتید سینما تجربه کند. او مثل سه سال گذشته امسال هم مدام درباره ترامپ و خطرات‌اش حرف زد؛ در یک برنامه تلویزیونی به او حمله کرد و از اینکه آمریکا را ناامن کرده، با دروغ و دغل‌کاری به قدرت رسیده و تلاش می‌کند همین راه را ادامه دهد انتقاد کرد. دنیرو یک‌تنه مقابل ترامپ ایستاد و ترامپ هم گهگاه از خجالت‌اش درآمد. نبرد او تا امروز تمام نشده و پایان نیافته است.

۱۰. آنیس واردا / مرگ موج نو

موج نوی سینمای فرانسه هنوز تمام نشده، چون ژان لوک گدار زنده است، اما امسال یکی از آخرین بازمانده‌های آن و تنها زن حاضر در این جمع درگذشت؛ آنیس واردا کارگردان خلاقی بود که مدام بین سینمای داستانی و مستند در نوسان بود؛ فیلم‌های او تجربه‌های سرخوشانه‌ای درباره زندگی بودند، مثل فیلم آخرش "چهره‌ها، مکان‌ها" که همراه عکاس مشهور جی آر ساخته شد و پرسه‌زنی در فرانسه بود و دیدار با مخردم عادی و همراه بود با عکاسی و گزارش زندگی آدم‌های معمولی. اما آنیس وارد شاهکار کم ندارد؛ همان فیلم اولش "کلئو، از ۵ تا ۷" یکی از درخشان‌ترین فیلم‌های سینمای فرانسه است که خلاقانه در زمان واقعی دو ساعت از زندگی یک ستاره سینما را تصویر می‌کند. بعد‌ها هم فیلم‌های او فوق‌العاده بودند، از "ساحل‌های انیس" بگیرید که مستندی بود دربارهت خودش تا "صد و یک شب" و "خانه به‌دوش". او سال ۲۰۱۹ درگذشت و مرگ‌اش دوستداران سینما را غمگین کرد.

انجمن رمان نویسی