| استقلال از خانواده بدون عبور از مناسك گذار |

ASaLi_Nh8ay · 1/3/20

شايد در بادي امر، اين تيتر اندكي عجيب و براي برخي كمي وحشت‌انگيز جلوه كند ولي اگر به نويسنده اين مطلب اجازه داده شود، بحث خود را تا حدودي و در حد بضاعت از نظر مفهومي ايضاح كند، شايد بخش عمده اين نگراني‌ها برطرف شود. مراد از «پايان دوران ازدواج» به هيچ‌وجه اين تعبير عوامانه نيست كه جوان‌ها ديگر ازدواج نمي‌كنند يا ازدواج دايم محبوبيت خود را در ميان جوانان از دست داده است كه عده‌اي به سرعت در پي يافتن مدل يا مدل‌هاي جايگزين براي آن برآيند. از سوي ديگر لحن اين نوشته به هيچ‌وجه تجويزي يا تحذيري نيست؛ سوداي آن نداريم كه هيچ جواني را از ازدواج منع كرده يا با برشمردن مزاياي آن او را به اين امر ترغيب كنيم. تنها قصد اين نوشته ارايه توصيفي است مختصر از آنچه كه برخي پژوهشگران جامعه‌شناسي در تحقيق‌هاي خود به آن دست يافته‌اند.

هنگامي كه از «دوران» يا epoch سخن مي‌گوييم؛ منظور حضور و تسلط بي‌چون و چراي مفاهيم و مضاميني است كه كوچك‌ترين شك و شبهه‌اي در مباني آنها و كاركردشان به ذهن خطور نمي‌كند. از نظر انديشمندان آلماني يك واقعه تاريخي زماني، دوراني را ايجاد مي‌كند كه نقطه عطف ضروري و سرنوشت‌ساز در جريان يك فرهنگ باشد. به اين اعتبار كه برخي نويسندگان به عنوان مثال براي تقسيم‌بندي تاريخ ايران آن را به دو دوران اساسي قديم و جديد تقسيم كرده و سپس هر دوران را به دوره‌هايي تقسيم مي‌كنند. حال وقتي ما از پايان يك دوران سخن مي‌گوييم، منظور تجديد نظر در مفرداتي است كه اساس و بنياد نظم پيشين بر آنها استوار بود.

مفهوم «پايان دوران ازدواج» را مي‌توان در پيوند با مفهوم «بازانديشي» يا reflexivity نيز در نظر گرفت. در تمام متون مربوط به جامعه‌شناسي خانواده، به تواتر به مفهومي به نام «مناسك گزار» پرداخته شده است. منظور از مناسك‌گزار مجموعه‌ اپيزودهايي است كه هر جوان بايد از آنها عبور كند تا در نهايت از نظر افراد يك جامعه يا اجتماع بزرگسال به حساب آيد و در جامعه ايران «ازدواج» يكي از آيين‌ها يا مراسمي است كه به نحوي مشروع و مقبول فرد را وارد گروه بزرگسالان مي‌كند. در اين حالت ضرورت ازدواج بي‌هيچ چون و چرايي مورد وثوق تمام اعضاي جامعه است و جوان‌ها مي‌دانند كه براي كسب استقلال از خانواده و به رسميت يافتن رشد و بلوغ اجتماعي‌شان بايد از پاساژ ازدواج عبور كنند.

پژوهش‌هاي جامعه‌شناختي جديد نشان مي‌دهد واقعيت نوظهوري در كشور ما يا دست‌كم در شهر تهران در حال تكوين است كه به نظر مي‌رسد نظم پيشين را تا حدودي دستخوش تغيير و تحول اساسي كرده است. رواج رو به گسترش شكل جديدي از زندگي در ميان جوانان كه برخي آن را «زندگي مجردي» مي‌خوانند – كه در حقيقت زندگي مستقل از خانواده است- گوياي زير سوال رفتن نسبت مساوي است كه تا پيش از اين ايرانيان ميان ازدواج و استقلال از خانواده ايجاد مي‌كردند. به نظر مي‌رسد، جوان امروز ايراني با تجديد نظر در برخي مفاهيم و مباني اجتماعي، اساس زندگي خود را مورد تامل، نقد و بررسي قرار مي‌دهد و مصاحبه‌هايي كه مبناي بسياري از پايان‌نامه‌ها و تحقيق‌هاي علمي قرار گرفته‌اند به خوبي وجود گونه‌اي آگاهي، سوژگي يا بازانديشي در پلان كلي زندگي جوان‌ ايراني را نشان مي‌دهند. به اين معنا بسياري از جوانان احساس نمي‌كنند كه براي كسب استقلال از خانواده ضروري باشد كه ابتدا اقدام به ازدواج كنند. از همين جا مي‌توان خصلت انتخابي (optional) ازدواج – به‌مثابه شكلي از رابـ*ـطه‌ اجتماعي ميان زن و مرد- را نيز نتيجه گرفت كه در بسياري از مصاحبه‌ها به آن اشاره مي‌شود. مراد آن نيست كه جوان امروز ايراني به‌ الزام با ازدواج مخالف است يا بنا به دلايلي از آن سرمي‌پيچد. به خلاف آنچه گاه بسيار عوامانه و بي‌تذكر تكرار مي‌شود، به تعويق افتادن سن ازدواج (مگر ازدواج بايد سن مشخصي داشته باشد؟ ) نه ناشي از مسايل و مشكلات اقتصادي است و نه ارتباطي به شيوع فرهنگ غربي دارد. واقعيت آن است كه در حال حاضر اين شكل از رابـ*ـطه‌ اجتماعي ديگر تنها شكل ضروري و موجود در جامعه‌ ايران نيست و از هر نظر (به‌ويژه زمان آن) خصلتي انتخابي يافته است. در اين صورت شايد با دقت بيشتري بتوان پديدارهاي اجتماعي حال حاضر را مطالعه كرد.

انجمن رمان 98 | بهترین انجمن رمان نویسی