هوشنگ ظریف؛ خداحافظ آقای تار و تنبک

MacTavish · 8/3/20

هوشنگ ظریف، نوازنده برجسته تار، ردیف‌دان و مدرس موسیقی در پی بیماری در ۸۱ سالگی درگذشته است. او سال‌ها نوازنده گروه پایور بود که آثار مهمی از این گروه با خوانندگی کسانی، چون محمدرضا شجریان به جا مانده است.

بچه‌ی تهران

هوشنگ ظریف نوازنده و مدرس ساز تار و ردیف‌دان موسیقی بود که در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۱۷ در تهران به دنیا آمد. ایشان فعالیت‌های زیادی در راستای شناساندن موسیقی ایرانی به اقصی نقاط جهان داشتند و در داخل کشور نیز از هر فرصتی برای آموزش و رشد هنرجویان استفاده کردند. وی نقشی پررنگ و جایگاهی رفیع در اعتلای موسیقی اصیل ایرانی داشته است. ایشان پس از اتمام دوره تحصیلی ابتدایی، مستقیماً وارد هنرستان موسیقی شد و تحت نظر اساتید بزرگی همچون روح الله خالقی، حسین تهرانی و جواد و موسی معروفی به یادگیری تخصصی ساز مورد علاقه اش یعنی تار پرداخت.

البته تنبک هم جزء ساز‌های اصلی ایشان می‌باشد و مهارتش در تنبک نوازی کم از تبحر در ساز تار ندارد. وی حتی در مورد ساز سه تار هم یک استاد کامل و تمام است. بعد از اتمام دوره تحصیلی خود در هنرستان موسیقی و در سن ۲۰ سالگی، با توجه به شایستگی‌هایی که از خود بروز داده بود، توجه وزارت فرهنگ و هنر وقت را جلب کرده و به استخدام سازمان مذکور در می‌آید؛ که این سرآغازی بود برای فعالیت‌های حرفه‌ای ایشان. به عنوان مثال در منصب تکنواز، در گروه‌های معتبری همچون ارکستر صبا و ارکستر موسیقی ملی بار‌ها پا به صحنه اجرا نهاد.

در همین اثنا وی با خانم پروین صالحی که خود هنرجوی هنرستان موسیقی بود آشنا شد و در سال ۱۳۳۸ او را به همسری خود اختیار کرد. این دو با همکاری هم آموزشگاه ظریف را راه اندازی نمودند و مدیریت آن به پروین صالح سپرده شد. ایشان دوره عالی هنرکده موسیقی را نیز با موفقیت سپری کرد و طی آن توانست یادگیری ردیف را از محضر استاد علی اکبر شهنازی فرا گیرد. پس از آن بود که با ورود به هنرستان موسیقی در سال ۱۳۴۲، به عنوان مدرس به مدت ۱۷ سال به امر مقدس تدریس و تعلّم پرداخت که منجر به آموزش شاگردان زیادی گشت. در میان این شاگردان چهره‌های نام آشنایی همچون حسین علیزاده، ارشد طهماسبی، محمد شجاعی و داریوش طلایی به چشم می‌خورند.

سال‌ها فعالیت ایشان در زمینه موسیقی

استاد هوشنگ ظریف به عنوان تکنواز، سال‌ها در ارکستر‌های متعددی در برنامه‌های سازمان رادیو و تلویزیون ملی که وابسته به وزارت فرهنگ و هنر بود، به همکاری پرداخت. همچنین با گروه استاد فرامرز پایور سفر‌های زیادی را به گوشه و کنار اروپا و آسیا داشته و با اجرا‌های حرفه‌ای خود نقش مثبتی در شناساندن موسیقی ایرانی ایفا نموده است. وی در یک بازه ۲۰ ساله نه تنها در داخل کشور، بلکه در کشور‌های زیادی در دنیا به اجرای نوازندگی تار پرداخته که بیشتر آن اجرا‌ها با همراهی ارکستر‌های وابسته به وزارت فرهنگ و هنر وقت بوده. اجرا‌هایی که از خاور دور تا مغرب زمین را در نوردید و شکوه موسیقی اصیل ایرانی را در جای جای جهان متجلی کرد.

در سال ۱۹۷۳ در راستای اجرا‌های آموزشی، چندین اجرا را در دانشگاه‌های آمریکا داشته است. همچنین در فستیوال‌های زیادی همچون فستیوال موسیقی شانکار لعل در هند و یا فستیوال موسیقی فرانسه در سال ۱۹۷۵ شرکت داشته است. او فعالیت‌های خود را مجدانه ادامه داده و اوج آن کنسرت‌هایی بود که در شهر وین اتریش، مهد موسیقی و فرهنگ اروپا، برگزار کرد و باعث اشاعه سریعتر موسیقی ایرانی گردید. همانطور که پیش‌تر نیز اشاره شد، گرچه ساز تخصصی ایشان تار می‌باشد، اما سه تار و تنبک را هم خوب می‌شناسد و در هر دو درجه استادی را داراست.

تا آنجا که برای این دو ساز هم شاگردان زیادی را در دوران تدریس خود پرورش داده. وی همچنین کتابی را با همکاری استاد حسین تهرانی با نام آموزش تنبک به رشته تالیف درآورد که در آن متد نوازندگی تنبک را تشریح نموده. کتاب دیگری که با همکاری استاد ظریف عرضه شده، کتابی است تحت عنوان ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران که در آن به تصحیح ردیف‌های آوازی مرحوم محمود کریمی پرداخته.

آثار

آثار صوتی بسیار زیادی از جناب ظریف در گنجینه موسیقی ایران موجود است که تعداد زیادی از ارکستر‌ها و تکنوازی‌های ایشان که در شهر‌ها و کشور‌های مختلف و یا در رادیو و تلویزیون ملی اجرا کرده اند را شامل می‌شود. مثل مجموعه‌های تکنوازی‌های ایشان همچون دشتی و اصفهان، همچنین همنوازی‌های متعدد وی به همراه استاد پایور، اجرای گوشه‌هایی از ردیف موسی خان معروفی و...

و آثار مکتوبی همچون کتاب دستور مقدماتی تار، نت نگاری و ویرایش کتاب‌هایی در مورد اساتید: جلیل شهناز، فرهنگ شریف، لطف الله مجد و ابراهیم سرخوش، همچنین کتاب مجموعه قطعات تالیفی خود ایشان از جمله آثار مکتوب استاد ظریف می‌باشد.

خاطره‌ای از حسین علیزاده:

«یادم هست یک روز در حیاط هنرستان با بچه‌ها داشتم بازی میکردم. دیدم آقای ظریف از کلاسی که در طبقه بالا بود، به من اشاره کرد که بروم بالا. سراسیمه پله‌ها را بالا رفتم. ایشان سازشان را به من داد و گفتند الان شاگردانم زیاد است و در عین حال، در استودیو منتظر من هستند. شما برو استودیو به جای من ساز بزن. این اتفاق عجیبی بود برای من که دو سه سال بیشتر نبود ساز می‌زدم! در آن ضبط، خانم پروین صالح همسر استاد ظریف، آقای یاوری استاد کلارینت، خانم ارفع اطرایی و آقای رحمانی پور حضور داشتند که همگی اساتید هنرستان در ساز‌های مختلف بودند.

آقای ظریف با اعضای گروه در استودیو تماس گرفته بودند که علیزاده به جای من می‌آید. وقتی رفتم، آنقدر ذوق و شوق داشتم و پر انرژی بودم که خوشبختانه رو سفید شدم و آن اساتید هم بسیار تشویقم کردند. فکر می‌کنم تشویق آن روز برایم و زندگی هنری ام بسیار سازنده بود. حالا همچنان هر بار، برای دیدن ایشان همان شوق کودکی به سراغم می‌آید.» (نقل به مضمون)

ناگفته نماند استاد ظریف در اواخر عمر پربرکت خود خانه نشینی را اختیار کرده بودند و در خلوت خود دیگر ساز نمی‌زند و شاگردی هم نمی‌پذیرفتند. انزوای او شاید به روحیات ایشان برمی‌گشت و شاید حاصل قدرنشناسی رسانه‌ها در پرداختن به بزرگان این عرصه بود. روحش شاد و یادش گرامی باد.