آنفلوآنزای اسپانیایی عامل مرگ 50 میلیون نفر در سال 1918، چه درس‌هایی برای ما دارد؟

MacTavish · 14/3/20

آنفلوآنزای اسپانیایی بدترین بیماری همه گیر جهانی در طول تاریخ محسوب می‌شود. این بیماری در آخرین سال‌های جنگ جهانی اول حداقل 50 میلیون انسان را کشت! این اتفاق درس‌هایی برای مبارزه با ویروس کرونا جدید دارد.

کووید 19 (نام بیماری ناشی از ویروس کرونا) اولین بیماری نیست که در سراسر دنیا پخش شده و جان تعداد زیادی را گرفته است. در مطلب معرفی مرگبارترین ویروسها دریافتیم فقط طی چند دهه اخیر، بیماری‌های ویروسی متعددی با شیوع در نقاط مختلف دنیا جان انسان‌ها را گرفته‌اند. عامل دو مورد از اتفاق‌های ناگوار این چنینی در قرن بیست و یکم، دو عضو از کروناویروس‌ها بوده‌اند. ویروس کرونا تازه شناخته شده‌ دیگری از دو ماه پیش ظهور کرده و جان نزدیک به 4 هزار نفر را فقط تا زمان نگارش این مطلب گرفته است. البته بشر تا امروز، بسیار بدتر از این را نیز به خود دیده است.

اگر تصور می‌کنید آمار کشته‌های چهار هزار نفری کووید 19 (تا امروز)، پانصد هزار نفری آنفلوآنزای خوکی، هزار نفری مرس و سارس و سیزده هزار نفری ابولا بالا است، آنفلوآنزای اسپانیایی را فراموش کرده‌اید. صد سال پیش، در حالی که دنیا در حال ریکاوری پس از جنگ جهانی اول بود، ویروسی مرگبار شیوع پیدا کرد. جنگ جهانی اول با آن حجم تخریب و گستردگی در مجموع 20 میلیون نفر کشته داشت، اما بیماری ویروسی جدید، بسیار مرگبارتر از یک جنگ جهانی ظاهر شد.

مرکز شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی را کمپ‌های تمرین و مقرهای نظامی جبهه غربی می‌دانند. شرایط غیر بهداشتی کمپ‌ها با در نظر گرفتن حضور بی‌شمار نظامی در آن‌ها پهلو به پهلوی یکدیگر، سبب شد بیماری خیلی سریع شیوع پیدا کرده و دست به دست شود. جنگ جهانی در نوامبر (آبان – آذر) سال 1918 میلادی به پایان رسید و سربازها در بازگشت به خانه‌های خود، ویروس در سراسر دنیا پخش کردند.

در حالی که کشتار میلیونی افراد نظامی و بی‌گنـ*ـاه در پی جنگ جهانی به پایان رسیده بود، تراژدی دیگری آغاز شد و متاسفانه این مرتبه تعداد بیشتری قربانی گرفت؛ بر اساس ارزیابی‌ها، بین 50 میلیون الی 100 میلیون انسان در سراسر جهان جانشان را در اثر ابتلا به آنفلوآنزای اسپانیایی از دست دادند! 50 میلیونی که در ابتدا اعلام کردیم، کف آمار محسوب می‌شود، اما فاجعه در حقیقت بسیار گسترده تر از آن بود.

طی صد سال اخیر، مخصوصا طی دهه‌های اخیر چندین بیماری پاندمیک اعلام شده و کشته‌های زیادی در پی داشته‌اند،‌ اما از نظر میزان گستردگی، کشندگی و آمار مرگ و میر، هیچ کدام با آنفلوآنزای اسپانیایی حتی قابل مقایسه نیست. این بیماری را به عنوان وحشتناک‌ترین پاندمیک کل تاریخ بشریت می‌شناسند.

نگاهی به گذشته برای عبرت گرفتن از آنفلوآنزای اسپانیایی
از زمان این فاجعه 100 سال می‌گذرد. جهان اکنون درگیری بیماری کووید 19 شده و دانشمندان نمی‌توانند آینده شیوع آن را پیش‌بینی کنند. همانطور که گفتیم، این نخستین مرتبه‌ای نیست که یک بیماری ویروسی در سراسر دنیا گسترده می‌شود. قطعا کووید 19 آخرین مورد نبوده و باز هم شاهد اتفاقات این چنینی در آینده‌ای دور یا نزدیک خواهیم بود. اکنون که در بحبوحه نگرانی مردم همه کشورهای دنیا از بیماری کووید 19 به سر می‌بریم، با نگاه به آن چه آنفلوآنزای اسپانیایی یک قرن پیش بر سر دنیا آورد، درس‌های خوبی خواهیم گرفت.

دلیل بیشتر مرگ‌ها ذات‌الریه بود
بیشتر افرادی که جانشان را به خاطر ورود کروناویروس جدید به بدن و سپس ابتلا به بیماری کووید 19 از دست می‌دهند، در ابتدا به نوعی ذات‌الریه دچار شده و این اتفاق جانشان را می‌گیرد. ارزیابی 44 هزار بیمار چینی مبتلا به بیماری نوظهور نشان داد 81 درصد مبتلایان نشانه‌های شبیه به یک آنفلوآنزا بروز داده و به تنگی تنفس دچار نمی‌شوند. 14.5 درصد به نفس تنگی دچار شده و برای تنفس به کمک نیاز پیدا می‌کنند. در 5.5 درصد بقیه، ریه‌ها در اثر ذات‌الریه به انداز‌ه‌ای متورم می‌شود که تنفس به طور کامل متوقف شده و باید اکسیژن را به صورت مستقیم به ریه آن‌ها وارد کرد. در مطلب «کرونا چگونه باعث مرگ می‌شود؟» به طور کامل درباره رفتار ویروس کرونا جدید در بدن صحبت کردیم.

کووید 19 از این نظر با آنفلوآنزای اسپانیایی یکسان است، با این تفاوت که نرخ مرگ و میر بسیار کمتری در مقایسه با این بیماری پاندمیک سال 1918 دارد. احتمال مرگ در اثر کرونا با افزایش سن افزایش پیدا می‌کند. ارزیابی 44 هزار بیمار نشان داد میزان مرگ و میر در افراد با سن کمتر از 40 سال 0.2 درصد است. بیماری در افراد دارای سن بالاتر از 60 سال سریعتر فرم ذات‌الریه به خود می‌گیرد.

بیشتر دنیا درگیر آنفلوآنزای اسپانیایی شد
مردم نقاط انگشت شماری از دنیا از پاندمیک سال 1918 جان سالم به در بردند. انجام مسافرت‌های هوایی در بحبوحه این سال تازه مرسوم شده بود، با این حال بیماری به کل دنیا گسترش یافت. در آن سال‌ها مسیرهای ریلی متعددی در شهرهای همه کشورهای دنیا وجود داشت، به همین دلیل یک فرد بیمار می‌توانست با مسافرت به صدها کیلومتر دورتر، ویروس را با خود به آن جا برده و گسترش بدهد. بعد از شیوع اولیه آنفلوآنزای اسپانیایی رسیدن آن به برخی نقاط دنیا چند ماه و برخی مناطق چند سال زمان برد، اما در نهایت ویروس به بیشتر دنیا سرایت کرد و قربانی گرفت.

برخی کشورهای دنیا با تکنیک‌هایی موفق به مهار بیماری شدند. از این تکنیک‌ها با وجود گذشت یک قرن هنوز استفاده می‌شود. در آلاسکا، منطقه‌ای وسیع در خلیج بریستول از آنفلوآنزای اسپانیایی در امان ماند. آن‌ها بعد از مطلع شدن مدارس را سریعا تعطیل کرده و تجمع در مکان‌های عمومی را ممنوع اعلام کردند. مسیر دسترسی به روستا از طریق جاده اصلی نیز قطع شد. این اقدام ورژن سبک‌تری از ممنوعیت‌های سفری است که این روزها دولت‌های مختلف برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا وضع کرد‌ه‌اند.

ویروس‌های متفاوت، جوامع مختلف را هدف قرار دادند
دنیای طبابت، آنفلوآنزا اسپانیایی را به عنوان بزرگترین هولوکاست پزشکی تاریخ می‌شناسد. مشکل تنها کشته شدن تعداد زیادی انسان نیست، بلکه بیشتر کشته شدگان، افراد جوان و کاملا سالم بودند. در حالت کلی، سیستم دفاعی بدن فردی سالم و مخصوصا جوان باید بتواند به راحتی با آنفلوآنزا مبارزه کرده و آن را از بین ببرد، اما ویروس عامل آنفلوآنزای اسپانیایی به حدی سریع به بدن یورش می‌برد که سیستم دفاعی دستپاچه شده و در نتیجه واکنش‌های خطرناکی نشان خواهد داد.

واکنش نشان دادن دستپاچه سیستم دفاعی در محل جنگ یعنی ریه‌ها به پر شدن آن‌ها از مایع منجر می‌شود. با متورم شدن ریه، میزان آسیب‌پذیری در برابر سایر عفونت‌ها افزایش پیدا می‌کند. به شکلی عجیب، افراد مسن در برابر بیماری کمتر مستعد بودند. به عقیده پزشکان دلیل این موضوع، تجربه بالای سیستم دفاعی بدن آن‌ها برای مقابله با ویروس‌های عامل آنفلوآنزا محسوب می‌شود.

اما درباره کووید 19 وضعیت متفاوت است. افراد دارای سن بالا که به مشکلات زمینه‌ای همچون بیماری‌های قلبی – عروقی و دیابت دچار هستند، بیشتر در معرض خطر مرگ در اثر ابتلا به کووید 19 قرار دارند. مقایسه با آنفلوآنزا اسپانیایی یا دیگر بیماری‌های ویروسی نشان می‌دهد هر یک، گروه خاصی را هدف قرار داده و برای عده‌ای خطرناک‌تر از بقیه هستند. به عنوان نمونه‌ای دیگر، آنفلوآنزای معمولی سالانه جان بی‌شمار نوزاد و کودک را در سراسر دنیا می‌گیرند. در مقایسه با بزرگسالان، آن‌ها بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، اما از بین 44 هزار بیماری چینی مورد بررسی، کمتر از 1 درصد کودکان زیر 9 سال بوده و حتی یک مورد مرگ نیز در آن‌ها گزارش نشده است.

پی بردن به افراد بیشتر در معرض خطر، به مهار کردن بیماری کمک می‌کند. با در نظر گرفتن افزایش خطر کووید 19 با افزایش سن، وزارت بهداشت آمریکا از افراد با سن بالاتر از 60 سال درخواست کرده به شدت از تردد در مکان‌های عمومی خودداری کرده و در خانه بمانند.

بهداشت عمومی مهمترین سپر دفاعی است
یکی از دلایل قتل عام مردم توسط آنفلوآنزای اسپانیایی شیوع آن در دنیا، درست بعد از تخریب سرتاسر آن در پی یک جنگ جهانی بود. از چهار سال قبل، همه منابع صرف جنگ شده بود و دنیا، دست به زانو، می‌خواست از جا بلند شده و عقب افتادگی‌های قبلی را جبران کند، اما با یک مشت محکم دوباره به زمین افتاد.

از طرفی یک قرن پیش، سیستم درمانی همگانی تنها در حد یک ایده در ابتدای توسعه قرار داشت. در بسیاری از نقاط دنیا، فقط مردم طبقه متوسط رو به بالا از پس هزینه مراجعه به پزشک برمی‌آمدند. همین موضوع سبب شد آنفلوآنزای اسپانیایی، در مناطق فقیرنشین که از نظر تغذیه و بهداشت در وضعیت خوبی قرار نداشتند بیشتر قربانی بگیرد. متاسفانه این دسته افراد فقط، به خاطر عدم رسیدگی و عدم مراجعه به پزشک از مدت‌ها قبل، بیماری‌های قبلی‌شان هنوز درمان نشده نبود، به همین دلیل آنفلوآنزا خیلی زود آن‌ها را از پا در آورد.

معالجه بیماران به صورت فرد به فرد کافی نبود. برای مهار یک بیماری همه‌گیر باید به صورت گسترده به مقابل با آن پرداخت، اما بسیاری از منابع مخصوصا لوازم پزشکی به خطوط مقدم جبهه‌ها منتقل شده و بازگرداندن آن‌ها به شهرها و روستاها به زمان زیادی نیاز داشت.

در این شرایط مقامات، افراد دارای نشانه‌های شدید را قرنطینه کرده و افراد دارای علائم معمولی (و نه جدی) را از افراد به شدت بیمار جدا کردند. رفت و آمد مردم نیز به شدت محدود شد تا ویروس میزبان‌های کمتری پیدا کند.

درس نکته آخر برای ما، پرهیز از تجمع و در خانه ماندن تا زمان فروکش کردن بیماری پاندمیک جدید است. متاسفانه هموطنان، با وجود قرارگیری ایران در صدر جدول کشورهای درگیر با کووید 19، در مقایسه با مردم کشورهای کمتر درگیر با کروناویروس موضوع را اصلا جدی نگرفته و ویدیوهایی از تلاش آن‌ها برای سفر یا خرید کردن دیده می‌شود. آیا می‌خواهید به گسترش بیماری کمک کرده یا خود یکی از قربانیان باشید؟

انجمن رمان نویسی