نسخه صلح روحانی برای منازعه آنکارا و روسیه

MacTavish · 2/3/20

بیانیه مستشاری ایران خطاب به آنکارا پیرامون آنچه این روزها در ادلب می‌گذرد، روند مذاکرات صلح سوریه را وارد فاز جدیدی کرده است. در شرایطی که آتش مواجهه نظامی ترکیه و روسیه در ادلب سوریه طی چند روز گذشته دامن نیروهای مستشاری ایران در سوریه را نیز گرفته است، مقام‌های ایرانی در بیانیه‌ای ضمن اعلام خویشتنداری در این منازعه، مسکو و آنکارا را به نشستن بر سر میز مذاکره فراخوانده‌اند.

ترکیه و روسیه در وضعیت بحرانی ادلب انگشت اتهام را به سوی یکدیگر نشانه گرفته و از آن نیز فراتر رفته‌اند و وارد یک رویارویی نظامی شده‌اند. چه، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه پس از گذشت یک ماه از اوج‌گیری تنش‌ها در اوضاع ادلب و تهدید نیروهای سوری و به این بهانه که آنها تحت حمایت روسیه و ایران به غیرنظامیان حمله می‌کنند و خون آنها را به زمین می‌ریزند، فرمان جنگ علیه نیروهای سوری را صادر کرد. آتش همین حمله شعله خشم روسیه را برافروخت وعملاً آنکارا و مسکو را به یک رویارویی نظامی کشاند.

ماجرا از این قرار است که آنکارا از ابتدای جنگ داخلی در سوریه با دولت دمشق اختلافاتی داشته و اینک درگیر پایان دادن به بحران در ادلب خصوصاً در مناطق هم مرز با ترکیه است. این منطقه به‌عنوان یکی از استان‌های شمال غربی سوریه یکی از مناطق استراتژیک سوریه به شمار می‌آید که همچنان بخش‌های زیادی از آن در مناطق مرزی با ترکیه تحت اشغال گروه‌های تروریستی مانند جبهه النصره قراردارد.

پیشتر بر پایه توافقنامه سوچی در سپتامبر 2018 میان ترکیه و روسیه، قرار شده بود یک محدوده غیر نظامی به عمق 15 تا 20 کیلومتر در امتداد خطوط حائل بین معارضان مسلح سوری و ارتش سوریه در ادلب ایجاد شده و توسط واحدهای گشت سیار ارتش ترکیه و نیروهای نظامی روسیه کنترل شود. اما ترکیه پیشروی اخیر ارتش سوریه به سوی مراکز دیده‌بانی ترکیه در ادلب را تهدیدی جدی و چالشی بزرگ برای کشورش خواند و روسیه و سوریه را به حمله نظامی به ادلب تهدید کرد. این در حالی بود که روسیه حملات تروریست‌ها به مواضع ارتش سوریه و اقدامات خصمانه علیه مراکز روسی در ادلب را ناشی از عدم پایبندی ترکیه به از بین بردن گروه‌های تروریستی در ادلب و نقض توافقنامه سوچی تلقی کرده و از این‌رو حمله سوریه به ادلب با هدف از بین بردن گروه‌های تروریستی را ضرورتی گریزناپذیر دانسته است.

زیر سایه چنین تحولاتی است که دمشق از چند ماه پیش حملات خود را به استان‌های صلاح‌الدین و ادلب آغاز کرد و موفقیت‌های آن باعث شد که ایران و روسیه به حمایت از مواضع دمشق برخیزند و ترکیه برای عقب نماندن از قافله، عملیات خود را برای مدت کوتاهی متوقف کند. با این حال اردوغان چند روز پیش تهدیدات متوالی خود برای مواجهه نظامی با نیروهای سوری را عملی کرد و با حمله نظامی به ادلب که با پاسخ نظامی روسیه رو به رو شد، آغازگر یک بحران جدید شد. بحرانی که بی‌تردید از زمان حادثه سرنگونی جنگنده روسی توسط ترک‌ها در مرزهای سوری- ترکیه در سال 2015، عمیق‌تر به نظر می‌رسد.

تأکید بر ادامه روند مذاکرات آستانه

حملات دامنه دار ترکیه دامن نیروهای مستشاری ایران در سوریه را نیز گرفت و باعث شد مرکز مستشاری ایران درباره تحولات ادلب با صدور بیانیه‌ای اعلام کند که ایران در بحبوحه تنشی که ترکیه در ادلب افروخته است، خویشتنداری می‌کند. اینک به‌نظر می‌رسد دمشق عزمی جدی برای آزادسازی ادلب دارد، ترکیه نیز در پی حفظ وضع موجود در آخرین مرکز تروریست‌ها در سوریه است و روسیه نیز عملیات آزادسازی ادلب یا پیشروی میدانی برای فشار سـ*ـیاسی بیشتر به آنکارا را اجتناب‌ناپذیر می‌داند؛ بنابراین قابل انتظار است، درصورتی‌که ترکیه به تعهدات خود در توافق سوچی با روسیه عمل نکند، روزها و هفته‌های آینده حلقه محاصره تروریست‌ها و نیروهای تحت حمایت ترکیه در ادلب تنگ‌تر شود.

زیر سایه چنین تحولات قابل انتظار و ساعاتی پیش از بیانیه ایران بود که حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران شنبه شب در گفت‌و‌گوی تلفنی با رؤسای جمهور روسیه و ترکیه آنها را برای حضوردر نشست فوق‌العاده در تهران فراخواند. ایران، روسیه و ترکیه ماه‌هاست فرآیند مذاکرات صلح موسوم به «مذاکرات آستانه» را پیش می‌برند. طبق آخرین توافق سران اعضای آستانه درباره ادلب که مذاکرات آن در «نورسلطان پایتخت قزاقستان» انجام شد، یک هدف اساسی کشورهای ضامن آستانه در این توافق و حمایت از اجرای آن، پرهیز از وقوع بحران فراگیر انسانی در منطقه ادلب و ادامه اقدامات هماهنگ برای پاکسازی این منطقه از وجود تروریست‌ها بوده است.

با وجود آنکه مفاد آخرین توافقنامه فرآیند «آستانه» به‌عنوان توافق اصلی در مورد وضعیت ادلب، کاملاً روشن است اما قرائت‌ متفاوتی از سوی ترکیه صورت گرفته که به درگیری نظامی این کشور با روسیه و سوریه انجامیده است. از این‌رو روحانی در گفت‌وگوی اخیر خود با پوتین و اردوغان، شرایط ادلب را نگران‌کننده توصیف و تأکید کرده است باید هر چه سریعتر توافق‌های روند آستانه عملیاتی شود. روحانی با هدف فرونشاندن بحران جاری و با وجود همه دشواری‌ها و اختلافات که حالا به یک رویارویی نظامی میان مسکو و آنکارا منجر شده، می‌کوشد روند مذاکرات صلح سوریه را حفظ کرده و آن را همچنان به محملی برای گفت‌و‌گو بین این دولت‌ها جهت رسیدن به راهکار صلح ترغیب کند. از این‌رو اعلام آمادگی ایران برای میزبانی نشست سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در تداوم روند آستانه در گفت‌و‌گوهای تلفنی روحانی با همتایان ترک و روسی‌اش مورد تأکید قرار گرفت تا جهت جلوگیری از وخیم شدن وضعیت ادلب، نسخه‌ای دیپلماتیک تجویز شود.